الەمدى ابىگەرگە سالعان كوروناۆيرۋس ەپيدەمياسىنا تۇپ-تۋرا ءبىر جىل. 2020 جىلى ناۋرىزدا ددسۇ كوروناۆيرۋستى پاندەميا دەپ جاريالاپ، دابىل قاقتى. 2020-نىڭ 11 ناۋرىزىندا الەمنىڭ 114 ەلىندە 118 مىڭ ادام ۆيرۋس جۇقتىرعان بولاتىن.

الەم جاڭا ۆيرۋستىڭ قانشالىقتى قاۋىپتى ەكەنىن، ءبىر جىل ىشىندە ادامزاتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ داعدىسى وراسان زور وزگەرىسكە ۇشىرايتىنىن سەزبەدى. قىتايدان باستالىپ، التى قۇرلىقتى جاۋلاعان پاندەميانىڭ ءبىر جىلدىق تاريحىنا شولۋ جاسالىق.

بۇگىنگى تاڭدا كوروناۆيرۋس الەمنىڭ التى قۇرلىعىندا دا بار. انتراكتيداداعى زەرتتەۋشىلەردەن دە انىقتالعاندىقتان، ۆيرۋستىڭ باس سۇقپاعان جەرى قالماعانى بەلگىلى بولدى. ۆيرۋستان الەمدە 2,4 ملن ادام كوز جۇمىپ، 118 ملن ادام جۇقتىرىپ ۇلگەردى. ءبىر كۇندە جۇقتىرۋ بويىنشا رەكورد 2020 جىلدىڭ 20 جەلتوقسانىنا تيەسىلى، بۇل كۇنى 843 مىڭ ادامنان قاۋىپتى ۆيرۋس انىقتالعان.

ورتالىق ازياداعى پاندەميا

كوروناۆيرۋس داعدارىسى ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن كۇتپەگەن جايت بولدى. كسرو قۇلاپ، تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن مۇنداي كولەمدە ىندەتتىڭ تارالۋى بولماعان ورتالىق ازيا ەلدەرى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى كوپتەگەن كەمشىلىكتەردىڭ بارىنا كوزدەرى جەتتى. كوروناداعدارىس تەك دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ولقىلىقتاردى ەمەس، سونىمەن قاتار ازىق-تۇلىك سالاسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى، ءبىلىم سالاسىنىڭ داعدارىسقا دايىن ەمەستىگى مەن ينتەرنەت جىلدامدىعىنىڭ تىم تومەن ەكەنىن كورسەتتى.

قازاقستاندا العاشقى كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان ناۋقاس 2020 جىلدىڭ 13 ناۋرىزىندا انىقتالدى. ال 16 ناۋرىزدان باستاپ الماتى مەن نۇر-سۇلتان قالالارىندا كارانتيندىك شەكتەۋلەر ەنگىزىلە باستادى. كەيىننەن شەكتەۋ جاپپاي رەسپۋبليكالىق دەڭگەيگە ءوتىپ، وقۋ ورىندارى ونلاين جانە قاشىقتىقتان وقۋ فورماسىنا، ال كوپتەگەن جۇمىس ورىندارى ونلاين جۇيەگە ءوتتى. ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى مەن ساۋدا كەشەندەرى، مەيرامحانالار، كافە مەن پاركتەردىڭ جۇمىسى توقتاتىلدى. العاش رەت قازاقستاندا جۇمىسىنان ايىرىلعاندارعا، جۇمىسسىزدارعا، جۇمىسى ۋاقىتشا توقتاعاندارعا ارنايى كومەك كورسەتىلدى. ول 42500 تەڭگە كولەمىندە بولدى.

قازاقستان كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسۋگە 326 ملرد تەڭگە جۇمساعان. قارجىنىڭ باسىم بولىگى ءدارى-دارمەك ساتىپ الۋعا، دارىگەرلەرگە ۇستەماقى تولەۋگە، مەديتسينالىق قۇرال-جابدىقتارمەن اۋرۋحانالاردى قامتاماسىز ەتۋگە كەتكەن. بۇگىنگى تاڭدا رەسمي ستاتيستيكا بويىنشا قازاقستاندا 220770 ادام ۆيرۋس جۇقتىرىپ، 2830 ادام كوز جۇمعان. ال كوروناۆيرۋستىق پنەۆمونيا جۇقتىرعاندار سانى 49670, قايتىس بولعاندار سانى 657 ادامدى قۇرايدى. 2020 جىلدىڭ 1 تامىزىنان باستاپ كوروناۆيرۋستىق پنەۆمونيانىڭ ستاتيستيكاسى جەكە جۇرگىزىلۋدە. قازاقستاننىڭ كوپتەگەن ايماقتارى سارى ايماق ستاتۋسىنان شىقسا دا، الماتى مەن نۇر-سۇلتان قالالارىنداعى ۆيرۋس تاراۋ قارقىنى باسەڭدەر ەمەس. 2021 جىلدىڭ 10 ناۋرىزىنداعى الماتى قالاسىنىڭ باس مەملەكەتتىك سانيتارى جانداربەك بەكشيننىڭ قاۋلىسىنا سايكەس الماتى قالاسىندا كارانتيندىك تالاپتاردى ساقتاۋ شارالارى كۇشەيتىلىپ، مەشىتتەردە جۇما نامازىن وقۋعا تىيىم سالىنىپ، «ناۋرىز» مەرەكەسى تويلانبايتىن بولدى.

كورشىلەس ەلدەردە دە كوروناۆيرۋس ءورشىپ تۇر. وزبەكستاندا ۆيرۋس جۇقتىرعاندار سانى 80268, ال كوز جۇمعاندار سانى 620 ادامعا جەتكەن. الايدا بۇل رەسمي ستاتيستيكا كۇماندى دەيدى تاۋەلسىز باق وكىلدەرى. ولار كوز جۇمعاندار ونداعان ەسە كوپ دەگەندى العا تارتۋدا. قىرعىزستاندا ۆيرۋس جۇقتىرعاندار سانى 86640, ال كوز جۇمعاندار سانى 1460 جاندى قۇرايدى. تاجىكستاندا جۇقتىرعاندار سانى رەسمي دەرەك بويىنشا 13380, قايتىس بولعاندار سانى 90 ادامدى قۇرايدى. بۇل ستاتيستيكاعا كۇمان كەلتىرۋشىلەر وتە كوپ. ال تۇركىمەنستان ۇزاق ۋاقىت ەلدە ۆيرۋستىڭ بارىن جاسىرىپ كەلدى. قازىردىڭ وزىندە رەسمي تۇردە مويىنداعان ەمەس. سوعان قاراماستان ەلدە كارانتيندىك شارالار ەنگىزىلگەن، نارىقتار جابىق، ال «بەلگىسىز اۋرۋدان» ولگەندەر سانى ارتقان. بەيرەسمي دەرەكتەر تۇركىمەنستاننىڭ ۇكىمەتى مۇشەلەرىنىڭ اراسىندا دا ۆيرۋس جۇقتىرعاندار بار دەيدى.

الەمدى ابىگەرگە سالعان ىندەت

قىتايدا جەلتوقسان ايىندا باستالىپ، بەيجىڭدى ەكى اي ابىگەرگە سالىپ، ارتىنشا الەمگە تاراعان ۆيرۋس بۇۇ-نىڭ مالىمەتى بويىنشا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى ەڭ ءىرى داعدارىستى الىپ كەلدى. ول ساياسي جانە ەكونوميكالىق اسپەكتىلەردى تولىق قامتىپ وتىر.

قىتاي تاۋەلسىز ساراپشىلاردى ۆيرۋستىڭ ستاتيستيكاسىن جۇرگىزۋگە جىبەرمەيدى. قىتاي ۇكىمەتىنىڭ رەسمي اقپاراتىندا ۆيرۋستى جۇقتىرعاندار سانى 102 مىڭ، ال كوز جۇمعاندار سانى 5100 دەپ كورسەتىلگەن. دەگەنمەن قىتايدىڭ كەز كەلگەن اقپاراتتى جاسىرىن ۇستايتىنىن ەسكەرسەك، بۇل ساندارعا كۇدىك تۋىنداماۋى مۇمكىن ەمەس.

كوروناۆيرۋستىڭ زاردابى اقش-قا قاتتى تيۋدە. اقش-تا ۆيرۋس جۇقتىرعاندار سانى 29 ملن ادامعا جەتىپ، 530 مىڭ ادام كوز جۇمعان. بۇل اقش-تىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى ادامي شىعىنىنان كوپ. ۆاشينگتون ۆيرۋستى قىتاي بيلىگى قاساقانا ويلاپ تاپقان دەگەن بولجامدى ۇسىنىپ وتىر. بۇل ماسەلە بويىنشا ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي تەكەتىرەس كۇشەيۋ ۇستىندە.

ۆيرۋستان سونداي-اق اۋماقتىق دەرجاۆالار دا قاتتى زارداپ شەكتى. ۆيرۋستان كوز جۇمعاندار سانى ءۇندىستاندا 158 مىڭ، برازيليادا 271 مىڭ، رەسەيدە 90 مىڭ، مەكسيكادا 192 مىڭ، ۇلىبريتانيادا 125 مىڭ، يتاليادا 101 مىڭ ادامعا جەتتى.

الەمدىك ەكونوميكا داعدارىسقا ۇشىراپ، تۋريزم، ساۋدا-ساتتىق سالاسى، كيىم ءوندىرىس قۇلدىراپ كەتتى. ءبىر عانا تۋريزم سالاسىنا 1,2 ترلن دوللار شىعىن كەلگەن. كوروناداعدارىستىڭ قاشان اياقتالارى بەلگىسىز. ددسۇ 2022-2028 جىلدار ارالىعىندا دەگەن بولجامعا سۇيەنىپ وتىر.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz