جادىراعان جاز مەزگiلiنiڭ العاشقى ايى دا اياقتالىپ، وقۋشىلار ءۇشiن جازعى دەمالىستىڭ ەندiگi ەنشiسi تامىز بەن شiلدە ايلارىنا قالدى. جازدىڭ ءۇش ايىن، قىزىقتى دەمالىس كۇندەرiن بiرi - اۋىلدا اتا-اجەسiنiڭ جانىندا تايعا مiنiپ، ات شاۋىپ اسىر سالىپ وتكiزسە، ەندi بiرi - لاگەرلەردە جاڭا دوستار تاۋىپ، دەمالىستارىنىڭ ءار كۇنiن وزiنشە قىزىقتى وتكiزۋگە تىرىسۋدا. ال، كەيبiرi ءتۇرلi تەلەارنالاردان بiرiنەن سوڭ بiرi كورسەتiلەتiن مۋلتفيلمدەردi سۇيسiنە كورiپ، كوگiلدiر ەكراندى جاز بويى جانىنا "ازىق" ەتۋدە.

جادىراعان جاز مەزگiلiنiڭ العاشقى ايى دا اياقتالىپ، وقۋشىلار ءۇشiن جازعى دەمالىستىڭ ەندiگi ەنشiسi تامىز بەن شiلدە ايلارىنا قالدى. جازدىڭ ءۇش ايىن، قىزىقتى دەمالىس كۇندەرiن بiرi - اۋىلدا اتا-اجەسiنiڭ جانىندا تايعا مiنiپ، ات شاۋىپ اسىر سالىپ وتكiزسە، ەندi بiرi - لاگەرلەردە جاڭا دوستار تاۋىپ، دەمالىستارىنىڭ ءار كۇنiن وزiنشە قىزىقتى وتكiزۋگە تىرىسۋدا. ال، كەيبiرi ءتۇرلi تەلەارنالاردان بiرiنەن سوڭ بiرi كورسەتiلەتiن مۋلتفيلمدەردi سۇيسiنە كورiپ، كوگiلدiر ەكراندى جاز بويى جانىنا "ازىق" ەتۋدە.

وسى ورايدا، قازاق بۇلدiرشiندەرi وتاندىق تەلەارنالاردان نە كورەدi دەگەن ساۋال تۋادى. بۇل ساۋالعا، ارينە، جاۋابىمىز دا ءازiر: باتىستىڭ ءمانسiز مۋلتفيلمدەرi, بiر "جىلت ەتسە" وڭايلىقپەن اياقتالا قويمايتىن سانسىز كوپ سەريالى مۋلتيسەريالدارى، ودان قالسا، رەسەي تەلەارنالارىنىڭ بالالارعا ارنالعان "قىزىقتى" باعدارلامالارى. ال، ۇلتتىق ءتولتۋىندىمىز، قازاق مۋلتفيلمدەرiن قانشا iزدەسەڭ دە تاپپايسىڭ. ەلiمiزدە جىلىنا 2-3, ءارi كەتسە 5 مۋلتفيلم جاسالادى دەپ جوسپارلانسا دا، ەفيرگە "جولداما" العان بiر مۋلتفيلمدi كورمەيمiز. تەك قايىرعالي قاسىموۆتىڭ "قۇيىرشىق" (2001 جىل) اتتى مۋلتفيلمiن كوزiمiز شالادى. سونداي-اق، شىمكەنتتەگi "جەبە" كينوستۋدياسىنىڭ بiرلi-ەكiلi مۋلتفيلمدەرiن ("الدار كوسە", "اڭقاۋ قاسقىر", "قاناتتى بارىس") اتاۋىمىزعا بولادى. 1967-1991 جىلدار ارالىعىندا بارلىعى 130-دان استام مۋلتفيلم بالالار نازارىنا ۇسىنىلعانىن ەسكەرسەك، بۇل كورسەتكiش، ارينە، تىم تومەن. بەس ميلليون بالالارىمىز بار بiزدiڭ ەلiمiزگە ول ازدىق ەتەدi. قازiر، وتاندىق مۋلتفيلم جايلى ءسوز قوزعاساق، سوناۋ 1967 جىلى تۇسiرiلگەن، قازاق مۋلتفيلمiنiڭ اتاسى امەن قايداردىڭ "قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟" نەمەسە "اقساق قۇلان" تۋىندىلارى ويىڭا ورالادى. سوندا، جالتاقتاپ رەسەيگە، ءمولتيiپ ماسكەۋگە قاراعان كۇننiڭ وزiندە انيماتسيالىق مۋلتفيلم جاساي الساق، ال ەتەك-جەڭiمiزدi جيىپ، ەڭسەلi ەگەمەندiگiمiزدi العان شاعىمىزدا، قازاق جەتكiنشەكتەرiنiڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىراتىن مۋلتفيلم تۋدىرا الماۋىمىزعا نە كەدەرگi? الدە، وسى سالانىڭ "ىستىعىنا كۇيiپ، سۋىعىنا توڭا" بiلەتiن انيماتور ماماندار از با؟ قاشانعا دەيiن بالعىن بوبەكتەرiمiزدi باتىستىڭ ماعىناسىز مۋلتفيلمدەرi مەن "ۇرەيلi" كەيiپكەرلەرiنە تولى "اتىس-شابىس" مۋلتيسەريالدارىنا تەلمiرتە بەرمەكپiز؟ ال، جاس جەتكiنشەكتiڭ بويىنا جاستايىنان سiڭiرەتiن ۇلتتىق مادەنيەتiمiز، ادەت-عۇرپىمىز، تiلiمiز، دiنiمiز قايدا قالماق؟ وسىلايشا ساۋالداردى تiزە بەرسەك، ءسiرا، بۇگiن تاۋىسپاسپىز. قالاي دەسەك تە، ايتەۋiر قازاق مۋلتفيلمiنiڭ جاي-كۇيi بۇگiندە كوڭiل قۋانتارلىق جاعدايدا ەمەس ەكەندiگi ايدان انىق. بۇل كەمشiلiكتەردiڭ سەبەبiن بiلۋ ماقساتىندا، ماماندار پiكiرiنە جۇگiنۋدi ءجون كوردiك.

امەن قايدار، قازاق انيماتسياسىنىڭ اتاسى:

ءبارIن قارجى شەشەدI

- بۇگiنگi نەگiزگi كۇردەلi ماسەلە بولىپ سانالاتىن - قازاق مادەنيەتi, ۇلتتىق رۋح، ۇلتتىق ونەر، سونىڭ iشiندە، قازاق مۋلتفيلمiنiڭ بۇگiنi مەن ەرتەڭiنە بايلانىستى ساۋالدار مەنi قاشان دا تولعاندىرعان، ءالi دە تولعاندىرۋدا. بiز ۇلت بولىپ، ەگەمەندi ەل بولىپ، ءوزiمiزدiڭ مادەنيەتiمiز بەن سالت-ءداستۇرiمiزدi دامىتامىز دەسەك، ەڭ الدىمەن، تاربيەنi تيتتەي بۇلدiرشiندەرiمiزدەن باستاۋىمىز قاجەت. ءوز ۇلتىنىڭ پاتريوت ازاماتى، ەلiن، جەرiن، تiلiن، دiنiن سۇيەتiن ادام ەتiپ قالىپتاستىرۋ ءۇشiن بالالاردى كiشكەنتايىنان تاربيەلەپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى بويىنا سiڭiرە بiلۋiمiز كەرەك. ال، ول قۇندىلىقتارمەن بوبەكتەردi سۋسىنداتۋدىڭ بiردەن بiر قۇرالى - قازاق مۋلتفيلمدەرi. وسىعان دەيiن، قازاق مۋلتيپليكاتسياسى وتكەن عاسىردىڭ اياعىندا پايدا بولسا دا، كەيiن كەڭەس وداعى ىدىراعان تۇستا، كۇيرەۋگە ۇشىرادى دا، قازiر قايتادان قولعا الىنا باستادى. اۋەلi, ءوزiمiزدiڭ ونەر اكادەمياسىنان باستاساق. مۇندا مۋلتفيلم ماماندارىن دايىندايتىن ماتەريالدىق جاعداي جاڭا-جاڭا جاسالا باستادى. قازiر بiزدە ون التى جىل بولدى، مۋلتيپليكاتور ماماندار دايىنداپ، وتكەن تاجiريبەمiزگە سۇيەنiپ جاس تولقىن، جاس مامانداردى دايارلاۋعا ەڭبەك ەتۋدەمiز. الايدا بۇل كەزەڭگە جەتۋدiڭ وزiندە تالاي قيىندىقتارعا دۋشار بولدىق. بiرiنشiدەن، بار ماماندار زامان وزگەرگەن كەزدە تاراپ كەتتi دە، ولاردىڭ باسىن قوسىپ، وسى جەردە وقۋ جوسپارىن جاساپ، شاكiرتتەردi تاربيەلەۋگە ماتەريالدىق جاعداي بولمادى. بۇرىن كەڭەس وداعى كەزiندە ماماندارعا تولىق قاندى جاعداي جاسالدى. بiزدەگi انيماتورلار ماسكەۋدەن وقىپ كەلدi, كەلگەن سوڭ، وسى جەردە بiلiمدەرiن جالعاستىردى. بiلiمدەرi شىڭدالعان سوڭ، ولاردى جۇمىسقا تارتتى، پاتەر بەرiپ، تۇراقتى جالاقىلارىن تولەدi. ياعني، ماماندارعا الەۋمەتتiك جاعداي جاسالدى. ال، قازiر ونداي جوق. جاعداي بولماعان سوڭ، بۇل ماماندىققا كiم كەلەدi? جارايدى، بەس جىل وقىدى، بiتiردi, انيماتور ديپلومىن الدى دەلiك. سوسىن، ارى قاراي، ولاردىڭ تاعدىرى نە بولماق؟ ال، مىقتى انيماتور بولۋ ءۇشiن بار عۇمىرىڭدى وسى ونەرگە سارپ ەتۋiڭ كەرەك. وزiمiزدەن بiتiرگەن شاكiرتتەردi ۋاقىتىندا جۇمىسپەن قامتي المايمىز. جۇمىسپەن قامتۋ بiزدiڭ قۇزىرىمىزداعى ماسەلە ەمەس. بiز مۇندا بەس جىل وقىتامىز، وقۋ جوسپارىندا بار تاپسىرمالاردى وقىتۋعا تىرىسامىز. كومپيۋتەرمەن قىسقا مۋلتفيلمدەر جاساتامىز. شۇكiر، شاڭىراعىمىز بار، انيماتور ماماندار دايارلايتىن ارنايى كافەدرا دا بار. بiراق وسى شاڭىراقتى بiتiرگەن شاكiرتتەرگە جاعداي جاسالسا، ولاردى ىنتالاندىراتىن كونكۋرستار ۇيىمداستىرىپ، باسەكە تۋدىرسا بiز ناعىز جۇزدەن جۇيرiك، مىڭنان تۇلپاردى تاڭدار ەدiك. مىسالى، بيىل وسى ماماندىق بويىنشا بiزدەن سەگiز شاكiرت بiتiردi. ولاردىڭ iشiندە، ەكi-ۇشەۋiن وسى سالانىڭ ناعىز مامانى بولادى دەپ ۇمiتتەنەمiن. ماماندار از دا بولسا بار، بiراق سولارعا جاعداي جاساي بiلۋiمiز كەرەك. ەكiنشiدەن، ۇكiمەت تاراپىنان دا كوپ كوڭiل ءبولiنۋ قاجەت. ياعني، قاراجات ماسەلەسiن شەشۋ كەرەك. مۇنىڭ بارiنە از ۋاقىتتا قول جەتكiزۋگە بولمايدى. قازiر قازاقفيلمدە ديرەكتور امانشاەۆ باستاعان بiراز جۇمىستار اتقارۋدا. رەكتور ارىستانبەك مۇحامەديۇلى دا قازاق مۋلتفيلمiن قايتسەك تە جانداندىرامىز دەپ قولىنان كەلەر شارالاردى اتقارىپ-اق ءجۇر. اكادەميادا شاعىن مۋلتفيلمدەر جاسايمىز دەگەن دە جوسپارلار بار.بiزدە تاقىرىپتار دا، دايىن ستسەناريلەر دە بار. Iستەيمiن دەيتiن، از دا بولسا ماماندار بار.ول ءۇشiن تاعى دا قاراجات كەرەك. سوندىقتان، ماسەلەنiڭ ءبارi سول باياعى اقشاعا كەلiپ تiرەلەدi.

اشiبەك سىعاي، تەاتر سىنشىسى

بالا ۇلكەندەر قاۋىمىنا وكپەلI

- قازاق مۋلتفيلمi تۋرالى وي قوزعاساق، بۇگiنگi "ولمەستiڭ كۇنiن" كەشiپ جاتقانىن كورiپ جانىڭ اشيدى. بiزدە وزiمiزدە بار دۇنيەنi كورسەتە الماۋىمىزعا قينالاسىڭ. الپامىس، قامبار، قوبىلاندىنى قاھارمان كەيiپركەرلەر ەتiپ، كوپ سەريالى مۋلتفيلم جاساۋىمىزعا بولۋشى ەدi. سوندا پاتريوتيزم، ەلiن، جەرiن ءسۇيۋ جونiندە بiزدiڭ بۇلدiرشiندەرگە ەشكiم ەرە الماس ەدi. تۇسiنiگi, تالعامى، تاربيەسi بويىنشا دا وزگەلەردەن كوش iلگەرi تۇرار ەدiك. قول-اياعىمىزدى ەندi جيناپ جاتىرمىز دەيمiز. جوعارىعا جالتاقتاپ، ماسكەۋگە، رەسەيگە بiر قارايتىن كەز الدەقايدا كەتكەن. بiراق، وكiنiشكە قاراي، ءالi وڭالىپ كەتiپ جاتقان ەشتەڭە جوق. باياعىدا ۇكiمەت قازاق مۋلتفيلمiن وركەندەتۋ، دامىتۋ ماقساتىندا بۇعان ارنايى قاۋلى شىعاراتىن. قازiر ول جوق. تىعىرىقتان شىعۋ ءۇشiن، مەنiڭشە، وسى ماماندىقتىڭ ستۋدەنتتەرiن تارتىپ، ولاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تانىتۋ ءۇشiن ىنتالاندىرىپ، كونكۋرس ۇيىمداستىرىپ، جازعان ستسەناريلەرiنە اقشالاي سىيلىق بەرۋiمiز كەرەك. بiزدە سول ىنتالىندىرۋ جەتكiلiكسiز. "مۇستافا شوقاي", "بiرجان سال", "كوشپەندiلەر" دەپ كينو دا شىعارىپ جاتىرمىز. ال، ەندi بولاشاقتا سونداي كينو تۇسiرەتiن، وعان شىعاراتىن باسپالداق، جاس وسكiندەردiڭ جاعدايىن بiز جاساي الماي وتىرمىز. سوندىقتان، قازاق مۋلتفيلمiنiڭ جايى قازiرگi تاڭدا ناشار. "شرەك" سەكiلدi باتىس مۋلتفيلمدەرiن بۇلدiرشiندەرگە كورسەتۋگە اۋەسپiز. ءوزiنiڭ تiلiن، ادەبيەتiن، ادەت-عۇرپىن بiلمەيدi, ءوزiنiڭ مەنتاليتەتiن مويىندامايدى دەپ مۋلتفيلمدەردi تاماشالاعان جاسوسپiرiمدەرگە كiنا تاعامىز. ونىڭ كوزiن اشىپ كورەتiنi باتپاقتا جۇرگەن، باسى قازانداي، قۇلاعى قالقانداي «شرەك» بولسا، ارينە سولاي بولادى دا. دۇنيەجۇزiندەگi اسەمدiكتiڭ ۇلگiسi, ادەمiلiكتiڭ ونەگەلiسi سول ەكەن دەپ ويلاپ، سوعان ەلiكتەيدi. ودان باسقا دا ءوزiمiزدiڭ قازاق كەيiپكەرلەرi ءورiپ جۇرگەنiن بالا قايدان بiلسiن؟ سوندىقتان، بار كiنا ۇلكەندەر، وزiمiزدەن. جاس وسكiن بiزگە، ۇلكەندەر قاۋىمىنا وكپەلi. بۇل جەردە ءبارi مۇمكiنشiلiكتەرگە بايلانىستى عوي. قولداعى بارىمىز بەن شاما-شارقىمىزعا قاراۋ كەرەك. شۇكiر، قازiر ماماندار بار. تەك سولاردى جۇمىلدىرىپ، ۇيىمداستىراتىن شارالار جوق. ءوز بالالارىمىزدىڭ قامىن جاساي الماي وتىرعان بiزدەن نە سۇرايسىڭ؟ قولعا الىنسا بولمايتىن نارسە جوق. ال، سول قولعا الۋ، قاراجات ءبولۋ ماسەلەسiنە كەلگەندە سەلسوق، ءجۇردiم-باردىم قارايمىز. بۇل دەگەنiڭ - ەلiمiزدiڭ ەرتەڭi بالالارعا، ۇلتتىڭ بولاشاعىنا سالعىرت قاراۋىمىزدىڭ ايعاعى.

امان قۇلباەۆ، تەاتر، ونەر فاكۋلتەتiنiڭ دەكانى، پروفەسسور:

شەتەل مۋلتفيلمدەرIن قازاقشاعا اۋدارعاندا نە ۇتامىز؟

- كەزiندە قازاقفيلمدە امەن قايدار اعامىزدىڭ ءوزiنiڭ شەبەرحاناسى دا بار ەدi. قازiر ول جوق. سول جوقتىڭ ورنىن تولتىرامىز، قايتادان قۇرامىز دەپ الەك بولىپ جاتىر. ەستۋiمiزشە، قازiر بiراز قاراجات بولiنگەن دە. قاراجات بولiنگەننەن كەيiن قۇندى مۋلتفيلمدەر دە شىعۋ كەرەك. وتاندىق مۋلتفيلم جاساۋدىڭ ورنىنا، شەتەلدiڭ ءمان-ماعىناسىز مۋلتفيلمدەرiن دە قازاقشاعا اۋدارۋدان تايىنبايمىز. سوندا جاس جەتكiنشەككە "بۇل قىلىعىمىزبەن" نە ۇيرەتپەكپiز؟ ونى قازاقشاعا اۋدارعاندا نە ۇتامىز؟ مۋلتفيلمدi ۇعىنۋ ءۇشiن بە، الدە، ايتايىن دەگەن داستۇرلەرiن بۇلدiرشiنگە سiڭiرۋ ءۇشiن بە؟ سول اۋدارمامەن بوبەكتەرiمiزدi تاربيەلەمەكپiز بە؟ سوندىقتان ورىستىڭ، شەتەلدiڭ بولسىن مۋلتفيلمدەرiن اۋدارۋ دۇرىس دۇنيە ەمەس.

امانجول ابIلقاسىموۆ، رەجيسسەر-انيماتور.

شەتەلدە بIر مۋلتفيلم 50 ميلليون دوللار، بIزدە 10 ميلليون تەڭگە

- وتاندىق مۋلتيپليكاتسيانىڭ جۇدەۋ تارتۋى ماماندار تاپشىلىعىنان. انيماتورلار سۋرەتكە جان بiتiرۋشiلەر. كەزiندە، مۋلتفيلم ءوز الدىنا دامىپ، كوپ سەريالى مۋلتفيلمدەردi شىعارۋ جۇمىستارى ەندi قولعا الىنا باستاعان كەزدە، كەڭەس وداعى ىدىراپ، بۇل سالا زور توقىراۋعا ۇشىرادى. سول كەزدەرi جۇمىس جاساپ جاتقان انيماتور ماماندار ونەردiڭ باسقا سالاسىنا اۋىسۋعا ءماجبۇر بولدى. ياعني، قازاق مۋلتفيلمi ءۇشiن اۋىر كەزەڭ تۋدى. سوسىن بەرتiن، شامامەن 2004 جىلدان باستاپ، مۋلتفيلمدەردi شىعارۋ جاعى قايتا جاندانا باستادى. ونەر اكادەمياسىندا وسى ماماندىق بويىنشا ستۋدەنتتەر دايارلانىپ، بiراز العا جىلجۋشىلىق بايقالادى. دەگەنمەن ءالi دە كەمشiلiكتەرiمiز بارشىلىق. ماسەلەن، مۋلتيپليكاتسياعا قارجىنىڭ از ءبولiنۋi. شەتەلدە بiر مۋلتفيلم جاساپ شىعارۋ ءۇشiن 50 ميلليون اقش دوللارى قۇيىلسا، بiزدە بiر مۋلتفيلمگە جۇمسالاتىن قاراجات كولەمi 10 ميلليون تەڭگە. ەگەر وسى سالادا جۇرگەن ماماندارعا جاعداي جاسالىپ، كوپ سەريالى مۋلتفيلم جاسايمىز دەسەك، ەڭ الدىمەن قاراجات ماسەلەسiن شەشۋ كەرەك. مامانداردىڭ باسىن قوسىپ، وسىنداي قاراجات بولiنەدi, تارتىمدى جوبا جاسايىق دەسە نەگە قازاق مۋلتفيلمiنiڭ جاعدايىن كوتەرمەسكە؟ سونداي-اق، مۋلتفيلم جاساۋدا جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانعانىمىز ابزال.تولىق ستسەناري جازىپ، كومپيۋتەرمەن سۋرەتتەرگە جان بiتiرۋiمiز كەرەك. سوندىقتان، مۋلتفيلمدi جاي عانا سۋرەت دەگەن پiكiردەن ادا بولىپ، ونى جان-جاقتى قاراستىرعانىمىز ءجون.
كورگەنiمiزدەي، قازاق مۋلتفيلمiنiڭ جاي-كۇيi جايلى ماماندار وسىلايشا وي قوزعاۋدا. ال، قازاق بۇلدiرشiندەرi وتاندىق مۋلتفيلمدەر جايلى نە دەيدi?
شولپان (جاسى 11-دە): "سۇيiكتi مۋلتفيلمiم "سەزون وحوتى". باسقا دا مۋلتيسەريالداردى جاقسى كورەمiن. ال، قازاق مۋلتفيلمدەرiنiڭ اراسىنان تەك "قۇيىرشىق" مۋلتفيلمiن تاماشالاپپىن. باسقا قازاق مۋلتفيلمدەرiن بiلمەيمiن".
ءاليحان (جاسى 11-دە): "مۋلتفيلمدەردi كوپ كورەمiن. ءسۇيiپ كورەتiنiم، "شرەك", "نيندزيا تاسباقالارى". بۇل مۋلتفيلمدەردەگi كەيiپكەرلەردiڭ ءوزi قىلىقتارىمەن تارتىمدى. قازاق مۋلتفيلمدەرiن بiردە-بiر رەت كورمەپپiن".
تيمۋر (جاسى 10-دا): ماعان ۇنايتىن مۋلتفيلمدەر وتە كوپ. بۇرىنعى "سويۋزمۋلتفيلمدەر" دە ۇنايدى. قازiرگi مۋلتيكتەردەن "شرەك" پەن "ورمەكشi ادامدى" ءسۇيiپ كورەمiن. قازاقشا مۋلتفيلمدەردi كورگiم كەلمەيدi, سەبەبi ولار قىزىقسىز، ءارi شىتىرمان وقيعالى ەمەس.
ءتۇيiن: ءيا، قازاق انيماتورلارىنىڭ ءونiمiن اتىمەن بiلمەيتiن، ءومiرi ەستiپ، كورمەگەن بۇلدiرشiندەردi كورiپ، iشiڭ اشيدى. وسىدان-اق وتاندىق مۋلتيپليكاتسيانىڭ "مۇشكiل حالiن" اڭعارۋىمىزعا بولادى. "ەل بولامىن دەسەڭ، بەسiگiڭدi تۇزە" دەگەندەي، ۇلت بولاشاعى - بالالاردىڭ جاعدايىن جاقسارتپاي، ەلدiڭ كەمەلدi كەلەشەگi جايلى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزi "ارتىق دۇنيە". ەندەشە، وسكەلەڭ ۇرپاق تاربيەسiن جەتiمسiرەتپەي، قازاق بالالارىنىڭ تاعدىرى نە بولماق دەگەن ساۋالدى جادىمىزدا ۇستايىقشى. ويتپەگەن كۇندە، مىنا جۇرiسiمiزبەن سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋiمiز ەكiتالاي...

ماينۇر جاناقوۆا، ستۋدەنت

«تۇركىستان» گازەتى» 2 شىلدە 2009 جىل