1935 جىلى ا. گيتلەر جەبىرەي ۇلت وكىلدەرىنە جاقسىلىقپەن گەرمانيانى تاستاپ كوشۋلەرىن تالاپ ەتتى، ەگەر كىمدە-كىم وسى بۇيرىقتى ورىندامايتىن بولسا، اياۋسىز ولتىرەتىنىن ايتتى. البەرت ەينشتەين جەبىرەي ۇلتى بولعاندىقتان، اقش-قا قونىس اۋدارعانداردىڭ ءبىرىنشى لەگىندە بولدى.

ا. ەينشتەين 1940 جىلى اقش پرەزيدەنتى فرانكلين رۋزۆەلتكە «گەرمانيا ۋراندى بەلگيادان الىپ، اتوم قارۋىن جاساۋ الدىندا تۇرعانىن جەتكىزەدى، كەيىنىرەك گەرمانياعا ءجۇرىپ جاتقان سوعىس بوگەت بولعانى بەلگىلى». مانحەتتەن جوباسى دەگەن اتپەن 2 ميلليون دوللار قاراجاتتى ارقالاپ نيۋ-مەكسيكا شتاتىنىڭ سۋى جوق تاقىر ءشول دالاسىنا 1942 جىلى يادرولىق ورتالىق قۇرىلادى. تىنىمسىز عىلىمي تاجىريبەنىڭ ارقاسىندا 1945 جىلدىڭ 16 شىلدەسىندە تاڭعى 5:29:45-تە العاشقى سىناق جاسالدى. وسىلايشا، اتوم ءداۋىرى باستالدى.

1935 جىلى ا. گيتلەر جەبىرەي ۇلت وكىلدەرىنە جاقسىلىقپەن گەرمانيانى تاستاپ كوشۋلەرىن تالاپ ەتتى، ەگەر كىمدە-كىم وسى بۇيرىقتى ورىندامايتىن بولسا، اياۋسىز ولتىرەتىنىن ايتتى. البەرت ەينشتەين جەبىرەي ۇلتى بولعاندىقتان، اقش-قا قونىس اۋدارعانداردىڭ ءبىرىنشى لەگىندە بولدى.

ا. ەينشتەين 1940 جىلى اقش پرەزيدەنتى فرانكلين رۋزۆەلتكە «گەرمانيا ۋراندى بەلگيادان الىپ، اتوم قارۋىن جاساۋ الدىندا تۇرعانىن جەتكىزەدى، كەيىنىرەك گەرمانياعا ءجۇرىپ جاتقان سوعىس بوگەت بولعانى بەلگىلى». مانحەتتەن جوباسى دەگەن اتپەن 2 ميلليون دوللار قاراجاتتى ارقالاپ نيۋ-مەكسيكا شتاتىنىڭ سۋى جوق تاقىر ءشول دالاسىنا 1942 جىلى يادرولىق ورتالىق قۇرىلادى. تىنىمسىز عىلىمي تاجىريبەنىڭ ارقاسىندا 1945 جىلدىڭ 16 شىلدەسىندە تاڭعى 5:29:45-تە العاشقى سىناق جاسالدى. وسىلايشا، اتوم ءداۋىرى باستالدى.

1945 جىلدىڭ 6 تامىزدا جاپونيانىڭ حيروسيمو مەن ناگاساكي قالالارىنا ەكى اتوم بومباسى تاستالىپ، كۇلىن كوككە ۇشىردى، سونىڭ ناتيجەسىندە 450 مىڭ ادام قۇربان بولىپ، 250 مىڭ ادام ءتۇرلى جاراقات الدى. قالاداعى 98 مىڭ عيماراتتىڭ 62 مىڭى تاس-تالقانى شىقتى. اقش پرەزيدەنتى گ. ترۋمەن اتوم قارۋىن قولدانۋ جونىندە العاش جارلىق بەرگەن ساياسي باسشى رەتىندە تاريحتا التىن ارىپتەرمەن قالدى. جاپونياعا تاستالعان اتوم بومبالارى الەمدى ءدۇر سىلكىندىردى، اقش وسىلاي الەمنىڭ بىردەن-ءبىر قوجاسى اتانۋعا تىرىسىپ باقتى. ول ءۇشىن ەڭ باستى قارسىلاسى كسرو-نى جوق قىلۋ جوسپارىنا كىرىسىپ كەتتى. وسى ماقساتتا 1945 جىلى امەريكالىق اتوم بومباسىنىڭ جەتەكشىسى، گەنەرال ل. گروۆسا «مانجۋريا مەن رەسەيدىڭ ونەركاسىپتىك اۋداندارىنىڭ ستراتەگيالىق كارتاسى» دەگەن اتپەن قۇپيا قۇجات دايىندادى.

قۇجاتقا كسرو-نىڭ 15 قالاسى ەندى. ارادا ءۇش جىل وتكەندە، ياعني، 1948 جىلى پەنتاگون كسرو-عا يادرولىق سوققى بەرۋدىڭ جاڭا «چاريوتير» جوباسىن ازىرلەدى. بۇل جوسپار بويىنشا 70 قالانى جەرمەن-جەكسەن ەتۋ كوزدەلگەن. الايدا، بۇل جوسپار جۇزەگە اسۋ ءۇشىن دايىندىق ءالى دە جەتكىلىكسىز ەدى. سوندىقتان اقش اتوم بومباسىن كوبەيتۋ ءۇشىن قوماقتى قارجىنى وسى سالاعا ءۇيىپ-توكتى. 1949 جىلى اقش «دروپشوت» جوباسىن ويلاپ تاپتى. جوبا بويىنشا، شامامەن 360-530 ميلليونعا جۋىق ادام ءبىر مەزگىلدە قازا تابۋى ءتيىس ەكەن. كەڭەس ەلىنىڭ 200 قالاسىنا اتوم بومباسى تاستالۋى ءتيىس ەدى جانە سوعان اتوم بومباسىن جەتكىزە الاتۇعىن ستراتەگيالىق ۇشاقتار ساقاداي ساي تۇردى. بىراق قۇداي ساقتاپ، اقش باسشىلارى بۇنداي قادامعا بارۋعا ءبىر-بىرىمەن كەلىسپەي قالدى. 1960 جىلى اقش پرەزيدەنتىنىڭ ورنىنا دجون كەننەدي «جوبانى جارامسىز، اقىلعا سىيىمسىز» دەپ كەرى قايتاردى. 1962 جىلى نيكيتا سەرگەەۆيچ بۇۇ-دا ءسوز سويلەپ تۇرىپ، اياق كيىمىن شەشىپ، مارتەبەلى مىنبەردى ۇرىپ تۇرىپ «يا ۆام پوكاجۋ كۋسكينى مات» دەگەنىن حالىق ۇمىتا قويعان جوق. ن.س. حرۋششەۆ وسىلاي ەرلىك جاساعانىن قازىرگى ۇرپاقتىڭ بىرەۋى بىلسە، بىرەۋى بىلمەس. سودان اقش اسكەريلەرى قايمىعىپ، اياعىن تارتتى.

البەتتە، كسرو باسشىلارى دا قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرعان جوق. 1945-47 جىلدار ارالىعىندا اقش اتومشىلارىنىڭ اراسىندا نەمىس كوممۋنيسى كلاۋس فۋكس جۇمىس ىستەدى، كگب ونى ۇستاپ سۇزگىدەن وتكىزىپ، بەس قۇپيا دەرەك العان. سونىڭ ارقاسىندا كسرو 1949 جىلى 29 تامىزدا سەمەي پوليگونىندا اتوم بومباسىن جارىپ، سىناقتان وتكىزدى.

سودان باستاپ كسرو جىلىنا 20 اتوم بومباسىن جاساپ شىعاراتىن زاۋىتتىڭ قۇرىلىسىن باستاپ جىبەردى. سولاي اقش پەن كسرو-نىڭ اراسىندا جاپپاي قارۋلانۋدان جانە اتوم بومباسىنىڭ كوپتىگى جاعىنان باسەكە، جارىس باستالىپ كەتكەن. 1975 جىلى كسرو 2540 زىمىران جانە وعان 4 مىڭ وقتۇمسىق جاساپ ۆاشينگتونعا قىر كورسەتتى. وسىلايشا، 1991 جىلى كسرو-نىڭ ىدىراۋىمەن ەكى الپاۋىت ەلدىڭ قارۋلانۋ جارىسى اياقتالدى. يادرولىق قارۋى وتە كوپ ەكى ەل ەندى قولدا بار دۇنيەنى قىسقارتۋعا كوشتى. بۇل دا جاقسىلىقتىڭ نىشانى ەدى.

جۋىقتا وڭتۇستىك كورەيادا وتكەن يادرولىق قارۋلانۋعا قارسى وتكەن باسقوسۋدا امەريكالىق ارىپتەسىنە بويتۇمار سىيعا تارتقان قازاق پرەزيدەنتى ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي، ەكونوميكالىق قاتىناستارعا، اسىرەسە يادرولىق قاۋىپسىزدىك، اۋعانستان پروبلەمالارى، كاسىپكەرلىك، ينۆەستيتسيا ماسەلەلەرىن نىعايتۋعا مۇددەلىك تانىتتى.

اقش پرەزيدەنتى باراك وباما الەم مەملەكەتتەرىنىڭ باسشىلارى مەن جۇرتشىلىعىنا قازاقستان ونەگەسىمەن جۇرۋگە شاقىرىپ، پرەزيدەنت ن. نازارباەۆتىڭ پوليگوندى جاۋىپ، يادرولىق قارۋدان باس تارتۋدا ايرىقشا كوشباسشىلىق كورسەتكەنىن اتاپ وتكەنى جونىندە ايتا كەلىپ، بۇگىندە بۇكىل الەم قاۋىمداستىعى جاھاندىق يادرولىق قاتەردى ازايتۋعا جانە يادرولىق سىناقتارعا بارشاعا ورتاق تىيىم سالۋ شارتىن ىسكە اسىرۋعا دەگەن ەرىك-جىگەرىن تانىتىپ وتىرعانىن اتاپ كورسەتتى. سەۋلدەگى ەكىنشى رەت وتكىزىلىپ وتىر، ء(بىرىنشىسى 2010 جىلى ۆاشينگتوندا قالاسىندا ۇيىمداستىرعان بولاتىن) يادرولىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى ءسامميتتىڭ كەڭەيتىلگەن 50-دەن استام ەلدىڭ وكىلدەرى وتىرىسىندا وسىلاي يادرولىق قارۋ-جاراقتىڭ الەمدىك قورىن ازايتۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلدى. ىلايىم سولاي بولعاي.

«اباي-اقپارات»