كەشە تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ بەيرەسمي ءسامميتى ءوتتى. سامميت پاندەميا شەكتەۋلەرىنە بايلانىستى ونلاين فورماتتا وتكەن. اۋەلدە تۇركىستان قالاسىندا ۇيىمداستىرالادى دەپ جوسپارلانعان بۇل جولعى جيىنعا قازاقستان، تۇركيا، ازەربايجان، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان پرەزيدەنتتەرى، ماجارستان پرەمەر-ءمينيسترى مەن تۇركى كەڭەسىنىڭ باس حاتشىسى قاتىسقان.

جيىن سوڭىندا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى بەيرەسمي ءسامميتى مۇشەلەرى «تۇركىستان دەكلاراتسياسىن» قابىلدادى. دەكلاراتسيانىڭ تولىق ءماتىنىن تۇركى كەڭەسىنىڭ باس حاتشىسى باعدات امرەەۆ مىرزا جاريالادى.

سونىمەن، «تۇركىستان دەكلاراتسياسىندا» نە جازىلعان؟ تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر باسشىلارى 2 ساعاتقا جۋىق جالعاسقان سامميتتە نە ماسەلەلەردى اقىلداستى؟ قانداي كەلىسىمدەرگە كەلدى؟ قاراڭىز:

«تۇركىستان دەكلاراتسياسى»

2021 جىلعى 31 ناۋرىزدا «تۇركىستان – تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني استاناسى» تاقىرىبىندا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ (بۇدان ءارى –تۇركى كەڭەسى) بەيرەسمي ءسامميتى بەينەكونفەرەنتسيا ارقىلى ءوتتى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن كەزدەسۋگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى-ەلباسى، تۇركى كەڭەسىنىڭ قۇرمەتتى توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ, ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ, قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ, تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى رەدجەپ تايپ ەردوعان, وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيوەۆ, تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى گۋربانگۋلى بەردىمۋحاممەدوۆ جانە ماجارستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ۆيكتور وربان, سونداي-اق تۇركى كەڭەسىنىڭ باس حاتشىسى باعدات امىرەەۆ قاتىستى.

تۇركى كەڭەسى مەملەكەتتەرىنىڭ باسشىلارى

كوكتەمگى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋىنە سايكەس كەلەتىن، تابيعاتتىڭ جاڭارۋى مەن جاڭا ءومىردىڭ باستالۋىن بىلدىرەتىن ناۋرىز مەيرامىن اتاپ ءوتىپ;

ازەربايجان رەسپۋبليكاسىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىن، قىرعىز رەسپۋبليكاسىن، وزبەكستان رەسپۋبليكاسىن جانە تۇرىكمەنستاندى الداعى تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىنىڭ قايتا قالپىنا كەلتىرىلۋىمەن قۇتتىقتاپ جانە 1991 جىلى تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ تاۋەلسىزدىگىن العاشقى بولىپ مويىنداعانى ءۇشىن تۇركيا رەسپۋبليكاسىنا العىس ءبىلدىرىپ;

سوڭعى ونجىلدىقتاردا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر قول جەتكىزگەن ايتارلىقتاي ساياسي جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروگرەسستى اتاپ كورسەتىپ، تۇركى الەمىندەگى كوپجاقتى قارىم-قاتىناستاردىڭ دامۋىن جوعارى باعالاپ جانە تۇركى مەملەكەتتەرى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى تەرەڭدەتۋگە نىق بەيىلدىلىك تانىتىپ;

اسكەري وككۋپاتسيادان ازەربايجان رەسپۋبليكاسى اۋماعىنىڭ ازات ەتىلۋىن جوعارى باعالاپ جانە ارمەنيا-ازەربايجان جانجالىنىڭ اياقتالۋىن قوشەمەتتەپ;

تۇركى الەمىندەگى بەرىك اۋىزبىرشىلىكتى بارىنشا تىعىز ىنتىماقتاستىق ءۇشىن ۇزاق مەرزىمدى پايىمدار مەن ماقساتتار قويۋعا جانە ستراتەگيالىق باعداردى تۇجىرىمداۋعا بەل بايلاعاندىعىن راستاي وتىرىپ;

تۇركى كەڭەسىنىڭ قۇرىلعاننان بەرگى قۇندى جەتىستىكتەرىن اتاپ ءوتىپ جانە ونىڭ تۇركى الەمىندەگى ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردى قامتاماسىز ەتۋدەگى ءرولىن ارتتىرۋعا جانە تۇركى الەمىنىڭ قۇندىلىقتارى مەن مۇددەلەرىن وڭىرلىك جانە حالىقارالىق ارەنادا ودان ءارى ىلگەرىلەتۋگە نيەتتى ەكەنىن راستاي وتىرىپ;

حالىقتارىنىڭ يگىلىكتەرىنە بەيبىتشىلىك، تۇراقتىلىق، قاۋىپسىزدىك پەن گۇلدەنۋىنە ۇلەس قوسۋ قۇرالى رەتىندە كوپجاقتى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتىپ;

كۇللى تۇركى الەمى حالىقتارىنىڭ بىرىگۋىندەگى تۇركىستان قالاسىنىڭ رۋحاني ماڭىزدىلىعىن مويىنداپ;

قوجا احمەت ياسساۋي يسلام قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتايتىن تۇركى مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاعان جانە بۇكىل تۇركى الەمىندە فيلوسوفيانىڭ دامۋىنا زور ىقپال ەتكەن كورنەكتى جانە رۋحتاندىرۋشى تۇلعا رەتىندە قالدىرعان مۇراسىن جوعارى باعالاپ;

تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى ناحچىۆان كەلىسىمى اياسىندا ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ شوعىرلاندىرىلعان ۇستانىمىن ازىرلەۋ ماقساتىندا تۇركى الەمىنىڭ مۇددەلەرىن قوزعايتىن وڭىرلىك جانە حالىقارالىق ماسەلەلەر بويىنشا كونسۋلتاتسيالاردى جالعاستىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتىپ.

تومەندەگىلەر تۋرالى مالىمدەدى:

1. تۇركىستان قالاسىن تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني استاناسى دەپ جاريالادى. بولاشاقتا روتاتسيالىق نەگىزدە تۇركى الەمىنىڭ وزگە دە ايگىلى كونە شاھارلارىنا وسى ىسپەتتەس مارتەبە بەرۋگە مۇمكىن بولاتىنى تۋرالى كەلىستى جانە حاتشىلىققا مۇشە مەملەكەتتەرمەن بىرلەسە اتالعان ماسەلە بويىنشا ەرەجەنى 2021 جىلى كۇزدە تۇركيادا وتەتىن تۇركى كەڭەسىنىڭ 8-ءشى ءسامميتىنىڭ قارساڭىندا سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەڭەسىنىڭ قابىلداۋى ءۇشىن ازىرلەۋدى تاپسىردى;

2. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى-ەلباسى، تۇركى كەڭەسىنىڭ قۇرمەتتى توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تۇركى كەڭەسىنىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ جونىندەگى باستاماسىن قولدادى جانە سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى مەن حاتشىلىققا 2021 جىلى كۇزدە تۇركيادا وتەتىن تۇركى كەڭەسىنىڭ 8-ءشى سامميتىنە قول قويۋ ءۇشىن ءتيىستى قۇجاتتاردى ازىرلەۋدى تاپسىردى;

3. حاتشىلىققا «تۇركى الەمىنىڭ كەلەشەگى-2040» جانە «تۇركى كەڭەسىنىڭ 2020-2025 ستراتەگياسىنىڭ» العاشقى جوبالارىن دايىنداعانى ءۇشىن العىس ءبىلدىردى جانە مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءتيىستى ورگاندارىنا وزدەرىنىڭ ءتيىستى ۇلتتىق ىشكى راسىمدەرى شەڭبەرىندە تۇركياداعى كەلەسى سامميتتە بەكىتۋ مۇمكىندىگى ماقساتىندا ولاردى حاتشىلىقپەن بىرلەسىپ دايىنداۋدى تاپسىردى;

4. ازەربايجان ۇكىمەتى جانە حالقىمەن بىرگە قاقتىعىستاردان زارداپ شەككەن اۋماقتاردى وڭالتۋ، قالپىنا كەلتىرۋ جانە قايتا بىرىكتىرۋگە ولاردىڭ كۇش-جىگەرىنە نيەتتەستىگىن ءبىلدىردى جانە ءبىر-ءبىرىنىڭ ەگەمەندىگى، اۋماقتىق تۇتاستىعى مەن حالىقارالىق تانىلعان شەكارالارىنىڭ مىزعىماستىعىن ءوزارا قۇرمەتتەۋ جانە مويىنداۋ نەگىزىندە ارمەنيا مەن ازەربايجان اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ قالىپقا كەلۋىن قولدادى;

5. تۇركى كەڭەسىنە قول جەتىمدى ۇلكەن ماقساتتار قويۋعا، ستراتەگيالىق ماڭىزى بار وڭىرلىك جوبالاردى، اتاپ ايتقاندا كولىك، كەدەن، ەنەرگەتيكا جانە ينفراقۇرىلىم سالاسىنداعى جوبالاردى قولعا الۋعا جانە جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرۋ ءۇشىن ەكونوميكالىق باعىتتىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى;

6. اتاقتى اقىن جانە مەملەكەت قايراتكەرى الىشەر ءناۋايدىڭ تۇركى حالقىنا سىڭىرگەن ەڭبەگىن، تۇركى الەمىنىڭ ادەبيەتى، ونەرى، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، عىلىمي جانە مادەني ءومىرىنىڭ دامۋىنا قوسقان ۇلەسىن باعالاپ، سونداي-اق وسى جىلى ونىڭ 580 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ كەڭىنەن اتاپ وتىلۋىمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، تۇركى كەڭەسى اياسىندا الىشەر ناۋاي حالىقارالىق سىيلىعىن تاعايىنداۋعا كەلىستى;

7. تۇركى الەمىنىڭ ادەبيەتى، ونەرى، عىلىمى مەن مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسقان تۇركى الەمىنىڭ اسا كورنەكتى اقىندارى، ويشىلدارى مەن مەملەكەت قايراتكەرلەرىنە ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ 1005 جىلدىق، نيزامي گياندجەۋيدىڭ 880 جىلدىق، يۋنۋس ەمرە مەن تۇرىك ءتىلىنىڭ جىلى، الىشەر ءناۋايدىڭ 580 جىلدىق، جامبىل جاباەۆتىڭ 175 جىلدىق، ءاليحان بوكەيحاننىڭ 155 جىلدىق جانە حۋسەين كاراساەۆتىڭ 120 جىلدىق مەرەيتويلارىن اتاپ ءوتۋ ءۇشىن مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءتيىستى ورگاندارىنا تۇركى ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارىمەن بىرلەسە وتىرىپ كەلىسىلگەن ءىس-شارالار وتكىزۋگە تاپسىرما بەردى;

8. سوڭعى سامميت وتكەن ۋاقىتتان بەرى تۇركى كەڭەسى حاتشىلىعىنىڭ قىزمەتىندەگى ماڭىزدى جەتىستىكتەردى جوعارى باعالادى.

مەملەكەت باسشىلارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى-ەلباسى، تۇركى كەڭەسىنىڭ قۇرمەتتى توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا تۇركىستان بەيرەسمي ءسامميتىن وتكىزۋ باستاماسى ءۇشىن جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆقا وسى كەزدەسۋدە تالقىلاۋلاردى ناتيجەلى قورىتىندىلارعا كەلتىرگەنى ءۇشىن تەرەڭ العىس ءبىلدىردى.

2021 جىلى 31 ناۋرىزدا بەينەكونفەرەنتسيادا ازەربايجان، قازاق، قىرعىز، تۇرىك جانە وزبەك تىلدەرىندە قابىلداندى.

Abai.kz