قازىرگى تاڭدا بالالاردى قالاي تاربيەلەگەن دۇرىس؟ جاھاندانۋ پروتسەسى كۇن سايىن قارقىنىنا ەنىپ، ادام باسىنداعى شەكارالاردى جويىپ، ۇلت تۇسىنىگىن تۇماندى ەتكەن ساتتە جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتى ءسىڭىرۋدىڭ جولى بار ما؟ بالانىڭ بولاشاعىن جارقىن ەتەر ماماندىقتى قالاي تاڭداۋىن ۇيرەتە الامىز؟ بۇل قازىر وتە وزەكتى سۇراقتىڭ ءبىرى. سەبەبى ءار اتا-انانى الاڭداتاتىن باستى ساۋالداردىڭ قاتارىنا جاتادى. اتا-انا ۇرپاعى ءۇشىن الاڭدايدى. ءار ازامات ءوزىنىڭ ۇرپاعى زامان تالابىنا ساي ءومىر ءسۇرىپ، بابالار ەڭبەگى مەن جولىن دا ۇمىتپاعانىن اڭسايدى. بۇل تاربيە دەپ اتالاتىن ۇلكەن ۇعىمنىڭ ءبىر بولشەگى. وسى ساۋالداردىڭ جاۋابىن تاۋىپ، ناقتى باعىت پەن باعدار سىلتەيتىن جوبالار جاسالۋدا. ونى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا ىسكە اسىرۋ جوسپارلانىپ وتىر.

«بۇگىنگى ادام گەوساياسي، تەحنولوگيالىق وزگەرىستەرگە ساي كەلۋى ءتيىس. جاھاندانۋدىڭ تالاپتارى وسىنداي. الايدا وسى تالاپتاردى ورىنداي وتىرا قالاي ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى، ۇلتتىق قۇندىلىقتى، وتباسىلىق تاربيەنى جوعالتىپ الماۋعا بولادى. كەلەشەك ۇرپاق وزگەرىستەرگە ساي كەلۋى ءتيىس. ياعني ونىڭ ساناسى اشىق، پراگماتيكالىق نەگىزدە ويلاي الاتىن، باسەكەگە قابىلەتتى، ەۆوليۋتسيالىق وزگەرىستەرگە جاۋاپ بەرە الاتىنداي بولۋى شارت. سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىز، قازاقستاندىقتار ءوزىنىڭ تاريحىن، قۇندىلىقتارىن ءبىلىپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتكىزىپ وتىرۋى كەرەك. قازاق وتباسىندا بالا تاربيەسىنە ۇلكەن ءمان بەرىلگەنىن ايتۋعا ءتيىسپىز»، — دەدى «رۋحاني جاڭعىرۋ» ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جانار بۋكانوۆا.

راسىمەن دە تاريحتىڭ تەرەڭ تۇڭعيىقتارىنا قاراي وتىرىپ، قازاق حالقى بالا تاربيەسىنە ءمان بەرىپ، ۇرپاعىنىڭ بولاشاعى قانداي بولارىنا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، سالت پەن ءداستۇردىڭ ونىڭ ومىرىندە وينايتىن ءرولى جايلى ويعا باتقان. قازاقتىڭ تەرەڭ تاريحى مەن ءداستۇرى اتا-بابامىز ءۇشىن ماڭىزدى بولعان. ويتكەنى سالت پەن ءداستۇر تەك قانا وتكەندى ۇمىتپاۋ ءۇشىن ەمەس، ادامنىڭ دۇرىس باعىتتا عۇمىر كەشۋى ءۇشىن دە ماڭىزدى.

«بۇل قۇندىلىقتار اتالارىمىز بەن اپالارىمىز ارقىلى، اكە-شەشەلەرىمىز ارقىلى بەرىلىپ، قالىپتاسىپ وتىردى. بۇگىن وتباسى قۇرامى ۇلكەن وزگەرىسكە ۇشىرادى. بۇگىنگى كۇنى جاس وتباسىلار كوبىنە اتا-اناسىنان بولەك، جەكە تۇرادى. ەگەر بىرنەشە جىل ارتقا قايتاتىن بولساق، وندا ءار جاس وتباسىنىڭ اكە-شەشەسىمەن، ءتىپتى اتا-اپاسىمەن بىرگە تۇرعان ساتتەرىنە كۋا بولار ەدىك. ولار ءوز تاجىريبەلەرى ارقىلى قالاي ءومىر ءسۇرۋ كەرەكتىگىن كورسەتىپ وتىراتىن. بۇگىن سول ءداستۇر ءۇزىلىپ بارادى. جاس وتباسىلارعا ەندى شاڭىراق قۇرعان ساتتە جاقسى قاتىناس قۇرىپ، بالا تاربيەسىنە ورتاق كوڭىل بولۋگە، سالت پەن ءداستۇردى ۇيرەتۋگە قيىندىقتار تۋىنداپ جاتادى. وتكەن ۇرپاقتىڭ تاجىريبەسى جاس ۇرپاقتا جوق»، — دەدى جانار بۋكانوۆا.

بۇگىنگى تاڭدا «رۋحاني جاڭعىرۋ» ينستيتۋتى جاس وتباسىلاردىڭ شاڭىراعى بەرىك بولۋى ءۇشىن جۇمىستاردى باستاماق. بيىل اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ ينستيتۋت ارنايى جاس اتا-انالار مەن جاس وتباسىلارعا ارنالعان «ۇلتتىق تاربيە» پلاتفورماسىن ىسكە قوسادى. ول بىرنەشە ايدار مەن بولىمشەدەن تۇرادى. «رۋحاني جاڭعىرۋ» ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جانار بۋكانوۆا بۇل تۋرالى بىلاي دەيدى: «ءبىز اسا بىلىكتى دەگەن مامانداردى، پسيحولوگتاردى، پەداگوگتاردى شاقىرامىز. اتا-انالار ءۇشىن ۆيدەودارىستەر دايىندايمىز. وندا كەلەسىدەي سۇراقتار كوتەرىلەتىن بولادى: بالانى قالاي دۇرىس تاربيەلەۋ كەرەك، بالانى ەڭبەكتى سۇيۋگە قالاي ۇيرەتكەن ابزال، بالا بويىنداعى پراگماتيكالىق قاسيەتتەردى قالاي وياتامىز. ەڭ ماڭىزدىسى ادام بويىنداعى ەڭ يگى قاسيەتتەردى، ادامگەرشىلىك، وتانسۇيگىشتىك، قايىرىمدىلىق، ىزگىلىكتى ۇيرەتۋ». ەندى تەك قانا IQ ەمەس، ادامنىڭ ەموتسيالىق كورسەتكىشىن ەسەپتەيتىن EQ ەسەپتەۋ جۇيەسى دە ماڭىزدى بولماق.

«اتا-انالار بالالارىن قالاي تاربيەلەۋدى ءبىلىپ، ولاردى قالاي باعىتتاپ وتىرۋدى ۇعىنعانى ماڭىزدى. ەگەر ءبىز گەرمانيا نەمەسە وزگە دە ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىن الاتىن بولساق، وندا ولاردىڭ 3-4 جاستاعى بالالارعا: «سەن كىم بولعىڭ كەلەدى؟» دەگەن سۇراقتى قوياتىنىن كورە الامىز. بۇل سۇراقتى ەۋروپالىقتار بالالارىنا ءومىرىنىڭ ءار كەزەڭىندە قويىپ وتىرادى. ارينە بالا جاۋابى وزگەرىپ وتىرۋى مۇمكىن. سەبەبى ول ءومىردى كورەدى، جان-جاعىنداعى ادامدارعا قارايدى، تاجىريبەلەرىن ەسكەرەدى، سولايشا شەشىم شىعارادى »، — دەدى ول. سونىمەن قاتار ەندى جاستار اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا دا كوڭىل بولىنبەك. ولارعا وتباسىلىق تاتۋلىقتىڭ، قارىم-قاتىناستىڭ ماڭىزدىلىعى تۇسىندىرىلەدى. بالالار ۇيىندەگى تاربيەلەنۋشىلەرى مەن مەكتەپ وقۋشىلارى دە نازاردان تىس قالمايدى. ولارعا ارناپ ارنايى باعدارلاما جاسالدى.

قىركۇيەك ايىنان باستاپ «كەمەل بولاشاق» اتتى پلاتفورما ىسكە قوسىلادى. وندا وسكەلەڭ ۇرپاقتى «رۋحاني جاڭعىرۋ» پرينتسيپتەرىنە ۇيرەتەتىن بولادى. جاستار باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى، وقۋعا قۇشتارلىقتى كەڭىنەن ۇيرەنەتىن بولادى.

«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى ەلباسىنىڭ ۇسىنىسىمەن قابىلدانعان ەدى. باعدارلامانىڭ ماڭىزدىلىعى سول، قازاق حالقى عاسىرلار بويى وتارلىق ەزگىدە جوعالتقان ءتىلىن، ۇمىتقان تاريحىن قايتا تۇلەتە باستادى. قازاق تىلىنە الەمدىك كىتاپتار اۋدارىلىپ، تاريح سالاسىندا زەرتتەۋلەر جاسالۋدا. قازاق ءتىلى لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ۇستىندە. مەملەكەتتىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن جاستاردى ۇلىقتاۋ، تانىتۋ بويىنشا «100 جاڭا ەسىم» جوباسى ىسكە اسىپ كەلەدى. بۇل «رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ» ءبىر بولىگى عانا.

Abai.kz