قازاق رۋحانياتىنىڭ قايراتكەرى
كوزى ءتىرى بولعاندا بيىلعى ءساۋىر ايىندا كامال سەيىتجانۇلى سمايلوۆ 80-گە تولار ەدى. ونىڭ ومىردەن وتكەنىنە 10 جىلداي ۋاقىت بولدى. بىراق وسى ءبىر قازاقتىڭ دارىندى ۇلىنىڭ، جۋرناليست-جازۋشى، كينو جانە تەلەۆيزيانىڭ اسا كورنەكتى مامانى، اياۋلى ازاماتتىڭ جارقىن بەينەسى مەنىڭ كوز الدىمدا، ءتىرى كەزىندەگىدەي كۇلىمدەپ، جىلى شىراي تانىتىپ، «باۋىرىم» دەپ تۇرعانداي كورىنەدى.
كوزى ءتىرى بولعاندا بيىلعى ءساۋىر ايىندا كامال سەيىتجانۇلى سمايلوۆ 80-گە تولار ەدى. ونىڭ ومىردەن وتكەنىنە 10 جىلداي ۋاقىت بولدى. بىراق وسى ءبىر قازاقتىڭ دارىندى ۇلىنىڭ، جۋرناليست-جازۋشى، كينو جانە تەلەۆيزيانىڭ اسا كورنەكتى مامانى، اياۋلى ازاماتتىڭ جارقىن بەينەسى مەنىڭ كوز الدىمدا، ءتىرى كەزىندەگىدەي كۇلىمدەپ، جىلى شىراي تانىتىپ، «باۋىرىم» دەپ تۇرعانداي كورىنەدى.
العاش رەت ونىمەن 1959 جىلدىڭ جازىندا جامبىل وبلىستىق «ەڭبەك تۋى» گازەتىندە وندىرىستىك تاجىريبەدەن ءوتىپ جۇرگەندە تانىستىم. گازەتتىڭ جاۋاپتى حاتشىسى، جەرلەسىم ساعات اديپوۆ: «ماسكەۋ پويىزىمەن باتىستان ىسساپارمەن الماتىعا ورالىپ بارا جاتىر ەكەن، اقتوبەدەن سۇلتانعالي قادىروۆ دەگەن جولداسىم تەلەفون سوقتى، كامالدى قارسى ال، ساعان حابار بەر، كەزدەسىپ قالايىق دەپتى، مەنىڭ ۋنيۆەرسيتەتتى بىرگە بىتىرگەن جولداسىم عوي، قازىر «ءبىلىم جانە ەڭبەك» جۋرنالىن باسقارادى»، - دەدى. ەكەۋمىز ۆوكزالعا كەلدىك. جول بويى ساعات اعاي كامالدى ماقتاۋمەن بولدى. «ىشىمىزدەگى جاسىمىز ەدى، بىراق ساباقتى كۇشتى وقىدى. وتە تالانتتى، قالامى جۇيرىك، جازعىش ەدى. وقۋ بىتىرىسىمەن «لەنينشىل جاستا» قىزمەتكە قالدى. قازىر جاڭا جۋرنالدى باسقارىپ وتىر. كەلەشەگى مول، ءالى ول ۇزاققا بارادى» دەپ كوپىرتىپ ماقتاۋمەن بولدى. مەن باسىمدى يزەپ، تىڭداۋمەن بولدىم. ماسكەۋ پويىزى دا كەلىپ توقتادى. پويىز جارتى ساعات ايالدايدى. ول كەزدە شىعارىپ سالۋ، قارسى الۋ ءراسىمىن جاساۋ ادەت بولاتىن. ساكەڭ جەڭىل ۇستەل دايىنداتىپ قويعان-دى. ۇستەلگە بىردەن جايعاستىق. كامال ەكەۋى ساعىنىسىپ قالعان ەكەن، قۇشاقتاسىپ، ءسۇيىسىپ، ءماز-مايرام بولىپ قالىستى. ەكى دوستىڭ قارىم-قاتىناسىنا مەن قىزىعا قاراۋمەن بولدىم. كەزدەسۋ قۇرمەتىنە ەكى-ءۇش ريۋمكا شاراپ الدىق. اسىعىس بولسا دا، جەڭىل تاماقتانىپ، وتكەن-كەتكەندى ايتىپ وتىرعاندا پوەزدىڭ جۇرەر ۋاقىتى دا بولىپ قالعان ەكەن. ساعات دوسىنا مەنى تانىستىردى. «ءىنىم، ءوزىمىزدىڭ ءىزىمىزدى باسىپ كەلەدى، بىزدە پراكتيكادا ءجۇر، ءوزى - اقىن، ولەڭ جازادى»، - دەپ مەنى كوتەرمەلەپ قويدى. ول كەزدە باسپاسوزدە العاشقى ولەڭدەرىم جارىق كورىپ تۇراتىن. سونى ايتىپ، مەنى ءبىراز جەرگە اپارىپ تاستادى. كامال بولسا باس يزەپ، جاتىرقاماي، ىشكە تارتىپ: «الماتىعا بارعاندا ماعان كەلىپ تۇرساڭشى»، - دەپ جالپىلداپ جاتتى. بىراق مەنەن اقىن شىقپادى. كەيىن ولەڭدى قويىپ كەتتىم، گازەتكە مادەنيەت، ونەر، ءبىلىم جايىندا ماقالا، سۋرەتتەمە جازۋعا قاراي ويىسىپ كەتتىم. كەيىن الماتىدا كەزدەسكەندە ساعاتتىڭ ايتقانى ەسىندە قالعان بولۋى كەرەك، كامال: «ولەڭدەرىڭ قايدا؟ بەرسەڭشى گازەتتەرگە»، - دەدى. مەن كۇلىپ: «ولەڭمەن قوشتاسقانمىن، قارا جاياۋ ماقالا جازۋعا كوشتىم»، - دەپ قىسقا جاۋاپ بەردىم.
كامالمەن سول العاشقى تانىستىعىمىز كەيىن جالعاسا بەردى، اعالى-ىنىدەي بولىپ، كوڭىلىمىز جاراسىپ كەتتى، ءبىر-بىرىمىزگە دەگەن تىلەكتەستىگىمىز ارتىپ، جاقىن بولىپ كەتتىك. ورتالىق پارتيا كوميتەتىندە ءبىراز ۋاقىت بىرگە قىزمەت ىستەدىك.
كامال اعامىز شىعارماشىلىق جاعىنان دا، قىزمەت جاعىنان دا كىلەڭ وسۋمەن بولدى. جۋرنالدان كەيىن كومسومولدىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ سەكرەتارى بولىپ ىستەدى. جاستىق جالىنىمەن وسى جىلدارى جاستار باسپاسوزىنە باسشىلىق ەتتى، جاستاردىڭ شىعارماشىلىق وسۋىنە، مادەنيەت پەن ونەرگە اتسالىسۋىنا مۇرىندىق بولدى. ءارى ءوزى بۇرقىراتىپ گازەت-جۋرنالدارعا جازۋمەن بولدى. ءبىز، جاستار، ونىڭ جازعاندارىن قىزىعا وقيتىنبىز. تاقىرىپ اياسى كەڭ، عىلىم مەن ونەر جاڭالىقتارىن ناسيحاتتاۋعا، ونى جۋرناليستىك شەبەرلىكپەن قىزعىلىقتى، كوركەم تىلمەن جەتكىزۋگە تىرىساتىن، تسيفرلاردى ويناتىپ جىبەرەتىن.
جوعارى بيلىكتەگىلەر جاس قالامگەردىڭ جان-جاقتى ىزدەنىستەرىن، ويلىلىعىن، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىن كورە ءبىلدى. ونى قازاق كينوستۋدياسىن باسقارۋعا جىبەردى. كينو سالاسىنا قىزىعۋشىلىق وسى جىلدارى ۇستەم بولىپ تۇر ەدى، ۇلت كادرلارى از بولاتىن. كومسومولدىڭ كورىگىندە قايناپ-وسكەن كامالعا قازاق كينوسىنا جاستاردى كەڭىنەن تارتىپ، جاڭاشىل جاستاردى وسى ىسكە جۇمىلدىرۋ تاپسىرىلدى. تابيعاتىنان جاڭالىققا جانى قۇمار، ىزدەنگىش، باستاماشىل كامال كينوعا كەلگەندە ءبىر توپ جاسپەن بۇل تۆورچەستۆولىق مەكەمەنىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋعا كوپ كۇش سالدى. ولجاس سۇلەيمەنوۆ، اكىم تارازي باستاپ، دوستارى اراسىندا جەتى تاپال اتالعان جىگىتتەر، سايىن مۇراتبەكوۆ، ءابىش كەكىلباەۆ، اسقار سۇلەيمەنوۆ، «قوڭىر كۇز» پوۆەسىمەن جاستارعا كەڭىنەن تانىلعان قاليحان ىسقاقوۆ جانە باسقالار كينوستۋديانى جاستاردىڭ وزىق يدەياسىنىڭ وشاعىنا، شىعارماشىلىق ايتىس-تارتىس پەن ديسپۋتتىڭ قىزۋ كورىگىنە اينالدىرىپ جىبەردى. كىلەڭ قالامى ۇشقىر، ءبىلىمپاز جاستار ەندى پروزادان كينوستسەناري جازۋعا ماشىقتانىپ، جاڭا جانردى يگەرۋگە ويىسىپ كەتتى. كينو ونەرىنىڭ تابيعاتىن جەتە مەڭگەرۋگە بەلسەنە كىرىستى. كينوستۋديانىڭ جۇمىسى جاندانىپ جۇرە بەردى. جاستار ءوز ەڭبەكتەرىنىڭ جەمىسىن كورىپ، ەسەيە، مارقايا ءتۇستى. الىنبايتىن قامال جوق، جاستار كينو سالاسىن دا تىزگىندەپ، مويىنداتىپ ۇلگەردى.
كامال سەيىتجانۇلى از ۋاقىت ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ۇگىت-ناسيحات ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ ىستەدى. بىراق كامالدىڭ جۇرەگى ءوز حوببيىنە - شىعارماشىلىق جۇمىسقا وڭ يىعىن بەرىپ تۇردى. مۇنى سەزگەن جوعارعى باسشىلار ونى مەملەكەتتىك كينو كوميتەتىن باسقارۋعا جىبەردى. ءوزى سۇيگەن، جانىنا جاقىن كاسىپكە كامال زور ىنتامەن كەلىپ كىرىستى. ومىردە، باسشىلىق قىزمەتتە جيناقتاعان تاجىريبەسىن ءىس جۇزىندە پايدالانۋعا بار كۇش-جىگەرىن جۇمسادى. بۇل كينو سالاسىن باسقارعاندا ومىرگە جاقسى تۋىندىلار كەلدى. قوس سەريالى «قىز ءجىبەك»، «اتاماننىڭ اقىرى» فيلمدەرى رەسپۋبليكا شەڭبەرىنەن شىعىپ، وداقتىق، الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرىلدى. بۇل ۇلتتىق كينوتۋىندىلار وسى كۇندە كلاسسيكالىق ونەر تۋىندىلارى رەتىندە قازاق مادەنيەتىنىڭ ماقتانىشىنا اينالدى. ولاردى قازىرگە دەيىن كورەرمەندەر قىزىعا كورەدى، تاربيەلىك، تانىمدىق ماڭىزىن ءالى دە جوعالتقان جوق.
كوپ كەشىكپەي كامال سەيىتجانۇلى تەلەۆيزيا جانە راديو حابارلارىن تاراتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتكە باسشىلىققا كەلدى. كينو مەن تەلەۆيزيانىڭ تەحنيكالىق جاعىنان دا، مازمۇندىق جاعىنان دا، تانىمدىق-تاربيەلىك جاعىنان دا اعايىنداس سالالار ەكەندىگى بەلگىلى. بۇل سالانى باسقارۋ كامالعا جاڭا كاسىپ ءتۇرى بولعان جوق. بۇرىنعى يگەرگەن سالانى جاڭا تالاپقا، ۋاقىت سۇرانىسىنا ساي ىلگەرى باسقارۋ بولىپ تابىلدى. ەڭ باستىسى، ول ونەرلى، ىزدەنىمپاز، ويشىل، جاڭالىقتى سەزىنە بىلەتىن جاستاردى ماڭىنا توپتاستىرا ءبىلدى. جاڭا تاقىرىپ، جاڭا فورمات، جاڭا شەشىم تابۋدى ۇجىم الدىنا مىندەت ەتىپ قويدى. تەلەۆيزيا مەن راديو كوڭىل كوتەرەتىن، دۋماندى كەشتەر وتكىزۋمەن عانا شەكتەلمەي، قوعامنىڭ يدەولوگيالىق قارىمدى قۇرالى ەكەندىگىن دە ەستەن شىعارماۋ ەسكەرىلدى. ويتكەنى بۇل ۇجىمنىڭ وكىلدەرى بيلىكتىڭ تىكەلەي قاداعالاۋىندا بولدى. ساياساتتى دا ناسيحاتتاۋ تالاپ ەتىلدى. وسىنداي جاعدايدا تەلەۆيزيا ساياساتقا دا، حالىقتىڭ بولاشاعىنا دا، ۇلتتىق وركەنيەتكە دە ادال قىزمەت ەتۋگە ءتيىس ەدى. مۇنى ورتالىق پارتيا كوميتەتىندە قىزمەت ىستەپ شىڭدالعان كانىگى مامان يەسى كامال سەيىتجانۇلى ءبىر مەزەت تە ەستەن شىعارعان جوق. ءبارىن ەلەكتەن وتكىزىپ، تەلەۆيزيانىڭ قوعامنىڭ قاجەتىن دە، ساياساتتاعى ۇستانىمىن دا ساباقتاستىرا، ۇشتاستىرا جۇرگىزۋگە كۇش سالدى. جاداعاي، ۇرانشىل ساياساتتىڭ شوقپارىنا اينالماي، تەلەباعدارلامانىڭ تانىمدىق، تاربيەلىك، وركەنيەتتىك قۇندىلىقتاردان سىرت قالماۋى جەتە ەسكەرىلدى. كامالدىڭ قولداۋىمەن كوگىلدىر ەكران ارقىلى «قىمىزحانا»، «تاماشا»، «التىباقان» سياقتى باعدارلامالار كورەرمەندەرگە جول تارتتى. ۇلتتىق ويىندار، سالت-داستۇرلەر ناسيحاتتالدى. ولاردىڭ كوركەمدىك شەشىمىنە دە كوپ كوڭىل ءبولىندى. سونىمەن قاتار تەلەۆيزيا ارقىلى ءوندىرىستىك-يندۋستريالىق تاقىرىپقا، رەسپۋبليكاداعى اسا ماڭىزدى ءوندىرىس وشاقتارىنداعى ەڭبەك ادامدارىنىڭ قاجىرلى ەڭبەگىن كورسەتۋگە دە كوپ كوڭىل ءبولىندى. اۋىر يندۋستريا تەحنيكاسى عانا ەمەس، جاڭاشىل ەڭبەك وزاتتارىنىڭ ءماندى ءومىرى، جاسامپاز تىرشىلىگى كوگىلدىر ەكراندا كورىنىس تاپتى.
راديو مەن تەلەۆيزيادا بىرگە ىستەگەن قىز-جىگىتتەر ونى مىنەزىنىڭ اشىقتىعى، قارىم-قاتىناستاعى قاراپايىمدىعى، جۋرناليستىك تاپقىرلىعى، يدەيا بەرۋگە شەبەرلىگى ءۇشىن جاقسى كوردى. ونى ناعىز دەموكرات باسشى دەپ تانىدى. كوميتەتتىڭ توراعاسىنا قىزمەتتەستەرى يمەنبەي كىردى، ويىنداعىلارىن ىرىكپەي، ەركىن جەتكىزدى. كامەكەڭ ولاردى ىقىلاسپەن تىڭدادى، ايتقاندارىنىڭ باعالى جەرلەرىن ءتۇرتىپ الىپ، قاجەتتى داندەرىن ەسەپكە الىپ وتىردى جانە ولاردى كادەگە اسىرا ءبىلدى. ءارىپتەستەرىنىڭ قاسى-كوزىنە، ءتۇر-تۇسىنە، بەت-كەلبەتىنە، ۇلتىنا قاراماستان، ەشكىمدى الالاماي، ىسكەرلىگىنە، جۇمىسقا جاۋاپتىلىعىنا، تاپسىرمانى ورىنداۋداعى تياناقتىلىعىنا قاراپ باعالادى. سوعان قاراي سىي-قۇرمەتكە، ماراپاتقا يە بولۋىنا، الەۋمەتتىك كوتەرمەلەۋ سىيلىقتارىن الۋىنا قامقورلىق جاساپ وتىردى. سوندىقتان دا ونى قاراۋىنداعىلار ءادىل باسشى دەپ سانادى.
شىعارماشىل ەڭبەكتىڭ قىر-سىرىن ول جاقسى ءبىلدى. بۇل سالا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەركەلىگى مەن سەرىلىگىن، اساۋلىعى مەن اڭعالدىعىن كەز كەلگەن باسشى تۇسىنە بەرمەيدى، ولارمەن ءتىل تاۋىپ جۇمىس ىستەۋگە يكەمدىلىگى دە جەتىسە بەرمەيدى. بۇلارعا باسشىلىق ەتۋ ءۇشىن سولاردىڭ ءتىلىن بىلەتىن، مىنەز-قۇلقىن، ونەرىنىڭ قۇنىن ايىرا الاتىن كامەكەڭ سەكىلدى مامان-مەنەدجەرلەر كەرەك ەدى. سولار عانا ونەر ادامدارىمەن قويان-قولتىق ارالاسىپ، جەمىستى جۇمىس ىستەي الدى. سونى ەسكەرگەن رەسپۋبليكانىڭ ءبىرىنشى باسشىسى دىنمۇحاممەد قوناەۆتىڭ وعان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ مادەنيەت ءبولىمىن باسقارۋدى تاپسىرۋى تەگىن ەمەس. بۇل قىزمەتتە دە كامال سمايلوۆ تىزەگە باسىپ، سويىل سوعىپ، شوقپار الا جۇگىرۋگە اۋەستەنگەن جوق. توزىمدىلىك، تولەرانتتىلىق، مىنەزدىلىك تانىتتى، ىسكەرلىك، تۇسىنىستىك كورسەتە ءبىلدى.
توتاليتارلىق جۇيە كەزىندە بيلىككە تىم دەموكراتياشىل باسشى ۇناي بەرمەيتىن. مەنىڭ جۋرناليستيكاداعى تۇڭعىش باسشىم، «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ رەداكتورى كەنەسباي قوسباەۆتىڭ بىردە كامال تۋرالى اڭگىمە بولعاندا «وسى جىگىت كوڭىلشەك، ەلگەزەك مىنەزىن ەڭ بولماسا ءبىر مىسقالعا ازايتسا، ناعىز ىسكەر باسشى شىققالى تۇر» دەپ ايتقانىن ەستىگەنىم بار.
شىعارماشىلىق جولىن جۋرناليستيكادا «لەنينشىل جاس» گازەتىندە - ادەبي قىزمەتكەر، «ءبىلىم جانە ەڭبەك» جۋرنالىندا باس رەداكتور بولىپ باستاعان ول كەڭەس وكىمەتى تاراعان سوڭ جۋرناليستيكاعا قايتا ورالدى. «اقيقات» جۋرنالىن باسقاردى. جوعارعى كەڭەسكە دەپۋتات بولىپ سايلاندى. جۋرناليستەر وداعىنا ۇزاق جىل باسشىلىق ەتتى. كوپ كىتاپ جازىپ، جارىققا شىعاردى. عىلىممەن دە اينالىستى. ونەرتانۋ عىلىمىنىڭ كانديداتتىق دارەجەسىن الۋ ءۇشىن ديسسەرتاتسيا قورعادى. تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا كافەدرا باسقاردى، ستۋدەنتتەرگە ءدارىس بەردى.
بۇل سان سالالى جۇمىستاردا ول ءوزىن جاقسى جاعىنان كورسەتە ءبىلدى. ەڭبەكتەرى باعالانىپ، كوپ ماراپات، ناگراداعا يە بولدى. رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسىنە الدەنەشە رەت دەپۋتات بولىپ سايلاندى.
كامال سمايلوۆتىڭ تەلەۆيزيا مەن كينو سالاسىندا، قازاق جۋرناليستيكاسىندا سىڭىرگەن ەڭبەگى ايتارلىقتاي. جاقسى كينوفيلمدەر مەن تەلەتۋىندىلاردىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە دە سەبەپشى، ۇيىتقى بولدى. بۇل سالالاردا كوپ شاكىرت تاربيەلەدى.
ەڭ باستىسى، ونىڭ باسشى رەتىندەگى، شىعارماشىلىق قايراتكەر رەتىندەگى ەرەكشەلىگى كىممەن بولسا دا جۇمىس ىستەۋگە بەيىمدىلىگى ەدى، كىممەن بولسا دا اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، ورتاق تاقىرىپتا سويلەسە بىلۋگە قابىلەتتىلىگى ەرەكشە ەدى. مىناۋ - بالا، مىناۋ جاس قوي دەپ، ەشكىمدى كەمسىتپەي، ولاردى اڭگىمەگە تارتىپ، سويلەسە بىلەتىن. كىشىپەيىل، ەشكىمدى جاتىرقامايتىن. ەلدىڭ ءبارىن وزىنە دوس كورەتىن.
ونىڭ وزىندىك ءبىر ارتىقشىلىعى - كىممەن بولسا دا ءتىل تابىسا بىلەتىندىگى ەدى. ول كارى تارلان عابيت مۇسىرەپوۆپەن دە، اساۋ، تۋراشىل، بىربەتكەي ولجاسپەن دە، بىلگىر، اۋىزدىعا ءسوز بەرمەيتىن شەشەن مۇرات اۋەزوۆپەن دە، باتىس مادەنيەتىمەن دەرتتى بولعان، ەنتسيكلوپەديالىق ءبىلىم يەسى اسقار سۇلەيمەنوۆپەن دە، جاڭاشىل مودەرنيست، تەحنوكرات عادىلبەك شالاحمەتوۆپەن دە، ارىندى، ارقالى اقىن، قىڭىر مىنەزدى وتەجان نۇرعاليەۆپەن دە ءتىل تابىسا ءبىلۋى وسىعان دالەل بولا الادى. ونىڭ دوستارى كوپ بولدى. ءوزىنىڭ مەكتەپتەگى پارتالاس دوسى - اكادەميك تورەگەلدى شارمانوۆپەن دوستىعى دۇنيەدەن وتكەنگە دەيىن جالعاستى. ارالارىنا ءبىر سىزات تۇسكەن جوق. جالىندى جاۋىنگەر، مايداندا ەرلىكپەن قازا تاپقان پۋبليتسيست اعاسى باۋبەك بۇلقىشەۆتى كوزى تىرىسىندە ءپىر تۇتىپ، وعان تابىنىپ، سيىنۋمەن بولدى. ءومىر بويى كۋمير تۇتتى. ۋنيۆەرسيتەت بىتىرەردە مەنىڭ جازعان «باۋبەك بۇلقىشەۆتىڭ پۋبليتسيستيكاسى» دەگەن ديپلوم جۇمىسىمدى كىتاپحانادان الدىرىپ، وقىپ شىعىپ، ريزا بولىپ، ماعان العىس ايتقانى بار. «مۇنىڭ ازداپ كەڭەيتسە، دايىن تۇرعان كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا عوي»، - دەپ قولپاشتاعانى ءالى ەسىمدە.
مەنى كامالمەن العاش تانىستىرعان ساعات اعايىم بىردە ماعان حات جازىپ جىبەرىپتى. وندا ول كامال كۋرستاسىنا دەگەن وكپە-رەنىشىن ءبىلدىرىپتى. «بىرگە وقىعانداعى ەڭ جاقىن جولداسىم ەدى. نانى ءجۇرىپ، ءوسىپ كەتتى. ەكى رەت مينيستر تاعىنا وتىردى. جامبىلداعىلارعا قۇلاققاعىس ەتىپ، ءجاردەمى تيمەدى. بەدەلى بار، وبلىستاعىلارعا ءسوزى وتەدى. بىراق ءبىزدى ول ۇمىتىپ كەتتى. سودان ارامىز سۋىپ كەتتى»، - دەپ جازىپتى. كامالعا وكپە-نازىن جەتكىزسە دەگەن بولۋى كەرەك. نە دەپ جەتكىزەمىن؟! كەزدەسكەن سايىن كامالدىڭ ساعاتتىڭ وتباسىن، جاعدايىن سۇراپ بايەك بولىپ جاتاتىنى ماعان ءمالىم. ساعات تۋرالى جىلى سوزدەن باسقا ەشتەڭە دەمەيتىن. «مىنەزى قۇرعىردى قويساڭشى، ءبىزدىڭ ساكەڭنىڭ مىنەزى قىڭىر، ءوز ايتقانىنان قايتپايدى، ديپلوماتياسى جوق، ارىپتەستەرىمەن مامىلەگە كەلۋگە بارا بەرمەيدى، ءوز مىنەزىنەن تاۋىپ ءجۇر عوي، ايتپەسە قالامىنىڭ جۇيرىكتىگىندە، ازاماتتىعىندا ەش ايىپ جوق»، - دەيتىن كامال ماعان كەزدەسكەندە. ال ساعات اعايىمنىڭ بولسا، وعان وكپەسى قارا قازانداي، رەنىشىن شۇباتا جونەلەتىن. بار ايتارى: ەسكى دوستارىن ۇمىتىپ كەتتى. قول ۇشىن بەرمەيدى دەيدى. كامال بولسا ەشكىمدى رەنجىتىپ، وكپەلەتىپ ءجۇرمىن دەگەن وي قاپەرىنە كىرىپ تە شىقپايدى. ويتكەنى ونىڭ جۇرەگى دوستارىنا ءاردايىم ادال. ەشكىمدى رەنجىتىپ، كوڭىلىنە قاياۋ سالدىم دەپ ويلامايتىن. ەشكىممەن جاۋلاسىپ، كەڭىردەك جىرتىسپايتىن. بەكزات، بيازى، ءيى جۇمساق ازامات بولاتىن. كىسىگە قيانات جاساۋعا بارمايتىن. وتباسىنا دا جايلى بولدى. جۇبايى ناديا ناجمەددينقىزى شمانوۆا كازگۋ-دىڭ ورىس فيلولوگياسىن وزىمەن ءبىر جىلدا ءبىتىرىپ، كازپي-دە ستۋدەنتتەرگە ورىس تىلىنەن ساباق بەردى. عىلىم كانديداتى بولدى، كافەدرا باسقاردى. كامالعا ەكى ۇل، ءبىر قىز سىيلادى. تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇردى. وكىنىشكە قاراي، ۇلى نۇرلان ازامات بولعاندا سىرقاتتان ەرتە دۇنيە سالدى. وتباسىنا كوڭىل ايتىپ بارعانىمىزدا قازاقتىڭ بەلگىلى قايراتكەر قىزى، رەسپۋبليكانىڭ مادەنيەت سالاسىن باسقارعان، ۇكىمەت توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەگەن مانۋرا مەرعاليقىزى احمەتوۆا: «كەشە عانا كامەكەڭ بىزدە ءبولىمدە بولعان ەدى، قىزمەت بابىندا سويلەسىپ، اڭگىمەلەسكەن ەدىم. سوندا بالاسىنىڭ قاتتى سىرقاتتانىپ جاتقانىن، جان كۇيزەلىسىن سەزدىرگەن دە جوق ەدى. نەتكەن ءتوزىمدى ادام ەدى!» - دەگەنى ءالى ەسىمدە.
جۇبايىنىڭ دا بۇل اۋىر قايعىنى باستان كەشۋىنە تۋرا كەلدى. ول ءوزى قازاقتىڭ بەلگىلى قايراتكەر ازاماتى انۋاربەك ناجمەددينۇلى شمانوۆتىڭ تۋعان قارىنداسى ەدى. اپەكەڭ بولسا، ماسكەۋدىڭ حالىقارالىق قاتىناستار ينستيتۋتىنىڭ العاشقى تۇلەكتەرىنىڭ ءبىرى بولاتىن. فرانتسۋز ءتىلىن، بۇل ەلدىڭ ادەبيەتىن جاقسى بىلەتىن. كومسومول، پارتيا ۇيىمدارىندا ۇزاق جىل قىزمەت ەتتى. سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى، رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولدى. «ءبىلىم» قوعامىن باسقاردى. وتە ساۋاتتى، زيالى ازامات ەدى. قارىنداسى دا - اعا ۇلگىسىن كورىپ وسكەن، تاربيەلى ادام. جۇبايى دۇنيە سالعاننان بەرى ونىڭ ءۇش تومدىق شىعارمالار جيناعىن جارىققا شىعارۋعا، دەرەكتى كينوفيلمنىڭ تۇسىرىلۋىنە ۇيىتقى بولدى. مارقۇم جۇبايى تۋرالى مەكتەپتەردە، ستۋدەنتتەر اراسىندا كەزدەسۋ وتكىزىپ، جىلى ەستەلىكتەر ايتىپ جۇرگەنىن قامەكەڭمەن «اقيقات» جۋرنالىندا بىرگە ىستەگەن جازۋشى مارات ءماجيتوۆ ءاردايىم سۇيسىنە باياندايدى: «ءبىزدىڭ اپاي قامەكەڭنىڭ وتباسىن ءوزى بارداعىداي باسقارىپ وتىر. ۇلى ءسالىم - بيزنەستە، قىزى زايرا دارىگەر بولىپ ىستەيدى. نەمەرەلەرى - اجەسىنىڭ قامقورلىعىندا»، - دەيدى ول.
ءبىزدىڭ كامەكەڭ - قالامگەر-قايراتكەر، كينوگەر، تەلەجۋرناليست، جازۋشى-پۋبليتسيست. سان قىرلى دارىن يەسى، ەلگەزەك، ەلگە قادىرلى ازامات ەدى. ءتىرى بولعاندا، بۇل كۇندەرى 80-گە كەلەر ەدى. ونىڭ جىلى ءجۇزى، ءاردايىم كۇلىمسىرەگەن بەينەسى - ءالى كوز الدىمىزدا. ءبىز، ونىڭ دوستارى، ارىپتەستەرى كامەكەڭدى ەشقاشان ۇمىتپايمىز. ونىڭ ەسىمى - ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە!
ابدەش قالمىرزاەۆ، فيلوسوفيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور
«الاش ايناسى» گازەتى
