2020 جىل 23-25 قازان. شاڭحاي. 2020 Bund Summit.

سامميت قاتىسۋشىسى ايگىلى قىتاي ميللياردەرى دجەك ما «بەيكاسىبي ادامنىڭ كاسىبي كوزعاراستارىمەن بولىسە» كەلە، الەمدىك جانە قىتايلىق قارجى جۇيەسىنىڭ زاماننىڭ دامۋىنان كەنجەلەپ قالعاندىعىن اششى سىناعان بولاتىن. ول الەمدىك قارجى تاۋەكەلدەرىنىڭ اعىمىن باقىلاپ، ونىڭ ولشەمدەرىن بەلگىلەيتىن «Basel accord-ءتى» قارتتار كلۋبىنا تەڭەگەن-ءدى. قىتايلىق قارجى جۇيەسىنىڭ ماسەلەسىن «قىتايدىكى قارجى جۇيەسىنىڭ جۇيەلىك تاۋەكەلىندە ەمەس، ءوز مانىندەگى قارجى جۇيەسىنىڭ جوقتىعىندا» دەپ كورسەتتى. قىتايلىق قارجىلىق قاداعالاۋ ورگاندارىنىڭ «پويىز ستانتسياسىن باسقارۋ تاسىلىمەن اۋەجايدى باسقارعىسى» كەلەتىنىن بەتىنە باسقان. قىتاي بانكتەرىنىڭ ءالى دە «لومباردتىق سانامەن» اينالىپ جاتقاندىعىن سىناعان.

«باسقا بالە تىلدەن» دەپ قازەكەم ايتپاقشى، ىلە-شالا 2 قاراشادا قىتايدىڭ ۇلتتىق بانكى باستاعان ءتورت بىردەي قارجىلىق قاداعالاۋ-باسقارۋ مەكەمەسى دجەك ما مەن ونىڭ قارجىلىق-يننوۆاتسيالىق قاناتى «AntGroup» باسشىلارىن «شاقىرىپ اڭگىمەلەستى». 3 قاراشادا شاڭحاي قارجى ورتالىعى دجەك مانىڭ «اlibaba توبىنا» جاتاتىن جانە ينتەرنەت نەسيەسىمەن ماماندانعان «AntGroup» كومپانياسىنىڭ گون كونگ قارجى ورتالىعىنا بيرجاعا شىعۋعا جولداما الىپ، 37 ملرد اقش دوللارىنا باعالانعان «ادامزات تاريحىنان بەرگى ەڭ ءىرى» ءىرو شاراسىن (دجەك مانىڭ ءسوزى) «ۋاقىتشا توقتاتىپ» قويدى. 27 جەلتوقساندا ەكىنشى مارتە «شاقىرىپ سويلەسكەننەن» كەيىن قاداعالاۋ مەكەمەلەرى «AntGroup-ءتى» «رەتتەۋ-بەيىمدەۋ» شاراسىن قابىلداپ، ۇلتتىق بانكى كومپانيانى «رەتتەپ-بەيىمدەۋدىڭ» ناقتىلى جوباسىن قولىنا ۇستاتتى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا قارجىلىق قاداعالاۋ-باسقارۋ اگەنتتىگى «اlibaba توبىنا» مونوپوليالاۋ ماسەلەسى بويىنشا ءىس قوزعاپ تەكسەرۋدى باستادى. 2021 جىلدىڭ 10 ساۋىرىندە مونوپولياعا قارسى زاڭنىڭ 17 تاراۋىنىڭ 1 بابىنداعى «ورىندى سەبەپسىز ساۋدالاسۋشى تۇلعانى وزىمەن عانا ساۋدا جاساۋعا شەكتەۋ» تارماعىنا قايشى كەلگەندىگىنە بايلانىستى «زاڭسىز ارەكەتتەرىن دوعارىپ، كومپانيانىڭ 2019 جىلعى قىتايدىڭ ىشكى نارىعىنداعى ساتۋ سوماسىنىڭ (455,712 ملرد) 4%-ىنا تەڭ، ياعني 18,228 ملرد يۋان  (شامامەن 2,8 ملرد $) ايىپپۇل سالۋ» جازاسىن تاعايىنداپ، كەلەشەكتە قالاي ءىس جۇرگىزۋ جايلى «اكىمشىلىك نۇسقاۋلىعىن» تابىس ەتتى. «اlibaba» بولسا جازانى «شىنايى قابىلداپ، قالتقىسىز ورىندايتىنىن» ءبىلدىردى. 12 ساۋىردە اتالعان ءتورت مەكەمە «AntGroup-ءتى» تاعى دا «شاقىرىپ سويلەسىپ»، وعان قارجىلىق  حولدينگ قۇرۋ جولىمەن قاداعالاۋ مەكەمەلەرىنە تىركەلۋ سياقتى 5 باعىتتى قامتىعان بىرىڭعاي رەتتەپ-بەيىمدەۋ جوباسىن مىندەتتەدى. دجەك ما ءوزى جانە وزىمەن قاتارلاس ءىرى بيزنەس الپاۋىتتارىن ۇيىمداستىرىپ قارجىلاندىرىپ 2015 ج. قۇرعان «Hu pan university» ءار جىلى ناۋرىزدا باستايتىن جىلدىڭ العاشقى ساباعىن بيىل مەرزىمىندە باستاي الماي قالدى. باق حابارلاۋىنشا، قىتايدىڭ ءتيىستى مەكەمەلەرى ءساۋىردىڭ العاشقى كۇندەرى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ستۋدەنت ۇابىلداۋىن توقتاتۋعا شەشىم شىعارىپتى. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، قىتاي بيلىگى «Alibaba» سىندى الىپاۋىتتى «تىزگىندەپ تىندى». قىتايدا مۇلدەم جاڭا ساۋدا مودەلىن جاراتىپ-جاساقتاعان «Alibaba-نى» تاۋبەگە كەلتىرگەننەن كەيىن، 14 ساۋىردە قحر نارىقتى قاداعالاۋ-باسقارۋ باس دەپارتامەنتى ينتەرنەتتى باقىلاۋ كەڭسەسى جانە باس سالىق دەپارتامەنتىمەن بىرلەسىپ «Tencent»، «ByteDance»، «Meituan» سياقتى 34 ينتەرنەت الىپتارىن جيناپ جينالىس اشىپ، ولاردىڭ ءبىر اي ىشىندە «ءوزىن ءوزى تەكسەرىپ، ءار مامىلە بويىنشا تۇبەگەيلى تارتىپكە كەلۋلەرىن»، سونىمەن بىرگە «ەرەجەگە باعىناتىندىقتارى جايلى اشىق ۋادە بەرۋلەرىن» بۇيىردى. گون كونگتىڭ «Feng huang financ» cايتى 26 ساۋىردە قىتايدىڭ نارىقتى قاداعالاۋ باس دەپارتامەنتىنىڭ تاعى ءبىر ينتەرنەت الىبى «Mei tuan» توبىنا تۋرا «AntGroup-تاعىداي» ءىس قوزعاعاندىعىن حابارلادى. قىتايلىق «Xinhua» اگەنتتىگى جوعارىدا اتالعان قارجىلىق قاداعالاۋ ورگاندارىنىڭ «Tencent»، «ByteDance»، «Baidu»، «JD.com»، «Meituan»، «Didi» كومپانيالارىن دا «شاقىرىپ سويلەسىپ»، ولاردىڭ ءوز قاراستىلىعىنداعى پلاتفورمالاردا ساقتالىپ وتىرعان «وتكىر ماسەلەلەردى جويۋدى» تالاپ ەتكەن.

دجەك مانىڭ اتالعان سامميتتەگى ايتۋلى ءسوزىنىڭ بۋى سۋىماي جاتىپ، 2020 جىلى 11 جەلتوقساندا قكپ ساياسي بيۋروسى «مونوپولياعا قارسى تۇرۋدى كۇشەيتىپ، كاپيتالدىڭ ءجونسىز كەڭەيۋىنە توسقاۋىل قويۋ» شەشىمىن شىعاردى. سونان بەرى بۇل تاقىرىپ كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن جوق جانە ەلدەگى قارجىعا قاتىستى بارلىق ارەكەتتىڭ ولشەمىنە اينالىپ شىعا كەلدى. نەگىزىندە ساياسي بيۋرونىڭ جوعارىداعى شەشىمى دجەك مانىڭ سوزىنە شامدانۋدىڭ اسەرىنەن عانا تۋىنداماعان-دى. قكپ-نىڭ قوعامنىڭ بارلىق سالاسىنا باقىلاۋدى كۇشەيتۋ، ەكونوميكانىڭ جەكە سەكتورىنا قاداعالاۋدى جىتىلەۋ، مەملەكەتتىك سەكتوردىڭ پارمەنىن ارتتىرۋ، پارتيانىڭ بارلىق تەتىكتەردى كوزدەن تاسا قىلماۋىن قامتاماسىز ەتۋ، قىسقاسى پارتيانىڭ «شىعىس-باتىس، تەرىستىك-تۇستىك، ورتالىقتىڭ بارىنە باسشىلىق جاساۋدى» قامتاماسىزداندىرۋى شي جينپيڭ باسشىلىققا كەلگەلى بەرى اسا تياناقتى دا جۇيەلى ىسكە اسىرىلىپ جاتقان ستراتەگيالىق ۇستىن-دى. دەمەك، «شاقىرىپ سويلەسۋلەردىڭ» مۇنان كەيىن كوبەيمەسە ازايماسى جانە تەك ينتەرنەت سالاسىمەن شەكتەلىپ قالماسىن باعامداۋ قيىن ەمەس-ءتى. ويتكەنى پارتيانىڭ بىرىڭعاي باسقارۋىنا ءسال تومپاق كەلەتىن ارەكەتتەر مەن شارالاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ دا نازاردان قاعىس قالماسى ءشۇباسىز. پارتيا باسشىلىعىنا، ونىڭ باسقارۋ مونوپولياسىنا باسەكەلەس، سونداي-اق باسەكە تۋدىرۋى ىقتيمال كەز كەلگەن جەكە نەمەسە زاڭدى تۇلعانىڭ جانە ونىڭ ارەكەتىنىڭ، ءتىپتى، نيەتىنىڭ شەتىن باعالاناتىنى ءسوزسىز. ال دجەك ما مەن ونىڭ قارجى جانە ينتەرنەت يمپەرياسىنىڭ، سول سىقىلدى جاڭاعى 34 كومپانيانىڭ بىردەن تارتىپكە شاقىرىلۋى ولاردىڭ قارجىلىق الەۋەتى مەن الەۋمەتتىك ىقپالىنىڭ پارمەندىلىگىمەن قوسا وسى ىقپالدىڭ بارعان سايىن ۇلعايىپ بارا جاتقاندىعىندا بولىپ وتىر. تۋا ءبىتتى تابيعاتىنان بارلىعىن شەڭگەلدەپ وتىرۋعا قۇشتار  كومپارتيا ءۇشىن، اتالعان سۋبەكتىلەردىڭ ىسكەرلىگى مەن الەۋمەتتىك بەلسەندىلىگى تىنىش ۇيقى بەرمەيتىن جايت. اسىرەسە ماونى رۋحاني ۇستاز، تۇلعالىق يدەال سانايتىن شي توراعا ءۇشىن. مىسالى سول «Alibaba» مەن «AntGroup-تى» الساق، ەكەۋىنىڭ تۇتىنۋشىلار سانى 700 ملن-عا جەتەدى ەكەن. سوڭعىسى ءتىپتى قىتايدىڭ نەسيەلەۋ نارىعىنداعى «سىڭار ءمۇيىز قۇبىجىققا» اينالىپ بولعان. «ۋاقىتشا توقتاتىلعان» IPO زاۋدەعالام ىسكە اسىپ، كومپانيا نىرىققا كىرەر بولسا، ونىڭ نارىقتىق قۇنى ءىرى مەملەكەتتىك بانكتەردى جولدا قالتىرىپ، قىتايدىڭ تۇتاس عىلىم-تەحنيكالىق سيپاتتى قۇندى قاعازدار نارىعىنىڭ 40%-ىن ۇستاماق ەكەن، وندايدا ونىڭ قارجىنى تەحنولوگيالىق ينۆەستيتسيالاۋداي الەۋەتى «Alibaba-نىڭ» ءوزىن شاڭ قاپتىرىپ كەتەتىن سىڭايلى. ەكونوميكالىق-تەحنولوگيالىق قارىمىن ءسوز ەتپەي قويا تۇرعاننىڭ وزىندە، «AntGroup-تىڭ» ينۆەستورلارىنىڭ قۇرىلىمى دا كىم-كىمنىڭ دە مازاسىن قاشىرعانداي. كومپانيانىڭ بايىرعى قۇرىلتايشىلارى مەن باسقارۋشى ەليتاسىنان سىرت، ونىڭ قۇرامىنا قىتايدىڭ ۇلتتىق الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ قورى، ۇلتتىق ينۆەستيتسيالىق قورى، ءىرى مەملەكەتتىك قامسىزداندىرۋ قورلارى («ادام ءومىرىن قامسىزداندىرۋ»، «Taipingyang قامسىزداندىرۋ»), «قىتاي التىنى» مەنشىك قورى، «Yunfeng توبىنىڭ» مەنشىك قورى سىقىلدى ستراتەگيالىق ينۆەستيتسيالىق ارىپتەستەر تارتىلىپتى. ال اتتارىن ەستۋگە ادام سەسكەنەتىن جاسىرىن اتپەن قاتىسۋشى الپاۋىتتار شوعىرى ءوز الدىنا ءبىر توبە. قاي جاعىنان قاراساڭىز دا كومپارتيانىڭ ەرىك بەرەر شەگىنەن مۇلدەم القىپ كەتكەن ۇدەرىس ءجۇرىپ جاتىپتى. ەندەشە جازالاۋ مەن ايتقانعا كونگىزۋ، بۇعاققا كىرگىزۋ تابيعي سالدار-ءدۇر.

ايتا كەتەرلىگى، قىتاي بيلىگىنىڭ مۇنداي تارتىپكە شاقىرۋى بۇگىندەرى عانا باستالىپ وتىرعان جوق. دجەك ما جانە جۋىقتا «سويلەسۋگە» كىرىپ شىققاندار وزدەرىنەن بۇرىنعىلارعا قاراعاندا ءتاپ ءتاۋىر تالەيلىمە دەرسىڭ. مىسالى، كەزىندە داۋرەنى ءجۇرىپ، ىقپالى تاسىعانداردان «Mingtian توبىنىڭ» يەسى، بيزنەس ەليتانىڭ جۇعىمدى تۇلعاسى Xiao Jianhua 2017 ج. گون كونگتە ۇستالىپ كەتكەن. مۇناي ماگناتى Ye Jianming 2018 ج. «جوعالىپ كەتتى». «Anbang قامسىزداندىرۋ» كومپانياسىنىڭ بۇرىنعى يەسى Wu Xiaohui 2018 ج. 15 جىلعا سوتتالسا، 2019ج. «Huarong ينۆەستيتسيالىق كومپانياسىنىڭ» قوجاسى Lai Xiaomin اتىلىپ كەتتى. بۇلاردىڭ بايانسىز تاعدىرلارى، رەسمي تۇرعىدا، ولاردىڭ كوررۋپتسيامەن قاتىستىلىعىنا، الاياقتىعىنا، سالىقتان جالتارۋلارىنا بايلانىستىرىلىپ تۇسىندىرىلەدى. شىنتۋايتىندا قاي-قايسىسى دا «ويناپ ءجۇرىپ وت باسىپ» كومپارتيانىڭ «ەگىنىنە ەنىپ كەتكەندەر»، بەرى بولعاندا مەملەكەتتىك مەنشىكتەگى بيزنەستىڭ مۇددەسىنە ورتاقتاسقاندار ەسەبىندە-ءتىن. مۇنداي مىسالدار قىتايدا مىڭداپ سانالادى.

ۇرەيدەن ىققان ءىشىنارا قىتاي كاسىپكەرلەرى بۇگىندەرى بيزنەسپەن قوش ايتىسۋعا بارۋدا. «شاقىرىپ سويلەسۋدەن» كەيىن ناۋرىز ايىندا «AntGroup» CEO-ءى Hu Xiaoming وتستاۆكاعا كەتتى. اراعا نەشە كۇن سالىپ ءبىر جىلدىڭ ىشىندە 788 ملن تۇتىنۋشى جيناعان ەلەكتروندىق ساۋدالاۋشى «Pinduoduo» كومپانياسىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى Huang Zheng وتستاۆكاعا كەتتى. «Tencent-ءتىڭ» قۇرۋشىسى Ma Huateng جۋىقتا عانا ءوز ەركىمەن بارىپ رەتتەۋشى ورگاندارىمەن «اقىلداسىپ» قايتقانىن مالىمدەدى. جازالاۋلار مەن قورقىتۋلار ناتيجەسi بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ كەلەشەككە الاڭداۋشىلىعى مەن بيزنەستەرىنىڭ قۇلدىراۋىنا ۇرىندىرىپ وتىر. مىسالى 2021 ج. العاشقى ماۋسىمىندا-اق «AntGroup-تىڭ» اتويشى قورىنىڭ قارجى اۋقىمى 18%-عا قىسقارىپ كەتكەن. تۋىنداعان جايتتار بيزنەس قاۋىمداستىقتىڭ مازاسىزدانۋى مەن الەۋمەتتىك كوڭىل-كۇيدىڭ ابىرجۋشىلىعىن اسقىندىرىپ قويماي، ءتۇپتىڭ تۇبىندە قىتاي بيلىگىنىڭ ءوزىن ەكى تارىپ كۇيگە ۇرىندىرۋدا. ءبىر جاعىنان مەملەكەتتىك كاسىپورىندارعا قاراعاندا ەسەلى تيىمدىلىككە جانە يننوۆاتسيالىق ەكپىنگە يە جەكە بيزنەستىڭ ەكونوميكالىق ءوسىم مەن جۇرتتى جۇمىستاندىرۋعا جاسايتىن يگى ىقپالىنا اسا مۇددەلى بولسا، ەكىنشى جاعىنان ونىڭ قاۋلاي ءوسىپ، قارقىندى جەتىلۋىنەن قورقادى. كوممۋنيستىك بيلىك پەن ول كۇزەتىپ وتىرعان سوتسياليستىك جۇيەنىڭ شەشىلمەيتىن جانە ونىڭ ءوز كۇشىمەن شەشە الماس ءتۇيىنى دە وسى بولسا كەرەك.

مۇقامەتحان قونارباي   

Abai.kz