اقىن با، اقىن ەمەس پە؟

بۇل ساۋالعا پروۆينتسيادان پاريجگە كەلگەن ون التى جاسار ارتيۋر رەمبونى العاش كورگەندە پول ۆەرلەننiڭ، ماسكەۋدەن پەتەربورعا اسىعا جەتكەن بوزبالا ەسەنينمەن جۇزدەسكەندە الەكساندر بلوكتىڭ iشتەي جاۋاپ تابۋعا تىرىسقاندارى انىق. العاشقى جىر جازبالارىن وقىسىمەن-اق ۆەرلەن رەمبونى وزiنەن دە ورەلi تالانتتى اقىن رەتiندە مويىنداپ، ونىڭ پاريجدi ءوز ۇيiندەي كورۋiنە مۇمكiندiك جاساۋعا ۇمتىلسا، بلوك ەسەنينگە جىر الەمiنە كiرۋگە ابدەن قاقىڭىز بار دەپ ءسات-ساپار تiلەدi. بiراق كەز كەلگەن تالانتتى جاس تالاپتىڭ اعا بۋىننان باتا سۇراۋى ءدال مۇنداي اقجارقىن قاۋىشۋلارمەن باستالا بەرمەيدi. كەكسە قىراننىڭ ءالi قاناتى قاتا قويماعان مۇزبالاقتى كەۋدەسiنەن كەرi يتەرەتiن كەزدەرi دە بولادى. ءيا، تالانتتى تاپ باسىپ بiردەن تاني قويۋ - وتە قيىن شارۋا. تەك تەكتi تالعام يەلەرiنiڭ عانا قولىنان كەلەتiن iس.

... 1907 جىلدىڭ قاڭتارىنىڭ باسىندا دميتري مەرەجوۆسكي مەن زينايدا گيپپيۋستاردىڭ وتباسىنا جاسى جيىرمالارداعى جiگiت قوناققا كەلدi. ونىڭ قولىندا سول كەزدەگi بەدەلدi اقىنداردىڭ بiرi ۆالەري بريۋسوۆتان العان كەپiلدەمە حاتى بار ەدi. حاتتا مەرەجكوۆسكيلەر وتباسىنان جاس اقىنعا قامقورلىق قولىن سوزىپ، شىعارمالارىن جاريالاتۋعا كومەكتەسۋ سۇرالعان بولاتىن. (تۇپ-تۋرا ەسەنين ءجۇرiپ وتكەن جول دەرسiز. بريۋسوۆ بەينەسiندەگi بلوكتان كەيiن ول دا تiپ-تiكە وسى مەرەجكوۆسكيلەردiڭ وتباسىنا كەلەتiن-دi. بiراق تەك كەيiنiرەك، تاعى دا 7-8 جىلدان كەيiن).

اقىن با، اقىن ەمەس پە؟

بۇل ساۋالعا پروۆينتسيادان پاريجگە كەلگەن ون التى جاسار ارتيۋر رەمبونى العاش كورگەندە پول ۆەرلەننiڭ، ماسكەۋدەن پەتەربورعا اسىعا جەتكەن بوزبالا ەسەنينمەن جۇزدەسكەندە الەكساندر بلوكتىڭ iشتەي جاۋاپ تابۋعا تىرىسقاندارى انىق. العاشقى جىر جازبالارىن وقىسىمەن-اق ۆەرلەن رەمبونى وزiنەن دە ورەلi تالانتتى اقىن رەتiندە مويىنداپ، ونىڭ پاريجدi ءوز ۇيiندەي كورۋiنە مۇمكiندiك جاساۋعا ۇمتىلسا، بلوك ەسەنينگە جىر الەمiنە كiرۋگە ابدەن قاقىڭىز بار دەپ ءسات-ساپار تiلەدi. بiراق كەز كەلگەن تالانتتى جاس تالاپتىڭ اعا بۋىننان باتا سۇراۋى ءدال مۇنداي اقجارقىن قاۋىشۋلارمەن باستالا بەرمەيدi. كەكسە قىراننىڭ ءالi قاناتى قاتا قويماعان مۇزبالاقتى كەۋدەسiنەن كەرi يتەرەتiن كەزدەرi دە بولادى. ءيا، تالانتتى تاپ باسىپ بiردەن تاني قويۋ - وتە قيىن شارۋا. تەك تەكتi تالعام يەلەرiنiڭ عانا قولىنان كەلەتiن iس.

... 1907 جىلدىڭ قاڭتارىنىڭ باسىندا دميتري مەرەجوۆسكي مەن زينايدا گيپپيۋستاردىڭ وتباسىنا جاسى جيىرمالارداعى جiگiت قوناققا كەلدi. ونىڭ قولىندا سول كەزدەگi بەدەلدi اقىنداردىڭ بiرi ۆالەري بريۋسوۆتان العان كەپiلدەمە حاتى بار ەدi. حاتتا مەرەجكوۆسكيلەر وتباسىنان جاس اقىنعا قامقورلىق قولىن سوزىپ، شىعارمالارىن جاريالاتۋعا كومەكتەسۋ سۇرالعان بولاتىن. (تۇپ-تۋرا ەسەنين ءجۇرiپ وتكەن جول دەرسiز. بريۋسوۆ بەينەسiندەگi بلوكتان كەيiن ول دا تiپ-تiكە وسى مەرەجكوۆسكيلەردiڭ وتباسىنا كەلەتiن-دi. بiراق تەك كەيiنiرەك، تاعى دا 7-8 جىلدان كەيiن).

ۇيدە، ءۇي يەلەرiنەن بولەك، ەڭبەكتەرi تانىلىپ قالعان ءپالاسافاشى فيلوسوفوۆ جانە ەسiمi وسى كەزدەرi بلوكپەن قاتار اتالا باستاعان اقىن اندرەي بەلىي بار بولىپ شىقتى. ولارعا جاس اقىننىڭ سىقپىتى، ءسوز ساپتاسى ەش ۇناماعانى انىق. گيپپيۋس ءالi بەلگiسiز iزباسارىن كەكەتiپ-مۇقاتا باستاسا، وزگەلەرi دە وعان قوسىلىپ بiراز كۇلiپ الادى. داستارقان باسىنداعى جالپى اڭگiمە اۋانىنىڭ قالاي وربiگەنiن ءدال قازiر تاپ باسىپ ايتا قويۋ قيىن، دەگەنمەن بۇل ۇيدەن جاس تالاپكەردiڭ كوڭiلi ورتا، جارىمجان كۇيدە شىققانى انىق-تى.

ەگەر سەنiپ كەلگەن مەرەجكوۆسكيiڭiز: «سiز، كوگەرشiنiم، اداسىپ كەتiپسiز! سiزگە مۇندا ورىن جوق»،- دەسە، ال اقىن ايەلi ەسiككە سiلتەسە، ودان كەيiنگi كوڭiل-كۇيiڭiز قانداي بولماق! ارينە، مۇنداي كەپتi باسقا تۇسiرە كورمەسiن دەڭiز. كەيiن اندرەي بەلىي وسى كەش تۋرالى بىلاي دەپ جازدى: «اقىماقتاۋ كورiنiس بولدى. بايعۇستى ءاجۋالاپ-اق باقتى... ال ول ولارعا اقىندار عوي دەپ شىن جۇرەگiمەن قۋانا كەلگەن جوق پا ەدi». بiراق بەلىيدىڭ ءوزi دە كۇناسiز قالماعان سەكiلدi. ويتكەنi, بريۋسوۆپەن گيپپيۋستىڭ سول تۇستا ءوزارا جازىسقان حاتتارى وسىنى ايعاقتايدى.

بريۋسوۆتىڭ «سiزدەرگە مەن جول سiلتەگەن جاس اقىن باردى ما، قالاي قابىلدادىڭىزدار؟» دەگەن ساۋالىنا زينايدا گيپپيۋس بىلاي دەپ جاۋاپ قاتادى: «قايران ۆالەري ياكوۆلەۆيچ! قاي الباستى ونىمەن سiزدi بايلانىستىرىپ جۇرگەن؟ سiز ءوزi ونى كوردiڭiز بە؟ بiز كۇلكiدەن قۇلاپ قالدىق. بوريانىڭ (اندرەي بەلىي - ءا.ب.) ونى بiراز كەكەتiپ-مۇقاتۋعا كۇشi جەتتi, ال مەنiڭ ەشتەڭەگە يكەمiم كەلمەي قالعانى. جاسى جيىرمالاردا، بەتi iرiڭدi جارا قاپتاعانداي بوپ-بوز. ءسوز ساپتاسى القام-سالقام. بەينەبiر دراگوميلوۆ بازارىنا بارا جاتقان جەسiر قاتىننىڭ كiر-قوجالاق ورامالى سەكiلدi. ءوزi اتiردەن يiسكەپ قويادى. سوسىن بۇكiل الەمدi مەن عانا وزگەرتە الامىن دەيدi: «ماعان دەيiن دە تالپى­نىس­تار بولعان... بۋددا، حريستوس... بiراق ءبارi ءساتسiز». ول تەل­پەگiن الىپ شىعىپ كەتكەسiن مەن قولىما بiردەن ونىڭ ولەڭدەرi جاريالانعان «ۆەسى» جۋرنالىن الدىم. كەمەڭ­گەر­لiگiنە اراشا تۇسەتiن ەڭ بولماسا بiر جولىن تاپسام با دەپ ارماندادىم. بiراق تۇك تە تاپپادىم. ءبارi دالباسا. قازiرگi تالانتى جوق، بiراق توسەلگەن ماشىعى بار ەكiنiڭ بiرi ودان ءتاۋiر جازادى. ناعىز دالباسا. ول سiزدi نەسiمەن، ويپىر-اي، نەسiمەن باۋرادى ەكەن؟»

بiراق زينايدا گيپپيۋس وسىلاي دەدi ەكەن دەپ بريۋسوۆ جاس تالاپكەردەن تەرiس اينالعان جوق. قايتا ونى ەندiگi ادەبيەت مايدانىندا مەرەجكوۆسكيلەر مەن گيپپيۋستاردىڭ شابۋىلدارىنان قورعاپ ءجۇردi. ال گيپپيۋس جوعارىداعىداي جاعىمسىز پiكiر ايتقان جاس پەرi - حح عاسىرداعى ورىس پوەزياسىنىڭ بەلدi وكiلدەرiنiڭ بiرi, ارينە، ەسەنين ەمەس، جاۋىنگەر، ساياحاتشى، سەرi اقىن نيكولاي گۋميلەۆ ەدi. ونىڭ ادەبيەتتە الاتىن ۇلى ورنىنا بۇگiنگi كۇنi ون مەرەجكوۆسكي مەن ءجۇز گيپپيۋسىڭىزدىڭ جابىلىپ تالاسا المايتىنى دا شىندىق.

ول كiم ەدi?

بۇگiنگi قازاق وقىرمانىنا نيكولاي گۋميلەۆتiڭ ەسiمi كوپ ەشتەڭە ايتا قويماۋى دا مۇمكiن. ارينە، وكiنiشتi-اق. سوسىن تiپتi ورىس وقىرمانىنىڭ ءوزi دە اقىن شىعارماشىلىعىمەن تەك بەرتiندە، قايتا قۇرۋ كەزiندە عانا كەڭiنەن تانىسا باستاعانىن ەسكەرسەك، امال قانشا، بۇلاي بولۋى زاڭدى دا. ويتكەنi, ەسiمi بلوك، اننا احماتوۆا، ەسەنين ەسiمدەرiمەن قاتار اتالۋعا تيiس اقىن شىعارماشىلىعى جەتپiس جىلداي ۋاقىت بويى وقىرمان نازارىنان قالتارىستا قالىپ كەلدi. توتاليتارلىق جۇيە ونىڭ شىعارماشىلىعىن دارiپتەۋگە قاتاڭ تىيىم سالدى.

ەسەنينگە 50-جىلدارى جاسالعان «كەشiرiم» وعان 80-جىلداردىڭ ورتا تۇسىندا ارەڭ iلبiپ جەتتi. نەگە كەشتەۋ؟

بۇل ساۋالعا اقىن تاعدىرى جاۋاپ بەرەتiن سەكiلدi.

نيكولاي ستەپانوۆيچ گۋميلەۆ 1886 جىلدىڭ 3 ساۋiرiندە كرونشتادتا دۇنيەگە كەلدi. اكەسi ستەپان ياكوۆلەۆيچ تەڭiزشi دارiگەر بولاتىن جانە بiرنەشە رەت مۇحيتتار ارقىلى دۇنيە ءجۇزiن ارالاۋ ساپارىنا قاتىسقان-دى. ونىڭ وسى ساپارلاردا كورگەن-بiلگەنiن بايانداپ وتىراتىن اڭگiمەلەرi بولاشاق اقىننىڭ بالا قيالىنا قاتتى اسەر ەتكەنi انىق. ال اناسى اننا يۆانوۆنا بولسا دiندار ادام ەدi. بالالارىنا ءار ءتۇرلi حيكايا-اڭگiمەلەردi وقىپ بەرۋدi ۇناتاتىن. ولاردىڭ كوبiسi دiن تاقىرىبىنا قاتىستى بولىپ جاتاتىن. نيكولاي گۋميلەۆتiڭ «بالا تاربيەسiنە وتە اباي بولۋ كەرەك! بالا كەزدە العان اسەر-كۇي وتە كەرەمەت جانە وشپەستەي بەرiك بولماق! قۇتقارۋشى يسا ءماسiح تۋرالى اڭگiمەنi العاش ەستiگەندە بۇكiل جاندۇنيەم تەبiرەنiپ، تولقىعانىم ءالi كۇنگە دەيiن ەسiمدە» دەپ كەلەتiن ەستەلiگi وسى اناسىنا، ونىڭ قاسىندا وتكiزگەن كۇندەرiنە قاتىستى ەكەنiنە ەش كۇمان جوق.

ەگەر اقىننىڭ بالالىق شاعى تەك شۋاقتى، اشىق كوگiلدiر ءتۇستi بولدى دەسەك، قاتتى قاتەلەسەمiز. اقىن ءوزiنiڭ اناۋ ايتقانداي كورiككە يە ەمەس ەكەنiن بالا كەزiنەن تۇيسiنەتiن. بۇل تۋرالى، اقىننىڭ ءوز كەلبەتiنiڭ كورiكسiزدiگiنە قىسىلاتىنى جايلى، زامانداستارىنىڭ ەستەلiكتەرiندە وتە كوپ ايتىلادى. قۇدايدىڭ ونى كەرەمەت دەنساۋلىقپەن جارىلقاي قويماعانى دا شىندىق-تى. قىسقاسى، بولاشاق ۇلى اقىننىڭ ءوزiنiڭ «كوپ قارا قارعانىڭ iشiندە جالعىز الا قارعا ەكەنiن سەزiنۋi» سول ءسابي كەزiنەن باستاۋ الادى دەسەك تە بولادى. ال مۇنداي سەزiنۋ-تۇيسiنۋلەر ءسابيدiڭ پسيحولوگياسىندا وزگەشە قالىپتاسۋ پروتسەستەرi باستالۋىنا تۇرتكi بولۋى ابدەن مۇمكiن.

ءيا، گۋميلەۆ وزگەلەر ادەمi كوزiمەن وپ-وڭاي الا سالاتىن نارسەنi تەك مiنەزiمەن، تەك iس-ارەكەتiمەن عانا يەمدەنە الاتىنىن ەرتە سەزiنگەن. وسى جولدا، كۇرەس مايدانىندا جەڭiسكە باستار جول تەك قاجىر-قايرات پەن ەرiك-جiگەر بولسا، ونى ءوز بويىمنان مولىنان تابىلۋى كەرەك دەپ شەشكەن. ءوزiن-ءوزi ۇزبەي، ۇنەمi تاربيەلەپ وتىرعان، تەمiر تارتiپتە ۇستاۋعا تىرىسقان. ءوزiن-ءوزi تالاي سىن تەزiنە سالعان. ونداي كەدەرگi-سىنداردى جوق بولسا ءوزi iزدەپ تاۋىپ وتىرعان.

بiز گۋميلەۆتi تەك اقىن ەمەس، شارشاماس ساياحاتشى جانە جاۋجۇرەك جاۋىنگەر رەتiندە دە جاقسى بiلەمiز. ونىڭ قيىنشىلىعى كوپ، قاتەرi مول الىس ساپارلارعا قۇمار بولۋىندا، سوعىس ستيحياسىن ءوز ستيحياسىنداي سەزiنۋiندە - مiنە، وسى ءوزiن-ءوزi iشتەي تاربيەلەۋدiڭ، ءوزiن-ءوزi تەمiردەي تارتiپكە باعىندىرۋعا تىرىسۋدىڭ اسەر-ىقپالى جاتقانى انىق.

نيكولاي گۋميلەۆ بiرiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىس باستالعاندا ءوزi سۇرانىپ الدىڭعى مايدان شەبiنە كەتەدi. ەكi رەت قاھارماندىعى ءۇشiن ءIۇ جانە III دارەجەلi گەورگي كرەس­تەرiمەن ماراپاتتالادى. سوعىستا بiرگە بولعان مايدانداس جولداستارىنىڭ ونىڭ كوزسiز باتىرلىعى تۋرالى ەستەلiكتەرi دە ساقتالعان. ول بiردە تiپتi جاۋ پۋلەمەتiنiڭ جاۋىپ تۇرعان وعىنا قاراماي، وكوپتان دۇشپان بەتتەگi اشىق الاڭقايعا شىعىپ بiرشاما ۋاقىت تەمەكiنiڭ ءتۇتiنiن سوراپتاعان دا كورiنەدi. ءيا، كوزسiز باتىرلىق. بالكiم، اقىماقتىق. دەگەنمەن، مۇنداي كوزسiز باتىرلىق، بالكiم، فاتاليزمنiڭ ارعى جاعىندا ءوزiن-ءوزi, تاعدىرىن سىناپ كورۋ iسپەتتi iشكi سۇرانىستىڭ جاتقانى دا جاسىرىن ەمەس. «ءوزiڭدi ءوزiڭ جەڭسەڭ عانا وزگەنi جەڭە الاسىڭ». قىسقاسى، اقىن گۋميلەۆتiڭ، جاۋىنگەر گۋميلەۆتiڭ رۋحان ۇستانىمى وسىعان كەلiپ ساياتىنداي.

«ءوزiڭدi-ءوزiڭ تاربيەلەي الساڭ، تىڭعىلىقتى دايىنداي الساڭ، الىنبايتىن قامال جوق». اقىننىڭ وسى تiرشiلiك فيلوسوفياسى ونىڭ شىعارماشىلىعىنان دا كورiنiس تاپتى. ول كەيiنiرەك، بەلگiلi اقىندار ساناتىنا قوسىلعاندا «قولىنان ەش ولەڭ جازۋ كەلمەيتiن ادامنان دا، تىنباي iزدەنiستەر جاساسا، اقىن شىعارۋعا بولادى» دەپ مالiمدەدi. ءوزiنiڭ اقىندار شەبەرحاناسىن اشتى. وندا اقىن بولعىسى كەلەتiن كەز كەلگەنگە ءدارiس وقىدى. ارينە، مۇنداي بiربەتكەيلiككە سول كەزدەگi شىعارماشىلىق ورتانىڭ كۇلە قاراعانى دا راس. ولار «گۋميلەۆ تە اقىماق ەكەن، ەسەكتەن اقىن، قارعادان ءانشi جاساۋ مۇمكiن بە؟» دەپ ءماز بولىساتىن.

بiزدiڭشە، بۇلاي بولۋى مۇمكiن ەمەس ەكەنiن گۋميلەۆتiڭ ءوزi دە جاقسى تۇيسiنگەن. ال مۇنداي شالكەستەۋ مالiمدەمە جاساۋىنا ءوز شىعارماشىلىق جاندۇنيەسiنەن باستاۋ الىپ جاتقان كۇدiك پەن كۇمان، ىمىراسىز ارپالىس سەبەپ بولعان سىڭايلى. جوعارىداعى مەرەجكوۆسكي ءھام زينايدا گيپپيۋس سەكiلدi اقىننىڭ تالانتىنا سەنiمسiزدiك بiلدiرۋشiلەر بۇل كەزدەرi دە جەتiپ ارتىلاتىن. ولار «بلوك ولەڭدi تابيعي تۋدىرادى، گۋميلەۆ كiرپiشتەردەن قالاپ جاسايدى» دەسەتiن. گۋميلەۆ ولەڭدەرi ولاردىڭ تاراپىنان جاساندى دۇنيەلەر رەتiندە عانا باعالاناتىن-دى. بۇل كەزدەرi اقىننىڭ شىنايى دارىن يەسi ەكەنiن سەزiنەتiن بريۋسوۆ سەكiلدiلەر، امال قانشا، وتە سيرەك بولاتىن.

ءيا، گۋميلەۆ بۇل كەزدەرi بلوك وتىرعان پوەزيا تاعىنا ءوزiنiڭ دە وتىرۋعا قاقىلى ەكەنiن iشتەي جاقسى بiلەتiن-دi. بiراق تاق بوس ەمەس-تi. تاق بوس ەمەس كەزدە، شىن اقىن ويناۋعا لايىق ءرول تەك سايقىمازاقتىڭ ءرولi بولماق. مiنە، نيكولاي گۋميلەۆ ەش تايسالماي وسى سايقىمازاقتىڭ ءرولiن وزiنە تاڭداپ الدى دەۋiمiزگە بولادى.

پوەزياداعى گۋميلەۆ پەن بلوك باسەكەسi ءوز الدىنا بولەك اڭگiمە قىلۋعا ابدەن لايىق. ەگەر جاۋىنگەر گۋميلەۆ ينتەلليگەنت بلوك پوەزياسىن جوعارى باعالاسا، بلوكتىڭ گۋميلەۆ ولەڭدەرiنە «تەك ەكi ولشەممەن عانا جازىلعان ولەڭدەر» دەپ تىجىرىنا قاراعانى بەلگiلi. بۇل، ارينە، گۋميلەۆ ەشقانداي اقىن ەمەس دەگەن ءسوز ەدi. بلوكتىڭ وزiنە وسىنداي كوزقاراستا ەكەنiن بiلە تۇرا گۋميلەۆتiڭ ونىڭ جەكە باسى مەن شىعارماشىلىعىنا تiل تيگiزۋگە ەشقاشان تىرىسپاعانى دا ءمالiم.

بiردە بلوكپەن بولعان ەكەۋارا پiكiرتالاستان كەيiن وڭاشا قالعان گۋميلەۆكە زامانداستارىنىڭ بiرi:

- سiز مەرگەن وفيتسەرسiز عوي، نەگە جەكپە-جەككە شاقىرىپ بلوكتىڭ سازايىن تارتقىزبايسىز؟ - دەپ قالادى.

سوندا گۋميلەۆ:

- مەنiڭ نە iستەي الۋىم مۇمكiن؟ تiرi لەرمونتوۆپەن اڭگiمەلەسiپ تۇرعانىڭىزدى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتiڭiزشi, وعان قانداي سىن ايتا الاسىز، نە توڭiرەگiندە داۋلاسا الاسىز؟- دەپ جاۋاپ بەرەدi.

بايقايسىز با، گۋميلەۆ بiتiسپەس جاۋى بلوكتى لەرمونتوۆقا تەڭەيدi. عاجاپ. ال بۇگiنگi پوەزيا بiلگiرلەرi, كەرiسiنشە، لەرمونتوۆقا جاندۇنيەسi, شىعارماشىلىعى جاعىنان بلوكتان گورi گۋميلەۆ اناعۇرلىم جاقىن دەپ باعالايدى. بايقايسىز با، ناعىز پوەزيا پارادوكسى.

توتاليتارلىق جۇيەنiڭ گۋميلەۆكە كەشتەۋ كەشiرiم جاساۋىندا، مiنە، اقىننىڭ مiنەزiنەن ءوربيتiن وسىنداي سەبەپتەر جاتىر عوي دەپ ويلايمىز. بۇكiل ەلدiڭ ءسۇت بەتiنە شىعار قايماعىن قۋعىن-سۇرگiن، اجال وعىمەن قورقىتىپ كەلگەن جۇيەگە ولiمنەن قورىقپايتىن، ءوز iشكi مەنiن، تۇيسiنگەن اقيقاتىن دالەلدەۋ ءۇشiن قانداي دا بiر ەرلiككە بارا الاتىن، بارا الاتىن عانا ەمەس، بارعان اقىندى قايتا تiرiلتۋ وتە قورقىنىشتى ەدi. ولار، جۇيە باسىندا وتىرعاندار، ەندiگi اقىن-جازۋشىلارعا، مiنە، وسىنداي گۋميلەۆ تاعدىرىن، گۋميلەۆ شىعارماشىلىعىن ءسال دە بولسا ەرتەرەك ساباق قىلۋدان قاشتى.

قابiرi بەلگiسiز كورiپكەل جىرشى

زامانىندا گۋميلەۆتi «باتىسشىل، ءتول توپىراعىنا تامىر بايلاماعان اقىن» دەپ سىناعانداردىڭ وتە كوپ بولعانى بەلگiلi. مۇنداي اڭگiمەلەردiڭ تۋىنا، ارينە، اقىننىڭ العاشقى جىر جيناقتارىنىڭ سەبەپشi بولعانى انىق. 1905 جىلى شىققان «كونكيستادورلار جولى» جانە ودان كەيiنگi «رومانتيكالىق گۇلدەر» جيناقتارى ەكزوتيكالىق كورiنiستەر مەن بوياۋ-ورنەكتەرگە تولى ەدi. ولاردا الىستاعى افريكا، كونە زامان اڭىزدارىنا كوبiرەك ورىن بەرiلگەن بولاتىن. مۇنداي ولەڭدەردiڭ بۇل كەزدەرi اقىن شىعارماشىلىعىندا كوپتەۋ بولۋىنا ونىڭ سول تۇستارى الىس ەلدەرگە جاساعان ساياحاتتارى اسەر ەتكەن بولۋى ابدەن مۇمكiن. 1910 جىلى شىققان «Iنجۋلەر» جانە 1912 جىلى باسىلعان «جات اسپان» جىر جيناقتارى دا وسى باعىتتاعى iزدەنiستەرiمەن ەرەكشەلەنەتiن-دi. 1915 جىلى شىققان «قورامساق» جىر جيناعىنان باستاپ بiز شىن مانiسiندەگi ۇلى اقىن نيكولاي گۋميلەۆتiڭ ءوز قولتاڭباسى قالىپتاستى دەپ ايتا الامىز. ال بۇدان كەيiنگi «الاۋ»، «شاتىر»، «وتتى باعانا» جىر جيناقتارى، داۋ جوق، تەك iرi اقىننىڭ عانا شىعارماشىلىق iزدەنiستەرiنەن تۋىندايتىن ۇزدiك جىر جيناقتارى سانالادى. بۇل جيناقتاردىڭ قاي-قايسىسىندا دا ورىس مiنەزiنiڭ، ورىس جاندۇنيەسiنiڭ تابيعاتىنان سىر شەرتەتiن جاۋھار دۇنيەلەر جەتكiلiكتi. ولاردىڭ قايسىبiرi بۇگiندە نيكولاي گۋميلەۆتiڭ شىن مانiندەگi كەلەر ۋاقىتتى بولجاي الاتىن كورiپكەل اقىن ەكەنiنە دە دالەلشi بولا الادى.

ءيا، بۇگiنگi وقىرماننىڭ لەرمونتوۆ پەن گۋميلەۆ شىعارمالارى جانە تاعدىرلارى اراسىندا بالاما جۇرگiزۋi جايدان-جاي ەمەس. مىسالى، گۋميلەۆ سوعىس دالاسىنان پەتەربورعا جازعان حاتتارىنىڭ بiرiندە «ءوزiنiڭ بۇل سوعىستا ولمەيتiنiن، اجالى الدا، الدەبiر قاراڭعىلاۋ جەردە بولاتىنىن» جازادى. بالكiم، اقىننىڭ سەبەلەگەن جاۋ وعىنا قاراماي اشىق مايدان دالاسىندا ەمiن-ەركiن الشاڭ باسىپ جۇرۋiنە وسىنداي سەنiمi سەبەپشi بولعان بولار. ونىڭ تاعى بiر كورiپكەلدiگi تۋرالى جارى، ورىستىڭ ۇلى اقىندارىنىڭ بiرi اننا احماتوۆا بىلاي دەپ سىر شەرتەدi: «بiردە كوليا ماعان ءتۇس كورگەنiن، تۇسiندە 5 جانە 3 ساندارى كوز الدىنان وتكەنiن، مۇنى ءوزiنiڭ 53 جاستا قايتىس بولام-اۋ دەپ بولجاعانىن اڭگiمەلەدi. امال قانشا، ول سانداردىڭ ورنى اۋىسىپ كەتكەن بولىپ شىقتى. ءتاڭiرiم كولياعا قىسقا عانا عۇمىر بەردi. ول 35 جاسىندا قازا تاپتى».

اقىن ءوزiنiڭ اۋرۋدان ەمەس، وقتان قازاق تاباتىنىن دا ءدال ايتقان. الدەبiر جۇمىسشى قۇيىپ جاتقان وقتان. ال ول جۇمىسشى بۇل وقتىڭ اقىن اجالى بولاتىنىنان ەش حابارسىز. وق قۇيۋ ول ءۇشiن، بار بولعانى، كۇنكورiستiڭ قامى عانا («جۇمىسشى» ولەڭi).

ءوزiنiڭ كاۆكازدا ولەتiنiن بولجاعان لەرمونتوۆ ميستيكاسىنان بۇل كورiپكەلدiكتەردiڭ نەسi كەم؟

نيكولاي گۋميلەۆ 1921 جىلى تامىزدىڭ باسىندا كونتررەۆوليۋتسيالىق بۇلiك جاساماقشى بولدى دەگەن جالا ايىپپەن تۇتقىندالىپ، سول ايدىڭ سوڭىندا باسقا دا تۇتقىندارمەن بiرگە اتىلدى. اقىننىڭ سوڭعى ساتiنە كۋا بولعانداردىڭ ونى اجالدى بايسالدى، جىميىپ تۇرىپ قارسى الدى دەپ اڭگiمە تاراتقاندارى ءمالiم. امال قانشا، بۇگiنگە دەيiن اقىننىڭ ءمايiتi قاي جەردە جاتقانى بەلگiسiز. بiر تاڭعالارلىعى، ءدال وسى جىلى وسى ايدا ونىڭ پوەزيادا بiتiسپەس باسەكەلەسi بولعان الەكساندر بلوك تا جىندانىپ جاتىپ دۇنيەدەن ءوتتi. بالكiم، ەكi اقىن انا دۇنيەگە دە بiرگە بارۋدى قالاعان بولار.

راس، ءسوز اراسىندا ايتتىق، بiزگە گۋميلەۆ پوەزياسى ءالi جەتە قويعان جوق. بiراق ءتۇبi گۋميلەۆ پوەزياسىنىڭ قازاق وقىرمانىمەن دە مولىنان قاۋىشاتىندىعىنا ەش كۇماندانبايمىز. ويتكەنi, ول - بايرون، پۋشكين، لەرمونتوۆ پوەزيالارىنىڭ ءداستۇرلi زاڭدى جالعاستىرۋشىسى بولا العان ساناۋلى عانا اقىنداردىڭ بiرi. سوزiمiزگە دالەل رەتiندە بايروندا پوەما، پۋشكيندە دراما كەيiپكەرi بولعان دون گۋاننىڭ تاعدىرى گۋميلەۆتە ولەڭ كولەمiندە قانشالىقتى سىعىمدالعانىن مىسال رەتiندە كەلتiرە كەتسەك دەيمiز.

دون جۋان

قاراپايىم، اسقاق ءارi ارمانىم،

ات ۇستiندە وتسە دەپ ەم ءومiرiم.

سالەم جىردى قانشا ارۋعا ارنادىم،

قانشا ارۋدىڭ تاپتىم ەكەن كوڭiلiن.

قارتايعاندا ەسكە اپ يسا iلiمiن،

كۇن كەشەرمiن قوڭىرقايلاۋ، بiرقالىپ.

بالىن سورىپ سۇلۋلاردىڭ تiلiنiڭ

ال ازiرگە قالۋ كەرەك جىرعالىپ.

ويسىز باسىم تويسىز كۇندi جەك كورەر،

قىلىشتايمىن مەنسiنبەيتiن قىنابىن.

كومەيiمە بiر كەكتi ايقاي كەپتەلەر،

ءحام زارىڭدى ەستiمەيدi قۇلاعىم.

وسى عانا قالعان بەلگi كوپ كۇننەن،

كەتەر كۇنiم، كەۋدەمدەگi سونگەندە وت.،

بار ايتارىم پەندەلەرگە كوردەن كەپ:

جەر بەتiندە ءۇنسiز ازاپ شەكتiم مەن،

ەش ايەلدەن بالا ءسۇيiپ كورگەم جوق،

ەش ەركەكتi باۋىر دەگەن جوقپىن مەن.

قىسىق كوز عۇننىڭ ۇرپاعى

اقىن تاعى بiر ولەڭiندە:

الجاستىم با،

اداستىم با بiلمەيمiن،

قىزىق ەمەس اڭگiمە دە، ءان كەش تە...

تۇسiمە ەنەر پاتشالاردىڭ بايلىعى

جانە دە بiر قانعا بوككەن ناركەسكەن.

ەلەستەيدi قىسىق كوزدi جان بابام -

قاھارلى عۇن...

(شىندىعى وسى شىنىندا)

جانە دە بiر سالتاناتتى قالىڭ قول،

كۇن بەسiندە بەت تۇزەگەن رۇمعا... -

دەپ جىرلاعان ەدi.

ءيا، ول ءوزiن قاھارلى عۇنداردىڭ ۇرپاعى سانادى. ال وتكەن زامانداردان وسى بiر تۇيسiك ارقىلى جەتكەن ساۋلەلi وي ۇشقىنى بۇگiندە قازاق دالاسىنان دا كورiنiس تابۋلى. استاناداعى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتi اتاقتى اقىننىڭ ۇلى لەۆ گۋميلەۆتiڭ ەسiمiمەن اتالادى. ال لەۆ گۋميلەۆ - عۇنداردىڭ تۇركi ەكەنiن اشىق مالiمدەگەن، ءوزiنiڭ دە ءتۇبi تۇركiمەن تۋىستاساتىنىن ەش جاسىرماعان عالىم. عۇمىرىن عۇندار مەن تۇركiلەردiڭ تاريحىن زەردەلەۋگە سارپ ەتكەن ەرەن ۇل. بالكiم، بۇل ونىڭ بويىندا نيكولاي گۋميلەۆ سەكiلدi قايسار اقىننىڭ قانى تۋلاپ جاتقانىنان بولار.

ءيا، بالاسىنىڭ iزدەنiستەرi سەكiلدi نيكولاي گۋميلەۆ پوەزياسى دا قازاق بالاسىنا جات بولماۋى كەرەك.

عاجاپ. Iشتەي نيكولاي گۋميلەۆپەن قاي اتادان بارىپ تۋىسار ەكەنمiن دەگەن قيالعا بەرiلەسiڭ.

(جالعاسى بار)

"اباي-اقپارات"