ەجەلگى ەلليندەر ەلىندەگى سالت-ءداستۇردى ەسەپكە الۋ مۇمكىن ەمەس. جۇرەكتى ەلىتەرى دە، جانىننان جيرەندىرەتىنى دە بار. سونىڭ ىشىندە مايى جۇنىنە شىققان ءجۇز بۇقانى جەتەكتەپ اكەلىپ، جۇرتتىڭ كوزىنشە قانىن سۋشا شاشىراتىپ، قۇرباندىققا شالۋ ءداستۇرىن وزدەرى گەكاتومبا دەيتىن. ءتىپتى، قۇربان مالدىڭ سانى جۇزگە جەتپەسە دە، ونى الگى سوزبەن انىقتاۋ ادەتكە اينالعان-دى.

قازاق بيلىگىندەگى ساياسي ادەت-عۇرىپ سانى دا، سانقيلىلىعى جاعىنان دا ەلليندىكتەردى شاڭ قاپتىرادى. بۇعان كۇمانىڭىز بولماسىن. باعانا ءسوز ەتكەن گەكاتومبامىز دا ءجۇر مۇندا. ايىرماسى، قۇرباندىق - ادام عانا...

ايت نە، ايتپا نە، بۇعان دەيىن اتاق-دارەجەلەرى ات ۇركەردەي بولىپ كەلگەن لاۋازىم يەلەرىن بيلىك قالپاقپەن ۇرىپ قۇلاتىپ جاتىر. بىرەۋىنىڭ تاماق راتسيونى تۇرمە ماكارونىمەن تولىقسا، كەلەسى ءبىرى تامۇقتاي ىستىق تەرگەۋ يزولياتورىمەن ەندى-ەندى تانىسۋدا. اينالىپ كەلگەندە، قايمانا حالىقتىڭ كوزقاراسىندا «بيلىك» نە، ءبىرىن-ءبىرى تۇقىلىنا دەيىن جەيتىن اماروبيا ورمەكشىلەرى نە، ايىرما بولماي بارادى. وسىدان كەلىپ، كوكىرەك كوزى اشىق ازاماتتار ەلدى 37-ءنىڭ ەلەسى كەزىپ ءجۇر دەگەندى ءبىر-بىرىنە سىبىرلاپ بولسىن ايتىپ ءجۇر. رەسمي بيلىكتەگىلەر بولسا، بورسىعان كولشىكتەگى بالىقتار سەكىلدى، ءوز ورتاسىنداعى ىندەتپەن شارۋاسى جوق، مەڭ-زەڭ. باسقا ماسەلە قۇرىپ قالعانداي، «ءبىزدىڭ ەل - ءبىرىنشى» دەگەن نەگىزى تابىلا بەرمەيتىن ءسوزدى اۋزىنا ءبىر الماسا، ايىزى قانبايدى. راس قوي، ەندى.

ەجەلگى ەلليندەر ەلىندەگى سالت-ءداستۇردى ەسەپكە الۋ مۇمكىن ەمەس. جۇرەكتى ەلىتەرى دە، جانىننان جيرەندىرەتىنى دە بار. سونىڭ ىشىندە مايى جۇنىنە شىققان ءجۇز بۇقانى جەتەكتەپ اكەلىپ، جۇرتتىڭ كوزىنشە قانىن سۋشا شاشىراتىپ، قۇرباندىققا شالۋ ءداستۇرىن وزدەرى گەكاتومبا دەيتىن. ءتىپتى، قۇربان مالدىڭ سانى جۇزگە جەتپەسە دە، ونى الگى سوزبەن انىقتاۋ ادەتكە اينالعان-دى.

قازاق بيلىگىندەگى ساياسي ادەت-عۇرىپ سانى دا، سانقيلىلىعى جاعىنان دا ەلليندىكتەردى شاڭ قاپتىرادى. بۇعان كۇمانىڭىز بولماسىن. باعانا ءسوز ەتكەن گەكاتومبامىز دا ءجۇر مۇندا. ايىرماسى، قۇرباندىق - ادام عانا...

ايت نە، ايتپا نە، بۇعان دەيىن اتاق-دارەجەلەرى ات ۇركەردەي بولىپ كەلگەن لاۋازىم يەلەرىن بيلىك قالپاقپەن ۇرىپ قۇلاتىپ جاتىر. بىرەۋىنىڭ تاماق راتسيونى تۇرمە ماكارونىمەن تولىقسا، كەلەسى ءبىرى تامۇقتاي ىستىق تەرگەۋ يزولياتورىمەن ەندى-ەندى تانىسۋدا. اينالىپ كەلگەندە، قايمانا حالىقتىڭ كوزقاراسىندا «بيلىك» نە، ءبىرىن-ءبىرى تۇقىلىنا دەيىن جەيتىن اماروبيا ورمەكشىلەرى نە، ايىرما بولماي بارادى. وسىدان كەلىپ، كوكىرەك كوزى اشىق ازاماتتار ەلدى 37-ءنىڭ ەلەسى كەزىپ ءجۇر دەگەندى ءبىر-بىرىنە سىبىرلاپ بولسىن ايتىپ ءجۇر. رەسمي بيلىكتەگىلەر بولسا، بورسىعان كولشىكتەگى بالىقتار سەكىلدى، ءوز ورتاسىنداعى ىندەتپەن شارۋاسى جوق، مەڭ-زەڭ. باسقا ماسەلە قۇرىپ قالعانداي، «ءبىزدىڭ ەل - ءبىرىنشى» دەگەن نەگىزى تابىلا بەرمەيتىن ءسوزدى اۋزىنا ءبىر الماسا، ايىزى قانبايدى. راس قوي، ەندى.

ءوز تەرىمىزگە ءوزىمىز سىيماي وتىرىپ، وسى سوزدەردى ايتۋعا ءبىر سەبەپ - بيلىكتىڭ ءىس-قيمىلىندا ناقتى ستراتەگيانىڭ، يا بولماسا قاراپايىم قيسىننىڭ (لوگيكا) جوقتىعى. مىسال قايدا دەرسىز؟ قازاق اتوم ونەركاسىبىنىڭ قۇلاعىنان ۇستاپ وتىرىپ، قازىرگى دەڭگەيىنە جەتكىزگەن مۇحتار جاكىشەۆ پەن ونىڭ ورىنباسارلارىنىڭ ءىستى بولۋىن الايىق. بيزنەستىڭ جاتىرىن جارىپ شىققان توپ-مەنەدجەردىڭ راحات اليەۆپەن بالاباقشادا، مۇحتار ابىلازوۆپەن  ينستيتۋتتا دوس بولۋى - باسىنا سويىل بوپ تيگەن سياقتى. ارينە، ۇقك تاققان ايىپتاردىڭ شىنايىلىعىنا ەشكىم كۇمان كەلتىرە قويمايدى. بىراق، وسى دۇربەلەڭنىڭ قوزعالۋىنا ات سالىسقان تاتيانا كۆياتكوۆسكايانىڭ «ول - ءابىلازوۆتىڭ جان دوسى» دەپ جانايقايعا باسقانى ءالى ەستە. سودان با، ونى جاي عانا جەمقور دەگەننەن گورى، قۇلەكەەۆ - بۇركىتباەۆ - ىسقاقوۆ تىزبەگىنىڭ جالعاستىرۋشىسى دەپ قابىلداعانىمىز راس. ءبىراز ساياساتتانۋشىلار ونىڭ كاسىبيلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، «كەشىرۋگە» دە بولار ما ەدى دەگەن پىكىر ايتتى.  ودان ارى ۆەنا ەلشىلىگىندە شۋ شىعارعان مۇحتار اليەۆ، وپپوزيتسيالىق سايتتاردىڭ ەلەكتروندى بۇعاۋعا الىنۋى، سەرىك تۇرجانوۆتىڭ قامالۋى دەپ ءتىزىمدى جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. اسىرەسە، باس پروكۋراتۋرانىڭ راحات اليەۆتىڭ كىتابىنا تسەنزۋرا قويعانى ساياساتتان ىرگەسى اۋلاق ادامداردىڭ وزىندە اششى مىسقىل تۋعىزدى. مەيلى، كىتاپتىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قۇپيا بار دەلىك، بىراق وندا ونى نەلىكتەن باتىس ەۋروپانىڭ، يت اياعى گرەنلانديانىڭ كوك مۇزىنداعى جۇرت ءبىلۋ ءتيىس؟ ولارعا دا بىزبەن بىردەي تسەنزۋرا قويىلسىن، وقۋعا تىيىم سالىنسىن. ايتەۋىر، وسى «اڭعالدىعىن» تۇسىنگەن اعالارىمىزدىڭ كىتاپتى تەك زاڭسىز اكەلۋ مەن تاراتۋعا عانا جازا ءتۇرىن قالدىرعانىنا راحمەت! وسى قىلىعى ارقىلى بيلىك بيىگىندەگىلەر قيالى جاعىنان ستيۆەن كينگتى قۋىپ جەتسە دە، لوگيكا تۇرعىسىنان اقساپ تۇرعانىن اڭعارتتى.

وسىعان قاراپ، بىزگە ءار نارسەگە ءبىر شابىلعان بيلىك قانداي دا ءبىر تىلسىم كۇشتىڭ بويدى الۋىنان قورقاتىن سەكىلدى كورىنەدى دە تۇرادى. ءابىلوۆ، توقتاسىنوۆ، قوجابەكوۆ سياقتى وپپوزيتسيا جەتەكشىلەرىن «قىلمىستىق ءىس جاسادى» دەپ قۋعىنعا سالۋ، «العا، دۆك» قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى كوزلوۆتىڭ باسىنا بۇلت ءۇيىرۋ، جاكىشەۆ، تۇرجانوۆتاردى تۇقىرتۋ، «جازۋشى» اليەۆكە قىر كورسەتۋ - وسىنىڭ ءبارى ۇكىمەت ساياساتىن قولداعاندارعا دا، قولداماعاندارعا دا بەرىلگەن سوققى سەكىلدى. بىلايشا، بيلىكتىڭ استىنان سۋ شىققانداي شورشۋىنا سەبەپ جوق. بۇقارانىڭ كوڭىل-كۇيى بىرقالىپتى، ساياسي ارەناداعى «نۇر وتاننىڭ» دومينانت ءرولى ءوسىپ كەلەدى، ال وپپوزيتسيا... سول قايراڭعا شىققان قايىقتىڭ كۇيىندە. ۇران تاستاعانمەن، ۋرالاعان حالقى كورىنبەيدى، تاس بۇركەنىپ جاتىپ السا، تاعى ۇيات. سوعان قاراعاندا، ات توبەلىندەي از بيلىك ودان دا از بيلىكتىڭ ەروگەندى ايماقتارىنا تالاسۋشى تاراپتارعا قىر كورسەتۋدە. سوڭعى ايلاردا بولىپ جاتقان ساياسي وقيعانىڭ ءبارى دە - وسى ماقساتتاعى ارەكەتتەر بولسا كەرەك. بۇل ءۇردىستىڭ ناتيجەسىندە مەنشىك ءبولىسۋ، بيلىك وليمپىندەگى كۇش بالانسى دا وزگەرىسكە تۇسەدى. ايتسە دە، بيلىكتىڭ ارەكەتىنە ونىڭ قىسىمىن كورۋشى كلاندار قالاي، نەمەن جاۋاپ قايىرماق؟ ءبىزدى الاڭداتاتىنى دا - وسى. ءابىلازوۆ، دوسمۇحامەدوۆ سياقتى شەكارا كەسىپ، دۋال سىرتىنان تاس لاقتىرسا جارار. بۇدان دا سوراقىسىنا بارماسا بولعانى... كەزىندە ك.ماركس پەن ف.ەنگەلس بىرلەسە جازعان «كوممۋنيستىك پارتيانىڭ مانيفەستىندە»: «ساياسي بيلىك دەگەنىمىز - ءبىر تاپتى باسىنۋ ءۇشىن ءبىر تاپتىڭ ۇيىمداسقان تۇردەگى قىسىمى» دەپ جازعان بولاتىن. الدەقاشان سۇيەگى قۋراعان يدەولوگتاردىڭ ايتقان ءسوزدى قازاقستان بيلىگىنىڭ قازىرگى ىسىنە دياگنوز رەتىندە قويساق، قالاي قارايسىزدار؟

«التى الاش» گازەتى، №3 (03.07.2009)