قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتتان گورى سىرتقى ساياساتقا، سىرتتاعى يميدج بەن حالىقارالىق بەدەلگە كوبىرەك ءمان بەرەتىنىن باسقا ەمەس، كەيبىر ءوز ساراپشىلارىمىز دا بەتىمىزگە سالىق قىلىپ باسىپ ءجۇر. جەمقورلىق ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا اينالىپ، جۇمىسسىزدىق قاجىتىپ، ءتۇرلى الەۋمەتتىك سيپاتى باسىم باسقا دا قيىندىقتار مۇنداعى تىرلىكتىڭ اياعىنا تۇساۋ سالىپ وتىرسا دا، سىرتقا سۇلۋ ءارى ءمىنسىز كورىنۋگە تىرىسۋدان قازاقستان الدىنا قارا سالماي كەلەدى دەپ كىنالايدى. دەگەنمەن ىشكى جانە سىرتقى ساياسات ۇستانىمىنداعى مۇنداي «تەڭسىزدىك» ءتۇبى تىعىرىققا تىرەمەي قويمايدى دەپ بال اشاتىندارعا ءدال بۇگىنگى كۇنى قازاقستاننىڭ سىرتقى ءيميدجىنىڭ وڭ قالىپتاسۋى بارىنەن دە ماڭىزدى ەكەنى دالەلمەن ايتىلعاندا، دىمى قۇريدى. ال «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەپ امانداسا بارعان جەردەن قوسىمىزدى تىگىپ، وزگەنىڭ الدىندا ەلىمىزدى ناسيحاتتاپ، سۇيكىمدى بەينەسىن قالىپتاستىرىپ جاتساق، نەسى جامان؟ باسقالار ساناساتىن، بەدەلى بار، ورنى بار مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولعاندى كىمنىڭ ءىشى جەك كورەدى؟ بىزدىڭشە، جۇمىر باستى ءار ۇلتتىڭ وكىلى وسىنى قالايدى.

قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتتان گورى سىرتقى ساياساتقا، سىرتتاعى يميدج بەن حالىقارالىق بەدەلگە كوبىرەك ءمان بەرەتىنىن باسقا ەمەس، كەيبىر ءوز ساراپشىلارىمىز دا بەتىمىزگە سالىق قىلىپ باسىپ ءجۇر. جەمقورلىق ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا اينالىپ، جۇمىسسىزدىق قاجىتىپ، ءتۇرلى الەۋمەتتىك سيپاتى باسىم باسقا دا قيىندىقتار مۇنداعى تىرلىكتىڭ اياعىنا تۇساۋ سالىپ وتىرسا دا، سىرتقا سۇلۋ ءارى ءمىنسىز كورىنۋگە تىرىسۋدان قازاقستان الدىنا قارا سالماي كەلەدى دەپ كىنالايدى. دەگەنمەن ىشكى جانە سىرتقى ساياسات ۇستانىمىنداعى مۇنداي «تەڭسىزدىك» ءتۇبى تىعىرىققا تىرەمەي قويمايدى دەپ بال اشاتىندارعا ءدال بۇگىنگى كۇنى قازاقستاننىڭ سىرتقى ءيميدجىنىڭ وڭ قالىپتاسۋى بارىنەن دە ماڭىزدى ەكەنى دالەلمەن ايتىلعاندا، دىمى قۇريدى. ال «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەپ امانداسا بارعان جەردەن قوسىمىزدى تىگىپ، وزگەنىڭ الدىندا ەلىمىزدى ناسيحاتتاپ، سۇيكىمدى بەينەسىن قالىپتاستىرىپ جاتساق، نەسى جامان؟ باسقالار ساناساتىن، بەدەلى بار، ورنى بار مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولعاندى كىمنىڭ ءىشى جەك كورەدى؟ بىزدىڭشە، جۇمىر باستى ءار ۇلتتىڭ وكىلى وسىنى قالايدى.

بۇل اڭگىمە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ شەت ەلدەردەگى ديپلوماتيالىق ميسسيالاردىڭ باسشىلىقتارىن، تورتكۇل دۇنيەدەگى «كوزىن» تۇتاس جيناپ پرەزيدەنتتىڭ قاتىسۋىمەن وتكىزگەن كەشەگى القا ماجىلىسىنەن كەيىن شىعىپ وتىر. كەڭەس وداعىنىڭ ءسىم جۇمىس ىستەگەن 5000 ديپلوماتتىڭ 8-ءى عانا قازاق بولسا جانە ول مىقتاعاندا ەلشىنىڭ كەڭەسشىسى قىزمەتىنە دەيىن كوتەرىلە السا، بۇگىندە 138 مەملەكەتپەن ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناتىپ وتىرعان قازاقستاننىڭ شەت ەلدەردەگى مەكەمەلەرىندە 700-دەن اسا قىزمەتكەر حالىقارالىق بايلانىس پەن ۇلتتىق ساياسي مۇددەلەرگە جاۋاپ بەرەدى. «ىشكى ساياساتتى جۇرگىزىپ، ەكونوميكانى جانداندىرۋ ءۇشىن سىرتقى ساياسات جۇمىس ىستەۋى كەرەك» دەگەندى ەلشىلىك جەتەكشىلەرى ءجيى ايتادى، ناتيجەسىندە 20 جىل ىشىندە قازاقستان ەكونوميكاسىنا 160 ميللياردتان استام اقش دوللارى كولەمىندە شەت ەل ينۆەستيتسيالارى تارتىلىپتى.

مۇنىڭ ءبارى جاقسى. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ پرەزيدەنت پەن ۇكىمەتكە ءتيىستى ۇسىنىستار بەرگەنى دە، حالىقارالىق بەدەلدى نىعايتۋعا جاردەمدەسكەنى دە، شەت ەلدەردە ازاماتتار مەن زاڭدى تۇلعالاردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرiن قورعاۋى دا، الەمدەگi ساياسي جانە الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق جاعدايعا تالداۋ جاساۋ جانە ورتالىق مەملەكەتتiك ورگانداردى قاجەتتi اقپاراتپەن قامتاماسىز ەتۋى دە. بۇل باستىلارى عانا، باسقا دا قىرۋار مىندەتتەرى قانشاما. ايتسە دە، بىلايعى جۇرتقا بەكزات ءبىلىمدى يگەرىپ شىققان ماماندىق يەلەرىنىڭ ەل الدىنداعى ءوز ءيميدجى دۇرىس قالىپتاستى ما دەگەن ساۋالدىڭ قىزىق كورىنەتىنى راس. ويتكەنى ەلشى مەن ديپلومات دەگەننىڭ ءبارى ىشكى مادەنيەتى مەن ينتەللەكتىسى سىرتىنا تەۋىپ تۇرعان قاسىم-جومارت توقاەۆ، تولەۋتاي سۇلەيمەنوۆ، سايلاۋ باتىرشاۇلى ەمەس. نەگىزىنەن ءاۋ باستان «قالالىقتار مەن جەتى اتاسىنان بەرى اقسۇيەكتىك قانى ۇزىلمەگەن زيالى ادامداردىڭ بالاسى عانا جۇمىس ىستەيتىن جەر» دەپ اسپەتتەلەتىن ديپلوماتيا قىزمەتىنە كوزقاراس كەي شاقتا دۇرىس بولماي جاتسا، ونىڭ سەبەبىن قايدان ىزدەگەن ءجون: قىزعانىشپەن قابىلدايتىن ىشتارلىقتان با، الدە بۇل راسىمەن شىندىقتىڭ ساۋلەسى تۇسكەن پىكىر مە؟ بۇكىل ءىس قاعازدارى 100 پايىز قازاقشاعا كوشىرىلگەن مينيسترلىك بولسا دا، ءبىز تانيتىن ەلشىلەردىڭ ءبارى قازاقشا قامشى سالدىرماي سويلەسە دە، ەلشىلىكتە جۇمىس ىستەيتىن قىزمەتكەرلەردىڭ دەنى انا تىلىنە شورقاق ەكەنى ايتىلۋداي-اق ايتىلدى. قالىپتى نارسە رەتىندە قابىلداناتىندىقتان دا، وسىلاردىڭ بارلىعىنىڭ باستىعى، ءسوزىنىڭ باسىن انا تىلىندە ءتاپ-ءتاۋىر باستايتىن جانە «ايتىپ وتىرعان ماسەلەڭىز دۇرىس» دەگەنگە عانا شاماسى كەلىپ، ودان ارى ۇيرەنشىكتى سوقپاعىمەن قۇيىنشا ۇيىرىلە جونەلەتىن پروفەسسور قوزى اعامىزدىڭ (سەمەيلىكتەر اكەسىن وسىلاي اتايدى) بالاسى ەرجان حوزەۇلىنىڭ كەمشىلىگىن كورسەك تە، كاسىبي مىنەزدەمەسى كەلىسىپ تۇرعان سوڭ كورمەگەنسىپ وتىرا بەرەمىز. ءتىلىپ السا قان شىقپايتىن ءتىلدىڭ جايىن «قويشى»، ديپقىزمەتتىڭ دارمەنى تۋرالى ايتپاعىمىز.

بارىس-كەلىس كوبەيگەن تۇستا شەت ەلگە كەتكەن قازاقستان ازاماتتارىنىڭ باسى داۋ-دامايعا كەيىنگى جىلدارى كوپ ءىلىنىپ ءجۇر. ويتكەنى بۇگىندە جەر جۇزىندە قازاقتىڭ تابانى تيمەگەن تىلىمدەي جەر قالعان جوق. قۇرىلعان ۋاقىتى تاۋەلسىزدىكپەن تۇسپا-تۇس كەلەتىن 20 جىل ىشىندە وسى ازاماتتارىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن قۇقىن قورعاۋدا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى سۋىرىلىپ العا شىعا الدى ما؟ ءبىر جابىرلەنۋشىنىڭ بوركىن قازانداي ەتىپ قۋانتا الدى ما؟ قايدام. رەسەي سكينحەندتەرىنەن قولىنان قازاقتىڭ كوك ءورىم جاستارىنىڭ ءجيى اجال قۇشۋى، وزبەكستان شەكاراسىندا قازاق ازاماتتارىنىڭ ءالسىن-ءالسىن وققا ۇشاتىنى، كۇنى كەشە تاشكەنتكە ساياحاتتاپ بارعان جىگىتتىڭ نوۋتبۋگىنان «ەكسترەميستىك جازبا تابىلدى» دەپ ايىپتالىپ جاتۋى، امەريكادا قازاقستاندىق دەنياكيننىڭ پوليتسەي قولىنان قازا تابۋى، پاۆلودارلىق ستۋدەنت اينۇر احمەتوۆانىڭ باسسەيندەگى جانتۇرشىگەرلىك ءولىمىنىڭ جىلى جابىلۋى، ءتىپتى كۇنى كەشەگى كۋۆەيتتە ورىن العان وقيعادا كىنالىلەردىڭ تەك كەشىرىممەن عانا قۇتىلۋى، بۇدان باسقا تىزبەكتەي بەرسەڭ تاۋسىلمايتىن ءىرىلى-ۇساقتى جايتتار ويلانتپاي قويمايدى. قازاقستان ازاماتتارىنىڭ وزدەرى «كىنالى» بولعاننىڭ وزىندە، ديپلوماتيالىق قىزمەت وكىلدەرىنىڭ ىسكە سوڭعى نۇكتە قويعانشا تاباندىلىق تانىتىپ، تالاپ ەتپەيتىندىگىنىڭ بەلگىسى ەمەس پە بۇل؟ ول قازاقستان ازاماتى ما، ونى قازاق مەملەكەتى قورعاۋى كەرەك. بۇل - ادام فاكتورى. «وزدەرى كىنالى ەكەن» دەپ ونسىز دا جاپا شەگىپ جاتقان ازاماتتارىمىزدىڭ جازىقتى ەكەنىمەن كەلىسكەندەي  ۇنسىز قالا بەرسە، كوپشىلىك تە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىن «بەكزات ەكەنسىڭ» دەپ باسىنان سيپاپ قالا بەرمەيدى. نارازىلىعىن تۋدىرادى. وسىدان كەيىن جالپى حالىقتىڭ ديپلوماتيالىق قىزمەتكە دەگەن قۇرمەتى تومەندەيدى، بيلىككە دەگەن سەنىمى ازايادى. حالىقارالىق بەدەلىمىزگە دە نۇقسان كەلتىرەدى. وسى جيىرما جىل ىشىندە ءبىر جاعى حالىقارالىق نورمالار مەن ءتارتىپ، ادەپ، ەرەجەلەردى بىلمەگەننىڭ سالدارىنان، ءبىر جاعى، ەركەلىك پەن ەسىرىكتىڭ كەسىرىنەن قانشاما ءوز ازاماتتارىمىز وزگە ەلدىڭ قاتال زاڭىمەن سوتتالىپ كەتتى (سونىڭ ءبىرى امەريكادا  40 جىلعا سوتتالعان اسەل ابدىعاپپاروۆا). ال وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستاندا ءجۇرىپ جاۋاپقا تارتىلىپ، ياكي سوتتالىپتى دەگەن بىردە-ءبىر شەتەلدىك تۋرالى اقپاراتتى قۇلاعىڭىز شالدى ما؟ ءبىردى-ەكىلى وزبەك، تاجىك سەكىلدى «قول سىندىرىپ، باس جارعاندار» ىڭ-شىڭسىز ەلىنە قايتارىلىپ جاتادى. ول جاقتا بەس جاننان تۇراتىن ءبىر ءۇيلى قازاق وتباسى باۋىزدالىپ جاتسا دا، سوڭى نە بولعانىن بىلمەيمىز. وزگە ەلدىڭ ازاماتتارى «ەكستراديتسيالانادى»، ءوزىمىزدىڭ وتانداستارعا كەلگەندە «ەكسكاۆاتورمەن» كوتەرسەك تە، ولاردى باتپاقتان سۋىرىپ الا المايمىز. قالاي بولعاندا دا، قازاقستان مەملەكەت رەتىندە ازاماتتارىمىزدى قورعاۋدا ءوز تالاپتارىن قويا ءبىلۋى كەرەك. سىرت مەملەكەتتەردە قازاقستاندىقتارعا قاتىستى بولعان  وقيعالارعا ەڭ اۋەلى مۇددەلىلىك تانىتاتىن وسى مينيسترلىك بولعان سوڭ، ءار اقپارات ءۇشىن ەل ەلەڭدەپ قۇلاعىن تىگەدى. اراشا سۇرايتىن، جاناشىرلىق تانىتاتىن، قۇقىعىنىڭ قورعالۋىن قامتاماسىز ەتەتىن وسىلار بولعاندىقتان، جالتارما جاۋاپ ەمەس، ناقتى ءتۇيىن سۇرايدى. تيىسىنشە، ءوز تاراپىندا مينيسترلىك نوتا جولداپ جاتادى، ورىن العان كەمشىلىك پەن زاڭ بۇزۋشىلىققا جاۋاپ بەرۋىن تالاپ ەتىپ جاتادى. بىراق ناتيجەسى ماردىمسىز.

الىپ ءجۇرىپ، بەرىپ ءجۇرىپ، بارىپ-كەلىپ ءجۇرىپ  حالىقارالىق ارەنادا قازاقستاننىڭ سىرتقى ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ ءبىر باسقا دا، قورلانىپ جاتقان ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىنىڭ قۇقىن قورعاۋ ءبىر باسقا. كەشەگى پارلامەنتتەگى ۇكىمەتتىك ساعاتتىڭ وتىرىسىندا مينيستر ەرجان قازىحانوۆ حالىقتى كوپ جايتتان حاباردار ەتتى، ەندى سول قىزمەتتەرىنىڭ قاتارىنا «ديپلوماتيالىق قىزمەتتىڭ دارمەنى مەن قاۋقارى» دەگەن مىندەتتى دە جۇكتەپ قويسا جاقسى بولار ەدى. كوگەنكوزدەرىمىزدى قورعاي الماي، قول قۋسىرىپ قالا بەرسەك، مەملەكەتتىگىمىزگە سىن.

ديدار تۇرىسبەك

"حالىق ءسوزى" گازەتى