بۇگىندە عالامتور جۇيەسىندە نە ايتىلمايدى دەيسىڭ. اسىرەسە وتاندىق قۇقىق قورعاۋ قىزمەتتەرىنە كۇيە جاعىپ، توپىراق شاشۋدى كوزدەگەن، ورىنسىز كۇستانالاعان ماتەريالدار جاۋىنقۇرتتاي قاپتاپ كەتى. Abai.kz بەتىندە كوپكە تانىمال، كانىگى، كاسىبي جۋرناليست داۋرەن قۋاتتىڭ «اتتەستاتسيا: «ميليتسيانىڭ» تىلەۋى وزگەرۋى مۇمكىن بە؟» (http://old.abai.kz/content/deuren-kuat-attestatsiya-militsiyanyn-tileui-ozgerui-m-mkin-be) دەگەن ماقالاسى سولاردىڭ قاتارىندا. قۇقىق قورعاۋ سالاسىن اتتەستاتتاۋعا بايلانىستى داۋكەڭ بۋىنسىز جەرگە پىشاق ۇرىپ، مەزگىلدىڭ ىلامىنە قاراي كوپتەن، كوشتەن قالماۋ ماقساتىن كوزدەگەن سىڭايلى. جىعىلعانعا جۇدىرىق كەيپىندە... «ىلگەرىدەگى ميليتسيادان پوليتسيامىزدىڭ جالعىز ايىرماشىلىعى جەمقورلىق جولعا قويىلىپ، دەنەسىن ماي باسقان، كوتەنى اۋىر، قارىنى قاباقتاي، بەتى تاباقتاي، ساۋاتى تومەن جىگىتتەر فورما كيىپ الدى» دەيدى داۋكەڭ. كۇستانالاۋ ەمەي نە؟ قالام مەترى كوزىن شۇقىپ وتىرعاندار قاتارىندا ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىنا نەمقۇرايدى قارامايتىندار باسىم دەسەم، يلانار ما ەكەن؟ باسى-قاسىندا جۇرگەن بىزگە ايان. قوعام تىنىسىن ەركىن باعامداۋعا بەيىم، ويى-قالامى ۇشكىر داۋكەڭنىڭ بۇل ىسىنە تۇسىنبەدىك. جۋرنالسيت - قوعام بارومەترى ەمەس پە؟ بىرجاقتىلىق ەمەس، جان-جاقتىلىق ءتان ەمەس پە وعان. قازىردە ەل ءىشىنىڭ، قوعامنىڭ تۇسىنىك-تانىمىندا پوليتسيا مەملەكەتتىڭ قول شوقپارى دەگەن ۇعىم تۇپكىلىكتى قالىپتاسىپ قالۋىنا مۇرىندىق بولعان وسى داۋكەڭ سياقتىلار-اۋ شاماسى.

بۇگىندە عالامتور جۇيەسىندە نە ايتىلمايدى دەيسىڭ. اسىرەسە وتاندىق قۇقىق قورعاۋ قىزمەتتەرىنە كۇيە جاعىپ، توپىراق شاشۋدى كوزدەگەن، ورىنسىز كۇستانالاعان ماتەريالدار جاۋىنقۇرتتاي قاپتاپ كەتى. Abai.kz بەتىندە كوپكە تانىمال، كانىگى، كاسىبي جۋرناليست داۋرەن قۋاتتىڭ «اتتەستاتسيا: «ميليتسيانىڭ» تىلەۋى وزگەرۋى مۇمكىن بە؟» (http://old.abai.kz/content/deuren-kuat-attestatsiya-militsiyanyn-tileui-ozgerui-m-mkin-be) دەگەن ماقالاسى سولاردىڭ قاتارىندا. قۇقىق قورعاۋ سالاسىن اتتەستاتتاۋعا بايلانىستى داۋكەڭ بۋىنسىز جەرگە پىشاق ۇرىپ، مەزگىلدىڭ ىلامىنە قاراي كوپتەن، كوشتەن قالماۋ ماقساتىن كوزدەگەن سىڭايلى. جىعىلعانعا جۇدىرىق كەيپىندە... «ىلگەرىدەگى ميليتسيادان پوليتسيامىزدىڭ جالعىز ايىرماشىلىعى جەمقورلىق جولعا قويىلىپ، دەنەسىن ماي باسقان، كوتەنى اۋىر، قارىنى قاباقتاي، بەتى تاباقتاي، ساۋاتى تومەن جىگىتتەر فورما كيىپ الدى» دەيدى داۋكەڭ. كۇستانالاۋ ەمەي نە؟ قالام مەترى كوزىن شۇقىپ وتىرعاندار قاتارىندا ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىنا نەمقۇرايدى قارامايتىندار باسىم دەسەم، يلانار ما ەكەن؟ باسى-قاسىندا جۇرگەن بىزگە ايان. قوعام تىنىسىن ەركىن باعامداۋعا بەيىم، ويى-قالامى ۇشكىر داۋكەڭنىڭ بۇل ىسىنە تۇسىنبەدىك. جۋرنالسيت - قوعام بارومەترى ەمەس پە؟ بىرجاقتىلىق ەمەس، جان-جاقتىلىق ءتان ەمەس پە وعان. قازىردە ەل ءىشىنىڭ، قوعامنىڭ تۇسىنىك-تانىمىندا پوليتسيا مەملەكەتتىڭ قول شوقپارى دەگەن ۇعىم تۇپكىلىكتى قالىپتاسىپ قالۋىنا مۇرىندىق بولعان وسى داۋكەڭ سياقتىلار-اۋ شاماسى. ءبىزدىڭ دە كيتەل، پاگون-بورىكتەرىمىزدىڭ استىندا، ابايشا ايتقاندا، «ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەكتەرىمىز» بار. اسىلىندە، تاكاپپار ۋاقىتتىڭ كۇش تەگەۋىرىنە توتەپ بەرەر قۇقىق قورعاۋ قىزمەتىنىڭ ەلدىڭ ىرگەسىن بەكىتىپ، قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرۋداعى ءمانى وراسان زور دەر ەدىك. ىشكى ىستەر ورگاندارى دا زامانا ىڭعايى، ءداۋىر تالابى، ۋاقىت ناقىشىنا قاراي بەيىمدەلىپ، وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، قالىپتاسقان ءۇردىسى بويىنشا ۇنەمى وزگەرىپ، تاجىريبە جيناقتالۋمەن تولىعىپ، مولىعىپ وتىرادى. ايتپەسە، 1995 جىلى 21 جەلتوقساندا جارىق كورىپ، كەيىننەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر ورگاندارى تۋرالى» زاڭى وعان تانىس ەمەس پە ەكەن؟ قازاقستان پوليتسياسىنىڭ دامۋىنداعى جاڭا كەزەڭدى ايعاقتايتىن قۇجات ول. بىلمەگەنگە ايتايىق، ونداعى سالماعى الابوتەن ەرەكشە ماسەلە - ىشكى ىستەر ورگاندارىن قۇقىقتىق ءارى ۇيىمدىق تۇرعىدان دامىتۋ باعىتىندا، ىشكى ىستەر ورگاندارى سەكىلدى ءبىرتۇتاس جۇيەنى كريمينالدىق پوليتسيا جانە اكىمشىلىك پوليتسيا دەپ، ارا-جىگىن ايىرا ءبولىپ، قۇقىق قورعاۋ ورگانىنا الەمدىك تاريحتا بۇرىننان تاريحي قالىپتاسقان پوليتسيا دەگەن اتاۋىن قايتارىپ بەرگەن جوق پا؟ قوعامداعى وزگەرىستەردەن تۋىنداپ وتىرعان جوق پا بۇل. ونى ايتپاعاندا، داۋكەڭە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى نە، ىشكى ىستەر ورگاندارى نە، كريمينالدىق پوليتسيا نە، اكىمشىلىك پوليتسيا نە، ولاردىڭ قىزمەتتەرىنە نە كىرەدى، ءبارى ءبىر، بارىنە بىردەي بوياۋ جاعادى.  
تاعى دا قايتالايىق. شىندىقتى قانشا جاسىرعانمەن تۇمسىعىن كورسەتپەي قويمايدى. 90-جىلدارى قۇقىق قورعاۋ سالاسىنىڭ دا، باسقا سالالار سياقتى، ارقاۋى بوستاۋ بولعانى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان دا زاڭ شىعارۋشىلار كونستيتۋتسيالىق ەرەجەلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، ىشكى ىستەر ورگاندارى قىزمەتىنىڭ نورماتيۆتىك نەگىزىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا، بۇرىنعى ءبىر ورتالىققا باعىندىرىلعان قاتال كەڭەستىك ميليتسيا جۇيەسىن بەلگىلى ءبىر دارەجەدە جەڭىلدەتىپ، مەملەكەتتىڭ دە، سول سياقتى جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋدىڭ دا مۇددەلەرىن ۇيلەستىرۋگە ۇمتىلدى. وسىلايشا قۇقىقتىق رەتتەۋ تاجىريبەسى بويىنشا ىشكى ىستەر ورگاندارىن جوعارىدان تومەنگە باعىنۋعا باعىتتالعان كريمينالدىق پوليتسيا مەن اكىمشىلىك پوليتسيانى قاجەتتى دەڭگەيدە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك جانە ءوزىن ءوزى باسقارۋ ورىنداعىنا باعىنىشتى ەتىپ ءبولۋ قولعا الىنعانتىن. پوليتسيانى مۋنيتسيپيالاندىرۋ ۇعىمىنان تىكەلەي تۋىنداعان، ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ ۇيىمدىق-قۇقىقتىق قۇرىلىمىن ورتالىقتاندىرۋ قاعيدالارىن ۇيلەستىرىلۋى وسىنىڭ كۋاسى. قوعامدىق ءتارتىپ بۇزىلسا، كىم اراشا تۇسپەك، قىلمىس جاسالسا، قاي سالا ارالاسادى، مەملەكەتتىك مۇددەنى كىم قورعايدى، ءتۇسىن تۇستەپ، ارا-جىگىن ايىرا ءبىلىپ ايتۋ كەرەك قوي. ەسەرگە ەرىك بەرسەڭ ويناپ ءجۇرىپ كىسى ولتىرەدى. وعان قارسى تۇرار كىم؟ داۋكە، تارازدىق جاس ورەن، كەۋدەسىن وتقا توسقاندا، قايدا قالدىڭىز؟
«مەنت، پروكۋرور، سوت دەگەندەر ءىبىلىستىڭ جاۋىنگەرلەرى عوي» دەيدى پىكىر بىلدىرۋشىلەر. بۇل - داۋكەڭنىڭ جەمىسى. پوليتسەي تاپ ءبىر ازعىن ۇستىندا. جۇمساق ءتىل قاتتى ءتىسىڭدى قيراتادى. ءسوزدىڭ ءدامىن تاڭدايعا تاتىپ بارىپ ايتسا، ءنارلى شىقپاي ما. ادىلدىك قايدا؟! قىسىلتاياڭ كەزدە جۇگىنەرىڭ دە، سۇيەنەرىڭ دە سول ەمەس پە؟ كەمەل جازۋشى كەمەل توقاي عۇمىر بويىنا وسىنى كۇيتتەپ ءوتتى ەمەس پە؟ بەس ساۋساق بىردەي ەمەس، ساۋساق سالاسىندا دا ايىرمالار بار.
سوت تورەلىگىن ات¬¬¬قا¬رۋدا سوت، پروكۋروتۋرا ءجا¬نە¬ تەرگەۋ ورگاندارى اد¬-ام¬گەر¬شىلىك نورمالارىن قاتاڭ ساقتاپ، ولاردى ءوز¬ ورنىمەن دۇرىس قولدانا ءبى¬¬¬لۋدى زاڭ تالاپ ەتەدى. جاسالعان قىل¬مىستى اشۋ، قىلمىسكەردى ان¬ىق¬تاۋ، ونى ۇس¬تاۋ، قىلمىسىنا قاراي ءاد¬ىل جازا تاعايىنداۋ، قوعام مەن¬ ادام ءمۇد-دەلەرىنىڭ ەتەنە قابىسقان ءوزارا بىرلىگىنەن تۋ¬ىن¬دايدى. وسىدان كەلىپ، سوت ءتو¬رەلىگىن اتقاراتىن ورگاندار ءوز وكىلەتتىلىگىن ءىس ءجۇ¬زىندە جۇزەگە اس¬ى¬رۋ¬ با¬-رىسىندا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قوزعاپ، بەلگىلى ءبىر¬ تۇلعاعا مەم-لەكەتتىك ءماج¬بۇرلەۋ شارالارىن قولدانادى. بىراق، نەگىزسىز ەمەس ءسىز ايتاتىنداي.
قىلمىستىق ىستەردى تەرگەپ، سوت¬ شەشىمىن شىعارعاندا، قىل¬مىسقا قار-سى¬ كۇ¬¬رەس شارالارىن قولدانۋدا زاڭ تالاپ¬تا¬رىنا عانا ەمەس، سون¬داي-اق اد-ام¬گەر¬شى¬لىك¬ نورمالارعا دا قاتاڭ سايكەس بولۋى قا¬جەت، باس¬قا¬شا ايتقاندا، سوت ور¬گان¬دا¬رى¬ ال¬دىنداعى قىزمەتتىك ماقساتتار زاڭدى نە¬¬گىزگە الا وتىرىپ، ادام¬گەر¬شى¬لىك¬ جو¬ل¬¬دار¬مەن شەشىمىن تابۋعا ءتيىس. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز وسى. «...كۇنىنە توقسان توعىز پالە كورسەڭ، سوندا دا كۇدەر ۇزبە ءبىر اللادان» دەگەن بار عوي، ءبىزدىڭ جۇگىنەرىمىز سول. قايعىسىن جاسىرعاننىڭ كوڭىلى جۇبانبايدى، ءوز ويىمدى جاسىرعىم كەلمەگەنى سوندىقتان. كۇنالىنىڭ وتىنا كۇناسىز كۇيمەسىن دە.

ەلەۋجان سەرىموۆ،
پوليتسيا پولكوۆنيگى

«اباي-اقپارات»