ەلباسى، دۇنيەجۇزى قازاقتارى
قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى ن.ءا.نازارباەۆقا

اشىق حات!

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىنىڭ ازات ەل، تاۋەلسىز مەملەكەت بولىپ جاتقان سوناۋ قيىن-قىستاۋ، قيلى زاماندا الەمنىڭ 43 ەلىندەگى قانداستارىڭىزعا ۇندەۋ جاساپ، اتامەكەن، وتانىنا شاقىرىپ، 1992 جىلى الماتىدا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتاي جيىنىن وتكىزىپ، ۇلتىمىزدىڭ ۇلىلىق قۇندىلىق قاسيەتىن الەم ەلىنە تانىتقان ەرەن ەڭبەگىڭىز ارقىلى الىس-جاقىن شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ «نۇراعاسى» بولىپ، ۇلى كوش تاريحي دەرەك قورىندا ەسىمىڭىز قالعانى ءومىر شىندىعى.

ءوزىڭىز قۇرىپ بەرگەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىنا (ارى قاراي دقق-ى) قۇرىلتايدا ءسىزدى باسشى ەتىپ سايلاعان ەدى. سودان بەرى 5 رەت الەم قازاقتارى قازاق ەلىندە باس قوسىپ، تالاي ءتۇيىنىن كۇتكەن تۇيكىلدى ماسەلەنى تالقىعا سالدى. ناتيجەسىندە قازاقتىڭ ۇلى كوشى كوپتەگەن يگى ىستەرگە قول جەتكىزدى. الماتى قالاسىنداعى دقق-دا شەتەلدەن كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتار باس قوسىپ، دوڭگەلەك ۇستەل، جيىندار، القا كەڭەستەر وتكىزۋى - ولاردىڭ وتانىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرىپ، ارقا سۇيەر ەلى بار ەكەنىنە كۋا بولىپ، كۇش-قۋات بەرىپ، رۋحتانىپ جاڭعىرۋىنا سەبەپكەر بولىپ جاتاتىن ەدى.

2017 جىلعى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايىندا قاۋىمداستىقتى نۇر-سۇلتان قالاسىنا كوشىرىپ، «وتانداستار قورىن» قۇرىپ، «قانداستارىمىزعا قولداۋ كورسەتە جۇمىس جاساۋدى جۇيەلەپ، جانداندىرىڭدار»، دەپ تاپسىرما بەرگەنىڭىزدە شەتتەگى ەتنيكالىق قازاقتار مەن ەلگە ورالعان قانداستارىڭىز ءبىر مارقايىپ قالعانى دا شىندىق.

وكىنىشكە وراي وسى ەكى ۇيىمنىڭ اراجىگىن اجىراتا ءتۇسىنۋ قانداس اعايىندار ەمەس ءوز مامان-قىزمەتكەرلەرى اراسىندا بۇگىنگى تاڭدا ءبىر كەم دۇنيە بولىپ تۇرعانى جاسىرىن ەمەس...

ەكى قوعامدىق ۇيىمدا شتاتتىق كەستە بويىنشا 40-قا جۋىق قىزمەتكەرلەر تۇراقتى جۇمىس ىستەيدى. ال، ناعىز قانداستارمەن كۇندەلىكتى قويان-قولتىق ارالاسىپ، ولاردىڭ مۇددەسى تۇرعىسىندا جەرگىلىكتى اتقارۋشى مەملەكەتتىك مەكەمەلەرمەن ماسەلەلەرىن وڭتايلى قاراپ، قولداۋ كورسەتۋگە مىندەتتى كادرلاردا شتات جوق. ولار تەك قانا «وتانداستار قورى» مەن قىسقا مەرزىمگە كەلىسىمشارت جاساسىپ، جۇكتەلگەن مىندەتكە ساي قىزمەت اتقارادى. «وتانداستار قورى» قارجى كوزىن تابا الماسا كەلىسىمشارت توقتايدى. قاۋىمداستىقتا قارجى كوزى جوق. ال، قانداستارىمىزدىڭ تاعدىر تاۋقىمەتى، قۇجاتتانۋى، كەلگەن ورتاعا وڭتايلى بەيىمدەلۋىنە كەلىسىمشارتپەن قىزمەت جاساپ، جۇيەلەپ جولعا قويۋ قانشالىقتى شىنايى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارلىق زاڭ اياسىندا جاۋاپكەرشىلىگى - قوعام تالابى، تاعدىر تارابى دەگەن ۇعىمدارعا ساي ەكەنىن ءتۇسىنۋدىڭ ءوزى كەيبىر جاندارعا قيىندىق تۋىنداتاتىنى دا بار.

شىندىعىنا كەلەر بولساق، قانداستارعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتىپ، ورتاسىنا وڭتايلى ورنالاسىپ كەتۋلەرىنە قامقور بولۋدان گورى، كەلىسىمشارتتا كوزدەلگەن ايلىق جالاقى ءۇشىن قۇلشىنىس جاسايتىن مامان-كادرلار دا جوق ەمەس. سەبەبى - قانداستارىمىزدىڭ شەتەلدەن العان بولمىس، ءتالىمىن باعالاي الماۋى، قامقورلىق نيەت تانىتا بىلمەۋى، تالانتتارىنىن وياتا الماعانىن قانداس اعايىندار ارىز شاعىمىنان بىلۋگە بولادى.

وعان نەگىز - قانداستارىمىزدىڭ قاۋىمداستىقتىڭ قىزمەت كورسەتۋىن سوڭعى كەزدە بۇقارالىق اقپاراتتىق قۇرالدارى ارقىلى اشىق ەكى سىنعا الىپ، جوعارعى بيلىككە ۇسىنىس-ءوتىنىش جاساپ جاتقاندارى. ال الماتىداعى دقق-ا بارىپ، ويىن ورتاعا سالىپ، ايتىپ جاتقان قانداستار جوقتىڭ قاسى.

دقق-ىن، «وتانداستار قورىن»، قانداستارىمىز كەز كەلگەن ۋاقىتتا قوعامدىق ۇيىم رەتىندە كەزەكسىز قابىلدايتىن، باس قوسىپ، شەشىمىن كۇتكەن ءتۇيىندى ماسەلەنى تالقىعا سالعاندا، باسشىلىق جاساپ، باستاماشى بولاتىن باس كەڭسەمىز دەپ سەزىنەدى جانە سەنىم ارتادى. بىراق تا، قاۋىمداستىق وسى سەزىم مەن سەنىمدى اقتاي الماي وتىرعانىن قانداستاردىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى جازىپ جاتقان ۇسىنىستارىنان ءبىلۋ قيىن ەمەس. جۇزدەگەن ادامدار قول قويىپ، «قاۋىمداستىقتى تاراتۋ كەرەك» دەۋى دە كەيبىر كادرلارعا نارازى بولۋلارىنان دەۋگە سايادى.

حالىق ايتسا قالت ايتپايتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، سىزگە تومەنگىدەي ۇسىنىستار ايتقىمىز كەلەدى:

1. دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمداستىعى رقب، «وتانداستار قورى» كەاق ەكەۋى قوعامدىق ۇيىم رەتىندە مەملەكەتىمىز بەن ۇكىمەت جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك اراسىندا قوعامدىق باقىلاۋدى جۇيەلى جۇرگىزىپ، ەلباسى جانە پرەزيدەنتىمىزدىڭ كوشى-قون ساياساتى، باعىت-باعدارلاما، تۇجىرىمدامالارى نەگىزىندەگى تالاپتاردىڭ ورىندالۋىن،  جاسالىپ جاتقان جۇمىسىن پرەزيدەنت پەن ۇكىمەتكە تىكەلەي اي، توقسان سايىن ستاتيستيكالىق مالىمەت، اقپارات نەگىزىندە ەسەپ بەرىپ وتىرۋعا مىندەتتەۋ كەرەك;

2. حالىققا كورسەتەتىن قىزمەت قولداۋدى وتانداستارىمىز بەن قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ۇلت-ۇلىستار اراسى مەن قانداستار اراسىنداعى قاتىناس، تاتۋلىق، بىرلىك، ىنتىماق ماسەلەسىن، ۇلتتىق يدەولوگيا، ۇلتتىق قۇندىلىق مۇددەسىن قازاق قوعامىندا قالىپتاستىرۋعا، ەل ىشىندە ەڭسەلى ورەلى ەڭبەكتەنۋىنە باعىتتاپ مۇمكىندىك جاساۋ;

3. شەتەلدىك كومپانيالار الماتى شاھارىندا وتىرىپ-اق الپاۋىت تابىسقا كەنەلىپ، جۇمىس جاساپ وتىرعانى وي سالادى. ەندەشە الەم ەلدەرىندە ورنالاسقان 7 ميليون ەتنيكالىق قازاق پەن وزدەرىنىڭ تاريحي وتانىنا كەلىپ، قونىستانىپ العان ميليوننان استام اعايىنداردىڭ ءوزارا كۇندەلىكتى قاتىناستارىن ۇتقىر دا ۇتىمدى پايدالانا وتىرىپ، وزىق ۇلگىدەگى وڭتايلى جۇيە قالىپتاستىرۋعا بولاتىنى دا ايقىن سەزىلەدى.

وسى ءۇردىستى جۇزەگە اسىرۋعا دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ الماتى قالاسىنداعى اۋماقتىق عيماراتىن جوندەۋدەن وتكىزىپ، قانداستار مەن وتانداستار باس قوساتىن باس كەڭسە وردا جاساۋعا نەگە بولماسقا؟ توعىز جولدىڭ تورابىندا ورنالاسقان عيمارات توقتاۋسىز تورقالى ءىس-شارالار ورداسى بولىپ، شەشىمىن كۇتكەن تۇيتكىلدى ماسەلەلەرگە جول اشىلارى انىق.

بۇل يگى ىسكە دە ۇلكەن قولداۋ قاجەت-اق دەر ەدىك. نۇر سۇلتان قالاسىندا وتىرىپ، بار ماسەلەنى ونلاين رەجيمدە شەشىپ، «قانداستارعا قولداۋ كورسەتىپ قامقورلىق تانىتىپ جاتىرمىز» دەپ مالىمەت بەرۋدىڭ ءوزى كەيدە ءوز-ءوزىمىزدى الداپ، نارىق جۇيەسىندەگى قاعيدا-ەرەجەلەردەن قالىس قالىپ جاتقانىمىز، قانداستاردىڭ تاعدىرى، الەۋمەتتىك جاعدايى، ورتاعا بەيىمدەلۋى، قۇجاتتانۋى دەگەن ماسەلەلەرگە زاڭ تالابى نەگىزىندە ساي كەلمەيتىنىن ءومىر ءوزى كورسەتىپ وتىر. ويتكەنى ول كاسىپ نەمەسە مادەني ءىس-شارا ەمەس.

4. قوعامدىق ۇيىمداردىڭ باستى ماقسات-مۇددەسى - شارۋاشىلىق ءىس-جۇمىستارىمەن اينالىسىپ، قالا سالىپ، حالىققا قولداۋ كورسەتۋ ەمەس، ەلىمىزدىڭ قولدانىستاعى زاڭ تالاپتارى ومىردە ەل يگىلىگى ءۇشىن، حالىقتىڭ مۇددە-ماقساتىنا ساي قالاي جۇزەگە اسىپ جاتقانىنا قوعامدىق باقىلاۋ جۇرگىزۋ - جاڭا زامان، جاڭا قوعام تالابى ەكەنىن وركەنيەتتى ەلدەر الدەقاشان مويىنداعان. ەندەشە قازاق ەلىندەگى قوعامدىق ۇيىم، بىرلەستىكتەردە ءوز ميسسيالارىن قوعامدىق باقىلاۋ، ءىس-ارەكەتتەرىن جۇيەلەۋگە جۇمىلا كىرىسىپ، كەيبىر زاڭداردىڭ باپ-تارماقتارىنا ەنگىزىلەر وزگەرىس-تالاپتارىن قولعا الىپ، ەل يگىلىگى ءۇشىن ناتيجەگە جەتسە نۇر ۇستىنە نۇر بولارى انىق.

5. رەسپۋبليكا كولەمىندەگى قانداستاردىڭ بەيىمدەلۋ جانە ۋاقىتشا ورنالاستىرۋ ورتالىق-قوعامدىق مەكەمەلەرىن ءبىر جۇيەدە - «قانداستار ءۇيى» نەمەسە «قانداستار ورتالىعى» دەگەن اتاۋمەن قايتا وزگەرتىپ، تەك ءوز ماقساتىندا عانا جۇمىس جاساۋىنا ىقپال ەتسەك. «قانداستار ۇيىنە» كەلگەن اعايىنداردىڭ بارلىق قۇجاتتارىنا تەگىن اۋدارما جاسالىپ، مەكەمەنىڭ مورىمەن كۋالاندىرىلىپ، حقكو ارقىلى قاجەتتى مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە قابىلداناتىن بولسا، قانداستارعا بۇدان اسقان ناقتى قولداۋ، قامقورلىق بولماس ەدى. جانە دە قانداستاردىڭ ءاربىر قۇجاتتارىن باقىلاۋدىڭ جۇيەسى وزدىگىنەن قالىپتاسار ەدى. وسى ۇسىنىستارىمىز جۇزەگە اساتىن بولسا بۇگىنگى قازاق ەلى، قازاق قوعامىنداعى حالىقتىڭ كوشى-قونى ىشكى كوشى-قون بويىنشا قونىس اۋدارۋ ماسەلەلەرىندەگى جانە كوشى-قون تۋرالى قر-نىڭ زاڭى، وسى زاڭعا تىكەلەي قاتىستى قولدانىستاعى زاڭ تالاپتارىنا قاتىستى، باسقا دا كەلەڭسىزدىكتەردىڭ جولىن كەسىپ، الدىن الۋعا كوپتەگەن مۇمكىندىك جولدارى اشىلاتىن بولادى.

قۇرمەتبەك سانسىزبايۇلى،

قازاق كوشىن زەردەلەۋشى، ساياساتتانۋشى

Abai.kz