اقيقاتپەن (مەيلى ول ابسوليۋتتى نەمەسە سالىستىرمالى ماندەگى اقيقات بولسىن), وبەكتيۆتى زاڭدىلىقتارمەن (مەيلى ول تابيعات زاڭدىلىقتارى نەمسە قوعامدىق زاڭدىلىقتار بولسىن، جالپىعا ورتاق زاڭدىلىقتار بولسىن، جەكەلەگەن زاڭدىلىقتار بولسىن), قاعيدالارمەن، عىلىممەن، عىلىميلىقپەن، ءتۇرلى ءبىلىم-ىلىممەن مازمۇنى بايىتىلعان تەوريالىق نەگىزدەرگە سۇيەنبەگەن (تەوريالىق نەگىزدەرى مىقتى قالانباعان، تەوريالىق فۋندامەنتى جۇقا) كەز-كەلگەن ءبىر قوعام - دامۋ جولىن تابا الماي اداسۋعا بەيىم تۇرادى. سوندىقتان، ءبىر ەل ء(بىر قوعام، ءتىپتى ءبىر كاسىپ ورىن، جەكە ءبىر ادام بولسىن) شىنىمەن دامۋدا ما، جوقپا جانە بولاشاق بولجامى قالاي بولادى دەگەن ماسەلەگە باعا بەرۋ ءۇشىن اۋەلى ونىڭ دامۋداعى سۇيەنگەن دۇرىس (عىلىمي) تەوريالىق نەگىزدەمەلەرىنە، سۇيەنگەن فيلوسوفياسىنا قاراۋ كەرەك.
اۆتور

فيلوسوفيالىق قاراپايىم ءبىلىم - تۇتاس الەمدى قۇراعان دۇنيە (ماتەريا)

اقيقاتپەن (مەيلى ول ابسوليۋتتى نەمەسە سالىستىرمالى ماندەگى اقيقات بولسىن), وبەكتيۆتى زاڭدىلىقتارمەن (مەيلى ول تابيعات زاڭدىلىقتارى نەمسە قوعامدىق زاڭدىلىقتار بولسىن، جالپىعا ورتاق زاڭدىلىقتار بولسىن، جەكەلەگەن زاڭدىلىقتار بولسىن), قاعيدالارمەن، عىلىممەن، عىلىميلىقپەن، ءتۇرلى ءبىلىم-ىلىممەن مازمۇنى بايىتىلعان تەوريالىق نەگىزدەرگە سۇيەنبەگەن (تەوريالىق نەگىزدەرى مىقتى قالانباعان، تەوريالىق فۋندامەنتى جۇقا) كەز-كەلگەن ءبىر قوعام - دامۋ جولىن تابا الماي اداسۋعا بەيىم تۇرادى. سوندىقتان، ءبىر ەل ء(بىر قوعام، ءتىپتى ءبىر كاسىپ ورىن، جەكە ءبىر ادام بولسىن) شىنىمەن دامۋدا ما، جوقپا جانە بولاشاق بولجامى قالاي بولادى دەگەن ماسەلەگە باعا بەرۋ ءۇشىن اۋەلى ونىڭ دامۋداعى سۇيەنگەن دۇرىس (عىلىمي) تەوريالىق نەگىزدەمەلەرىنە، سۇيەنگەن فيلوسوفياسىنا قاراۋ كەرەك.
اۆتور

فيلوسوفيالىق قاراپايىم ءبىلىم - تۇتاس الەمدى قۇراعان دۇنيە (ماتەريا)
كونە گرەك فيلوسوفى گەراكليت (Heraclitus)بىلاي دەگەن بولاتىن: «People can not step twice into the same river.» ياعني، «ادام وزەننىڭ ءبىر رەتكى اعىسىنان ەكى رەت وتە المايدى نەمەسە ادام اعىن سۋدان ەكى رەت وتە المايدى» دەگەن تۇسىنىكتى بىلدىرەدى. ونىڭ ءمانىسى وزەن سۋى توقتاۋسىز اعىپ كەتىپ جاتقاندىقتان، ەكىنشى رەت وزەننەن وتكەن كەزدەگى وزەننىڭ سۋى، العاشقى رەت وتكەندەگى وزەننىڭ سۋى ەمەس ەكەندىگىن، العاشقى سۋدىڭ اعىپ كەتكەنىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى وبەكتيۆتى زاتتار (ماتەريا، ۆەششەستۆو) مەن قۇبىلىستاردىڭ وزەن سۋى سياقتى توقتاۋسىز قوزعالىستا ەكەندىگىن ۇعىندىرۋدا.
فيلوسوفيا ادامزاتقا مىنانى دالەلدەپ بەرگەنىن، ونىڭ بۇگىنگى ادامدار ءۇشىن قاراپايىم بىلىمگە اينالعانىن ءبارىمىز دە بىلەتىن بولارمىز: الەم زاتتان قۇرالادى. تۇتاس الەم - ماڭگى قوزعالىستاعى زاتتار الەمى. فيلوسوفياداعى "قوزعالىس" ءبىر دەنەنىڭ ءبىر ورىننان ەكىنشى ءبىر ورىنعا جىلجۋى سياقتى قاراپايىم مەحانيكالىق قوزعالىستار عانا ەمەس، بارلىق زاتتار مەن قۇبىلىستاردىڭ وزگەرىستەرى مەن پروتسەسستەرىن (مىسالى، ادام ورگانيمىنىڭ ءوسىپ-جەتىلۋ پروتسەسستەرى، تانىمنىڭ دامۋ پروتسەسسى، ت.ب.) دە كورسەتەدى. سوندىقتان زاتتاردىڭ قوزعالىستارى، وزگەرىستەرى مەن پروتسەسستەرى زاتتارعا (ماتەرياعا) ءتان اۋەلدەن بار وزىندىك قاسيەتى ء(مانى). قوزعالىس - زاتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ، ساقتالۋ فورماسى بولىپ تابىلادى. مىسالى، بىلاي قاراساڭ تاۋ (مىسالى، الاتاۋ) ءبىزدىڭ كوزىمىزگە ءبىر ورىندا قوزعالماي، وزگەرمەي تۇرعان سياقتى كورىنەدى. عىلىم دۇنيەدەگى ەڭ بيىك شىڭ ەۆەرەست 500000 جىل ارالىعىندا 1600 مەتر بيىكتەگەنىن انىقتاعان. ياعني، قوعالىستا بولمايتىن زات جوق، زاتتىڭ ءبارى قوزعالادى ءارى ماڭگى قوزعالىستا بولادى، قوزعالىس ابسوليۋتتى بولادى دەگەن ءسوز.
ارينە قوزعالىسپەن بىرگە تىنىشتىق تا بار. بىراق، تىنىشتىق سالىستىرمالى بولادى. سالىستىرمالى تىنىشتىق زاتتارقوزعالىسىنىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرلى فورماسى عانا. تىنىشتىق زاتتاردىڭ سالىستىرمالى تۇراقتىلىن ساقتاۋى مەن ايقىن وزگەرىس بولماعان كۇيىندە (سوستويانيە) بولۋى. مىسالى، ادام ءوز ۇيىندە تىنىش جاتقانىمەن جەر شارىنىڭ ءوز-ءوزىن اينالۋىمەن قوسا قوزعالىستا بولادى. ەندى ءبىر جاعىنان قاراعاندا ادام تىنىش جاتقان سياقتى بولعانمەن، ادام ورگانيزمىندە تىنىس الۋى، جۇرەك سوعۋى ت.ب. تىرشىلىك ارەكەتى توقتاۋسىز ءجۇرىلىپ جاتادى. ياعني، ادامدا ءوسۋ نەمەسە قارتايۋ پروتسەسسى ءجۇرىلىپ جاتادى. سوندىقتان، الەمدە ابسوليۋتتى تىنىشتىق جوق، تەك ابسوليۋتتى قوزعالىس عانا بار.
ادامزات، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن عىلىمنىڭ جەتكەن ورەسىنە نەگىزدەلىپ، تومەننەن جوعارى دەڭگەيگە قاراي دامۋ ءتارتىبى بويىنشا، زاتتارعا ءتان بارلىق قوزعالىستاردى: 1) مەحانيكالىق قوزعالىس، 2) فيزيكالىق قوزعالىس، 3) حيميالىق قوزعالىس، 4) بيولوگيالىق قوزعالىس جانە 5) قوعامدىق ارەكەت (قوزعالىس) دەپ بەس نەگىزگى قوزعالىس تۇرىنە (فورماسىنا) جىكتەيدى.

قوزعالىستىڭ بەتالۋ باعىتى
وزەننىڭ سۋى ارقاشان ىلديعا قاراي اعادى. كۇن ارقاشان شىعىستان شىعىپ باتىسقا قاراي باتادى. قىستان كەيىن مىندەتتى تۇردە كوكتەم، كوكتەمنەن كەيىن مىندەتتى تۇردە جاز كەلەدى. زاتتاردىڭ قوزعالىسىندا بەلگىلى ءبىر ءتارتىپ، بەلگىلى ءبىر باعىت بولادى. قوزعالىستار، وزگەرىستەر مەن پوتسەسستەردىڭ نەگىزگى ءبىر بەتالعان باعىتى - دامۋ، ياعني دامۋ پروتسەسسى. كورىنىپ تۇر، زاتتاردا قوزعالىس، وزگەرىس بولماسا دامۋ دا بولمايدى. دامۋ - قوزعالىستار، وزگەرىستەر مەن پروتسەسستەردىڭ (بەلگىلى ءبىر كەزەڭدەگى) تۋىندىسى. بىراق، قوزعالىستار، وزگەرىستەر مەن پروتسەسستەردىڭ ءبارى بىردەي دامۋ بولىپ ەسەپتەلە بەرمەيدى، دامۋعا باستاي بەرمەيدى، دامۋعا ءتان پروتسەسس بولا بەرمەيدى. دامۋ باعىتىنان اداسقان، دامۋ جولىنان ايرىلعان (دامۋعا جاتپايتىن) قوزعالىستار، وزگەرىستەر مەن پروتسەسستەر مىندەتتى تۇدە بىرتىندەپ كەرى كەتۋگە (دەگراداتسياعا), قۇردىمعا كەتۋگە، قۇرىپ-جويىلۋعا بەت الادى. كەرى كەتۋ باسىمدىلىققا يە بولادى. قاراپايىم ءبىر مىسال: ءبىر ادامنىڭ ىشىمدىككە سالىنۋى، ناركامان بولۋى، ۇرلىق-قارلىقپەن اينالىسۋى ت.ب. جاعىمسىز ارەكەتتەرى (قوزعالىسى) ونىڭ وسۋىنە، زاتتىق جانە رۋحاني مادەنيەت جاعىنان دامۋىنا پايدالى دەپ كىم ايتادى. كەرىسىنشە، سول ادامنىڭ كەرى كەتۋگە (شەگىنۋگە), ازعىنداۋى، قۇردىمعا بەتالعاندىعى ەمەسپە.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن بىلايشا تالدايىق: كەزكەلگەن ءبىر زاتتىڭ (مىسالعا: ءبىر جانۋار، ءبىر ادام، ءبىر وتباسى، ءبىر كاسىپ ورىن، ءبىر ۇلت، ءبىر مەملەكەتتىڭ كەز-كەلگەن بىرەۋى دەلىك) قوزالىسى (مىسالى: تىرشىلىك جاساۋى، ءومىر ءسۇرۋ ارەكەتى مەن ءىس-شارالارى), وزگەرىسى قانداي ءبىر باعىتقا (دۇرىس باعىتقا نەمەسە بۇرىس باعىتقا) بەتالۋى، قانداي ءبىر ناتيجەگە (وڭ ناتيجە نەمەسە تەرىس ناتيجە) جەتۋى مۇمكىن؟ بار بولعان مۇمكىندىكتەر ء"ۇش ءتۇرى عانا" بولادى. ودان باسقا ەشقانداي مۇمكىندىك بولمايدى. بولسا ايتارسىز ءارى دالەلدەرسىز. ول ءۇش مۇمكىندىك ء(ۇش ءتۇرلى باعىت) مىنالار:
ءبىرى - دامۋ (دامۋدىڭ ءوزى ۇزىن-سونار پروتسەسس بولعاندىقتان، دامۋدى دامۋ پروتسەسسى دەپ ايتۋعا دا بولادى), دامۋ پروتسەسسى.
ەندى ءبىرى - كەرى كەتۋ پروتسەسسىنىڭ ورىن الۋى (نيسحودياششي، رەگرەسس), قۇردىمعا بەت الۋى، بىرتىندەپ جويىلىپ كەتۋى.
ءۇشىنشىسى - ءبىر ورىندا، ءبىر قالىپتا، تىنىش، وزگەرمەي تۇرۋ.
الەمدى قۇراعان زاتتار - قوزعالىستا، وزگەرىستە بولاتىندىقتان، ءارى ولار ابسوليۋتتى بولعاندىقتان كەز-كەلگەن ءبىر زاتتىڭ (مىسالدارى جوعارىدا كورسەتىلدى) ءبىر ورىندا، ءبىر قالىپتا، تىنىش، قوزعالماي، وزگەرمەي تۇرۋى مۇمكىن ەمەس. سولاي ەتەمىز دەسەكتە، سولاي ەتە المايمىز. بۇعان ادامزاتتىڭ شاماسى جەتپەيدى. ءبىز ماڭگى 18 جاستا نەمەسە 25 جاستا بولىپ، ارى قاراي قارتايماي، سول قالپىمىزدا تۇرا المايمىز، ولاي ىستەۋ قولىمىزدان كەلمەيدى. سەبەبى تىرشىلىك دۇنيەسىنىڭ زاڭدىلىعى سولاي، قۇداي سولاي جاراتقان. ادام ءبارى ءبىر وسپەي، وزگەرمەي، ارى قاراي قارتايماي تۇرمايدى. اي جەر شارىن اينالىپ قوزعالادى. جەر شارى ءوز-ءوزىن اينالادى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا كۇندى دە اينالا قوزعالادى. ولاردىڭ ەشقايسىسىن ۇستاپ تۇرا المايمىز.
ەندەشە، كەز-كەلگەن زاتتىڭ قوزعالىسىنان، وزگەرىسىنەن كۇتەتىن ەكى ءتۇرلى عانا باعىت، ناتيجە بار دەگەن ءسوز: ءبىرى - دامۋ (دامۋ پروتسەسسى). ەنى ءبىرى - بىرتىندەپ كەرى كەتۋ (نيسحودياششي، رەگرەسس) ياعني كەرى كەتۋ پروتسەسسى، قۇردىمعا بەت الۋ. بار بولعانى وسى ەكى-اق ءتۇرلى مۇمكىندىك، ەكى-اق ءتۇرلى باعىت نەمەسە ەكى-اق ءتۇرلى ناتيجەنىڭ بىرەۋى عانا باسىم بولادى. بىرەۋىنە عانا ءتان بەلسەندىلىك جوعارى بولادى. بىرەۋى باسىم بولادى دەگەن ءسوز ەكىنشىسى مۇلدەم بولمايدى دەگەندى بىلدىرمەيدى. ماڭىزدىسى بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ىشىندە قايسىسىنىڭ باسىم ەكەندىگىن بىلۋدە. ال ادام ءۇشىن الىپ ايتقاندا، مەيلى جەكە ادام نەمەسە ءبىر حالىق بولسىن، ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بولعان ءىس-ارەكەتى، تىرلىگى ەكى ءتۇرلى باعىتتىڭ، ناتيجەنىڭ بىرەۋىنە كوبىرەك قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك الادى، بەلگىلى ۋاقىت ىشىندە تەك بىرەۋى عانا باسىم بولادى. ەگەر دۇرىس جولدى، دامۋ جولىن تابا السا ءارى سول جولمەن جۇرسە - دامۋ باسىمدىلىققا يە بولادى. ياعني، دامۋ پروتسەسسى باسىم ورىنعا وتەدى، ادامداردىڭ (حالىقتىڭ) ىلگەرى جىلجۋ (جاقسى جاقتاعى) بەلسەندىلىگى ارتادى. ال دۇرىس جولدى، دامۋ جولىن تابا الماسا قالاي دامۋ بولادى؟ ال دامۋ بولمادى دەگەن ءسوز - سول ۋاقىتتىڭ ىشىندە وبەكتى بىرتىندەپ كەرى كەتۋ، شەگىنۋ پروتسەسسى، قۇردىمعا بەت الۋ باسىم ورىنعا ءوتتى، كەرى كەتۋ بەلسەندىلىگى ارتا ءتۇستى دەگەن ءسوز. ۇيتكەنى ءبىر ورىندا، ءبىر قالىپتا، تىنىش، وزگەرمەي تۇرۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى تىنىشتىق سالىستىرمالى بولادى، بار سياقتى بولىپ كورىنگەنمەن، شىنتۋايتىن ايتقاندا تىنىشتىق جوق دەگەن ءسوز. سوندىقتان زاتتار قوزعالىسىنىڭ زاڭدىلىعى بويىنشا ايتقاندا الدىعا ىلگەرلەمەي، دامىماي، ارتقا دا شەگىنبەي، كەرى كەتپەي ءبىر ورىندا تابجىلماي تۇرۋ ءمۇمىن ەمەس. جەر بەتىندەگى تىرشىلىكتەر تاريحىندا تۇقىمى قۇرىپ كەتكەن جانۋارلار كوپتەپ كەزدەسەدى، "قىزىل كىتاپ" قا كىرگەنى قانشاما. تاريحتا كۇيرەگەن يمپەريالار دا بار. اسسيميلياتسياعا ءتۇسىپ جۇتىلىپ كەتكەن نەمەسە ءتىلىن، ۇلتتىق بولمىسىن جوعالتقان مايدا ۇلتتار دا تاريحتان تابىلادى. بۇلار سونىڭ ءبىر دالەلى. ياعني، (ولاردىڭ) قوزعالىستارى، وزگەرىستەرى مەن پروتسەسستەرىنىڭ ،بىرتىندەپ كەرى كەتۋىنىڭ، قۇردىمعا بەتالۋىنىڭ ناتيجەسى. بىرەۋلەر بۇنى بىلايشا ءتۇسىندىرۋى مۇمكىن: ولاردىڭ قارسى جاعى، جاۋى كۇشتى بولعاندىقتان «قۇرىپ كەتتى»، «كۇيرەدى»، «جۇتىلىپ كەتتى» دەپ. بىراق، ىشكى-سىرتقى سەبەپتەردىڭ قاتار اسەر ەتكەن كەزدە عانا زاتتا (وبەكتىدە) وزگەرىس بولتىندىعىن، ىشكى سەبەپتىڭ ارقاشان شەشۋشى رول وينايتىنىن، سىرتقى سەبەپ، سىرتقى كۇش (ماڭىزدى رول اتقارعانىمەن) ەكىنشى ورىندا تۇراتىنىن ەستەن شىعارۋعا بولمايدى. ايتايىن دەگەنىم، زاتتاردىڭ قوزعالىسى، ادامداردىڭ ارەكەتى (تىرلىگى) ءبارى دامۋ پروتسەسسى بولىپ ەسەپتەلە بەرمەيدى. دامۋ بولماعان كەزەڭىندە كەرى كەتۋگە، ءتىپتى ءوزىنىڭ جويىلۋىنا دا الىپ كەلەدى. سوندىقتان، دامي الۋ ءۇشىن دامۋدىڭ جولىن، دۇرىس جولدى، بولاشاعى بار جولى ىزدەۋ، تابۋ جانە سول جولمەن ءجۇرۋ اسا ماڭىزدى. ادام ۇنەمى مەن قايدا بارا جاتىرمىن؟ حالىق ۇنەمى ءبىز قايدا بارا جاتىرمىز؟ دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەۋ ارقىلى بەتالىسىن، باعىتىن دۇرىستاپ وتىرادى. وسى ارقىلى اداسۋدىڭ، كەرى كەتۋدىڭ الدىن الىپ وتىرادى. ادام (حالىق) ۇنەمى دامۋدىڭ دۇرىس جولىن انىقتاۋعا، ءوزىنىڭ وتكەن قاتەلىگىن (بۇرىس جولعا، كەرى جولعا تۇسكەنىن) وزگەرتۋگە تىرىسىپ وتىرادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، دامۋدىڭ دۇرىس جولىن انىقتاۋ ارقىلى; دامۋ ارقىلى; ءارى تەك دامۋعا ءتان ەرەكشەلىكتى، زاڭدىلىقتاردى يگەرۋ ارقىلى عانا بىرتىنەپ كەتى كەتۋدىڭ، قۇردىمعا بەتالۋىنىڭ الدىن الا الادى. سوندىقتان دۇرىس جولعا، دامۋ جولىنا، دامۋدىڭ دۇرىس جولىنا، دامۋدىڭ زاڭدىلىقتى جولىنا تۇسە الماسا، ونىڭ وزگە جولدا، بۇرىس جولدا، كەرى كەتۋگە باستايتىن جولدا ءجۇر دەگەن ءسوز ەمەسپە.
ادام الدىعا دا جۇرە الادى، (ارتىمەن) ارتقا دا شەگىنە الادى. بىراق، ءبىر ۋاقىتتا ءارى الدىعا ءارى ارتقا شەگىنىپ جۇرە المايدى عوي. ەكەۋىنىڭ بىرەۋىن عانا ىستەي الاسىڭ. دامۋ دەگەنىمىز ۇزىن پروتسەسس. ۋاقىت ەسەبى بويىنشا، پروتسەسس ءار ءبىر كەزەڭ، ءار ءبىر ءسات، ءار ءبىر مينۋتتان قۇرالادى. ءمالىم ءبىر زاتتا (مىسالى، ءبىر ادام، ءبىر حالىق نەمەسە ءبىر ەل دەيىك) بىردە دامۋ، ەندى بىردە كەرى كەتۋ بولعانمەن، ءبىر ساتتە ء(بىر ۋاقىت، قىسقا ۋاقىت ىشىندە) دامۋ مەن كەرى كەتۋدىڭ تەڭ دارەجەدە قاتار ورىن الۋى مۇمكىنبە؟ جاۋاپ - ارينە مۇمكىن ەمەس. تەك بىرەۋى عانا باسىم بولادى. ءبىر ۋاقىتتا ءارى ولەڭ جازىپ، ءارى ماتەماتيكالىق ەسەپ تە شىعارا المايسىڭ عوي. تەك بىرەۋىن توقتاتىپ، ەكىنشى بىرەۋىن ىستەيسىڭ. سوندىقتان زات دامۋ پروتسەسسىندە بولعان كەزدە، كەرى كەتۋ پروتسەسسى وزدىگىنەن باسەڭدەيدى، توقتاۋعا بەت الادى. ال دامۋ پروتسەسسى جوقتىڭ قاسى بولسا، وندا كەرى كەتۋ پروتسەسسى مىندەتتى تۇردە باسىمدىلىققا وتەدى. سوندىقتان، ۇزىنىراق ۋاقىت ىشىندە ەكى ءتۇرلى پوتسەسستىڭ قاتار ورىن الۋى مۇمكىن بولعانىمەن، بىراق، ەكەۋىنىڭ شاماسى، دەڭگەيى، بەلسەندىلىگى، جىلدامدىعى بىردەي (تەڭ) بولمادى. تەك بىرەۋى عانا باسىم بولادى. بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ىشىندە تەك ەكى جولدىڭ (دامۋ مەن كەرى كەتۋ) بىرەۋىمەن كوبىرەك جۇرە الاسىڭ. ادام ءبىر ۋاقىتتا ەكى جولمەن قاتار جۇرە المايدى.
دامۋ جولىنا دا (دامۋ پروتسەسسىنە دە) جاتپايتىن، كەرى كەتۋ جولىنا دا (كەرى كەتۋ پروتسەسسىنە دە) جاتپايتىن ءۇشىنشى قانداي ءبىر جول بولۋ مۇمكىن؟ مەنىڭشە ءۇشىنشى جولدىڭ جوق ەكەندىگىنە كوز جەتەدى. ەشقاشان بولمايدى. سەبەبى، بۇل دۇنيەدە، الەمدە ابسوليۋتتى تىنىشتىق جوق. جوعارىدا دا ايتىلدى.
يسلام الەمدەگى ەڭ بەيبىت سۇيگىش، كەمەل، حاق دىندەردىڭ ءبىرى. مەنىڭ بىلۋىمشە، يسلام دىنىندە ادامنىڭ بۇل دۇنيەدەگى  ءىس-ارەكەتىنىڭ دۇرىس نە بۇرىستىعىنا بايلانىستى "ساۋاپ" جانە "كۇنا" ەكى ءتۇرلى عانا باعالاۋ بار.   "ساۋاپ"قا دا "كۇنا"عا دا جاتپايتىن ءۇشىنشى ءبىر بەيتاراپ جاعداي جوق. ادام دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن، و دۇنيەدە دە "جاننات" پەن "توزاق" ەكى ءتۇرلى ورىن بار. جاننات تا ەمەس، توزاقتا ەمەس، ەكەۋىنە دە جاتپايتىن ءۇشىنشى ءبىر باراتىن ورىن جوق. قورتىندىلاپ ايتقاندا ءار ادامنىڭ (نەمەسە ءبىر حالىقتىڭ) ءىس ارەكەتىندە، تىرلىگىندە ءوزىن الدىعا ىلگەرلەتەتىن، دامۋعا باستايتىن ارەكەت تە; شەگىنىسكە، كەرى كەتۋگە دە الىپ كەتەتىن ارەكەت (قىلىق) تە بولادى. دامۋعا دا، كەرى كەتۋگە دە باستامايتىن ءۇشىنشى ءبىر باعىتتاعى بەيتاراپ ءىس-ارەكەت بولمايدى. ءارى بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ىشىندە ەكەۋىنىڭ بىرەۋى عانا (نە دامۋ، نە كەرى كەتۋ) باسىم بولادى. دامۋى باسىم بولسا كەرى كەتۋى توقتاي باستادى، ال دامۋى جوقتىڭ قاسى بولسا بىرتىندەپ كەرى كەتۋ، قۇردىمعا بەت الۋ باسىم ورىنعا وتەدى. ادەتتە ادام ءوزىنىڭ داعدىعا اينالعان كەمشىلىكتەرىن، ءوزى ولەردەي سەنەتىن قاتە يدەالارىن بىردەن وزگەرتە المايدى. مىسالى، ۇرلىعى ادەتكە اينالعاندى، ءناپسى قۇمارلىقتى، دۇنيە قۇمارلىقتى، ناشقورلىقتى ت.ب. بىردەن وزگەرتە المايدى. وسى ۋاقىت ىشىندەگى ونى ءوز جەكە باسىنىڭ دامۋى ءۇشىن دۇرىس ءىس، پايدالى ءىس ىستەپ ءجۇر دەپ ايتا الامىزبا؟ سوندىقتان، زاتتاردىڭ بەلگىلى ۋاقىت ىشىندە دامۋى نەمەسە بىرتىندەپ كەرى كەتۋ پروتسەسسىنىڭ بىرەۋى عانا باسىم بولادى.
"جاڭبىر جاۋسا جەردىڭ بەتى سۋ بولادى، ىلعالدانادى." بۇل اقيقات. "جۇمىرتقامەن ۇلكەندىگى جۇمىرتقاداي تاستى ءبىر-بىرىنە ۇرساڭ جۇمىرتقا سىنادى." بۇل دا اقيقات. ال ەندى "جاڭبىر جاۋسا جەردىڭ بەتى سۋ بولمايتىن، ىلعالدانبايتىن" ەكىنشى ءبىر اقيقات بار ما؟ "جۇمىرتقامەن ۇلكەندىگى جۇمىرتقاداي تاستى ءبىر-بىرىنە ۇرساڭ تاس سىنىپ، جۇمىرتقا سىنبايتىن." ەكىنشى ءبىر اقيقات بارما؟ سوندىقتان، اركىم ءار ءتۇرى ايتقانمەن اقيقات بىرەۋ عانا بولادى. وبەكتيۆتى زاڭدىلىقتا سولاي بىرەۋ عانا. عىلىم دا بىرەۋ، الەمدە ەكى ءتۇرلى فيزيكا عىلىمى، ەكى ءتۇرلى حيميا عىلىمى جوق. ت.ب. تۇتاس الەم حالىقتارى سول ءبىر ءتۇرلى فيزيكا عىلىمىن، ءبىر ءتۇرلى حيميا عىلىمىن ت.ب. ۇيرەنۋدە، زەرتتەۋدە جانە قولدانۋدا. سوندىقتان عىلىم دا بىرەۋ عانا. ءدىن نەشە ءتۇرلى بولعانىمەن قۇداي بىرەۋ عانا. دامۋ - اقيقاتقا، زاڭدىلىققا، عىلىمعا سۇيەنەدى (نەگىزدەلەدى). ەندەشە دامۋدىڭ دۇرىس جولى دا بىرەۋ عانا بولادى. سول جولدى تاۋىپ، سول جولمەن جۇرسەڭ داميسىڭ، دامۋ باسىم ورىندا بولادى. تاپپاساڭ، سول ۋاقتتاردا اداساسىڭ، بىرتىندەپ كەرى كەتەسىڭ. كەرى كەتۋ، قۇردىمعا بەت الۋ باسىم ورىنعا وتە باستايدى. دامۋدىڭ دۇرىس جولىن تابۋ دەگەنىمىز - دامۋ پروتسەسسىنە ءتان بارلىق ەرەكشەلىكتەردى، زاڭلىقتاردى تانۋ، دامۋدىڭ عىلىمي تەوريالىق نەگىزدەرىن قالاۋ; تۇتاس الەمدى قۇراعان زاتتاردىڭ (ماتەريانىڭ) قوزعالىس، وزگەرىس، دامۋ زاڭدىلىعىنا سۇيەنە وتىرىپ قوعامدى دامىتۋدىڭ فيلوسوفيالىق نەگىزىن تابۋ دەگەن ءسوز. سول سەبەپتى دە قانداي قوزعالىس (ارەكەت), قانداي وزگەرىس دۇرىس جولعا نەمەسە بۇرىس بولعا باستايتىندىعىن تاريحتا حالقىمىزدان شىققان اباي قۇنانباەۆ جانە وزگە دە اعارتۋشى، فيلوسوفتار ءومىردىڭ ءوز قۇبىلىستارىنا (ادامدى، ادامنىڭ ءىس-ارەكەتىن، ومىرگە كوزقاراسىن، قۇندىلىقتارىن ت.ب. زەرتتەۋ ارقىلى) نەگىزدەلىپ كوپ ىزدەنگەن. بۇگىن دە جانە بۇدان كەيىنگى كۇندە دە جالعاستى ىزدەنۋ فيلوسوفتارىمىزدىڭ، عالىمدارىمىزدىڭ، ماماندارىمىزدىڭ جانە كەز-كەلگەن وقىعان نەمەسە تالانتتى ازاماتتارىمىزدىڭ پارىزى بولىپ قالا بەرۋگە ءتيىس. ولاي بولسا دامۋ پروتسەسسىندە قانداي ەرەكشەلىك، قانداي زاڭدىلىق،  قانداي قاعيدالار جانە وزگە دە قاتىستى مازمۇندار بولۋى مۇمكىن؟ ارينە ەڭ الدىمەن دامۋ دەگەنىمىزدىڭ ءوزى نە؟ دامۋدىڭ ءمانى (سۋششنوست رازۆيتيا) نە؟ ەكەندىگىن ايتا كەتۋ ارتىق بولماس دەپ ويلايمىن.
دامۋ جانە دامۋدىڭ ءمانى
دامۋ (Development) ءسوزى فيلوسوفيالىق تەرمينگە جاتادى. دامۋ فيلوسوفيادا زاتتاردىڭ دۇرىس باعىتتاعى قوزعالىستارىن، وزگەرىستەرىن كورسەتەدى. ناقتىراق ايتقاندا، "دامۋ دەپ زاتتاردىڭ (زاتتار مەن قۇبىلىستاردىڭ/ۆەششي ي ياۆلەنيا) كىشكەنەدەن ۇلەيىپ، قاراپايىمنان كۇردەلەنىپ، تومەننەن جوعارى دەڭگەيگە قاراي ءوسۋى، ەسكىنىڭ (ەسكى زاتتىڭ) جويىلىپ، ونىڭ ورنىنا جاڭانىڭ (جاڭا زاتتىڭ) قابىلدانۋىنداعى قوزعالىستار مەن وزگەرىستەر پروتسەسسىن ايتادى." - قازىرگى كەزدەگى قىتاي ەنتسيكلوپەدياسىنان، "دامۋدىڭ تۇپكىلىكتى ءمانى (سۋششنوست رازۆيتيا) -ەسكىنىڭ (ەسكى زاتتىڭ) كەتىپ، ونىڭ ورنىن جاڭانىڭ (جاڭا زاتتىڭ) يەلەنۋى بولىپ تابىلادى." بۇنى دامۋداعى ساپا وزگەرىسى، دامۋدىڭ رەۆوليۋتسيالىق ءتۇرى (فورماسى) دەپ تە اتايدى. ارينە بۇل مەنىڭ جاڭالىعىم ەمەس. فيلوسوفيادا الدە قاشان انىقتالعان، وقىعان ادامداردىڭ كوپ ساندىسى بىلەتىن، قاراپايىم ساۋاتقا اينالعان ءبىلىم ەكەنى كوبىمىزگە تۇسىنىكتى جايت. مىسالى، ەرتەرەك كەزدەردەگى اق-قارا تەلەديداردىڭ (چەرنو-بەلىيتەلەۆيزور) ورنىن ءبىر كەزدە ءتۇرلى ءتۇستى تەلەديدار يەلەدى. ال ونىڭ ورنىن بۇگىنگى كۇندە سۇيىق كريستاللدى جۇقا تەلەديدارلار الماستىردى. جۇقا تەلەديدارلاردىڭ ءوزى فۋنكتسيالارى كەمەلدەنىپ (مىسالى، 3D) جالعاستى الدىعا قاراي دامىپ بارادى. ءازىر اق-قارا ءتۇستى تەلەديداردى بازار، دۇكەندەردەن تابالمايسىز. مىنە، ءبىر «تەلەديداردىڭ» دامۋ جاعدايىن مىسال رەتىندە الىپ ايتساق، دامۋدىڭ شىن ءمانى جاڭارۋ، كونە زاتتىڭ (اق-قارا تەلەديداردىڭ) كەتىپ، ونىڭ ورنىن جاڭا زاتتىڭ ء(تۇرلى ءتۇستى سۇيىق كريستاللدى جۇقا تەلەۆيزوردىڭ) يەلەۋى ەكەنىن، ساپا وزگەرىسى ەكەنىن ايقىن كورۋگە بولادى. كەزىندە «فيلوسوفيا» وقۋلىعىندا وسىلاي تۇسىندىك. ءبىر قاراساق وسى «دامۋدىڭ ناقتى ءمانىن» ءتۇسىنىپ العان سياقتى بولدىق. بىراق، وكىنىشكە وراي تۇسىنە العان جوقپىز. وعان ءبىر دالەل: جاڭا تۋىلعان شيكى جۇمىرتقانى قايناعان سۋعا سالساڭ پىسەدى. ۇزاق ۋاقىت جىلى جەرگە قويساڭ بۇزىلىپ، ءشىريدى. جۇمىرتقانىڭ ساپاسى وزگەردى، ساپا وزگەرىسى بولدى. ەندى ونى ەمبريوننىڭ دامۋى، بالاپانعا اينالۋى دەپ ايتا لامايمىز عوي. سوندىقتان، ساپا وزگەرىسىنىڭ ءبارى دامۋ پروتسەسسىنە ءتان قوزعالىس، وزگەرىس بولا بەرمەيدى. ەندەشە، ەڭ باستى، وزەكتى، تۇپكىلىكتى ماسەلە قانداي باعىتتاعى وزگەرىس دامۋ پروتسەسسىنە جاتاتىندىعىن انىقتاۋدا بولىپ تۇر. مەنىڭشە بۇنى تەرەڭىرەك ءتۇسىنۋ ءۇشىن پايدا بولعان «جاڭا زاتتىڭ، مىسالى سۇيىق كريستاللدى جۇقا تەلەديدار - فيزيكا عىلىمى مەن ەلەكترونيكانىڭ دامۋ جەتىستىگى» ارى جاعىندا، تەرەڭىندە نە تۇرعانىن ءبىلۋ كەرەك. تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن بىلايشا تالداۋ جاسايىن:
سۇيىق كىرىستالدى جۇقا تەلەديدار عىلىم-تەحنيكا دامۋىنىڭ جەتىستىگى ەكەنى ايقىن. عىلىم تۋرالى تۇسىنىك پەن ول جونىندەگى تۇجىرىمداما (كونتسەپتسيا) بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءالى ءبىر ىزگە تۇسە قويماعان سياقتى. ءار ەل، ءار عالىم ءار ءتۇرلى ايتادى. مىسالى: «عىلىم - وبەكتيۆتى زاتتارعا ءتان زاڭدىلىقتى ناقى بەينەلەگەن جۇيەلى ءبىلىم.»; «عىلىم تابيعات، قوعام،  ويلاۋ پروتسەسسىنە (دۇنيە تانۋعا) ساياتىن وبەكتيۆتى زاڭدىلىقتاردى تۋرا بەينەلەگەن سول عىلىمنىڭ بەلگىلى ءبىر تاراۋى.»; «عىلىم ناقتى پراكتيكا، تاجىريبە نەگىزىندە اشىلادى. پراكتيكا مەن تاجىريبەنىڭ سىنىنان وتەدى جانە لوگيكالىق دالەدەۋلەر ارقىلى راستالادى. وبەكتيۆتى دۇنيەدەگى ءار ءتۇرلى زاتتاردىڭ (زاتتار مەن قۇبىلىستاردىڭ) ءمانى مەن قوزعالىس زاڭدىلىعى جونىندەگى ءبىلىم جۇيەسى.» ت.ب. تۇسىنىك نەشە ءتۇرلى بولعانىمەن، ولاردىڭ اراسىنان بەلگىلى ءبىر (زاتتار مەن قۇبىلىستاردىڭ ءمانى، زاتتاردىڭ قوزعالىس زاڭدىلىعى، ناق بەينەلەۋ سياقتى) ورتاقتىقتاردى دا بايقاۋعا بولادى. ياعني، عىلىم دەگەنىمىز وبەكتيۆتى زاتتار مەن قۇبىلىستاردىڭ ءمانىن، قوزعالىس زاڭدىلىعىن اشۋ، ناقتى بەينەلەۋ جونىندەگى جۇيەلى ءبىلىم ەكەنى بايقالادى. ولاي بولسا، سۇيىق كريستاللدى جۇقا تەلەديداردى (بۇگىنگى كۇن ءۇشىن جاڭا زات) ادامزاتتىڭ وبەكتيۆتى زاتتار مەن قۇبىلىستاردىڭ ءمانىن، قوزعالىس زاڭدىلىعىن اشۋ جانە سول زاڭدىلىقتاردان پايدالانا ءبىلۋدىڭ ناتيجەسى ەكەن دەپ بىلەمىز. بۇل جەردەگى جاڭا زاتتىڭ (سۇيىق كريستالدى جۇقا تەلەديداردىڭ) باستى جاڭالىعى - ونىڭ سىرتقى جۇقالىعىندا ەمەس، ىشكى ەلەمەنتتەرىنەن قۇرالعان ءوزالدىنا تۇيىقتالعان جۇيەنىڭ جۇمىس جاساۋ تارتىبىندەگى سۇيەنگەن (فيزيكالىق) زاڭدىلىقتارىندا جاتىر. ەندەشە، جاڭا زات دەگەنىمىز - زاتتاردىڭ قوزعالىس زاڭدىلىقتارىنا سۇيەنگەن، زاڭدىلىقتار بويىنشا قوزعالىس (ادام ءۇشىن: ارەكەت) جاسايتىن جاڭاشا زات. ياعني، جاڭا زات - زاڭدىلىقتى قوزالىس جاسايتىن زات. ەكىنشى سوزبەن ايتقاندا قازعالىسىندا زاڭدىلىق بولاتىن زات. ادام ء(بىر ەل نە ءبىر حالىق) ءۇشىن العاندا زاتتار قوزعالىسىنىڭ زاڭدىلىعىن اشۋ، ونى ناقتى بەينەلەي ءبىلۋ، سول زاڭدىلىق بويىنشا (زاڭدىلىققا سۇيەنە وتىرىپ) ءىس جۇرگىزۋ، جالپى ادامزاتتىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن اشقان زاڭدىلىقتارىن دا (تابيعات، قوعام جانە ادامنىڭ ويلاۋ، دۇنيە تانۋعا بايلانىستى زاڭدىلىقتار) يگەرە ءبىلۋ، قولدانا ءبىلۋ ونىڭ جاڭا زاتقا اينالۋىنىڭ (دامۋىنىڭ، دۇرىس باعىتتاعى ساپا وزگەرىسىنىڭ) العى شارتى بولادى. ادامنىڭ دۇنيەنى تانۋى بارعان سايىن تەرەڭدەي بەرەتىندىكتەن (عىلىم مەن فيلوسوفيادا) بۇرىن بەيمالىم بولعان جاڭا زاڭدىلىقتار دا اشىلىپ وتىرادى. سوندىقتان، بۇرىننان بەلگىلى بىرنەشە زاڭدىلىققا سۇيەنۋگە شەكتەلىپ قالۋعا بولمايدى. زاڭدىلىققا سۇيەنبەۋ، بۇرىن اشىلعان بەلگىلى زاڭدىلىقتارعا سۇيەنگەنمەن، جاڭادان اشىلعان زاڭدىلىقتاردى (جاڭا زاڭدىلىقتاردى) يگەرمەۋ ەسكىگە، ەسكى زاتقا ءتان قاسيەت بولادى. ادام ءۇشىن (مىسالى، ءبىر ەل، ءبىر حالىق) ءۇشىن ايتقاندا دامۋدىڭ ءمانى (سۋششنوست رازۆيتيا) - زاڭدىلىقتاردى (جالپى زاڭدىلىقتار پەن جەكەلەگەن زاڭدىلىقتاردى دا ءوز ىشىنە الادى) اشۋ، يگەرۋ; وزگەلەردىڭ (وزگە ەل، وزگە حالىقتاردىڭ) اشقان زاڭدىلىقتارىن دا زەرتتەۋ، ۇيرەنۋ; زاڭدىلىقتارعا قۇمەت ەتۋ، زاڭدىلىققا سۇيەنۋ، زاڭدىلىقتار بويىنشا ءىس جۇرگىزۋ بولىپ تابىلادى. كەرىسىنشە وسىلاردىڭ بىرىندە جاسامايتىن زات - ەسكىرگەن، كونە زات، ەسكى زات بولىپ ەسەپتەلەدى. سوندىقتان فيلوسوفيادا تۇسىنىكسىز نەمەسە استارلاپ ايتىلاتىن دامۋدىڭ ءمانى «كونە زاتتىڭ ورنىن جاڭا زاتتىڭ يەلەۋى» دەگەندى، وبەكتيۆتى زاڭدىلىقتارعا سۇيەنبەي، ويىنا كەلگەنىن ىستەيتىن، تەوريالىق نەگىزى جوق نەمەسە تەوريالىق نەگىزى ءالسىز، كوزسىز ارەكەتتەردىڭ (كونە زاتقا ءتان قاسيەت) ورنىنا زاڭدىلىقتارعا، بەلگىلى تەوريالىق نەگىزدەرگە سۇيەنەتىن (عىلىمي، جۇيەلى، سانالى) دۇرىس ارەكەتتەردىڭ ورىن الۋى (الماسۋى) دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك.
فيلوسوفيا زاتتاردىڭ قوزعالىسىندا زاڭدىلىق بولاتىنىن راستايدى. كۇننىڭ بىردە شىعىستان شىعىپ، بىردە باتىستان شىققانىن كوردىكپە؟ كورگەن ەمەسپىز. كۇن ءار قاشان شىعىستان شىعىپ، باتىستان باتادى. بۇل قوزعالىستا بەلگىلى زاڭدىلىق بولاتىندىعىنىڭ قاراپايىم ءبىر دالەلى. جوعارىدا، دامۋ - قوزعالىستىڭ ءبىر باعىتى، دامۋ - قوزعالىستىڭ تۋىندىسى دەپ ايتىپ ءوتىلدى. ولاي بولسا دامۋدا دا زاڭدىلىقتار بولادى، دامۋ زاڭدىلىقتارعا سۇيەنەدى دەگەن ءسوز ەمەسپە. سوندىقتان، ءبىر ەلدىڭ، قوعامنىڭ دامۋى زاڭدىلىقتارعا، قاعيدالارعا، اقيقاتقا، عىلىمعا سۇيەنەدى. ءارى بۇلار ءبىر-بىرىمەن ورگانيكالىق بايلانىستاعى، ءبىر-بىرىنەن ءبولىپ تاستاۋعا كەلمەيتىن نارسەلەر.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

فيلوسوفياداعى دامۋ ۇعىمىندا (كونتسەپتسياسىندا), دامۋ دەگەنىمىز «كىشكەنەدەن ۇلكەيۋ»، «قاراپايىمنان كۇردەلەنۋ»، «تومەن دەڭگەيدەن جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىلۋ»، دەگەن تۇسىنىكتەر مەنىڭشە دامۋ پروتسەسسىنىڭ بەلگىلى ءبىر كەزەڭىندەگى ناتيجەسىنە سىرتتاي قاراپ سۇرەتتەپ ايتىلعان. سول سياقتى دامۋدىڭ ءمانى (سۋششنوست رازۆيتيا، ەستەستۆو) - «كونە زاتتىڭ ورنىن جاڭا زاتتىڭ باسۋى. مىسالى، اق-قارا تەلەديداردىڭ ورنىن سۇيىق كريستالدى جۇقا تەلەديداردىڭ باسۋى» دەگەن تۇجىرىمداماعا قاراساڭ ءبارى دە دۇرىس ايتىلعان. بىراق، دامۋداعى ناقتى ءىس-ارەكەتىڭە پايدالانا المايسىڭ. دامۋ پروتسەسسىنە، دامۋ ىسىنە جەتەكشىلىك رول اتاقارا المايدى. سول سياقتى «اسپان اشىق كوك ءتۇستى»، «جاپىراق جاسىل ءتۇستى»، «ءبىر جىل ءتورت ماۋسىمعا بولىنەدى»، «سۋ ىلديعا قاراي اعادى»، ت.ب. ءبارى دۇرىس ايتىلعان. بىراق، وسى ايتىلعانداردىڭ ادامداردىڭ جەكە ءومىرى نەمەسە قوعامنىڭ دامۋى ءۇشىن قانداي ءمان-ماڭىزى بار؟ مەنىڭشە وسى ايتىلعانداردىڭ پالەندەي ءبىر تىكەلەي ءمان-ماڭىزى جوق. بىراق، ولار دۇرىس ايتىلعان. بايقاۋعا بولادى دۇرىس ايتىلعان نارسەنىڭ ءبارى ءماندى، ماڭىزدى بولا بەرمەيدى. دۇرىس ايتىلعان نارسەنىڭ ءبارى ادامنىڭ ءىس-ارەكەتىنە، دامۋىنا يدەالىق جەتەكشىلىك ەتە بەرمەيدى. سوندىقتان، ايتايىن دەگەنىم بۇگىنگى كۇندە كەيبىر ەلدەردە عىلىم، فيلوسوفيا قانشالىقتى دامىسا دا ءبىز ءۇشىن شايناپ قويعان دايىن تاماق جوق. نەمىس ءوزىنىڭ ماشينا جاساۋ، جاپون ءوزىنىڭ ەلەكترونيكالىق بۇيىمدار جاساۋداعى تەحنيكالىق قۇپيالىعىن ءبىزدىڭ الدىمىزعا اكەپ جايىپ تاستامايتىنى ايقىن. جارايدى، تەحنيكالىق قۇپيالار پاتەنتتەلگەن دەيىك. بىراق، تەحنيكادان باسقا جەتىستىكتەرىنىڭ (مىسالى، عىلىم، فيلوسوفيا سالاسىنداعى) سىرىن وزگەلەرگە جاسىرماي ءبارىن جايىپ سالا بەرەدى دەگەنگە ءوز باسىم سەنە بەرمەيمىن. سوندىقتان، ءبارىن دە (تەحنيكانى دا، عىلىمدى جانە فيلوسوفيانى دا) ءوزىڭ زەرتتەيسىڭ، تاباسىڭ. ۇيرەنۋ، زەرتتەۋ ارقىلى جەتكەن جەتىستىگىڭدى ءوزىڭنىڭ ء(وز ەلىڭنىڭ) دامۋىڭ ءۇشىن پايدالاناسىڭ. مەنىڭشە باسقاسىنان دا ەڭ ماڭىزدىسى وسى. دامۋ بۇگىنگى كۇندە الەم ەلدەرى اسا ءمان بەرىپ وتىرعان ەڭ وزەكتى ماسەلە ەكەنى بەلگىلى. بۇل ەندى ءبىر جاعىنان دامۋدىڭ وڭاي نارسە ء(ىس) ەمەس ەكەندىگىن، ءبىرشاما كۇردەلى ەكەندىگىن دە ۇعىندىرادى. مەن ءبىر ەلدىڭ نەمەسە ءبىر قوعامنىڭ دامۋى ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك، قالاي دامۋ كەرەك ەكەندىگى جونىندە ايقىن، دۇرىس ءبىر جولدى كورسەتىپ بەرەم نەمەسە دامۋ پروتسەسسىنىڭ سىرىن اشامىن دەگەن ويدان اۋلاقپىن. بىراق، دامۋ ءۇشىن دامۋدى، دامۋ جولىن، دامۋ پروتسەسسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن، دامۋعا ءتان زاڭدىلىقتاردى ىزدەنۋ، زەرتتەۋ كەرەك ەكەندىگىن ايتقىم كەلەدى. ءوز ەلىنىڭ، ءوز حالقىنىڭ دامۋىنا بەي-جاي قارامايتىن ازاماتتاردى وسىعان كوڭىل بولۋگە شاقىرعىم كەلەدى. ماقالانىڭ جالعاسى (نەگىزگى ءبولىمى) بار.
اۆتوردان:
1. ماقالا تەك ارناۋلى ماماندارعا عانا ەمسە، جالپى ازاماتتارعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن قاراپاىم تىلمەن، قاراپايىم مىسالدار كەلتىرە وتىرىپ تۇسىندىرۋگە تىرىستىم.
2. پىكىر ءبىلدىرۋشى قۇرمەتتى وقىرمان قاۋىم!
ورىندى پىكىر ءبىلدىرۋ كەز-كەلگەن اۆتور ءۇشىن وتە قاجەت. قۇپتارلىق جايت. بىراق، ەش نەگىزسىز يدەيالىق «اۋتويممۋندىق رەاكتسيا»، «اۋتويممۋندىق اۋرۋ» سيپاتىنداعى پىكىردە بولماۋلارىڭىزدى وتىنەمىن.
«اباي-اقپارات»