ەل قازىر «پىسسىمىلانى» ۇمىتىپ، تەك «نۇر-اعا»-عا كوشكەن. الدە، ءبارى جاعىمپاز با، الدە بارلىق تەلە ارنادان تەك ەلباسىنى ماداقتاعان حابارلاردى ۇزدىكسىز كورسەتىپ كەتتى مە، ايتەۋىر، وسىنداي احۋال الاش دالاسىن بۋىپ تۇرعان سياقتى. سودان دا شىعار، شىن قۇدايىن ۇمىتقان قازاقتىڭ باسىنان بۇلتتىڭ ءۇيىرىلىپ كەتپەي تۇرعانى؟!.

بيلىككە نارازى ەسىموۆ

ەل قازىر «پىسسىمىلانى» ۇمىتىپ، تەك «نۇر-اعا»-عا كوشكەن. الدە، ءبارى جاعىمپاز با، الدە بارلىق تەلە ارنادان تەك ەلباسىنى ماداقتاعان حابارلاردى ۇزدىكسىز كورسەتىپ كەتتى مە، ايتەۋىر، وسىنداي احۋال الاش دالاسىن بۋىپ تۇرعان سياقتى. سودان دا شىعار، شىن قۇدايىن ۇمىتقان قازاقتىڭ باسىنان بۇلتتىڭ ءۇيىرىلىپ كەتپەي تۇرعانى؟!.

بيلىككە نارازى ەسىموۆ

قۇدايشىلىعىمىزدى ايتايىقشى، تۇككە قاتىسى جوق جەرگە ەلباسىنى تىقپالاي بەرگەننەن كىم نە ۇتتى؟ مىنا جۇرتتىڭ ميى اعايىن دەگەن بە دەپ ويلايسىڭ كەيدە. سوسىن، ءىشىڭ قۋ ەمەس پە، «ءا-ءا، بۇلار ادەيى ەلباسىنىڭ ابىرويىن توگۋ ءۇشىن شوپكە دە، شوڭگەگە دە قاساقانا ارالاستىرادى ەكەن-اۋ؟!» دەگەن بايلام جاسايسىڭ...
تۇنەۋ كۇنى الماتى قالاسىنىڭ اكىمى احمەتجان ەسىموۆ الماتىلىق جۋرناليستەردى ءتول مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاپ تۇرىپ، ەلباسىنىڭ قاسيەتتى اتىنا قالاي كىر كەلتىرىپ العانىن ءوزى دە اڭعارماي قالدى. بالكىم، قاساقانا جاساعان بولار، ول جاعىن شامالامادىق...
- مەن ءوز اتىما ايتىلعان سىندى دۇرىس قابىلدايمىن. قالا ماسەلەسىن قالىڭداتىپ جازعاندارىڭىزدى دا قولدايمىن. ايتپەگەندە، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتەگىلەر قالانىڭ احۋالى تۋرالى ويلاۋدان قالار ەدى. ايتپاقشى، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ جۇيكەسى سىندى كوتەرمەيدى. كەڭەس داۋىرىندە پارتيانىڭ «سىن جانە ءوزارا سىننىڭ دامۋى تۋرالى» دەيتىن قاۋلىسى بولۋشى ەدى. سونداي قاۋلى شىعارتۋ تۋرالى ەلباسىعا كەڭەس بەرەمىن-اۋ دەيمىن. ۇكىمەتتەگىلەر سىندى دۇرىس قابىلداۋى ءۇشىن...
تاپ وسىلاي دەدى ەسىموۆ اكىم. تەك ورىس تىلىندە ايتتى. مەيلى، ءشۇرشىت تىلىندە سويلەسە دە، ول ءوز ويىن تولىق جەتكىزدى. ياعني، ءسوز بوستاندىعىن ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ ۇناتپايتىنى راسقا شىقتى. ەلباسى دا قالامايدى دەگەن ءسوز! ءبىر عانا ەسىموۆتەن باسقا قازاقستاندا سىندى دۇرىس قابىلدايتىن پەندە قالماعان!
احمەتجان كوكەم ءسوز بوستاندىعىنا شىن جانى اشىعاندىقتان، باياعى كەڭەستىك ءداۋىردى كوكسەپ وتىر. بۇگىنگە دەيىن وپات بولعان وپپوزيتسيا وكىلدەرىنە زاۋالدىڭ قايدان كەلگەنىن ەندى بىلدىك. ۇكىمەتتەن، شىندىقتى ۇناتپايتىن، سىندى جاقتىرمايتىن ۇكىمەتتەن كەلىپ وتىر بار زوبالاڭ! بۇل ءبىر ويىمىز.
ەكىنشى ءبىر ويىمىز - ەسىموۆ مىرزانىڭ تۇبىنە بۇگىنگى قوعامدى جاۋلاپ العان جاعىمپاز ادەت جەتە مە دەيمىز. «مىناۋ ەلباسىنى ارالاستىرماي سويلەيدى!» دەپ ءبىر ادامدى كورسەتە الاسىز با؟ قۇداي-اۋ، ءبىرى ما دەسەم، ءبارى شالدىققان عوي جاعىمپازدىقتىڭ دەرتىنە!..

جاعىمپازدىقتىڭ جاڭا ۇلگىسى

بۇرىنعى جاعىنۋ جاعىنۋ ما، كۇن ىلگەرىلەگەن سايىن، شىلدەنىڭ التىسى جاقىنداعان سايىن جاعىمپازدار مەكەر قاتىنداي قۇتىرىپ، قوزىپ بارادى. شىلدەنىڭ التىسىن وزىمىزشە «استانانىڭ تۋعان كۇنى» دەپ بۇركەمەلەيمىز. شىنىندا دا ول كۇنى ەلباسىنىڭ تۋعان كۇنى ەكەنى شۇلدىرلەگەن بالاعا ايان.
ءبىر جاعىمپازدار تۇك قالماعانداي، تىمىسكىلەپ ءجۇرىپ ەلباسىنىڭ ديپلوم العان وقۋ ورنىنا بارىپ تەلەحابار ءتۇسىرىپ كەلىپتى. سوناۋ قاراعاندىعا! ستۋدەنت كۇنىندە قانداي پاتەردە تۇرعانىنا شەيىن تاپتىشتەگەندە جاعاڭىزدى ۇستايسىز. وزدەرىمەن قويماي، تىپ-تىنىش جاتقان ەلدى دە ءبۇلدىرىپ ءجۇر عوي سولار. تەمىرتاۋ قالاسىنىڭ ءبىر تۇرعىنى باياعىدا ەلباسى تۇرىپ كەتكەن ۇيدە تۇرادى ەكەن. سول كىسى بەتى بۇلك ەتپەستەن «جوبا بويىنشا ءۇيدىڭ ەسىگى مىنا جاققا قارايدى ەكەن، نۇرەكەڭ ونى بىتەپ، مىنا جاعىنان شىعارعان. وتە كەرەمەت! ماعان دا وسى جاقتان ەسىكتىڭ شىققانى ۇنايدى!» دەيدى. قايتسىن-اي، ەلباسى تۋرالى جاقسى ءسوز ايتىڭىز دەپ تىقاقتاعاننان كەيىن نە دەرىن بىلمەي ساندىراقتاعانى دا...
ونى ايتاسىز، ەندى ءبىر جاعىمپازدار ەلباسىنىڭ العاشقى وتىرعان پارتاسىن ىزدەپ شامالعانعا شەيىن ات شاپتىرىپتى. سويتسە، باياعى ءبىر قاباتتى توقال تام - ەسكى مەكتەپ جوق دەيدى. ورنىندا جەتى ءجۇز ورىندىق ءزاۋلىم وقۋ ورداسى تۇر ەكەن. امال جوق، قالاي دا جاعىنىپ قالۋ كەرەك بولعاننان سوڭ، ەلباسىمەن بىرگە وقىعان كىسىلەردى ىزدەپ تاپقان. شىركىن، شامالعاندىقتار ماقتاۋىن جەتكىزە بىلەدى عوي! تۋرا، ءىشى ءتۇسىپ كەتكەن قاۋىنىن وتكىزىپ جىبەرەتىن شىمكەنتتىكتەر سياقتى...
«مەنىڭ ەسىمدە، مەكتەپتە ءبىز «نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن تاقىرىپقا شىعارما جازدىق. ءبارىمىز ەكى-ءبىر دەگەن باعا الدىق تا، نۇرەكەڭ عانا ءتورت الدى» دەيدى ەلباسىنىڭ ءبىر كلاستاسى. عاجاپ، ءيا؟! سول كەزدە بەسكە جازعاندا نە بولار ەدىك؟..
ەگەر قاراعاندىعا وقۋعا تۇسۋگە بارا جاتىپ، بالقاشتىڭ ۇستىنەن وتكەندە نۇرەكەمنىڭ ءبىر تۇيمەسى ءتۇسىپ قالىپتى دەسە، سۋعا سۇڭگىپ سونى ىزدەۋگە بار. بۇيتە بەرسە، ءالى-اق بۇلار ءسابي كۇنگى سىلدىرماقتى، شۇمەكتى، تۇساۋىن كەسكەن ءجىپتى تاۋىپ الۋلارى مۇمكىن...

قۇرتتاعان الما جانە «قازسات»

«شىمكەنتتىكتەر مەن ءىشى تۇسكەن قاۋىن» دەمەكشى، ءبىزدىڭ وڭتۇستىكتەگى اعايىن ەلباسىعا جاعىنۋدان الدىنا جان سالماي كەلەدى. ەسكەرتكىش ورناتامىز دەپ ەسىمىزدى الدى، «ەلباسى سەنىڭ ۇيىڭنەن ەمەس، مەنىڭ ۇيىمنەن ءشاي ىشەدى!» دەپ ءوزارا باقتالاس قىلىپ قىرىپ كەتە جازدادى، ەكس-كۇيەۋ اليەۆتىڭ ءۇرىم-بۇتاعىنا شەيىن انىقتاپ «زالالسىزداندىردى»، نەسىن ايتاسىز، ەندى مىنە، ەلباسى تۋرالى مۋلتفيلم ءتۇسىرىپ قالتىلداعان كارىدەن ەڭبەكتەگەن بالاعا شەيىن اڭىراتىپ وتىر.
اتالعان مۋلتيككە تاپسىرىستى ءبىر كەزدەرى وڭتۇستىك قازاقستاندا اكىم بولعان نۇرعالي ءاشىموۆ بەرگەن دەسەدى. قويىلىمنىڭ قىسقاشا مازمۇنى - بيلىك وكىلدەرى ادام كەيىپىندە دە، ال قارا حالىق جەمىس-جيدەك، كوكونىس، ازىق-تۇلىك بەينەسىندە بەرىلگەن. ياعني، حالىقارالىق وليمپياداعا ءبىزدىڭ ەلدەن قۇرتتاعان الما، جۋىلماعان جۇمىرتقا سەكىلدى ءىشىم-جەمدەر بارادى دا، حيميالىق قوسپاسى جوق دەگەن جەلەۋمەن تەكسەرۋدەن مۇدىرمەي ءوتىپ كەتەدى. سوسىن، ارينە، سپورتشىلارىمىز سالماي جۇرگەن جۇلدەنى سالىپ، ەلگە جەڭىسپەن ورالادى. ارمان-اي دەسەڭىزشى!..
ەگەر ءبىزدىڭ «بازار كورگەن» سانامىز ءوزىمىزدى الدامايتىن بولسا، وندا بۇل مۋلتفيلمدە ءبىر ەمەس، بىرنەشە قىر، تەرەڭ ماعىنا بار! ماسەلەن، قازاقستاندىقتاردى اس-اۋقاتقا تەڭەۋىنىڭ وزىندە تەرەڭ وي جاتىر. قۇرتتاماق تۇگىلى، ءشىرىپ كەتسە دە سول باياعى ادەتپەن پارا بەرسەك تە ادام تۇرماق، جىننىڭ الدىنان ءوتىپ كەتەمىز. بەيجىڭدە ءوتىپ جاتقان «ساپا وليمپياداسىن» جانكۇيەرلەردىڭ جوعالىپ كەتكەن «قازسات» ارقىلى تاماشالاۋىنىڭ ءوزى نە تۇرادى؟! بارىنەن دە كەرەمەتى، كۇنى ەرتەڭ مىنا بيلىك تاعىنان تايعاننان كەيىن وسى ءمۋلتفيلمدى تۇسىرگەن توپ «ءبىز سول كەزدە-اق اقيقاتتى ايتا بىلگەنبىز!» دەپ ءتوسىن سوعىپ شىعا كەلمەسە، نە دەيسىز؟!.
ءمۋلتفيلمدى تۇسىرگەن توپ بۇل كۇندە ءبىزدىڭ ءونىمىمىزدى قاراقشىلىق جولمەن تاراتىپ جاتقاندار پايداعا كەنەلۋدە دەپ دابىل قاعۋدا. ءار مينۋتى ميلليون تەڭگە تۇراتىن ءمۋلتفيلمنىڭ ۇزاقتىعى 12 مينۋت. «بولاشاقتا وسىنداي مۋلتيكتەر تۇسىرۋگە دايىنبىز!» دەپ بىلەگىن سىبانىپ وتىر اۆتورلار. ءسىرا، وزدەرىنىڭ قازاقستانداعى ەڭ اقىلدى انيماتور ەكەندىكتەرىنە كوزدەرى انىق جەتسە كەرەك!..

جىرتىل قازاق، جىرتىل!..

استانانىڭ ءھام اق پاتشانىڭ تۋعان كۇنى باس قالادا باستى اينالدىراتىنداي مەرەكە تۇرىندە وتپەكشى. بۇل كۇنگى شىعىنعا استانانىڭ قورجىنىنان «نەبارى» 120 ميلليون تەڭگە شىعاتىن بولسا، كاسىپكەرلەرىمىز ءبىر ميللياردتىڭ ۇستىندەگى قاراجاتتى الدەقاشان اۋدارىپ ۇلگەرىپتى!
قازاق باسقارا المايتىن «قازاقمىس» كورپوراتسياسى، مىسالعا، وسى كۇنگى توي ءۇشىن دەپ 300 ميلليون تەڭگەنى تاستاي سالسا، باسشىلارىن ۇستاپ بەرە بەرەتىن «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسى دا ودان قالىسپاعان. ەندى شە، بۇل كۇنى اسپاننان باۋىرساق جاۋماسا دا، ايتەۋىر، ءبىر كىسىلەردىڭ كوڭىل-كۇيىن كوككە كوتەرۋ كەرەك! تويعا قاتىسىپ ونەر كورسەتەتىن ءانشى-بيشىلەردە ەسەپ جوق. ءبىر عانا ايگىلى تەنور پلاسيدو دومينگونىڭ كونتسەرتىنە كىرۋ ءۇشىن بيلەت قۇنى 70 مىڭنان 150 مىڭ تەڭگەگە دەيىن تۇرادى. شەتەلدىكتەر عوي، شەمىشكە شاعىپ كەلىپ ءبىر ولەڭ ايتادى دا ءبىزدىڭ ءبىر جىلعى ناپاقامىزدى قاعىپ كەتەدى. ەرتەڭىنە ەلدەرىنە بارعان سوڭ «قازاقستان دەگەن داراقى ەل» دەپ اۋىزدارى قيسايىپ وتىرىپ سۇحبات بەرەدى سوسىن. نەگە ءبىز اۋەلى ءوزىمىزدى جارىلقامايمىز؟!.
تويدان بىرەر كۇن بۇرىن استاناداعى ورتالىق ستاديوننىڭ اشىلۋ سالتاناتى وتەدى. وعان ايگىلى فۋتبول تورەشىسى پەر-لۋيدجي كوللينانى شاقىرىپ وتىرمىز. الگى كوزى الارعان تاقىرباس تورەشى شە، سونىڭ ءداپ ءوزىن! وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ۇلكەن ءبىر كىسىنىڭ مەرەيتويىنا وسى كولليناعا 50 مىڭ ەۋرو بەرىپ شاقىرتقانىمىزدا كەلمەي قويعان. ەندى داعدارىس قىسپاققا السا كەرەك، زەينەتكە شىعىپ «سپورتتى مۇلدەم قويدىم!» دەپ وتىرعان ادامنىڭ انتىن بۇزىپ، استاناعا اكەلگەلى وتىرمىز. جەر تەپكەن فۋتبولشىلارىمىز ءۇشىن بولماسا دا، جۇرت وسى كوللينانى كورەمىز دەپ كەلەدى. ونىڭ دا كىرۋ بيلەتى شارىقتايتىن-اق شىعار؟..

باق پەن سور جايلى 20 جىلدان سوڭ سويلەسەيىك...

«نۇرەكەڭنىڭ 20 جىل بۇرىن بيلىك باسىنا كەلگەنىنىڭ ءوزى قازاقستاندىقتار ءۇشىن شەكسىز باقىت!» دەپ سالدى تۇنەۋكۇنى سەناتور عاني قاسىموۆ. قايتەدى ەندى، ەلدىڭ ءبارى ەتەكتى ءتۇرىپ تاستاپ ەلباسىعا جالباڭداپ جاتسا؟! ول دا ءبىر جەردەن بىردەڭە جەپ قالۋ كەرەك قوي!
بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندى باسقارۋعا لايىقتى تۇلعا جوق دەپ ەسەپتەيتىن سەناتوردىڭ كوزىن شەل، بۇيرەگىن ماي باسايىن دەگەن ەكەن. وندا باياعىدا نەگە پرەزيدەنتتىككە تاس سالىپ ءجۇر ءوزى؟ داعدارىس پەن جانباعىستىڭ ارقاسىندا، بايقادىڭىز با، تالايدىڭ ءبىر جەرى اشىلىپ، تالاي اقيقات ءوز-وزىنەن جاريا بولىپ جاتقان جوق پا؟!.
باسە، بۇل نە سۇرلىگىس دەسەك، وسى كۇنىمىز ءۇشىن التىنشى شىلدەدە تۋعان ءبىر كىسىگە قانىمىزبەن دە، جانىمىزبەن دە قارىزدار ەكەنبىز عوي؟!
ستالين جايلى ءبىر انەكدوت بار. قاتىگەز بيلەۋشىنىڭ قابىلداۋىندا شەتەلدىك ديپلوماتتار بولعاننان كەيىن ءستاليننىڭ شىلىم شەگەتىن مۇشتەگى جوعالىپتى. ونى تابۋ نكۆد قىزمەتكەرلەرىنە جۇكتەلەدى. بىرەر ساعاتتان كەيىن نكۆد-دان «ءۇش ديپلوماتتىڭ ەكەۋى مۇشتەكتى ۇرلاعاندارىن مويىندادى، ءۇشىنشىسىن كەشكە دەيىن مويىنداتامىز!» دەگەن اقپار كەلىپ تۇسەدى. سوندا ستالين «اۋرە بولماڭىزدار! مەن مۇشتەگىمدى توسەكتىڭ استىنان تاۋىپ الدىم!» دەپ ءۋاج ايتىپتى. سول سياقتى، بۇگىنگى ءجاي-كۇيىمىز دە كۇنى ەرتەڭ انەكدوتقا اينالۋعا سۇرانىپ تۇرعانداي.
نەسى بار، استانانىڭ تويىنان كەيىن دە كوڭىلىمىز كوتەرىڭكى بولسىن!..

«قازاقستان» اپتالىعى، №25-26 (265-266), 2-شىلدە، 2009