«قايران دا مەنىڭ ەدىلىم»، - دەمەكشى، ەدىلوۆ تۇرسىنعالي زامانىندا بوكستى ءبىز دە ساتىپ العانبىز. كوڭىلمەن، ىقىلاسپەن، پەيىلمەن. كەشەلى بەرى ەكى-ءۇش جازبانى ءتىل تابىسۋ تۋرالى قورتىندىعا سۇيەگەنبىز. سوعان تۇسىنىكتەمە بەرە كەتسەك.

توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا قازاق بوكسىنىڭ تىزگىنىن بەكەت اعا ماحمۇتوۆ ۇستادى. تاعايىندالعان ساتتە بىلعارى قولعاپ كيگەندەر مەن كيدىرگەندەردى قاسىنا تۇگەل جينادى. بارىنە ءسوز كەزەگىن ۇسىندى، پىكىرىن تىڭدادى. ۇستانىمىن سۇرادى. سوسىن زەرتتەۋگە كوشتى. وي شالدىرىپ، ءىز كەستى. قيسىنمەن كەزبەگەن ۇڭعىل-شۇڭعىلى جوق. جاڭا لەپ، تىڭ سەرپىن اكەلۋدى ويلادى. بەكەت اعا قاۋىمداستىق تىزگىنىن ۇستاعان سوڭ اركادي توپاەۆ الەم كۋبوگىنىڭ يەگەرى اتاندى. اراكديدى كۇتىپ الۋ، قۇرمەت كورسەتۋ ىسىنە بەل شەشىپ، كىرىستى. ول ءبىر تويعا بەرگىسىز كۇن ەدى. ءوزىن عانا ەمەس. وزگەدەگى مىقتىلاردى دا ىزدەدى. مىسالى، 1995 جىلى الەم چەمپيوناتى بۋداپەشتە ءوتتى. ءبىزدىڭ بەكەت اعا كەلە سالا لاسلو پاپپتى سۇراعان عوي. ونى ۆەنگەرلەردىڭ ءوزى دە ۇمىتا باستاعان. «اقساقالعا سالەم بەرمەي جارىستى باستاي المايمىز، ءۇش دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى باتاسىن بەرسىن»، - دەپ تالاپ قويعان سوڭ لاسلو پاپپقا بارۋدان باسقا امال قالمايدى. بەكەت اعام سالەم بەرىپ، شاپان جاۋىپ بوكس ساڭلاعىن ريزا قىلادى. قۋانىشتان جانارى جاساۋراپ، كوڭىلى كوتەرىلگەن لاسلو پاپتپى كورىپ، بوكس ماماندارى قازاق ازاماتىنىڭ قولىن الىپتى.

بەكەت ماحمۇتوۆ الەم بوكسىنا قازاقى قارىم-قاتىناستى، سىيلاسۋ ادەبىن ەنگىزدى. ەندىگى جەردە اعامىزدى ۇلكەن-كىشى «شەف» دەپ اتايتىن بولدى. ويتكەنى كەز كەلگەن جارىسقا اعامىز تىڭعىلىقتى دايىندىق كورىپ، قورجىنىن سايلاپ بارادى. ۇيلەنگەنىنە قۇتتى بولسىن ايتىپ، نارەستەلى بولعاندارعا باۋى بەرىك بولسىن ايتىپ، كىسىسى قايتقاندارعا باتا جولىن ۇسىنىپ، جەتىستىككە جەتكەندەرگە بايعازى مەن كورىمدىگىن بەرىپ، جان-جاعىن كول-كوسىر قۋانىشقا بولەيدى. توردە ورنى بولسا دا، VIP ەمەس، قاراپايىم كىسى سەكىلدى ۇستادى ءوزىن.

كەز كەلگەن ەلگە بارا قالسا، سول جەردىڭ ۇمىت بولا باستاعان ارداگەرلەرىن ىزدەيدى. تىرىسىنە سالەم بەرەدى. ولىسىنە دۇعا جاسادى. بەكەت اعام بەدەلدى وسىلاي جينادى. ادامگەرشىلىككە نەگىزدەلگەن قارىم-قاتىناسپەن. ءبارىنىڭ اعاسى بولۋعا ۇمتىلدى. جابىققانىن جۇباتتى، تارىققانىن قولدادى. بەكەت ماحمۇتوۆ زالعا ەنگەندە بوكس الەمى تىك تۇرىپ، قولداۋ كورسەتەتىن. تاماقتانۋ ورنىنا بارا قالسا، ۇستەل باسىنداعىلاردى ءبىر شولىپ شىعادى. تىسكە باسارى ازداۋىنا دەرەۋ قوسىمشا تاپسىرىس بەرگىزەدى. قارنى اشىپ قالعانداردى دا قالت جىبەرمەيدى. ۇلتقا ءبولۋ، ناسىلگە قاراۋ دەگەن وي مۇلدە جوق. قوڭىرىن قۇشاقتاپ تۇرىپ، جيرەنىنەن دە جيىركەنبەيدى. قايتا تۋعان جيەنىن كەكىلىنەن سيپاعانداي مەيىرلەنىپ، كوپتەن كورمەگەن تۋىسىن تاپقانداي شاتتانادى. جاقسى ادامدى وزگەلەر جاتسىنا ما؟ وزىنە بالايدى. كوزىنە تۇسۋگە تىرىسادى. ولاردىڭ دا شەف دەگەندە شىعارعا جانى بولەك. ۇسىنعانىن العىسى كەلمەي، ادەپ ساقتايدى. سوزگە شەشەن اعام توسىلا ما، «ءوي، سەن ماعان تۇككە دە قاجەت ەمەسسىڭ. ۇيدەگى بايبىشەڭ شە؟ ول مەنىڭ تۋعان جيەنىم. مىناۋ سونىڭ ۇلەسى. سەنى تەك تاسىمالعا عانا پايدالانىپ وتىرمىن. ءارى ول ءۇشىن ءبىر تيىن تولەمەيمىن. ءوزىڭ ءۇشىن باراسىڭ، جيەنىمە. ناعاشىڭ بەردى دەپ ۇستاتۋعا قانشا كۇش شىعىندايسىڭ ايتشى»، - دەپ قاباعىن ءتۇيىپ، تابان استىندا «اشۋلانا» قالادى.

شىن تارىققاندار مەن كومەككە زارۋلەر دە اعانىڭ ماڭىندا جۇرەدى. بەكەت اعانىڭ جەكە قاسيەتى مە، ولاردى سەزە قويادى. «ءاي، بەرى كەل، كوڭىلىڭ ءپاس قوي. نە بولدى؟ شىنىڭدى ايت!»، - دەپ سىرىن سۋىرىپ الادى. كەيدە سولارمەن بىرگە مۇڭايا قالادى. اناسى سىرقات، تۋىسى توسەك تارتقانىن ەستىپ. «بىزدىكى سول جۇباتۋ عانا، ءبارى ءبىر اللانىڭ قولىندا. تىلەكشىمىز. ءبارى جاقسى بولادى، جاسىما». باسىنان سيپايدى، ارقاسىنان قاعادى. قامكوڭىل جاننىڭ جانارى وتتاي جانادى.

تۇرسىنعالي ەدىلوۆ شە؟ ونىڭ دا ادامدارمەن ءتىل تابىسۋ قابىلەتى كەرەمەت. 1999 جىلى نيۋستوندا الەم چەمپيوناتى ءوتتى. ءبارىمىز ءبىر قوناق ۇيدە تۇردىق. تۇكەمنىڭ ەسىگى ۇنەمى اشىق. بەس قۇرلىقتىڭ بالاسى كىرىپ، شىعىپ جۇرەدى. ءبارى دوس. باپكەرلەر كەڭەس سۇرايدى. بۇرىنعى بوكسشىلار اڭگىمەلەسكىسى كەلەدى. ءبىر كۇنى بولمەسىنىڭ تۇسىنان ءوتىپ بارا جاتساق، تاۋداي بولىپ تەوفيلو ستيۆەنسون تۇر. الەم بوكسىنىڭ ساڭلاعى. ماسكەۋ وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى. فينالدا پەتر زاەۆتى قالاي جەڭگەنى ءالى كوز الدىمىزدا. اياپ ۇرىپ، جەكپە-جەك اياقتالعاندا تىك كوتەرىپ الىپ ەدى عوي. كۇشى قانشالىقتى كوپ ەكەنىن پاش ەتىپ. سول ستيۆەنسون تۇرسىن ەدىلوۆتىڭ ەسىگىن قاعىپ تۇر. قاتتى ۇرامايدى. اقىرىن قاعادى دا، «ميستەر دۋرسۋن»، -دەپ ءالسىز داۋىستايدى. جۇدىرىعى كىسى باسىنداي، ءبىر ۇرسا بۇكىل قوناق ءۇي قوزعالار ەدى اۋ. بىراق ەدىلوۆكە دەگەن قۇرمەتى عوي. سىرتتاي ماقتانىپ ءبىز تۇرمىز. قازاق باپكەرىن ستيۆەنسوننىڭ ءوزى ىزدەپ كەلدى دەگەنگە كىم سەنەدى؟

تۇكەم دە سالدەن كەيىن ەسىك اشتى. ەكەۋى ىشكە ەندى. ارتىنان سۇرايمىن عوي. شىرت ۇيقىدا جاتقان باپكەردى ۇيقىدان وياتاتاتىنداي نە كۇن تۋدى دەپ. باپكەر اعام كۇلەدى. «قارنى اشقان عوي. قازى-قارتاعا دەگەن ىقىلاسى ەرەكشە».

سيدنەي وليمپياداسىنىڭ شيرەك فينالىنا جەتى بىردەي قازاق بوكسشىسى جولداما الدى. بۇل ەندى تەڭدەسسىز تابىس. ءاىبا باس حاتشىسى جانەر دوگانەلي ەلىنەن ءبىر عانا سپورتشى شىعىپتى. ول – رامزان پالياني. جاكەم جەلكەسىن قاسىپ، ءانۋار كوكە چاۋدريگە جاقىندايدى عوي. «پرەزيدەنتىم جۇلدەسىز كەلسەك رەنجىپ قالۋى مۇمكىن. جەتى قازاق شيرەك فينالدى. ونىڭ ۇستىنە پاليانيمەن شىعاتىنى تىم جاس ەكەن. بولاشاعى الدا. شەفكە تىكە ايتۋدان جۇرەكسىنىپ وتىرمىن. نە اقىل قوساسىز؟» - دەپ. «بەكەڭدى قۇرمەتتەيمىن. ول قالاي قابىلدار ەكەن؟ كوڭىلىنە الماي ما؟ سەنىڭ دە جاعدايىڭدى تۇسىنەمىن. بىراق وڭ قاناتىم، ەكىنشىڭ سول قاناتىم. ەكەۋىڭنىڭ دە ورنىڭ بولەك. بىلاي بولسىن. بەكەنە بارايىق. اڭگىمەنىڭ شەت جاعاسىن شىعارايىن. كوشەلى كىسى عوي. ءوزى تۇسىنەر، اشىپ ايتپاساق تا»، - دەيدى چاۋدري. ەكەۋى كوپ ۇزاماي بەكەڭدى ەرتىپ كەلەدى. مامۇتوۆ ەكەۋىنىڭ سۋىت جۇرىسىنەن اق ءمان-جايدا باعامدايدى. «انەكە، وسى كەلىسكە قاراپ توپشىلاپ تۇرمىن. جانەر دوستىڭ مەندە ءبىر اڭگىمەسى بار سەكىلدى»، - دەپ جىميادى. چاۋداري باسىن شايقاپ، «دوسىم-اي، ايتۋعا ءتىلدى بۇرا الماي قاتتى قينالىپ كەلە جاتىر ەدىم. تاعى دا قۇتقاردىڭ». – دەپ قۇشاعىن اشادى. دوگانەلي ءسوزى ءوزى باستايدى. بۇيىمتايىن جەتكىزەدى. سوندا بەكەت اعا، «پرەزيدەنت مەندە دە بار. كوپە-كورنەۋ سپورتشىمدى جىعىپ بەرسەم، توبەمدى ويادى. بىلاي ىستەيىك. ءوزىڭ سەنەتىن تورەشىلەرىڭ بار عوي؟ سولاردى تاعايىندا! قىسقاسى، ودان باسقا قولىمنان ەشتەڭە كەلمەيدى»، - دەپ شورت كەسەدى. «ادىلەتى وسى دەيدى»، - ءانۋار چاۋدري، - «بەكەڭ بۇدان ارتىق نە ايتادى». قۋانعان جانەر العىسىن جاۋدىرىپ، تورەشى ىزدەۋگە كەتەدى. سالدەن سوڭ بەكەت ماحمۇتوۆ تۇرسىنعاليدى شاقىرىپ الادى. بولعان وقيعانى باياندايدى. ەدىلوۆتىڭ ەسى شىعادى. «ءاي، سەن كۇنى بۇرىن قۇتىڭدى قاشىرما! تۇيسىگىم الداماسا، تورەشىلەر پاليانيگە بۇرا تارتپايدى. باردى باعالايدى. بەكزاتقا دۇرىستاپ ءتۇسىندىر! قورىقپاي سوعىسسىن! شاماسى جەتكەنشە ساباسىن. پالياني جاقسى بوكسشى. بىراق سەندەر دە دايىندىق كوردىڭدەر. سىن ساعاتى تۋدى دەگەن وسى!».

جەكپە-جەك باستالدى. جىمىڭ قاعىپ جانەر وتىر. قاپتالدىڭ بارىندە سەنىمدى كىسىلەرى. پاليانيا ەسىنەن تانسا دا، كەلەسى اينالىمعا الىپ شىعا الاتىن كۇيى بار، ولاردىڭ. بەكزات تارتىنعان جوق. باس باپكەر ارقىلى جەتكەن بەكەت اعاسىنىڭ تاپسىرماسىنا مۇقيات قارايدى. قورعانىسىن مىقتاپ، شابۋىلىن شىڭداپ بىلگەنىن كورسەتتى. ءۇزىلىس كەزىندە ەدىلوۆ اعاسىنىڭ اقىلىنا دا ابدەن قۇلاق ءتۇردى.

تورەشىلەر شە؟ باس حاتشىدان تۇسكەن ءامىردى باستا ۇستاپ وتىر. بىراق كىمگە قارسى شىعادى، ەندى؟ ىستىق ىقىلاسىنا شومىلدىرعان، تالاي جىل دەمەۋ بولعان، قامقور اعاسىنىڭ ەلىنەن كەلگەن بوكسشىعا بالتا سىلتەۋى كەرەك پە؟ شەف قالاي تۇسىنەدى؟ ءتىپتى تۇسىنە بەرسىن، بىراق بەتىنە قاراي قارايدى؟ استان اقشا ۇنەمدەۋگە كوشكەندە اعاسى بايقاپ قالىپ، استا-توك داستارحانعا شاقىراتىن شە؟ ءدامدى اتتاۋ قيىن. قانشا جەردەن باس حاتشى ءوتىنىش ايتسا دا. ءتىپتى شەف كەلىسىمىن بەردى دەيدى. ەگەر شىن قۇلشىنسا بەس ادامدى تامۇققا تاستاماس ەدى. بوكسشىسىن جارىسقا شىعارمايدى. بىرەۋدىڭ جانىن تاباعا شىجعىرمايدى، شەف. دەمەك، ءبىر شيكىلىك بار. الدە سىناپ وتىر ما؟ وسىلار قالاي ەكەن دەپ؟ قۇرىسىن، كورگەنىمىزدى باعالايىق. بەس تورەشى دە ءدال وسىلاي ويلاپتى. ناتيجەسى بەلگىلى. بەكزات جارتىلاي فينالدا. چاۋداري باس شايقاپتى. «بەكەڭ بەرىك قامال سوعىپ تاستاعان. وعان قيانات جاساۋ مۇمكىن ەمەس. نە دەگەن اقىلدى ادام»، - دەپتى سوسىن.

ءبىر ءساتتىڭ نەمەسە ءبىر كۇننىڭ ناتيجەسى ەمەس ول. بوكسقا بارعان كۇننەن دوس جينادى. سونىڭ جەمىسى. ءوز ءىسىنىڭ دۇرىستىعىنا بەكەت اعام ءشۇباسىز سەنگەن. سول ءۇشىن دە جانەر دوگانەليگە كەزەك بەردى. وزىنە سەنبەسە، ولاي ايتپاس ەدى. باس حاتشىدان تىكە تاپسىرما العان تورەشىلەردىڭ ءوزى بەلدەن باسا العان جوق. ءتىپتى سول كۇنى پاليانيگە جەڭىستى بەرىپ جىبەرسە دە ەشكىم ولاردى سوكپەس ەدى. الايدا ولار اردى بيىك قويدى!

امانگەلدى سەيىتحاننىڭ جازباسى

Aabi.kz