ۇلتتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن كەشەگى قيىن زاماندا قىزىل ۇكىمتكە باستارىن بەرگەن الاش كوسەمدەرى،   ۇلت زيالىلارى نە ىستەدى، نە جازدى، بۇگىنگى زيالىلار بەيبىت كۇندە نە جازىپ، نە ىستەپ ءجۇر؟..  

«كتك»، «31» تەلەارنالارىن جاڭالىق كورۋگە اشساڭ، ءبىزدىڭ قوعامنىڭ كۇننەن-كۇنگە ءىرىپ-ءشىرىپ بارا جاتقانىن كورىپ، كوكىرەگىڭ قارىس ايىرىلادى. كورەۋگە جانىڭ شىدامايدى.

كەشەگى جەتى جارعىنى جاساعان تاۋكە حان ورىس پەن جوڭعار قىسىپ تۇرسا دا اينالاسىنا جالتاقتاماي، ءبىر اللاعا تاۋەكەل دەپ، ءىس باستاپ، قۇران مەن پايعامبار جولىن مىقتى ۇستاپ، ادەت-سالتتى ۇمىتپاي، قازاقتىڭ ىشكى جاعدايىنا، جان الەمىنە، رۋحاني بولمىسىنا، ءداستۇر قۇندىلىقتارىنا نەگىزدەي زاڭ جازدى ەمەس پە؟.. ءبىز ولاردان ساۋاتتىمىز، مىقتىمىز دەپ، ۇراندايمىز. ءبىز ءوزىمىزدى-ءوزىمىز قاراپ تۇرىپ، قۇردىمعا جىبەرەتىن حارەكەتتى جاساپ جاتقان جوقپىز با؟

ءبىز قازاقتار وزىمىزدەن اداسىپ قالعانىمىزعا عاسىردان استى، قىزىل ۇكىمەتتىڭ «ءدىن اپيىن، ءدىن جوق، شايتان جوق» دەگەن سوزىنە الدانىپ، وتكەنگە تاس اتىپ، اتا-بابالارىمىزدىڭ بەتىنە توپىراق شاشتىق. ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسى مەن حح عاسىردىڭ باسىندا قازاقتىڭ ءدىني-اعارتۋشىلارى اباي قۇنابايۇلى، شاكارىم قۇدايبەردىۇلى، ءماشھۇر ءجسىپ كوپەەۆ، عۇمار قاراش، ءشادى جاڭگىروۆ، مايلىقوجا سۇلتانقوجاۇلى، نۇرجان ناۋشاباەۆ، تۇرماعمبەت ىزتىلەۋوۆ، اقمولا مۇحاممەدياروۆ، ابۋباكىر كەردەرى، ماقاش قالتاەۆ،  نۇرجان نادشاباەۆ، مۇسابەك بايزاقۇلى، ءارىپ تاڭىربەرگەنوۆ،  ءيمانجۇسىپ  قۇتپانۇلى ءوز شىعارمالارىندا مۇسىلماندىق مادەنيەت پەن ادەبيەتتىڭ نەگىزىن قالىپتاستىردى. وندا جاراتۋشى مەن ادام قارىم-قاتىناسى، دۇنيەنىڭ جاراتىلۋى، مۇسىلماندىق ادەپ پەن احلاق ماسەلەلەرىن كوتەردى. (ب.ق بەيسەنوۆ. قازاق ويشىلدارى ءدىن تۋرالى: وقۋ-قۇرالى-الماتى، 2012.-192ب 161بەت). الايدا بىزدەر اتالمىش زيالىلاردىڭ ۇلى جاراتۋشىنىڭ اتىن الىپ تاستاعان شىعارمالارىن وقىپ، مىقتاپ اداستىق.

تاۋەلسىز 30 جىلدا قازاق ءتىپتى، كورىنگەننىڭ قاڭسىعىنا تاڭسىق بولىپ، تارام-تارام توپقا ءبولىندى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا انالار الا قاپ ارقالاپ، نان ىزدەپ بازارعا كەتتى، ۇيدەگى بالا قاراۋسىز، تاربيەسىز قالدى، وتباسى ينستيتۋتى تۇبىرىنەن جويىلدى. سول كەزدەگى بالالار بۇگىندە وزدەرى وتانا، وتاعاسى... سول ۇرپاق بۇگىندە بيلىككە كەلە باستادى، كەلىپ جاتىر... (ەسكى تانىس اپايىممەن كوشەدە كەزدەسىپ قالىپ،  حال-جاعدايىن سۇرادىم. نەسىن سۇرايسىڭ، قازىرگى جاستاردىڭ قول استىندا، جانىندا بىرگە جۇمىس ىستەۋ قيىن بولىپ كەتتى، امال جوق ءجۇرمىز، تەز زەينەتكە شىقساق-قوي دەپ، كۇمىلجىدى...اششى شىندىق).

تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتتىڭ قاس جاۋى. مەكتەپتەر ءالى كۇنگە تاربيەسىز. ادەپ-يبا (ۇيات) ءپانى جانە ءدىن مەن ءداستۇردى نەگىز ەتكەن قازاقتانۋ ءپانىن وقىتۋدى قولعا الاتىن ۋاقىت الدە قاشان جەتتى. ءبىز باياعى جۇرتتا وتىرىپ الىپ، مايمىلدان وزگەرگەن ادامدى ىزدەپ ءجۇرمىز. بۇگىندە ادام مايمىلعا اينالىپ كەتكەن جوق پا؟!

30  جىلدا ءالى كۇنگە بىزدە مويىندالعان وقىتۋ جۇيەسى جوق. ءبىر ءىزدى ۇلتتىق تاربيە بالاباقشادا، مەكتەپتە، جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءتىپتى، بارلىق قوعامدا جوق. بالاپان باسىنا تۇرىمتاي تۇسىنا، ءار كىم ءوز الدىنا قالعان وقۋلىقپەن ساباق جۇرگىزەدى. ءبىلىم بەرۋدە ەڭ اۋەلى وزگەرمەيتىن ەل بويىنشا ءبىر تۇتاس وقۋلىق بولۋ كەرەك، بۇل اكسيوما، (تەك ءار 3 جىلدا ساياسات ءپانىن وزگەرتسە بولدى).

ءبىز اۋەلى ادام تاربيەلەپ وتىرمىز، سوسىن مامان، عالىم ەكىنشى شارۋا. ەلدىڭ ءبارى عالىم بولمايدى، الايدا قوعامعا پايدالى جاقسى جۇمىسكەر، جاقسى جۇرگىزۋشى، جاقسى اكە، جاقسى انا، جاقسى كۇزەتشى، جاقسى ارباكەش شىعادى ەمەس پە؟..

نە ءبىر ءىزدى ۇلتتىق تاربيەسى جوق، نە ءبىرتۇتاس وقۋلىعى جوق، نە مويىندالعان بازالىق وقىتۋ جۇيەسى جوق مەملەكەت الەمدە وسى جالعىز ءبىر شىعارمىز-اۋ. مەكتەپ ديرەكتورى مەن دەكان، زافكافەدرالاردىڭ مۇعالىمدى ءوزى الاتىن جامان ءۇردىستى توقتاتىن دا كەز جەتتى. وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسى ءبىرتۇتاس ديپلومعا قاراپ، مامان ءبىلمىن بايقاپ، بەتپە-بەت سويلەسىپ، جۇمىسقا ءبولۋ ءۇردىسىن جاساپ، بۇيرىقپەن جىبەرسە، سوندا عانا مۇعالىمدە ساپا قالىپتاسادى. ءبىز بۇنىڭ ءبارىن ديرەكتور مەن دەكان، زافكافەدراعا بەرىپ، قولدان جەمقورلىققا جول اشىپ وتىرمىز.

اۋىلدا كەشەگى ساۋىنشى ايەل بۇگىن ەدەن جۋعىش، ەرتەڭ مۇعالىم.  ودان وقىعان وقۋشىدا نە ءۇمىت، نە قايىر؟.. مىنە، وسىنداي قوعامدى ءوزىمىز قولدان جاساپ، ەندى قوعامىمىزداعى ءتۇرلى جاماندىقتى اسپاننان تۇسكەندەي بايبالام سالامىز.

ءوزى ءىرىپ-ءشىرىپ بىتكەن، ەشقانداي ىشكى رۋحانياتى قالماعان، وتباسى تاربيەسى جوق، سىرتى جىلتىراعان، ءىشى قالتىراعان، ەركەك ەركەككە ارتىلعان، ايەل ايەلگە سەكىرگەن، جالاڭاشتىقتا جارىسقان، قاتىنى مەن بالاسى وتاعاسىن «ساقشىعا بەرەم» دەپ قورقاتىن، قىلمىس جاساۋعا يتەرمەلەيتىن، جازىقتىنى جانىن سالىپ قورعايتىن، ناپسىلەرىن جاقتايتىن «شيماقتارىن» زاڭ دەپ، جازىپ العان قاۋىمعا ەلىكتەيمىز بە؟.. دەمەك ابدەن بۇلىنگەن جۇرتىڭ بۇلدىرگىسىمەن ءالى ءجۇرمىز؟  سولاردىڭ پەداگوگيكاسىمەن بالامىزدى وقىتامىز. بىزگە قازاقتانۋ نەگىزىندە ۇلتتىق پەداگوگيكا جازاتىن ۋاقىت الدە قاشان جەتتى.

ۇيىمىزدە سايراپ تۇرعان تەلە جاشىك، قولىمىزداعى سىرعىمالى قولفوننىڭ ءىشىن بىلىققا تولتىرىپ، بالامىزدى بىزدەن جۇلىپ الدى... ۇرپاعىمىزدى كىم تاربيەلەپ جاتىر؟ ءبىر ۇيدە تۇرعانىمىزبەن بالا-شاعامىزدىڭ جانى قاي جاقتا، جۇرەگى نە دەپ سوعىپ تۇر؟ ءبىز تەك سىرتقى تانىنە قاراپ ءماز بولىپ ءجۇرمىز، ادام تەك ىشكى الەمىمەن عانا ادام بولماق. بارلىق بۇزىقشىلىقتى عىلىمي تۇردە بالا كەزدەن سىنالاپ قاعۋدا...

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە تىكەلەي باعىناتىن قۇزىرەتتى قازاقتانۋ اكادەمياسى مەن ۇلتتىق پەداگوگيكا ينستيتۋتىن قۇرىپ، ساپالى ماماندارمەن جۇمىس باستاپ، ۇلتتى قۇتقارۋ كەرەك شىعار. بعم-دا قازاق ۇلتىن كوزگە ۇستاي وتىرىپ، بارلىق مەكتەپ وقۋلىقتارىن قايتادان ءبىرتۇتاس جازدىرۋدى قولعا السا، شىركىن. ءناپسىسىن جەڭگەن تاربيەلى ادام، ياسساۋيدىڭ ءحال ءىلىمى، ابايدىڭ تولىق ادام ءىلىمى، قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسى، دۇنيە-تانىمى، جانى مەكتەپتە وقىلۋى كەرەك.

ءتۇيىن: ءبىر قاۋىمدى وزگەرتكىڭ كەلسە، ونىڭ ءبۇلدىرشىنىن تاربيەلە دەگەن بار.  وكىنىشتىسى سول، بۇگىندە وتباسىلىق تاربيەنىڭ قاتتى اقساۋى، جۇرتتىڭ جاپپاي قازاقتىقتان بەزىنۋى، مەكتەپتە تاربيە، ادەپ ساباعىنىڭ بولماۋى، تەلەجاشىكتىڭ ارباۋى، قولفوننىڭ قوزدىرۋى ەڭ الدىمەن جاستاردى جۇگەنسىز اتتاي، باسقا جاققا بۇرىپ الىپ كەتتى. ءبىز كىمگە ەلىكتەپ ءجۇرمىز، قازاق ءوزىن تولىق تانىماسا ءبارى تۇل.

اشىق كۇندە وزىمىزدەن-ءوزىمىز اداسىپ ءجۇرمىز. ۇلت بولام دەسەڭ، تامىرىڭدى ىزدە. اللانىڭ ارقانىنا جابىس، اتا-باباڭدى ۇلىقتا. بۇدان ساعان زارەدەي زيان جوق. ەرتەڭگى ۇرپاققا دۇرىس تاربيەدەن باسقا ەشتەڭە قالدىرا المايسىڭ. يمان تۇنعان وتباسىندا ۇرپاق ازبايدى، ۇرىس-كەرىس بولمايدى. ءبىر ۇلتتىڭ، ەلدىڭ ماڭگىلىك بولۋى دا، قۇردىمعا كەتۋى دە بۇگىنگى ۇرپاققا بەرىلىپ جاتقان تاربيە مەن بىلىمگە تىكەلەي بايلانىستى.

نۇرحالىق ابدىراقىن

Abai.kz