ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءوزىمىزدىڭ تۇبەگەيلى ۇلتىمىز قازاق حالقىنا جاعداي جاساعاننان گورى سىرتتان كەلەتىن كەلىمسەكتەرگە جايىلىپ توسەك بولا كەتەتىن «الەۋەتتىك ادەتتەر» بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس. سول ادەتىمىزگە سالىپ، شەكارانى بەكىتپەي، ەڭبەك زاڭنامالارىن جەتىلدىرمەي، ۇلت مۇددەسىن الدىڭعى قاتارعا قويماي، جاعامىز جايلاۋدا بولىپ جايباراقات وتىرا بەرەمىز بە دەپ قورقامىن.  جەمقورلىق جايلاعان ەلىمىزدە ەلدىڭ مۇددەسىن ءبىر-ەكى ارتىق تيىنعا ساتىپ جىبەرەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر ەڭبەك سالاسىن سانالى تۇردە رەتتەي الار ما ەكەن؟! «مەملەكەتتىك اپپارات سالدانىپ قالماسىن» دەگەن سىلتاۋمەن جەمقورلاردى جازاسىز قالدىراتىندى ەسكەرىپ، شۇعىل كەسىمدى ارەكەتكە كوشىپ، شەكارانى تارس ەتىپ بەكىتىپ العانىمىز دۇرىس شىعار. شەكارانى قاتاڭ تالاپتارمەن بەكىتۋدى حالىق تالاپ ەتۋگە ءتيىستى. بۇل وتكىر ماسەلە – ۇلت مۇددەسى ءۇشىن كەرەك.

الەم الپاۋىت قادامدارمەن وزگەرىپ كەلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ەل ىشىندە نە بولىپ جاتىر دەپ زەردەلەۋمەن قاتار سىرتتاعى ساياساتتى دا ءجىتى قاداعالاپ وتىرۋ - اسا ماڭىزدى.

دۇنيەنى قاق جارىپ قاراعان، الەم نازارىن اۋدارعان جەنەۆاداعى ۇلكەن جەتىلىكتىڭ G7 باس قوسۋىنىڭ ارتىندا ۇلكەن سىر جاتقانى داۋسىز. ۇلكەن جەتىلىكتىڭ جيىنىنا يمپەريا بولىپ سانالاتىن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ باسشىسى تىكەلەي قاتىستىرىلماعانى ءبىراز نارسەنى اڭداتسا كەرەك. رەسەي باسشىسى ۆ. پۋتينمەن اقش پرەزيدەنتى د.بايدەن ۇلكەن جەتىلىكتەن تىس جولىعىسىپ، جابىق فورماتتا سويلەستى. ۇلكەن جەتىلىكتىڭ جيىنىنان كەيىن بەرىلگەن ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىندا رەسەي باسشىسى ۆ.پۋتينگە  ناقتى تالاپتار قويىلعانى جەتكىزىلدى. ياعني، الەمدىك ساياسي ارەنادا رەسەيدىڭ كەلىسىمدەرگە كەلە الاتىن اشىق پوزيتسيادا بولۋىن، سونىمەن قاتار وزگە ەلدەردىڭ تەرريتورياسىنا كوز سۇزۋشىلىكتى دوعارۋىن تالاپ ەتتى. سونىڭ ىشىندە ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى جانە قىرىم اۋماعىنداعى اسكەري كۇشتەرىن الىپ كەتۋىن سۇرادى. ۇلكەن جەتىلىكتىڭ جيىنىنا رەسەي جانە باسقا ەلدەردىڭ باسشىلارى تەك باقىلاۋشى رەتىندە قاتىستىرىلعان كەزدەرى بولعان. الايدا ولار ساياسي ويىننىڭ قاي باعىتقا قاراي بۇرىلاتىنىن اڭداپ وتىرۋدان ارىعا اسا الماۋشى ەدى.

بۇدان قازىرگى اقپاراتتىق سوعىس الاڭىندا قانشالىقتى ءىرى ويىنشىلار تۇرعانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. بەيرەسمي قالىپتاسقان حالىقارالىق توپتىڭ قۇرامىنا ۇلىبريتانيا، گەرمانيا، يتاليا، كانادا، فرانتسيا، جاپونيا جانە اقش كىرەدى. بۇل ەلدەر - جەر شارىنداعى اناعۇرلىم الدىڭعى قاتاردا دامىعان مەملەكەتتەر بولىپ تابىلادى. سونىمەن وسى دامىعان ەلدەردىڭ باسشىلارى قانداي كەلىسىمدەرگە كەلىپ، ىمىرالاستىقتار ءبىلدىردى ەكەن؟

ارينە، جابىق فورماتتا وتكەن جيىننىڭ بۇگە-شىگەسىن تۇگەل تانىپ ءبىلۋ قيىن بولار. دەگەنمەن، حالىقارالىق ساياسي جانە ەكونوميكالىق ساراپشىلاردىڭ ايتقاندارىنا قۇلاق تۇرسەك، الەمنىڭ قاي باعىتقا قاراي داميتىنىن اڭعارۋعا بولادى جانە الدىن الا ساقتىق شارالارىنا كوشۋگە مۇمكىندىك تە بولار ەدى.

دامىعان ەلدەردە الپاۋىت قادامدارمەن تەحنولوگيا دامىپ كەلەدى. روبوتوتەحنيكاعا العا شىعىپ، ادامنىڭ ارالاسۋىن قاجەت ەپتەيتىن قىزمەت كورسەتۋ سەرۆيستەرى جەتىلگەن. بۇل ەڭ الدىمەن قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنداعى ادام-جۇمىسشىلاردى روبوتتارمەن الماستىرۋ ۇدەرىسىن تۋدىرادى. بۇرىندارى دامىعان ەلدەرگە قاراي ەڭبەك ميگرانتتارى اعىلىپ، ولار كوبىنەسە جولاۋشىلار تاسىمالداۋ، كوشە تازالاۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىندا، مەيرامحانالاردا جۇمىستارعا تۇرىپ، جاپ-جاقسى ناپاقا تاۋىپ جۇرگەن بولاتىن. جۇمىس قولىنا ءزارۋ بولعان سەبەپتى دامىعان مەملەكەتتەر ەڭبەك ميگرانتتارىنا قانداي دا ءبىر تالاپتار قويعانىمەن، ولاردىڭ كەلۋىن شەكتەگەن جوق ەدى. ۇلكەن جەتىلىكتىڭ جيىنىنان كەيىن دامىعان ەلدەرگە ميگرانتتاردىڭ كەلۋىنە شەكتەۋ قويىلا باستادى. ياعني ولارعا شەتتەگى جۇمىس كۇشىنىڭ قاجەتتىلىگى جوق. بۇدان وزگە، امەريكا باسشىلىعى اۋعان جەرىنەن ناتو اسكەرىن قىركۇيەككە دەيىن تۇگەل الىپ كەتەتىنىن تاعى مالىمدەدى. ياعني، امەريكا اۋعانستان سياقتى وزگەرگىسى كەلمەيتىن ەلدەرگە قول ۇشىن بەرۋدى تيادى، بۇدان بىلاي مۇنداي ارتتا قالعان مەملەكەتتەرگە كومەك قولىن سوزا بەرۋگە نيەتى جوق ەكەنىن ءبىلدىردى. ەۋروپا باسشىلارى ءوز سۇحباتتارىندا «ءبىز ءوز قۇندىلىقتارىمىزدى باسقا ەلدەرگە ۋاعىزداپ، بايلاپ بەرۋدەن اۋلاقپىز» دەگەن پىكىردى ءجيى بىلدىرۋدە. وسىدان دامىعان ەلدەردىڭ الەم ساياساتىندا العان باعىتىن باسقاشا وزگەرتكەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.

ەندەشە بولشاققا ءبىر ءسات بولجام جاساپ كورەيىكشى!

قازىرگى اقپاراتتىق جانە بيولوگيالىق سوعىستاردان كەيىن نە بولادى؟ كورونوۆيرۋس جاعدايى ءجاي عانا الەمدىك پاندەميا ەمەس، ەكونوميكالىق داعدارىستار تۋدىرعان ساياسي سيپاتقا اينالعانى كورەر كوزگە كورىنىپ اق تۇر. دامىعان ەلدەر ەڭبەك ميگراتتارىن ءوز ەلدەرىنە مادەنيەتتى تۇردە شىعارىپ سالدى دا، شەكارالارىن بەكىتىپ الدى. تۇركيا پرەزيدەنتى ەردوعان جاڭا تۇران يمپەرياسىن قۇرۋعا قۇلشىنىپ وتىر. «تۇران يمپەرياسىن قۇرا قالساق، كەرەمەت بولامىز» دەپ جان-جاقتى جارنامالاۋدان اۋزىن قۇرعاتار ەمەس. بۇل باتىستاعى ناپاقاسىنان ايرىلعان كوپتەگەن ورتا ازيا جانە تمد ەلدەرىنىڭ ازاماتتارىنىڭ باسىنان سيپاپ، جۇباتقانىنا كوبىرەك ۇقسايدى.

ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ جۇمىسسىز قالۋى قازاقستانعا نەسىمەن قاۋىپتى دەگەن ماسەلەگە باسا نازار اۋدارعان دۇرىس.

ەكىنشى ماسەلە، تۇران يمپەرياسى قۇرىلا قالسا، قازاققا نە بەرەدى دەرسىز؟..

ەردوعان بۇل يمپەريانى ءوزى باسشىلىققا الىپ، ونىڭ جۇرەگىن تۇركيا دەپ بەكىتپەكشى. ونى سۇيكىمدى كورسەتۋ ماقساتىندا ازىربايجانعا، قىرعىزستانعا، تاجىكستانعا الەۋمەتتىك-ساياسي-قورعانىس كومەكتەرىن بەرىپ جاتىر. بارشا مۇسىلمان ەلدەرىن باۋىرىنا باسىپ، باسىنان سيپاپ، جۇباتىپ وتىر. سوڭىرا ايتاتىن ۇندەۋى «بىرىگىپ، تۇران يمپەرياسىن قۇرايىق، يسلام مەملەكەتى بولامىز» دەيدى.

وسى جەردە وسىدان از ۋاقىت بۇرىن قۇرىلعان يسلام مەملەكەتىنىڭ تاعدىرىن ەسكە ءتۇسىرۋدى ۇمىتپايىق، اعايىن...

تۇراندى قۇرعىسى كەلىپ وتىرعان ەردوعاننىڭ كوزدەگەنى استە باسقا نارسە. مەنىڭشە، ونى تەرريتورياسى از، جەر بايلىعى كەم قىرعىز، تاجىك، وزبەك، اۋعان ەلدەرى ەمەس، حالىق سانى از، تەرريتورياسى ۇلكەن، جەرى بايلىققا تولى، ال مەملەكەت باسشىلارى ستراتەگيالىق ويلاۋدان قالعان، جەمقورلىق جايلاعان قازاق ەلى قىزىقتىرىپ تۇرعان سياقتى. ەگەر قۇرعالى وتىرعان تۇران يمپەرياسىن قازاق جەرىنسىز ەلەستەتەتىن بولساق، اۋماعى كىشكەنتاي عانا مەملەكەتتەر بولماق. ەگەر قازاق جەرىن قوسىپ قاراساڭىز، بىردەن اۋقىمدى اۋماعى بار وراسان ۇلكەن يمپەريا بولىپ شىعا كەلمەك. وسى جەردە كوكەيگە قاۋىپتى وي كەلەدى: «يسلام اعىمدارىن تالقىلاپ، تاقۋالىق پەن پەندەشىلىك تۋرالى پىكىرتالاستار قارقىن الىپ، ال ەكونوميكالىق دامۋ، ۇلتتىق مۇددە مەن ءىلىم-ءبىلىمدى جەتىلدىرۋ ادىرا قالادى اۋ. يمپەريا باسشىسىنا دا كەرەگى وسى ەمەس پە. حالىق دۇمشەلەنە بەرسە، ال جەر بايلىعىن جايلاپ قانا ءوزى جالماپ جەي بەرسە».

تاريح پاراقتارىن اقتارساق، اڭداۋ قيىن ەمەس. بودان ەلدەر ەشقاشان باسىن كوتەرىپ دامي المايدى. ناعىز تاۋەلسىزدىك – سانا تاۋەلسىزدىگى. ەركىن وي، ەركىن ارەكەت كەرەك. جەر بايلىعى مۇلدە جوق، بىراق ۇلتتىق ساناسى ەركىن جاپونداردى مىسالعا الساق بولار.

الدەبىر الپاۋىتتاردىڭ قايسىسىنا بودان بولامىز دەپ تاڭداۋدى دوعارىپ، قازىرگى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ قادىرىن ءبىلىپ، بولاشاققا بولجام جاساپ، سەنىمدى، نىق، ەركىن قادامدار جاساۋعا ءتيىسپىز.

گۇلجان ءىزتاي

Abai.kz