قىتايدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ۆان ي شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىمەن دۋشانبە قالاسىندا كەزدەستى. كەزدەسۋ 14 شىلدە كۇنى ءوتتى. ۆان ي كەزدەسۋ بارىسىندا ورتالىق ازياداعى گەوساياسي وزگەرىستەرگە قىتايدىڭ نازارى اۋىپ وتىرعانىن، جاعدايدى باقىلاپ وتىرعانىن اڭعارتتى. 

ۆان ءيدىڭ ويىنشا اۋعانستان ناتو جانە اقش اسكەرىنىڭ شۇعىل شىعارىلۋى اسەرىنەن قيىندىقتارعا تاپ بولىپ، ەلدە ۇلكەن اسكەري سيپاتتاعى قاقتىعىستار ءوتىپ جاتىر. اۋعانستانداعى ساياسي تۇراقتىلىق ماسەلەسى تەك قانا كابۋلدى ەمەس، سونىمەن قاتار شىۇ مۇشە ەلدەردى دە الاڭداتىپ، ولاردىڭ شەكارالىق، ساياسي تۇراقتىلىعىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. شىۇ ەلدەرى اۋعانستانداعى جاعدايدى تۇراقتاندىرىپ، بەيبىتشىلىككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن بارىن سالۋى كەرەك. بۇل تۋرالى ۆان ي ءوزىنىڭ بەس ءتۇرلى ۇسىنىسىن جاسادى. سونىمەن ۆان ي بىلاي دەيدى:

بىرىنشىدەن، اقش جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشپاۋى ءتيىس. اۋعان ماسەلەسىن شەشۋشى باستى ەلدىڭ ءبىرى بولۋعا تالپىنعان اقش، ەندى بۇل ەلدى جاي عانا تاستاپ، بار اۋىرتپالىقتى اۋعان بيلىگى مەن حالقىنا، كورشىلەس ەلدەرگە تاستاپ كەتە المايدى. بۇل ادىلەتسىز. "اۋعانستاندا بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىق ورناتۋعا كەپىلدىك بەرەمىز" دەگەن اقش بيلىگى، ەندىگى تاڭدا ءوز ۋادەسىن ورىنداۋى ءتيىس. بارلىق ەلدەر ۆاشينگتوندى ءوز ۋادەسىن ورىنداۋعا شاقىرۋى قاجەت.

ەكىنشىدەن، تەررورلىق توپتاردىڭ جاندانۋىنا مۇمكىندىك بەرمەۋىمىز كەرەك. اۋعانستان ەندى ەشقاشان تەررورلىق توپتار پايدا بولاتىن ەلگە اينالماۋى ءتيىس. شىۇ اۋعانستاندا لاڭكەستىك ۇيىمداردىڭ كەڭ ەتەك جايۋىنا قارسى بارلىق كۇشتەردى، ديپلوماتيالىق جولداردى قولدانا وتىرىپ، اۋعانستاننىڭ تۇراقتىلىعىن قالپىنا كەلتىرۋگە بارىن سالۋى قاجەت. شىۇ اۋعانستانمەن لاڭكەستىككە قارسى كۇرەستە ارىپتەستىگىن ارتتىرىپ، تاليباننىڭ وزگە لاڭكەستىك ۇيىمدارمەن بايلانىسىن ۇزۋگە شاقىرۋى قاجەت.

ۇشىنشىدەن، تاتۋلاستىرۋ پروتسەسىن جىلدامداتۋ ءۇشىن، بىرلەسە جۇمىس ىستەۋگە ءتيىسپىز. شىۇ قاقتىعىسقا قاتىسۋشى بارلىق كۇشتەردى بەيبىتشىلىككە شاقىرىپ، كەلىسسوز ۇستەلىنە وتىرعىزۋعا نيەتتى بولۋى كەرەك. اۋعانستانعا ىقپال ەتە الاتىن بارلىق شىۇ مۇشە ەلدەر ءوز ساياسي ىقپال ەتۋ كۇشتەرىن پايدالانىپ، اۋعانستاندا تىنىشتىق ورناتۋ ماقساتىندا قاقتىعىستى توقتاتۋ، كەلىسىمگە كەلۋ جوسپارىن بەكىتۋگە تىرىسسا يگى ءىس بولار ەدى.

تورتىنشىدەن، اۋعانستانداعى كۇندەلىكتى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن شىۇ الەۋەتىن پايدالانۋ ءتيىمدى بولماق. شىۇ اۋعانستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن، تۇتاستىعىن قورعاپ، اۋعان حالقى ءوز جەرىندە ءوز بيلىگىن ءوز قولىنا الاتىنداي جاعداي جاساۋى مىندەتتى. شىۇ اۋعانستان بەيبىت ەلگە اينالىپ، ءوز تاۋەلسىزدىگىن نىعايتىپ، بارلىق لاڭكەستىك ۇيىمدارمەن بەلسەنە كۇرەسىپ، بولاشاقتا جۇمساق يسلام ساياساتىن ۇستاناتىن ەلگە اينالۋىنا كومەكتەسكەنى ابزال.

بەسىنشىدەن, اۋعانستانمەن ەكونوميكالىق، مادەني بايلانىستى ارتتىرىپ، ساۋدا قاتىناسىن كۇشەيتىپ، تاۋەلسىز ەل رەتىندە نىعايۋ مەحانيزمدەرىن جاساۋعا ءتيىسپىز. شىۇ اۋعانستاننىڭ ايماقتىق ينتەگراتسيالىق ۇردىستەرگە قاتىسۋىنا جول اشىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا COVID-19 ۆيرۋسىن جەڭۋگە جاردەمدەسۋى مىندەتتى.

قىتاي ءمينيسترى ۆان ي اۋعانستان بويىنشا وسىلاي دەدى. بەيجىڭنىڭ ايماقتىق گەوساياسي ويىندارعا بارىن سالىپ كىرىسىپ جاتقانى كورىنىپ تۇر. "تاليبان وزگە لاڭكەستىك ۇيىمدارمەن بايلانىسىن ءۇزۋى ءتيىس" دەگەن سوزىنە قاراپ، قىتايدىڭ بولاشاقتا "تاليبان" بيلىككە كەلسە، ونىمەن بىرلەسە جۇمىس جاساۋعا كەتارى ەمەستىگىن بىلدىرەدى. مۇمكىن قازىردىڭ وزىندە ىقپال ەتىپ، بايلانىس ارنالارىن ءتۇزىپ ۇلگەرگەن بولار.

بەيجىڭ اۋعانستاندى ءوزىنىڭ ىقپال ەتۋ ايماعىنا اينالدىرماق. اۋعانستاندا وزىنە ىڭعايلى ساياسات جۇرگىزە السا، وندا ورتالىق ازيادا رەسەيگە، تاياۋ شىعىستا اقش-قا ىقپال ەتەتىن رىچاگقا يە بولماق. مۇنداي تاريحي مۇمكىندىكتى قىتاي قولدان جىبەرمەك ەمەس. وسىلايشا قىتاي جاڭا گەوساياسي ويىندى باستاپ كەتتى.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz