موڭعولداردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن كورگەن قازاق ءوزىن كورگەندەي بولادى. شىڭعىسحاننىڭ تۇلعالىق بولمىسى توڭىرەگىندە داۋ تۋعالى ءبىزدىڭ قوعامدا «شىڭعىسحاندى قازاق بولىپتى» دەيتىندەر دە، ءتىپتى، «شىڭعىسحاننان تاراعان ءبىز موڭعولمىز» دەيتىندەر دە تابىلىپ ءجۇر.

جۋىردا «قازاق حالقىنىڭ شىعۋ تاريحى» سەرياسىمەن قازاقتان شىققان تۇڭعىش انتروپولوگ، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ۇعا اكادەميگى ورازاق سماعۇلدىڭ «قازاق حالقىنىڭ انتروپولوگيالىق تاريحى (مورفوفيزيولوگيالىق زەرتتەۋ)» اتتى كىتابى جارىق كورگەن. اۆتورمەن ءبىر-ەكى اۋىز اڭگىمەلەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.

- مىنا كىتاپتا ادامنىڭ بەت سۇيەكتەرى ايقىن بەدەرلەنگەن سۋرەتتەر توپتاماسى باسىلعان ەكەن. بەت ءپىشىنى ءار ءتۇرلى ادامدار ءار قىرىنان تۇسىرىلگەن سۋرەتتەر ءبىزدى تەرەڭ ويعا قالدىردى. شىن مانىندە، ءبىزدىڭ قازاقتاردىڭ بەت الپەتى ءارتۇرلى. ءبىرىمىز كارىسكە، ءبىرىمىز موڭعولعا، ەندى ءبىرىمىز، ءتىپتى تاتارعا، وزبەككە ۇقساپ كەتەتىن سياقتىمىز... وسى نەدەن؟

موڭعولداردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن كورگەن قازاق ءوزىن كورگەندەي بولادى. شىڭعىسحاننىڭ تۇلعالىق بولمىسى توڭىرەگىندە داۋ تۋعالى ءبىزدىڭ قوعامدا «شىڭعىسحاندى قازاق بولىپتى» دەيتىندەر دە، ءتىپتى، «شىڭعىسحاننان تاراعان ءبىز موڭعولمىز» دەيتىندەر دە تابىلىپ ءجۇر.

جۋىردا «قازاق حالقىنىڭ شىعۋ تاريحى» سەرياسىمەن قازاقتان شىققان تۇڭعىش انتروپولوگ، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ۇعا اكادەميگى ورازاق سماعۇلدىڭ «قازاق حالقىنىڭ انتروپولوگيالىق تاريحى (مورفوفيزيولوگيالىق زەرتتەۋ)» اتتى كىتابى جارىق كورگەن. اۆتورمەن ءبىر-ەكى اۋىز اڭگىمەلەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.

- مىنا كىتاپتا ادامنىڭ بەت سۇيەكتەرى ايقىن بەدەرلەنگەن سۋرەتتەر توپتاماسى باسىلعان ەكەن. بەت ءپىشىنى ءار ءتۇرلى ادامدار ءار قىرىنان تۇسىرىلگەن سۋرەتتەر ءبىزدى تەرەڭ ويعا قالدىردى. شىن مانىندە، ءبىزدىڭ قازاقتاردىڭ بەت الپەتى ءارتۇرلى. ءبىرىمىز كارىسكە، ءبىرىمىز موڭعولعا، ەندى ءبىرىمىز، ءتىپتى تاتارعا، وزبەككە ۇقساپ كەتەتىن سياقتىمىز... وسى نەدەن؟

- قان جۇيەسىن الىپ قاراساڭىز، مايمىلداردىڭ گيببون دەگەن ءتۇرى مەن ادامنىڭ اراسىندا 1 پايىزدىق قانا ايىرماشىلىق بار. شيمپانزە مەن ادامنىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق تا ءبىر پايىز عانا. بىراق، ءسىز وسىعان قاراپ، مايمىل مەن ادام ۇقسايدى دەپ ايتا الاسىز با؟.. قان جۇيەسى 1 پايىز عانا بولسا دا، ولاردىڭ تۇرلەرى، تىنىس-تىرشىلىگى، بولمىسى، جاراتىلىسى مۇلدەم بولەك قوي. ولار - بيولوگيالىق-گەنەتيكالىق جاعىنان ءبىر-بىرىنە مۇلدەم قابىسپايتىن جاراتىلىس يەلەرى. دەمەك، ءتۇر ەشتەڭە بىلدىرمەيدى. ول گەنەتيكالىق كورسەتكىش بولا المايدى. ءسىز بەن ءبىزدىڭ كوزىمىزگە كورىنىپ تۇرعان ايىرماشىلىق ول تاريحقا، گەوگرافيالىق ورتاعا، سودان كەيىن نەكە قيۋ، قىز الىس-بەرىس سەكىلدى ماسەلەلەرگە بايلانىستى كەزدەيسوق ايىرماشىلىقتار. ول كوپ بولسا، بەسىنشى، التىنشى ساتىداعى ايىرماشىلىق بولۋى مۇمكىن. ياعني، بۇلاي تۇرگە قاراپ ايىرماشىلىق ىزدەۋ گەنەتيكالىق الىستىق ىزدەۋگە نەگىز ەمەس. ول اركىمنىڭ تابيعاتىنا، تىرشىلىگىنە، تۋمىسىنا بايلانىستى ەرەكشەلىكتەر.

- بىراق، ءتۇبىمىز ءبىر تۇركىلەر بولساق تا، ءبىز وزبەكپەن يا بولماسا تۇرىكپەن ونشا ۇقساc ەمەcپىز. قىرعىزدارمەن عانا ۇقساستىعىمىز كۇشتى. شىنى كەرەك، كوپ قازاقتى  ماڭعولدىڭ ىشىنەن دە اجىراتىپ الا الماۋىڭىز مۇمكىن. وسىعان قاراپ: «ءبىز شىڭعىسحاننىڭ تۇقىمىمىز» دەپ جۇرگەن زامانداستارىمىز دا بار...

- ايتا بەرسىن! ەشكىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولا المايسىز عوي. ال، ولاردىڭ قانداي دايەكتەمەسى بار؟

- دەسەك تە، سىزدىڭشە، قازاققا شىڭعىسحاننىڭ تۋىستىعى بار ما؟

- الدىمەن "شىڭعىسحان موڭعول ما، موڭعول ەمەس پە؟" دەگەندى انىقتاپ الۋ كەرەك. شىڭعىسحان، ماسەلەن، ءحىىى عاسىردا ءومىر ءسۇردى. بىراق، سول شىڭعىسحاننىڭ ەلى قولدانعان ءتىل مەن سول تۇستاعى ەتنيكالىق اتاۋلاردى بۇگىنگى موڭعولدار تۇسىنبەيدى. ارادا بار بولعانى 800 جىل عانا وتسە دە، ولاردىڭ جازۋىن نە وقي المايدى، نە تۇسىنبەيدى. ال، ءبىز تۇركى تەكتەس حالىقتىڭ ءبىرىمىز، وسىدان 700-800 جىل بۇرىنعى كونە تۇرىكتەردىڭ جازۋىن اشىپ، وقىپ جاتىرمىز عوي. سوندا بۇل جاقىندىق پەن ايىرماشىلىق نەنى بىلدىرەدى؟.. بۇدان شىعاتىنى، ول زاماندا، شىڭعىس زامانىندا موڭعولدار بولماعان.

Cۇحباتتىڭ تولىق نۇسقاسىن - www.arasha.kz - http://arasha.kz/post/836 وقي الاسىزدار.