«مەن تەكتى ۇلتتىڭ ۇلىمىن!»

اتيللا

27 مامىر كۇنى قازاق ازاماتى گەرويحان قىستاۋباەۆ ەل اقساقالدارىن، پارتيا مەن قوعام قايراتكەرلەرىن، ءباسپاسوز وكىلدەرىن، جالپى، ۇزىن-سانى الپىستان ۇلت جاناشىرلارىنىڭ باسىن قوسىپ، ءوزىنىڭ قازاق ۇلتىن ساقتاپ قالۋدىڭ جولدارى جايلى ويىن ورتاعا سالدى. وسى تاقىرىپقا بايانداما جاساعان ول بۇگىنگى قازاقتىڭ ۇساقتالىپ، مايدالانىپ، ءتىپتى ازعىنداۋعا ۇشىراپ بارا جاتقانى  تۋرالى سونىڭ ىشىندە ول بىلاي دەدى:

«مەن تەكتى ۇلتتىڭ ۇلىمىن!»

اتيللا

27 مامىر كۇنى قازاق ازاماتى گەرويحان قىستاۋباەۆ ەل اقساقالدارىن، پارتيا مەن قوعام قايراتكەرلەرىن، ءباسپاسوز وكىلدەرىن، جالپى، ۇزىن-سانى الپىستان ۇلت جاناشىرلارىنىڭ باسىن قوسىپ، ءوزىنىڭ قازاق ۇلتىن ساقتاپ قالۋدىڭ جولدارى جايلى ويىن ورتاعا سالدى. وسى تاقىرىپقا بايانداما جاساعان ول بۇگىنگى قازاقتىڭ ۇساقتالىپ، مايدالانىپ، ءتىپتى ازعىنداۋعا ۇشىراپ بارا جاتقانى  تۋرالى سونىڭ ىشىندە ول بىلاي دەدى:

- ارداقتى اعايىن، مەن مىناداي ويعا كەلدىم، بىرەۋ باستاماسا، مالدىڭ ءوزىن سۋعا توعىتۋ قيىن. بىراق، باستايتىن ءبىر بەلگىلى ازامات شىعاتىن شىعار دەپ جۇرگەندە كۇندەر، ايلار، ءتىپتى جىلدار ءوتتى. ال ۇلت جويىلۋعا جەتتى. وليگارحتاردان، الپاۋىت، ءىرى بيزنەسمەندەردەن ءۇمىت جوق. ءار ادامنىڭ ۇلتى ءۇشىن كۇرەستى تىكەلەي وزىنەن، تەك وزىنەن جانە وسى مەزەتتەن باستاۋى كەرەك ەكەنىنە مەنىڭ كوزىم ابدەن جەتتى. بۇنى ۇعاتىن الەمدە ءبىر ۇلت بولسا، ول سۇيەگىنە دەيىن تەكتى ءبىزدىڭ قازاق ۇلتى بولۋعا ءتيىس دەپ ويلايمىن. مەن سول ۇلتتىڭ ءبىر پەرزەنتى رەتىندە تالعار اۋدانىنداعى «اقبۇلاق» جانە «اققايىڭ» شيپاجايلارىنىڭ ورتاسىنداعى ساياجايىمدى ساتىپ، ونىڭ باعاسى 35 مىڭ دوللاردان كەم بولماۋى ءتيىس، ورتاعا سالماقپىن. كاسىپكەر دە ەمەس، ءتىپتى دۇڭگىرشەگى دە جوق مەنىڭ قولىمداعى بارىم وسى. مۇنداعى ماقساتىم ءوزىمنىڭ كەرەمەتتىگىمدى كورسەتۋ ەمەس، كەرىسىنشە، جاعدايى مەنەن جاقسى قالتالى ازاماتتاردىڭ بەتىن ءوز ۇلتىنا قاراي بۇرۋ. اركىم ءوز شاماسىنا قاراي دەمەۋ جاساسا بولعانى. الماتى قالاسىنداعى ازاماتتاردىڭ ىشىنەن مەن ەڭ بولماعاندا «جومارت جاندى ءجۇز جىگىت» دەگەن توپ قۇرىلار دەپ ويلايمىن. ونىڭ ءاربىر مۇشەسى اي سايىن 5-10 مىڭ تەڭگە جارنا تولەپ تۇرسا، قالادا 4-5 ادامنان قۇرالعان شاعىن توپقا وفيس الىپ، حالىق اراسىندا كۇندەلىكتى ناقتى ىسپەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك تۋادى. بۇگىنگى ەڭ قاجەت، جەتىسپەي جاتقان شارۋا دا وسى. ءبىزدىڭ قوعام وسىنداي ازاماتتاردىڭ ارقاسىندا عانا وزگەرۋى مۇمكىن. قازاق ءۇشىن سەنەن باسقا ەشكىم كۇرەسپەيدى. ءوز ۇلتىڭدى ءوزىڭ عانا قۇتقارا الاسىڭ!

العاشقى ءسوز العان اقىن اعامىز «اينالايىن، باۋىرىم، كۇن كورۋدىڭ الەگىنەن باس كوتەرۋگە جاراماي قالعان كوپشىلىككە تۇرتكى بولايىن، وي سالايىن، ويانۋىنا، باسىنىڭ قوسىلۋىنا سەبەپكەر بولايىن دەپ، اتىڭا ساي كوپ ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىن باتىرلىققا بارىپ وتىر ەكەنسىڭ، جەرگە قاراپ وتىرعان جايىمىز جوق، ءبىز سەنىڭ باستاماڭدى ەڭ ءبىرىنشى قولداۋشىڭ دا، ءباسپاسوز بەتىندە قورعاۋشىڭ دا بولامىز، جەل جاعىڭا پانا، كۇن جاعىڭا سايا بولامىز، قانداي قيىندىق كورسەڭ قاسىڭنان تابىلاتىن بولامىز، ءوزىڭ سەكىلدى شىن مانىندە ەلىم دەپ ەڭىرەگەن ەرلەردىڭ قاتارى كوبەيە ءتۇسسىن، ەرتەرەك العا قويعان اسقاق ارمانىڭا، مۇرات-ماقساتىڭا جەت، ايىڭ وڭىڭنان، جۇلدىزىڭ سولىڭنان تۋسىن، اللا-تاعالا جار بولسىن!» دەپ، جۇرەگىن جارىپ تاستاعان وتىرعان نار ۇلعا اق باتاسىن بەرۋدىڭ ورنىنا «اقشانى قالاي جۇمسايسىندار؟» دەگەن سۇراق قويسا بولا ما؟ «اقىن - اڭعال» دەگەن وسى ەكەن عوي. ايتپەسە «پالەنشەنىڭ ولگەنى قالىپ، مەنىڭ جىلاعانىم قالىپ پا؟» دەگەندەي، قارجىنىڭ جوقتىعىنان قانشاما قوعامدىق بىرلەستىكتەر ءىستى باستاي الماي تاستاپ كەتىپ جاتقان، تاستاماعاندارى تۇساۋلى تۇلپاردىڭ كۇيىن كەشىپ وتىرعان بۇگىنگى تاڭدا بارلىق ماسەلە اقشاعا كەلىپ تىرەلىپ وتىرعان جوق پا؟

بۇدان سوڭ سويلەگەن وپپوزيتسيالىق پارتيا باسشىلارىنىڭ ءبىرى دە: «اباي كەشە باسىن بىرىكتىرە الماعان قازاقتى بۇگىن دە بىرىكتىرۋگە بولمايدى. ءبىز اقشا جيناۋدان ەمەس، ۇلتتىق يدەيادان باستاۋىمىز كەرەك، ال ۇلتتىق يدەيامىز جاڭاوزەن بولۋعا ءتيىس» دەگەن وي ايتتى. جاڭاوزەن جارىلايىن دەپ تۇرعان كوپ جارانىڭ اۋزى اشىلعان بىرەۋى عانا ەمەس پە؟ ءسال العا وزىپ كەتەر بولساق، ەرتەسىنە وسى جولدار اۆتورىنا «گەرويحان ەكەۋىڭنىڭ قازاقتىڭ باسىن بىرىكتىرگەندەرىڭدى كورەرمىن» دەگەن تاعى ءبىر ساياساتكەر بولدى. پالەنباي جىل ساياساتتا، وپپوزيتسيادا جۇرگەن جانداردىڭ قازاقتىڭ باسى قۇرالاتىنىنا سەنبەسە نە ءۇشىن جۇرگەندەرىنە تاڭ قالماسقا شارا جوق. ءبىز دە ەشكىمگە «بىرىكتىرە قالامىز!» دەپ ۋادە، كەپىلدىك بەرە المايمىز. بىراق وسى جولدا شامامىز جەتكەنىنشە ەڭبەك ەتەتىن بولامىز. سەبەبى ءبىز ءوز ۇلتىمىزعا سەنەمىز. ال قازاقتىڭ باسىنىڭ بىرىگەتىنىنە وسى جيىنعا ەڭبەكشىقازاق جانە ۇيعىر اۋدانىنان كەلىپ قاتىسقان ازاماتتاردىڭ سوزدەرى دالەل. تەك ول ءۇشىن وسى اۋداندارداعى سەكىلدى حالىقپەن قويان-قولتىق ارالاسىپ جۇمىس ىستەۋ قاجەت.

-«قازاق ويانبايدى» دەپ جاتىر وسىندا ءبىراز جۇرت. ول ويانۋ ءۇشىن باسشىلاردىڭ وزدەرى شىن مانىندە ادال بولۋى ءتيىس. قوعامدىق ۇيىم قۇرعان ادامنىڭ ىشكى ءوز ەسەبى وزىندە ەكەنىن حالىق كورمەي مە؟ ءبىزدىڭ ءمۇيىزى قاراعايداي ساياساتكەر اعالارىمىز حالىقتىڭ سوڭىنان ەرتە المادى. نەگە؟ سەبەبى، «بيلىك اسپاندا ءجۇر» دەيتىن ولاردىڭ وزدەرى دە جوعارىدا ءجۇر. ال، مەن قاراپايىم حالىقتىڭ قاتارىندامىن. مەنىڭ بۇل قادامعا بارعانداعى جالعىز ويىم - تۇرتكى بولۋ. ءبىز بۇگىن جاردىڭ باسىنا كەلدىك، شەگىنەتىن جەر قالمادى! ازاماتتىق قوعام قۇرامىز دەۋىمىز قازاق ۇلتىن دەموكراتياسى ەڭ جوعارى «دامىعان» امەريكالىق ۇلتقا، قوعامىمىزدى ەركەگى ەركەككە، ايەلى ايەلگە ۇيلەنەتىن، ناشاقورلىق پەن جەزوكشەلىك زاڭداستىرىلعان باتىستىق اتى ازاماتتىق، زاتى ازعىندىق قوعامعا الىپ كەلەرى ءسوزسىز. بىزگە كەرەگى سول ما؟ جوق، بىزگە ادامگەرشىلىكتى، تازالىقتى، تەكتىلىكتى تۋ ەتىپ كوتەرەتىن قازاقى قوعام كەرەك! وسىنى ۇعىنا الساق، مىناۋ ۇلتتىق يدەيا رەتىندە جازىلىپ قويىلعانداي «قازاق - ەلىمىزدەگى كوشباسشى، رۋحى اسقاق ۇلت» بولۋى ءۇشىن ارقايسىمىز قولىمىزداعى بارىمىزدى ايانباي جۇمساساق قانا ۇلتتى دا، ءوزىمىزدى دە قۇتقارىپ قالامىز، - دەدى ەكىنشى رەت ءسوز العان گەرويحان.

ءيا، قازاقستان حالقى، مارقۇم بولاتحان تايجان ايتقانداي قازاق ۇلتىنىڭ اينالاسىندا توپتاسۋى ءتيىس. ول ءۇشىن قازاق ۇلتى سوعان ساي بولۋى كەرەك. بۇل جولدا ك.ماركستىڭ اتاقتى «كوممۋنيستىك مانيفەستى» سەكىلدى كىشكەنتاي كىتاپشالار شىعارىپ، حالىققا تاراتۋ كەرەك دەگەن ادەمى ۇسىنىستار ايتىلدى. «ۇلتتىق يدەيانىڭ ءبىر ءتۇرى - ۇلتتىق تاربيە!» دەدى پروفەسسور ەسەنقوس ساعىنايۇلى مامبەتالين اعامىز. «مەن ءتورتىنشى كۋرستاعى ستۋدەنت قىزدارىما «ەرتەڭ كۇيەۋلەرىڭنەن بۇرىن سويلەمەڭدەر!» دەپ ۇيرەتەمىن» دەدى ۇستاز. ساياسي پارتيا قۇرۋ قاجەت دەگەن تۇيىنگە كەلدى جيىن. ونىڭ ماقساتى - «قازاقتىڭ مۇددەسى - قازاقستاندىقتاردىڭ مۇددەسى» دەگەن ۇراندى قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەتىن قۇرۋ بولۋى ءتيىس. بۇكىل دامىعان الەم سول جولدان وتكەن بولاتىن. بيلەۋشىلەرىن سانداعان عاسىرلار بويى سايلاۋ ارقىلى تاققا وتىرعىزىپ كەلگەن (باتىستىڭ وعان قولى جەتكەنى كەشە عانا، سونىڭ وزىندە بۇگىن دە تەڭ جارتىسى رەسپۋبليكالىق مونارحيا) قازاق و باستان جاراتىلىسى دەموكرات حالىق.

ۇلتىمىز ءوزىنىڭ بەس مىڭ جىلدىق تاعدىرىندا ناعىز شەشۋشى كەزەڭگە بۇگىن كەلىپ تۇر. بۇنىڭ قاسىندا ون سەگىزىنشى عاسىرداعى «اقتابان شۇبىرىندى» دا، وتىزىنشى جىلعى قازاقتىڭ جارتىسىن جالماعان اشارشىلىق تا ويىنشىق. ويتكەنى، ول كەزدە جاۋ كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاۋعا بولاتىن، ءتىپتى رەسپۋبليكا باسشىسى گولوششەكين بەينەسىندە بولسا دا سىرتتان كەلگەن اشىق جاۋ ەدى. بۇگىنگى جاۋ ىشىمىزدە. جانە كوپ ول.

بىرىنشىدەن، ءبىز رۋشىلمىز. نەگىزى، وسى «رۋشىلمىز» دەگەنىمىز مۇلدەم قاتە تۇسىنىك، سەبەبى، گەرودوت، سترابون، سىما تسيان، بان گۋ زامانىنان بەرى التايداعى نايمان، كەرەي، ارقاداعى ارعىن، قىپشاق. الاتاۋداعى ءۇيسىن، قاڭلى، اتىراۋداعى اداي، ءالىم، قىسقاسى قازاقتىڭ ءار رۋى بۇرىن ءوز الدىنا ءبىر ەل، جەكە مەملەكەت بولىپ ءومىر ءسۇرىپ ۇيرەنىپ قالعان. رۋىمىزدى ءالى مەملەكەتىمىزدەي كورەمىز. وسىنى جۇرت «قازاق ءالى رۋ دەڭگەيىنەن كوتەرىلە الماعان، ۇلت بولىپ ۇيىسا الماعان حالىق» دەپ قاتە تۇسىنەدى. ءبىزدىڭ قاتەلىگىمىز - جەكە باتىرلىعىمىزدا، باسقا رۋلارعا يىلگىمىز كەلمەيتىندىگىندە. ناتيجەسى - الاۋىزدىق. ەڭ ۇلكەن جاۋىمىز دا - وسى.

بۇل الاۋىزدىق سوڭعى جيىرما جىلدا ورشىمەسە وشكەن جوق. سەبەبى، رۋشىلدىقتىڭ مەملەكەتشىلدىك، قاۋىمشىلدىق، ۇجىمشىلدىق بەينەسىندەگى جاقسى جاقتارىن قالدىرىپ، جامان جاقتارىن وتقا كۇيدىرىپ، سۋعا باتىرىپ، ولاردان وسىلايشا حالىقتىڭ بويىن تازارتىپ وتىرعان بيلىك جوق. ول ءۇشىن بيلىكتى ايىپتاۋعا دا بولمايدى، ويتكەنى كەز كەلگەن بيلىك ءۇشىن قول استىنداعى حالىقتىڭ الاۋىز بولعانى اۋاداي قاجەت نارسە. ءبىزدىڭ بيلىكتى دە سول دەڭگەيدەن كوتەرىلە الماي وتىرعانى ءۇشىن عانا كىنالاۋعا بولادى.

ول از بولعانداي بۇگىنگى تاڭدا، اسىرەسە تاۋەلسىزدىك كەلگەلى جاڭا ەكى جاۋ كەلىپ قوسىلدى. ەكىنشى جاۋىمىز - تىلدەن بولىنۋشىلىك. ءۇشىن جاۋىمىز - ءدىني بولىنۋشىلىك. دەر كەزىندە قيمىلداماسا، اۋرۋدىڭ الدىن الماسا بۇل ءۇش كەسەلدىڭ بىرەۋىنىڭ ءوزى-اق ۇلتتى جارىپ تاستايتىن جارا. وعان بۇكىل ادامزات تاريحى كۋا. بۇرىنعى دا، بۇگىنگى دە. ال، «بولىنگەندى ءبورى جەيدى». قازاقتان ايتىلماعان ءسوز قالماعان. ويتكەنى، قازاقتىڭ كورمەگەنى قالماعان. «وي تۇبىندە اسىل ءسوز، شەر تولقىتسا شىعادى». باسىنان وتكىزگەنى ادام، ۇلت قانا سول جايلى ءبىر وي سالارلىق ءسوز ايتا الادى.

...باياعىدا ءبىر اۋىلدىڭ اقساقالدارى وتىرىپ، ارتىمىزعا قانداي ۇلاعاتتى ءسوز قالدىرىپ كەتەمىز دەگەن ويعا كەلىپتى. «ەرتەڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن ويلانىپ، ايتاتىن بولايىق، ايتۋعا جاراماعانىمىزدى مىناۋ اۋىل ىرگەسىندەگى اساۋ وزەنگە لاقتىرىپ جىبەرەيىك، سەبەبى ونداي ادامنىڭ ودان ارى قاراي ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ءمانىسى جوق» دەپ ءباتۋالاسىپ تاراپتى. ەرتەسىنە ءبارى ءبىر-ءبىر سوزدەن ايتقاندا، ىشىندەگى بىرەۋى عانا «ايتار ءسوز تابا المادىم» دەگەن كورىنەدى. ۋادەنىڭ اتى ۋادە، جانە ول بۇرىنعى ءىرى قازاق زامانى، قارتتار الگىنى ارقىراعان سۋعا لاقتىرىپ جىبەرەدى. ءبىر باتىپ، ءبىر شىعىپ بارا جاتىپ «قۇتقارىڭدار، ايتامىن!» دەپ ايقايلاپتى بايعۇس شال. ءبارى جابىلىپ قۇتقارىپ الىپ:

-ال، ايتا عوي! - دەمەي مە. سوندا:

-كوپ قورقىتادى ەكەن، تەرەڭ باتىرادى ەكەن! - دەگەن جاۋاپ الىپتى...

ءبىز دە ۇلتتان، ەلدەن، جەردەن ايرىلعىمىز كەلمەسە، ءتىرى قالعىمىز كەلسە، ءوزىمىزدى تاريح اساۋ وزەنگە لاقتىرىپ جىبەرمەسىن دەسەك - لاقتىرسا قۇتقاراتىن دە ەشكىم بولمايدى! - ارقايسىمىز احمەت اتامىز ايتقانداي ءىرى بولۋىمىز كەرەك. سوعان تىرىسۋىمىز كەرەك. سونىڭ العاشقى قادامى رەتىندە گەرويحاننىڭ باستاماسىنا قولداۋ كورسەتەيىك. گەرويحاننىڭ ءىسى ەرلىك رەتىندە قابىلدانباي، ارقايسىمىز ىستەۋگە ءتيىس ءىس رەتىندە قابىلدانعاندا عانا، بۇل باستامانى جاپپاي حالىق بولىپ قوشتاپ الا جونەلسەك قانا ماقساتىمىزعا جەتەمىز. ءبىز ىرىلىگىمىزدى، ءتىرى بولۋعا حاقىلى ەكەنىمىزدى سوندا عانا دالەلدەي الامىز. باقا-شايان، قۇرت-قۇمىرسقا كۇيىندە ءومىر كەشىپ، ەرتەڭگى ۇرپاعىمىز ۇلى ۇلىنا، قىزى قىزىنا ۇيلەنىپ وتىرسا، شەتىنەن ناشاقور، جەزوكشە بولسا، بۇگىنگى ءبىزدىڭ ءومىر ءسۇرۋىمىزدىڭ نە ماعىناسى بار؟ ونداي ۇلتتىڭ «قازاق» دەگەن اسقاق اتپەن ءومىر سۇرۋگە قانداي حاقىسى بار؟ ەندەشە، بۇگىن قيمىلداماساق ەرتەڭ ءبىزدى سۋدان شىعارىپ الاتىن دا ادام قالمايدى. «پەندەم ارەكەت ەتسە، مەن بەرەكەت بەرەمىن» دەگەن اللا-تاعالا. ىقىلاس تانىتقان ازاماتتارعا مىنا بايلانىس تەلەفوندارىنا حابارلاسۋىن وتىنەمىز: 8777-470-54-74, گەرويحان قىستاۋباەۆ; 8701-682-56-52, uakzhigit@mail.ru ، ومىرزاق اقجىگىت; 8771-456-78-55, سەرىك  اباي.

دايىنداعان - ومىرزاق اقجىگىت