26 قىركۇيەك جامبىل وبلىسىنىڭ بايزاق اۋدانىندا اسكەري بولىمشەنىڭ قويماسى جارىلىپ، ەل ەسەڭگىرەپ قالدى. جارىلىستىڭ قۋاتتى بولعانى سونشالىق، 14 ادام قازا تاۋىپ، 90-نان استام ادام جاراقات الدى. پرەزيدەنت قايعىلى وقيعاعا بايلانىستى 29 تامىزدى جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى دەپ جاريالادى.

بۇل قازاقستاندا بولىپ تۇرعان العاشقى اسكەري قويمانىڭ جارىلىسى ەمەس. ەكى جىل بۇرىن ارىس قالاسىنىڭ ماڭىنداعى اسكەري قويما وتقا ورانىپ، الاپات جارىلىس بولعان ەدى. جارىلىستىڭ ناقتى سەبەبى ايتىلعان جوق. تەرگەۋ-تەكسەرۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. نۇسقالاردىڭ ىشىندە تەحنيكا قاۋىپسىزدىگىن ساقتاماۋ، وزدىگىنەن تۇتانۋ، ءتىپتى ديۆەرسيا نۇسقاسى دا بار. ديۆەرسيا دەسە قازىرگى ۋاقىتتا الەم ەلدەرى رەسەيدى بىردەن ەسكە الادى. ونىڭ سەبەبى دە جوق ەمەس. سونىمەن، سوڭعى جىلدارى رەسەي الەم ەلدەرىندە قانداي ديۆەرسيالار جاساعان؟

2014 جىلى چەحيانىڭ ۆربەتيتسە قالاسىندا ەكى ءارى اسكەري قويما اراعا 1 اي سالىپ جارىلىپ كەتتى. وندا زىمىراندار مەن ءتۇرلى اتىس قارۋلارى بولعان. چەحيا بيلىگى بۇل وقيعانى جەتى جىل بويى زەرتتەپ، ءىستى مايشاممەن قارادى. سويتسە جارىلىس وزدىگىنەن تۇتانۋ اسەرىنەن ەمەس، ديۆەرسيادان بولعان ەكەن. جارىلىستى جاساعان ماسكەۋ بولىپ شىقتى. اسكەري قويمادى بولگارياعا ارنالعان قارۋلار ساقتالعان، ال كەيبىر قارۋ ءتۇرى ۋكرايناعا ارنالعان. رەسەي بيلىگى كيەۆ قارۋدى يەمدەنبەۋى ءۇشىن، قاساقانا جارعان دەگەن اقاپارات بار. چەح ارنايى بولىمشەلەرى 2021 جىلدىڭ كوكتەمىندە جارىلىسقا رەسەيدىڭ ارنايى اگەنتتەرى الەكساندر ميشكين مەن اناتولي چەپيگانىڭ قاتىسى بارىن انىقتادى. ولار ەلگە الەكساندر پەتروۆ پەن رۋسلان بوشيروۆ اتتى پاسپورتپەن كىرگەن. ارتىنشا 2014 جىلدىڭ 11-16 قازانىندا چەحيادا بولىپ، اسكەري قويما ماڭىندا جۇرگەن سۋرەتتەرى دە تابىلعان.بۇل ەكى اگەنتتىڭ كەيىننەن ۇلىبريتانيادا ۋلاۋ وپەراتسيالارىنا قاتىسى بارى دا انىقتالعان.

چەحيا بيلىگى رەسەيدىڭ كىناسىن تولىق دالەلدەگەندىكتەن، ماسكەۋ 47 ملن دوللار وتەماقى تولەۋى ءتيىس دەپ وتىر. چەحيانىڭ قارجى ءمينيسترى الەنا شيللەروۆا وتەماقى تولەۋ دۇرىس جول دەيدى.

«ەڭ دۇرىس جول ول حالىقارالىق قۇجاتتار مەن زاڭنامالارعا سايكەس وتەماقى تولەۋ جولى», - دەدى ول. ارينە، كىناسىن مويىندامايتىن، بىرەۋدىڭ جەرىن تارتىپ الىپ، ولار ءوز ەركىمەن قوسىلدى دەپ سايرايتىن كرەمل بۇل جولى دا وتەماقى تولەۋدەن باس تارتىپ، پراگانىڭ ءوزىن كىنالاپ شىعا كەلدى.

چەحيا جارىلعان قويماعا بايلانىستى ماسكەۋمەن ديپلوماتيالىق قاقتىعىسقا ءتۇسىپ، ەلدەن 18 رەسەي ديپلوماتىن شىعاردى. رەسەي دە قارىمتاسىن قايتارىپ، 20 چەح ديپلوماتىن رەسەيدەن كەتىردى. چەحيانى قولداپ، سلوۆاكيا، ەستونيا، ليتۆا، لاتۆيا ەلدەرى دە رەسەيلىك بىرنەشە ديپلوماتتاردى ءوز ەلدەرىنەن شىعاردى. پراگا رەسەيدىڭ اتوم سالاسىنداعى قاتىسۋىن توقتاتىپ، بىرنەشە ەكونوميكالىق جوبادان شەتتەتتى. بۇل دا ديۆەرسيا ءۇشىن قارىمتا جاۋاپ بولاتىن.

رەسەيدىڭ قويمالاردى جارۋىنا قاتىستى ايىپتاۋلاردى ۋكراينا بيلىگى دە تاعىپ وتىر. وسى ۋاقىتقا دەيىن ۋكراينادا اسا ءىرى 4 اسكەري قويما جارىلعان. 2014 جىلدان باستاپ رەسەيمەن سوعىس جاعدايىنداعى ۋكراينا ءۇشىن ديۆەرسيا قاۋپىنىڭ وراسان ەكەنىن دە ەستەن شىعارماعان ءجون. وعان ماسكەۋدىڭ تىكەلەي قاتىسى بارىنا كيەۆتىڭ ەش كۇمانى جوق.

رەسەي بيلىگى تەك قانا قويمالاردى جارماي، سونىمەن قاتار حالىقارالىق قاۋىمداستىق دەڭگەيىندە تىيىم سالىنعان قارۋ تۇرلەرىن وزگە ايماقتا ديۆەرسيالىق ماقساتتا قولدانۋدان دا باس تارتپايدى. 2018 جىلدىڭ 4 ناۋرىزىندا ۇلىبريتانيانىڭ سولسبەري قالاسىندا گرۋ-دىڭ بۇرىنعى وفيتسەرى سەرگەي سكريپال مەن ونىڭ قىزى ماسكەۋدەن اكەسىنە قوناققا كەلگەن يۋليا ەس-ءتۇسسىز جاتقان جەرىنەن تابىلدى. ولاردىڭ بەلگىسىز ۋمەن ۋلانعانى انىقتالدى. دەرەۋ ارادا اۋرۋحاناعا جەتكىزىلىپ، ەم كورسەتۋ شارالارى باستالادى. سكريپالدىڭ ءۇيىن ءبىرىنشى بولىپ تەكسەرگەن كريمينالدىق پوليتسيا سەرجانتى نيك بەيلي دە ۋلانۋعا بايلانىستى اۋرۋحاناعا جاتقىزىلادى. 18 مامىردا سەرگەي سكريپال اۋرۋحانادان شىعارىلادى. 2018 جىلدىڭ 4 شىلدەسىندە «نوۆيچوك» كلاسىنداعى زاتپەن ۋلانۋدىڭ تاعى ءبىر جاعدايى بەلگىلى بولدى. بۇل جولى سولسبەريدەن 11 شاقىرىم جەردەگى امەسبەري قالاسىنىڭ تۇرعىندارى ۋلانعان ەدى. بۇل ۋلانۋدىڭ ارتىندا رەسەيدىڭ ارنايى كۇشتەرى تۇرعانى بەلگىلى بولدى. ولار ۇلىبريتانيا قىزمەتىنە جۇمىس ىستەيدى دەگەن كۇدىكپەن سكريپالدى ۋلاعان بولىپ شىقتى. ارينە، حالىقارالىق كونۆەنتسياعا ساي تىيىم سالىنعان حيميالىق قارۋ ءتۇرىن قولدانعان رەسەيگە سانكتسيالار سالۋ جاعى وركەنيەتتى ەلدەردە كوتەرىلە باستادى. 2018 جىلدىڭ 22 تامىزىندا اقش رەسەيگە اتالمىش ارەكەتى ءۇشىن سانكتسيا سالدى. 2019 جىلدىڭ 2 تامىزىندا «سكريپال ءىسى» ءۇشىن سالىنعان سانكتسيالار كۇشەيتىلدى. ۇلىبريتانيا، گەرمانيا، فرانتسيا ەلدەرى دە سانكتسيالار پاكەتىن ەنگىزدى.

رەسەيدىڭ ديۆەرسيالىق ارەكەتى تالاي ەلدە ورىن الىپ، اراعا ۋاقىت سالىپ، انىقتالىپ جاتىر.

كا مىرزا

Abai.kz