بۋدان ۇرپاقتىڭ بۇيداسى كىمنىڭ قولىندا؟

بۋدان ۇرپاقتىڭ بۇيداسى كىمنىڭ قولىندا؟

24 مامىردا «تۇركىستان» گازەتىنەن قانات قابدىراحمانوۆتىڭ «قازاقتاردى ءبولىپ جۇرگەن - ۇلتشىلدار» دەگەن سۇحباتىن وقىپ، قازاق بالاسىنىڭ ءوز ۇلتىن سونشاما جەرمەن-جەكسەن ەتكەنىنە «اتتەگەن-اي» دەپ جاعامدى ۇستادىم. باسىلىم رەداكتسياسىنىڭ كىرىسپەسىندە، ق. قابدىراحمانوۆتىڭ ءورىستىلدى باسپاسوزدەردە جارىق كورگەن ماتەريالدارىندا قازاق قاۋىمىنا قاتىستى ايتىلعان ويلاردى ءبىز قاتە ءتۇسىنىپ جۇرگەن جوقپىز با دەگەن ويمەن ونى اشىق اڭگىمەگە شاقىردىق دەپتى. حوش. ماتەريالدى وقىپ شىعىپ، سان قيلى ويعا كەتتىم، وقىرماندى ويلاندىراتىن ءھام تولعاندىراتىن ماتەريال جوعارى باعالاناتىن بولسا، بۇل دۇنيە «تۇركىستاننىڭ» ايىن اسپانعا شىعارعان سىڭايلى.
سۇحبات بەرۋشىنىڭ تاريحتان حابارسىز ەكەنى جانە ويلارىن تالداپ سارالاۋعا تۇرمايتىنىن مىنا ءبىر ۇزىندىدەن-اق بايقاۋعا بولادى. ونىڭ «ويىنا نە كەلەدى، سونى ايتاتىنىنشا» - كوپەتنيكالىق مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرۋ الدەقايدا جاقسى (؟), ال مونوەتنيكالىق مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس (؟!). اۆتور بۇل ويىن ءتىپتى دالەلدەپ تە جاتپايدى. بۇل جازۋشىنىڭ ء(وزىنىڭ سوزىنە سەنسەك) ساياسات تاقىرىبىنداعى سارالاۋ مەن ساراپتاۋ تاسىلدەرىنەن حابارسىز ەكەنى كورىنىپ-اق تۇر، سالدەن كەيىن «جاپونيادا نە مۇناي، نە كومىر، نە گاز جوق... بىراق ادام كاپيتالى وتە كوپ. (بۇل جەردە ورىسشا «چەلوۆەچەسكي كاپيتال» ءسوزىنىڭ اۋدارماسى كەلتىرىلگەن. ول سوزگە «وتە كوپ» دەۋ قاتە، ول كوپ سان ەمەس، ءبىر سان). سوندىقتان ... الەمدەگى وزىق مەملەكەتتىڭ ءبىرى. وڭتۇستىك كورەيا، قىتاي دا سولاي...» دەپ سالادى. اۋ، سوندا مونوەتنيكالىق مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەسىڭ قايدا، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا، قىتاي - ناعىز مونوەتنيكالىق ەلدەر ەمەس پە؟! بۇل مەملەكەتتەر حالقىنىڭ 95-99 پايىزى مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت وكىلدەرى - جاپوندار، كارىستەر، قىتايلار ەكەنىن بۇگىنگى ورتا مەكتەپ وقۋشىسى دا بىلەدى. جازۋشى ق. قابدىراحمانوۆ مۇنى بىلمەيدى دەۋ قيسىنعا كەلمەيدى، بىلە تۇرا بىلمەگەنسيدى، ويتكەنى ول ونىڭ يدەيالىق ۇستانىمىنا - قازاق ۇلتىن قارالاۋعا، باسقا ۇلتتارمەن (ورىس، اعىلشىن ت.ت) تەرەزەسى تەڭ ەمەس ەكەنىن، ءبىلىمى دە، وركەنيەتتىلىگى دە، ءداستۇر مادەنيەتى دە ءحىح عاسىرداعى قالپىندا ەكەنىن دالەلدەۋگە قايشى كەلەدى. قازاقستاندا وركەنيەتتى ورىستىلدىلەر قالىپتاستىردى دەگەنىنە سەنسەك، سوندا ول وركەنيەت ءحىح عاسىرداعى بوپ شىقتى عوي.
ءوزى قازاق، تەگى قازاق، تۋعان جەرى قازاقتىڭ جەرى، وسكەن ەلى قازاقتىڭ ەلى، ءتۇرى قازاق، بىراق بولمىسى، ويى، ارمان-تىلەگى مەن وتباسى، بالا-شاعاسى قازاق ەمەس. باسقا. كىم؟ ورالحان اعام جازىپ كەتكەن بۋدان. جاساندى جاندىك.
ۇلتىن قاستەرلەمەيتىن، ءتىپتى قازاق ەكەنىنەن ۇيالاتىن بۋدان ۇرپاق ءوسىپ-ءونىپ، كوبەيىپ كەلە جاتىر. وتكەن عاسىردا «ۇلى ورىس كوممۋنيستەرى» ۇيىمداستىرعان زۇلماتتاردان ۇلتتىڭ جارتىسىنا جۋىعى قۇربان بولعانى بەلگىلى. جيىرما ءبىرىنشى عاسىردا دا ۇلت ءۇشىن كەزەكتى قاسىرەت - بۋداندار سانىنىڭ وسۋىندە بولىپ وتىر. ولار قازىردىڭ وزىندە قوعام مەن بيلىكتىڭ نەگىزگى تەتىكتەرىن ۇستاپ وتىر، تاۋەلسىزدىك العان جيىرما جىلدا ەكونوميكامىز وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنداعى دەڭگەيىنە جەتپەۋىنىڭ باستى سەبەبى - وسى ۇلتسىزداردىڭ ءىس-ارەكەتى. ولارعا ەلسۇيگىشتىك، ۇلتتىق نامىس، وتان - جات ۇعىمدار، وسى جەردى ۇرلاپ-جىرلاپ، يەلەنىپ، يە بولىپ قالۋ ارماندارى. ۇلتتىڭ مۇددەسى، ەلدىڭ ەرتەڭى ولار ءۇشىن تۇسىنىكسىز سوزدەر.
ىشتەن شىققان جاۋ. قازاقتىڭ ماڭدايىنا جازعان وسى جاۋدان ارىلا الماي-اق كەلە جاتىرمىز. ءوز اناسىنا (ۇلتىنا، ەلىنە) شاپقان، ياكي ونى قارالاپ، باسقالاردان كەم ساناعان ەسىرىك ءتول وسكەن ەل، وركەنيەتتى دەپ جۇرگەن ءححى عاسىردىڭ جەتىستىگى شىعار، بالكىم.
سەبەبى قايدا؟ مۇنداي ۇرپاق قالىپ­تا­سۋى­نا نەگىز بولعان نە؟ جاۋاپ بىرەۋ - ءتىل.
ۇلتتىق ءتىلدى ۇمىتقان ۇرپاق ۇلتتىق ءدىلدى ساناسىنا ءسىڭىرۋى مۇمكىن ەمەس. قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن قازاق جاتتىڭ - ورىستىڭ، اعىلشىننىڭ، ت.ب. تىلىندە ويلايدى، ياعني ونىڭ ءدىلى، بولمىسى دا - ورىس، اعىلشىن.
بۇلارعا (بۋداندارعا) ەلىكتەگىشتەر دە ەل ىشىندە تولىپ جاتىر. جەر جاھاندى جايلاعان ۇلتتاردىڭ ىشىندە ءوز مەملەكەتىندە تۇرىپ، ەكەۋارا جات تىلدە اڭگىمەلەسەتىن بىردەن-ءبىر ۇلت بولسا، ول قازاق ۇلتى شىعار. سەنبەسەڭىز، الماتىنىڭ كوشەسىنە شىعىڭىز دا، تىڭداڭىز قازاقتاردى.
ق.قابدىراحمانوۆتىڭ «ويىنا نە كەلدى، سونى ايتىپ»، اعىنان جارىلعانى - جاراعانى. ونىڭ انا ءتىلىن بىلمەگەنىنە قىنجىلمايتىنى، يگەرەم دەپ تالپىنبايتىنى دا ءوزى سياقتىلارعا ورتاق ءۇردىس. بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ قاسىرەتى دە وسىندا.

باينازار نۇرالين

بۇل - بIزگە ءداۋIر ارتقان تاۋقىمەت

قانات قابدىراحمانوۆ نە دەيدi, بiز نە دەيمiز؟

گازەت ءتىلشىسى دينارا مىڭجاسارقىزىنىڭ ءورىستىلدى باۋىرىمىز قانات قابدراحمانوۆپەن اڭگىمەسى ءوزىنىڭ «قازاقتى ءبولىپ جۇرگەن - ۇلتشىلدار» («تۇركىستان»، 24 مامىر، 2012 جىل) دەگەن توسىن تاقىرىبىمەن ءبىزدى ەلەڭ ەتكىزدى. اۋەلى ءباسپاسوز بەتىن بەرمەيتىن كوپ سۇحباتتىڭ ءبىرى شىعار دەپ قالعانبىز. بىراق بۇل «كەلەسى بەت قايداسىڭ؟» دەپ وتە شىعاتىن دۇنيە ەمەس كورىندى. وقىدىق. قىزىق ەكەن. ءۇن قاتپاۋعا بولمايتىن سياقتى.

وتكەن جىلى وسى گازەت بەلگىلى جۋرناليست شاحنوۆيچپەن دە ناق وسىنداي اڭگىمە وتكىزگەن. وعان دا ءبىز بەي-جاي قاراي الماعانبىز. كەۋدەمىزگە كىربىڭ تۇسىرەتىن تۇستارى بولعان سوڭ ىلە گازەت بەتىندە ءۇن قاتقانىمىز بار. اسىمىز ورتاق بولعاسىن داستارقانعا ادال بولۋدى قالاعانبىز. سالىستىرا قاراعاندا ەكى اۆتوردىڭ سارىنى ءبىر ىزدە سياقتى. شاحنوۆيچ ەلىمىزدەگى ساياسي سيپاتقا ءوزى سياقتى وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ كوزقاراسىن بەردى جانە وزىنشە بۇكپەسىز اشىپ ايتتى. سوندا ءبىز دە قاراپ قالماي ونىڭ قايشىلىقتارىن، استارلى مۇددەسىن دە كوزەپ كورسەتۋگە تىرىسقانبىز.
ال قانات قازاق قوي. قاناتتىڭ ەلىمىزدەگى ۇلتارالىق ساياسات جونىندەگى جانە قازاق «ۇلتشىلدارى» جونىندەگى جاڭساق كورىنگەن پايىمدارىن ەسكەرۋسىز قالدىرا المادىق. ويتكەنى قانات جالعىز ەمەس. قاناتشا ويلاپ، قازاقتىلدى قانداستارىنا ىشتەي رەنجىپ جۇرگەن ءورىستىلدى قازاقتار از با؟ ولارعا سول رەنىشتىڭ قانشالىقتى ورىندى-ورىنسىز ەكەندىگىن ءتۇسىندىرىپ جاتقان ءبىر پەندە جوق. ال ەكەۋارا رەنجىسۋگە قانداي نەگىز بار؟ بىزدىڭشە، ەشقانداي نەگىز جوق. تەك تۇسىنىسۋگە عانا تىرەلەتىن تەكەتىرەس.
باسىن اشىپ الاتىن نارسە: ءبىزدىڭ ەلىمىزدە شىن مانىندەگى ۇلتشىلدار بار ما؟ «ناعىز قازاق» نەمەسە «شالا قازاق» دەگەن ۇعىمداردى قالاي ءتۇسىنۋ كەرەك؟ ولار ءبىر-بىرىنە جاۋ ما نەمەسە ءتىپتى ءبىرىن-ءبىرى جەك كورە مە؟ ءبىر-بىرىنە توزە المايتىن كەزدەرى بولسا - نەلىكتەن؟ ەندى وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك.
قاناتتىڭ پىكىرىنشە، مەن ۇلتشىلمىن. ونىڭ كەي پىكىرى ماعان ينەدەي قادالىپ جاتقانى دا سودان. ونىڭ بۇكىل وي اۋانىنداعى اششى سوزدەر ماعان باعىتتالعان ساداقتىڭ جەبەسىندەي. مەن وعان اشۋلانبايمىن. راس، مەن ۇلتشىلمىن - ءوز ۇلتىمدى شەكسىز ءسۇيىپ، قىدىر تۇتام. بۇل قاسيەتىمدى ماقتانىش ەتەمىن. ەش ۋاقىتتا ونى كەمشىلىك سانامايمىن. ويتكەنى مەن ءوز ۇلتىمنىڭ مىنەزىن، ادەت-عۇرپىن، سالت-ءداستۇرىن، سانا-سەزىمىن، جول-جوباسىن، ەڭ باستىسى ءتىلىن قۇرمەتتەپ، باس يەمىن. ۇلتتىق رامىزدەرىن ماڭدايىما تيگىزىپ، كەۋدەمە باسسام، رۋحاني مولدەك كۇشكە يە بولام.
«ءوزىڭدى ءوزىڭ جاتتاي سىيلا - جات بويىنان ءتۇڭىلسىن» دەگەن ءسوز حالىقتىڭ دانالىعىنان شىققان. مەن سونىڭ عانا قۇلىمىن. بۇل قاعيدانى جوققا شىعارا الاتىن كۇش قاي ەلدە بار ەكەن؟ مەنىڭشە، جوق. رەسەيدە - ورىس، گەرمانيادا - نەمىس، قىتاي مەن فرانتسياداعى جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرى دە ناق سولاي ويلايدى. بۇل جالپىادامزاتقا ورتاق قۇلدىق ەتەتىن قاعيدا، وعان ەشكىم شەك كەلتىرە المايدى. وسى تۇرعىداعى ۇلتشىلدىقتى وتانسۇيگىشتىك، ۇلتجاندىلىق دەپ ءتۇسىنۋ ابدەن ورىندى بولار ەدى.
بىراق مەن شوۆينيست ەمەسپىن. ۇلتشىلدىقتى شوۆينيستىكپەن شاتاستىرۋعا مۇلدە بولمايدى. شوۆينيستىك دەگەن، تۋراسىن ايتقاندا، قازاقستاندا تەك قانا قازاقتار بولۋى كەرەك، بۇل جەردە قازاقتىڭ مۇددەسىنەن باسقا مۇددە بولماۋ كەرەك دەگەن ءسوز. بۇل - ءراسيزمنىڭ شىڭى فاشيزممەن استاسىپ جاتقان كوزقاراس. وسى تۇرعىدان قاراساق، بىزدە شوۆينيست دەگەن اتىمەن جوق. بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى قازاقتاردىڭ ءبارىنىڭ دە كوزى اشىق، ساۋاتى بار. ايتەۋىر جيىرما جاستان اسقان قازاقتىڭ ءبارى ماركسيزم رۋحىندا تاربيەلەنگەن. ال ماركسيزم مەن شوۆينيزم سىيىسپايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. ول ينتەرناتسيونالدىق عىلىم. سوندىقتان قازاقتاردان باسقا ۇلت وكىلدەرىن ەل ىرگەسىنەن ىعىستىرۋ يدەياسى ويدان جاسالعان، قازاق ۇلتىنىڭ ابىرويىن توگۋ ءۇشىن ادەيى ۇيىمداستىرىلعان جات پىكىرلى جۇرتتىڭ يدەياسى. قالايدا قاۋىمشىل قازاققا ءتان يدەيا ەمەس. ونىڭ بەرجاعىندا سونشالىقتى وعاش كورىنەتىندەي ءبىزدىڭ ەلدە قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسى مولدەك قارالىپ، ايرىقشا باعدارلامالار جاسالىپ جاتقان جوق قوي.
مەن قازاقپىن. ءوزىم تۋىپ-وسكەن توپىراقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىن. مەنىڭ وتانىم - قازاقستان. مەندە باسقا وتان جوق. ال قازاقستاندا تۇراتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ بارىندە ءوزىنىڭ نەگىزگى وتاندارى بار. بىراق ارقيلى سەبەپتەرمەن ءوز تاعدىرىن مەنىڭ وتانىممەن بايلانىستىرىپ، وسىندا ءومىر كەشىپ جاتىر. ولاردىڭ وسىندا تۋىپ، وسكەندەرى دە از ەمەس. مۇنداي جاعداي الەمدەگى بار ەلدە بار. ونىڭ ورەسكەل جەرى جوق. تابيعي قۇبىلىس.
مەنىڭ تالابىم ەلىمدە تۇراتىن ءاربىر ۇلتتىڭ وكىلى مەنىڭ ەلىمدى، جەرىمدى، ۇلتىمنىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن، سالت-ءداستۇرىن مويىنداپ، سىيلاسىن. مۇنى ماعان - قازاققا قىزمەت ەتىپ وتىرمىن دەپ ەسەپتەمەسىن، ءوزىمنىڭ تۋعان ەلىمە، ءوزىمنىڭ وسكەن جەرىمە قىزمەت ەتىپ وتىرمىن دەسىن. قازاق ەلىنىڭ شەكاراسى مەن ۇلتتىق رامىزدەرىن سىيلاسىن، ءتىلىن قابىلداسىن. سول تىلدە ەركىن سويلەسىن. (مەملەكەتتە باستى ورتاق ءتىل بولۋى، ول ءتىل مەملەكەت قۇراۋشى جەرگىلىكتى ۇلتتىڭ ءتىلى بولۋى تالقىعا تۇسپەيتىن زاڭدىلىق.)
ال ەندى ناعىز قازاق پەن شالا قازاق ۇعىمىنا كەلەر بولساق. بۇل ءبىزدىڭ ماڭدايىمىزعا بەلگىلى ءبىر ءداۋىر سالعان تاۋقىمەت. وعان ەشكىمدى كىنالاۋعا بولمايدى. امالسىز ارقالايتىن جۇك. «ۇلتشىل» دەپ تاڭبا باسىلعان قازاقتاردىڭ «شالا قازاعى» ءورىستىلدى قازاقتار، «تازا قازاق» دەپ وتىرعاندارى، ارينە، قازاقتىلدى قانداستار. مۇنىڭ ءبىرىنشىسى ورىس مەكتەبىندە وقىعان، ەكىنشىسى قازاق مەكتەبىن بىتىرگەن. بار ايىرماشىلىق سول عانا. ەكەۋى دە قازاق - بىرەۋى مەنىڭ بالام، ەكىنشىسى سەنىڭ اعاڭ. باۋىر ەتىڭدى ءبولىپ قالاي شەتتەتە الاسىڭ؟ قوعامدى دامىتۋدا تاپ قىلاتىن ءبىراز قيىندىعىن ايتپاساق، ءبىز بىرىمىزدەن ءبىرىمىز كوز جازا المايمىز عوي. بۇل جەردە قاناتتىڭ قازاقتاردى ءبولىپ-جارۋ بار دەپ شيرىعۋى ورىنسىز عانا ەمەس، ەرسى.
ەندى ەلدى مەكەندەردىڭ اتىن وزگەرتۋ تاجىريبەسىنە كەلسەك - ول دا قازاقتاردىڭ ويلاپ تاپقان شارۋاسى ەمەس. رەسەيدە ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدە لەنينگراد، ستالينگراد، گوركي، كۋيبىشەۆ، سۆەردلوۆسك دەگەن قالالار بولاتىن. قايدا قازىر سول قالالار؟ ەشقايدا كوشىپ كەتكەن جوق قوي. ءالى ورنىندا، بۇرىنعىدان دا كوركەيىپ كەلەدى. بىراق جاڭا زامان ورناۋىنا بايلانىستى وزدەرىنىڭ ەجەلگى اتتارىنا يە بولعان. دەمەك ونىڭ ەشقانداي شوۆينيستىك سيپاتى جوق.
ال قازاقتار وزدەرىنىڭ ەجەلگى قالالارى كەرەكۋ مەن قىزىلجارىنا بۇرىنعى حالقى قويعان اتاۋىن قايتا جاڭعىرتسا، ول نەگە ۇلتشىلدىق بولىپ تابىلادى؟ قازاق جەرىندە تۇرعان بۇل قالالاردى پاۆلودار مەن پەتروپاۆل دەپ اتاعان قازاق ەمەس قوي. جاۋلاپ العان ەلدىڭ بيلىگى جەرگىلىكتى جۇرتپەن اقىلداسپاي وزبىرلىقپەن قويىپ كەتكەن اتى. ەل تاۋەلسىزدىك العاندا ءوز ەلىنىڭ ەلدى مەكەنىن ءوز تىلىندە اتاي المايتىن قازاقتىڭ نە جازىعى بار. ول ءۇشىن بىرەۋدىڭ الدىندا ەسەپ بەرۋ قاجەت پە؟ وسى قاراپايىم تۇسىنىكتەر توڭىرەگىندە سوزگە كەلۋ - ەستى كىسىگە ۇيات ەمەس پە؟
قانات بىزگە ورىستاردىڭ قىتىعىنا تيمەيىك، ايتپەسە بىزگە باسىپ كىرىپ، قالاعان ايماقتارىن ءبولىپ الادى دەپ قورقىتادى. سونداي قاۋىپتىڭ بولۋ مۇمكىندىگىن ەسكەرتىپ، ەلىرەدى كەپ. ەسكەرتكەنىنە راحمەت، وعان كوزجۇمبايلىقپەن قاراۋعا بولمايتىن شىعار. بىراق «شەگىرتكەدەن قورىققان ەگىن ەكپەيدى» دەگەن مەنىڭ دانا بابالارىم. ورىس بىزبەن كوپتەن كورشى. ءبىرىن-ءبىرى جاۋلاپ العان فاكتىلەر دە بولعان. كورشىمىزدىڭ مىنەزىن ءبىز جاڭا كورىپ وتىرعان جوقپىز. ءارتۇرلى جاعدايدى كۇتۋگە بولار. بىراق ءبىز جاڭا داۋىردە ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز. «ەجەلگى جاۋ ەل بولماس» دەگەن قاعيدامەن ەمەس، ەندىگى جەردە ءجۇز شايىسپايىق دەگەن ءپرينتسيپتى ۇستانعان داۋىرگە كەلدىك. شەكارامىز ەكىجاقتى كەلىسىممەن ايقىندالعان. ەلىمىز بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ تەڭ قۇقىقتى مۇشەسى. الەمدىك قاۋىمداستىق ەلارالىق قارىم-قاتىناسقا ءجىتى قارايدى.
ەكىنشىدەن، ورىستىڭ ءوز تەرريتورياسى باسىنان ارتىلىپ جاتىر. سونى يگەرىپ الۋعا دا قۋات كەرەك. بىزدەگى ورىستار ەلىنە قايتىپ ورالسا ولار دا قۋانۋى كەرەك دەپ بىلەم. قاناتتىڭ ايتۋىنشا، رەسەيگە بىزدەن ميلليونعا جۋىق مامان كوشىپ بارعان. بۇل شارۋاسى سان قىرلى ەلگە تىڭ ولجا ەمەس پە؟ دايىن مامان، دايىن جۇمىس قولىن كىم كەۋدەدەن قاقسىن؟ ونىڭ بەرجاعىندا الگى مامانداردى ءبىز قۋىپ جىبەرگەن جوقپىز. ولار دا تۋعان جەرىنەن ناپاقا ىزدەپ كەتتى.
ءبىز «سەن قازاق ەمەسسىڭ» دەپ ەشكىمدى ىعىستىرىپ وتىرعان جوقپىز. ورىستىڭ جەرىنە نازار سالىپ وتىرعان جوقپىز. ءبىزدىڭ جەرىمىزدە ولارعا ءتيىستى شوكىمدەي دە جەر جوق. ءبىزدىڭ دە ورىستان تارتىپ العان جەرىمىز جوق ەكەنى ايدان انىق. سوندىقتان شەكارا تۋرالى ءسوز بولۋى مۇمكىن ەمەس. ىرگەمىزدى قىمتاپ العان جوقپىز، قايتا كەدەندىك ورتاق مۇددەگە كوشتىك.
شىندىق - ءبىزدىڭ ەركىن ەل بولعانىمىز. وسى فاكتىنى ەل تۇرعىندارى تالاسسىز مويىنداۋىن قالايتىنىمىز. مويىنداپ قانا قويماي سول ەلگە ءوز وتانىم دەپ قاراپ، شىن ىقىلاسىمەن قىزمەت ەتسە دەيمىز. مۇنىڭ قاي جەرى كۇپىرلىك؟ سونداي شىنايى ىنتىماق ورىن الماسا ەل ەل بولمايتىنى ءشۇباسىز شىندىق.
ال بىزدە قيىندىق از با؟ كەڭەس وكىمەتىمەن بىرگە كۇيرەي قۇلاعان ءوندىرىس سوڭعى جيىرما جىلدا اياعىنان تۇرىپ كەتە العان جوق. اۋىلشارۋاشىلىعى دا جامباستاپ جاتىر. ءبىلىم قويىرتپاقتالىپ بارادى. ۇلت تىلىندە ەلدىڭ تاريحي بولمىسىنا ساي بىرتەكتى جۇيەلى باعدارلاما، وقۋلىق پەن تاسىلدىك قۇرالدار جاسالىنباعان جەردە ءبىلىم دەڭگەيى قانداي بولۋى كەرەك؟ ارينە، ماردىمسىز.
قازاقتىڭ وركەنيەتكە قول جەتكىزۋىن قانات تەك قانا ورىس تىلىمەن بايلانىستىرادى. راس، ەرتەدە وسى باعىتتاعى ورىس ءتىلىنىڭ اتقارعان قىزمەتىن جوققا شىعارۋعا بولماس. ول ءبىز ءۇشىن وركەنيەتكە بارار نەگىزگى جول ەدى. ول الەمدىك مادەنيەتتىڭ شەڭبەرىن كەڭەيتكەن پۋشكين مەن گوگولدىڭ، دوستوەۆسكي مەن تولستويدىڭ، تۋرگەنەۆ پەن تيۋتچەۆتىڭ ءتىلى عوي. مەن ونى انا تىلىمدەي جاقسى كورەم. ويتكەنى ءوزىم سول ءتىلدىڭ مامانىمىن.
بىراق قازىر ءداۋىر باسقا. ءبىز كەڭەستىك قىسپاقتان شىقتىق. تىنىسىمىز كەڭەيدى. حالىقارالىق قارىم-قاتىناس ءورىس الدى. الەمدىك اقپاراتقا قول جەتكىزدىك. ينتەرنەت ۇيىمىزدە. ەلىمىزگە شەتەلدىك ينۆەستيتسيا قۇيىلىپ جاتىر. ەلارالىق بيزنەس قانات جايدى.
ورىس ءتىلى بولماسا قازاق قىرىلىپ قالادى دەپ كۇيرەكتىككە سالىنۋ كۇلكى تۋدىرعاننان باسقا ابىروي اپەرمەيدى. قازاق ءتىلىنىڭ پەرسپەكتيۆاسى جوق دەپ بايبالام سالۋ دا وسى توڭىرەكتەگى اداسۋ. قازاق ءتىلىن ۇدەمەلەپ دامىتىپ، شىن مانىندەگى مەملەكەتتىك تىلگە اينالدىرۋعا قولدان جاسالعان بوگەتتەر جول بەرمەي جاتىر. سونىڭ ءبىرى - وسى باعىتتاعى قاناتتىڭ پىكىرى. قاناتقا بۇل ءوزىنىڭ ۇيرەنشىكتى تىلىنەن قول ۇزبەۋ ءۇشىن عانا كەرەك. قازاق ءتىلىن يگەرۋگە دەگەن ىقىلاسى جوق. مۇنداي ىقىلاس قاناتتىڭ بالالارىندا قايدان بولسىن. وسى جاعداي، وكىنىشكە قاراي، قازاق جۇرتىنىڭ ىشىندەگى سوزىلمالى اۋرۋعا اينالعان. ونىڭ ەمىن تابۋ پروتسەسى ۇزاققا سوزىلاتىنى تۇسىنىكتى. (ال ىقىلاسى بار ورىستىڭ ۇل-قىزدارى قازىر قازاق ساحناسىنان «كەرقۇلا اتتى كەندەبايدى» جىرلاپ، دومبىرامەن «اۋپىلدەكتى» شىرقاپ ءجۇر.)
اينالىپ كەلگەندە، مۇنىڭ ءبارى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ قالىپتاسپاي كەلە جاتقانى. اسىرەسە ءتىل جونىندە. جالپى باعىت دۇرىس بولعانمەن تيىمدىلىگى بولاتتاي بەرىك ناقتى شارالار كەم. ۋ-شۋىمىز كوپ، تىزگىنىمىز تياناقسىز. تىزگىن بوس جەردە ىستە جۇيە بولمايدى. جۇيە جوق جەردەگى جۇمىستا جەمىس جوق. بۇل مەن ويلاپ تاپقان ەرەجە ەمەس، ناعىز دەموكراتيانىڭ تالاپتارى. دەموكراتيانى ەركىندىك دەپ قانا ۇقپاي قاتاڭ ءتارتىپ، ايقىن جوسپار دەپ قاراساق كوپ ىلگەرى كەتكەن بولار ەك. نامىسسىزدىق پا، جىگەرسىزدىك پە، الدە جاسقانشاقتىق پا، ايتەۋىر، قول سوزىم جەردەگى كومبەگە جول تابا الماي-اق كەلەمىز.
مۇنى قانات تۇسىنبەي وتىرعان جوق. كەرىسىنشە باتىلدىق پەن سەنىمنىڭ ولقى سوعىپ جاتقانىنا كۇيىنەتىن دە سياقتى. جۋىق ارادا اياعىمىزدان تۇرىپ كەتەتىنىمىزگە ءوزى دە سەنىپ تۇرعان جوق. بىراق سارى ۋايىمعا سالىنباي، بەل بۋىنىپ، جۇمىلا ءىس اتقارعانعا نە جەتسىن! تاۋەلسىزدىك العان بارىمىزگە ورتاق ەركىن ەلىمىز بار. تاريحي ءتول تەرريتوريامىز بار. رۋحاني، ماتەريالدىق قۋاتىمىز بار. سوندىقتان بىزگە كەرەگى ءوزارا وكپە-ناز ەمەس، ۇيىمداسىپ اتقا وتىرۋ. ءوز كوكجيەگىمىزگە وركەنيەتتى جول ىزدەۋ. الەم مويىنداپ كەلە جاتقان ايدارلى ەلىمىزدىڭ ايشىقتى تۋىن اسقاق ۇستاۋ. نامىستىڭ دا، ماقساتتىڭ دا شىڭى - وسى. قازاق ايبارلانىپ اتقا وتىرعاندا، ار-نامىستىڭ اق جولىنا تۇسكەندە ءبىر-بىرىنەن «رۋىڭ كىم؟» دەپ سۇراماعان.

سادىقبەك حانگەلدين،
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسi

«تۇركىستان» گازەتى