وسىنداي وقيعانىڭ، ياعني 1991 جىلدىڭ 7 قىركۇيەگىندەگى  قازاقستان كومپارياسىنىڭ كەزەكتەن تىس XVIII سەزىنىڭ ارتىن كۇتكەندەر ءبارى ىڭ-شىڭسىز تەز وتە شىعادى دەگەن ويدا بولدى. سول كەزدەگى «ەگەمەندى قازاقستان» (1991 جىلدىڭ ماۋسىمىنا دەيىنگى اتاۋى «سوتسياليستىك قازاقستان» قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان» - اباي كز) جانە «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتتەرىندە اۋەلگىسىندە سەزد پرەزيديۋمىنا سەگىز ادام سايلاندى دەپ جازادى. وسى جايىندا قوس باسىلىم مىنانداي قىزىقتى وقيعانى قالام ۇشىنا ىلىكتىردى: «وسى كەزدە زالدان داۋىس شىعىپ: «جولداس توراعا، بۇل نەتكەنىڭىز؟ تامىز پۋتچاسىن سەگىز ادام ۇيىمداستىرعان ەدى عوي!...

وسىدان كەيىن زالدا «دۇرىس ايتادى دۇرىس» دەگەن ايقاي-شۋ باستالىپ. اقىر اياعى پرەزيديۋم مۇشەلىگىن ءبىر ادام قوسىلدى».

ورىس ءتىلدى سلاۆيان ناسىلىنەن شىققان ماسكەۋشىل دەلەگاتتار تريبۋنادان ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنە پارتيانى تاراتۋ تۋراسىندا ۇسىنىس ايتقان ۇلتتى قازاق قوس شەشەندى قۋىپ ءتۇسىردى. جانە  «كومپارتيا ەست، ونا دولجنا جيت!» - دەپ ايقايعا باستى. وسى سەزدە ەلباسىمىز ەكى رەت ءسوز الىپ سويلەپ، قازاقستانداعى كوكپ ءوز بەدەلىنەن ءبىرجولا ايىرىلعاندىعىن مىسالدارمەن ناقتى دالەلدەپ، بالتىق بويىندا، رەسەيدە، ارمەنيادا وزگە دە كەڭەستىك رەسپۋبليكالاردا ونىڭ ءوز ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتقاندىعىن جانە وعان زاڭمەن تىيىم سالىنعاندىعى تۋراسىندا ءسوز ەتىپ ساليقالىقپەن جينالعانداردى اقىلعا شاقىردى. تەك تۇستەن كەيىن عانا كارىنە مىنگەن كوممۋنيستەر ءوز تاۋبەسىنە كەلىپ، ساباسىنا تۇسكەندەي بولدى.

دەگەنمەن سەزد كومپارتيانى تاراتقانىمەن جاڭا پارتيا قۇرۋ توڭىرەگىندەگى داۋ-داماي كەڭىنەن ورىستەدى. بۇل داۋ-دامايدىڭ باستى وزەگىنە ونىڭ اتاۋى اينالدى. نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستاننىڭ حالىق بىرلىگى پارتياسى//پارتيا نارودنوگو ەدينستۆا كازاحستانا» دەگەن اتاۋدى ۇسىنعانىمەن دەلەگاتتاردىڭ كوپشىلىگى ونى قولداماي، جاڭا قۇرىلىمعا «قازاقستاننىڭ سوتسياليستىك پارتياسى//سوتسياليستيچەسكوي پارتيەي كازاحستانا» (ارى قاراي – «قسپ» – اباي كز)  دەگەن اتاۋدى جاقتاپ داۋىس بەردى.

ىڭ-شىڭىسىز وتكەن پارتيانى جەرلەۋ

كەزىندە اسپانداعى ايداي بولعان كومپارتيانىڭ ومىردەن وزۋىنا بايلانىستى بالتىق بويىندا، ۋكراينادا، ماسكەۋ، لەنينگراد جانە باسقادا رەسەي ايماقتارىندا ورىن العان قاقتىعىستار مەن كىسى ءولىمى ورىن العان سويقاندىقتارعا قاراعاندا ەلىمىزدە كەڭەستىك داۋىردەگى پارتيالىق ومىرمەن قوشتاسۋ ىڭ-شىڭسىز ءوتتى دەسەك تە بولادى.

سونىمەن، ەلباسىمىزدىڭ 25 تامىزداعى «قازاق كسر تەرريتورياسىنداعى كوكپ مۇلكى تۋرالى» اتتى جارلىعىن ورىنداۋ بارىسىندا رەسپۋبليكا ۇكىمەتى ءوز قاۋلىسىن شىعارىپ، سوعان سايكەس ءار نارسەنى ءوز ورىنا قويۋ تىرلىگىن قولعا الدى. ءبىرىنشى كەزەكتە اتالعان قاۋلىنىڭ قۇجاتى مەممەنشىككە، قارجى مينيسترلىگىنە، ۇلتتىق بانكىگە، مەمستاتكوم-گە جانە باسقادا ورگاندارعا 10 كۇننىڭ ىشىندە قازاقستان اۋماعىنداعى بۇرىنعى كوكپ مەنشىگىنە تىزىمدەۋ جاساۋ مىندەتتەدى. بۇعان كاسىپورىندار، ۇيىمدار مەن مەكەمەلەردەگى پاركوم مەنشىگى ەنگەن جوق. ولار ەشبىر باعالاۋسىز شارۋاشىلىق جۇرگىزۋشى ۇيىمداردىڭ مەنشىگىنە قايتارىلىپ بەرىلدى.

اتالعان ىسكە قازكسر مەمكوميتەتىنىڭ جاڭا ەكونوميكالىق قۇرىلىمداردى دەمەۋ، مونوپوليستىك ءىس-ارەكەتتى شەكتەۋ ءبولىمى ارالاستى. بۇل ورايدا قازكسر مەمكوميتەتىنىڭ جاڭا ەكونوميكالىق قۇرىلىمداردى دەمەۋ، مونوپوليستىك ءىس-ارەكەتتى شەكتەۋ ءبولىمى مەممەنشىك، قارجى مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، اشكوز پارتيا باسشىلارى دۇربەلەڭ ءساتتى ساتىمەن پايدالانىپ باۋىرىنا باسقان پارتيالىق مۇلىكتى قايتارۋ، مەنشىكتەپ الىپ جالعا بەرۋدىڭ، كوممەرتسيالىق قۇرىلىمداردىڭ جارعىلىق قورىنا ەنگىزۋشىلىكتىڭ، شەتەلدىكتەردىڭ قاتىسۋىمەن بىرلەسكەن كاسىپورىن قۇرۋلاردىڭ الدىنا الۋدى قولعا الدى. دەگەنمەن ءبىراز دۇنيە تالان-تاراجعا ءتۇسىپ تە كەتتى. اياق استىنان قىزمەت بابىمەن كوكپ مۇلكىن پايدالانىپ، كوزىن تاۋىپ باي-باعىلان اتانعاندار قاتارى ءوستى.

وسى تاپسىرمانى ورىنداۋشىلارعا پارتيا مۇلكىن جەكە باس پايداسىنا جاراتۋشىلاردىڭ جولىن كەسۋ مىندەتى قويىلدى. پارتيالىق مەنشىكتە ورگتەحنيكا، مەبەل جانە اۆتوماشينالاردان باستاپ، كوپ قاباتتى ۇيلەر مەن تۇتاس عيماراتتار كەشەنى بولدى. رەسپۋبليكانىڭ ءىىم ۇلتتىق مەنشىككە الىناتىن دۇنيەلەردى تالان-تاراجعا سالۋ مەن ۇرلاپ-جىرلاۋدىڭ الدىن الۋعا جانە ونى قورعاۋعا الۋعا قاتىستى ارنايى بۇيرىق بەرىلدى.

ۇلتتىق جانە كوممەرتسيالىق بانكتەرگە پارتكوميتەتتەردىڭ ەسەپشوتتارىمەن جۇمىس ىستەس بولۋعا تىيىم سالىندى. ولارعا تەك ەڭبەككە جارامسىزدىق پاراعىن، پارتيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جۇمىسسىزدىق وتەماقىسىن ءام اقىرعى الاتىن ايلىعىن عانا تولەۋگە رۇقسات ەتىلدى.

وسىلايشا كوكپ كورىن قازعان 1991 جىلدىڭ تامىز وقيعاسىنان كەيىن قازاق جەرىندە مۇلدەم جاڭا ساياسي كۇشتەر ومىرگە كەلىپ، ۇلتتىق پارلامەنتاريزمدى دامىتۋعا ءوز ۇلەستەرىن قوسا باستادى. قازاقستانداعى كومپارتيانىڭ تاراتىلۋى جاڭا ساياسي قوزعالىستار ءداۋىرىنىڭ ەسىگىن اشتى.

جالعاسى بار...

Abai.kz