«بالىق باسىنان ءشىريدى». وسى ءسوز قاشان، قالاي ايتىلسا دا حالىق پىكىرىنىڭ زاماندار لەگىنەن سۇرىپتالىپ، ىرىكتەلىپ بارىپ ورنىعىپ قالعان ۇعىمى رەتىندە ەسكىرۋدى بىلمەي، ۇدايى جاڭارىپ ەستىلۋىمەن تاڭداندىرادى. ۇلتتىق ءتىلىمىزدىڭ جالاۋگەرى «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ جۋىقتاعى №23 سانىندا جارىق كورگەن «توراعا نەگە تۋلادى؟» دەگەن ماتەريالدى وقىعاندا وسىنداي وي كەلدى. انا تىلىنە جانى اشيدى، ونىڭ بارىن بازارلاپ، جوعىن تۇگەندەيدى دەپ قولىنا قوعامنىڭ اۋداندىق ۇيىمىنىڭ تىزگىنى بەرىلگەن توراعا ا.جولدىباەۆتىڭ قازاقشا سويلەگەن ادامدى «سوتقا بەرۋ كەرەك» دەپ شامدانۋى، سىپايىلاپ ايتقاندا، بىرىنشىدەن، توراعاسى وسىنداي ۇيىمنىڭ كەمەلدىلىك دەڭگەيىنىڭ قانداي ەكەندىگىن ايعاقتاسا كەرەك. ەكىنشىدەن، ا.جولدىباەۆ، ءسوز جوق، اششى دا بولسا ايتۋعا تۋرا كەلەدى، «اتى بار دا، زاتى جوق» دەيتىندەي جاعدايعا كەلگەن حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ بۇگىنگى ايناسى.

«بالىق باسىنان ءشىريدى». وسى ءسوز قاشان، قالاي ايتىلسا دا حالىق پىكىرىنىڭ زاماندار لەگىنەن سۇرىپتالىپ، ىرىكتەلىپ بارىپ ورنىعىپ قالعان ۇعىمى رەتىندە ەسكىرۋدى بىلمەي، ۇدايى جاڭارىپ ەستىلۋىمەن تاڭداندىرادى. ۇلتتىق ءتىلىمىزدىڭ جالاۋگەرى «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ جۋىقتاعى №23 سانىندا جارىق كورگەن «توراعا نەگە تۋلادى؟» دەگەن ماتەريالدى وقىعاندا وسىنداي وي كەلدى. انا تىلىنە جانى اشيدى، ونىڭ بارىن بازارلاپ، جوعىن تۇگەندەيدى دەپ قولىنا قوعامنىڭ اۋداندىق ۇيىمىنىڭ تىزگىنى بەرىلگەن توراعا ا.جولدىباەۆتىڭ قازاقشا سويلەگەن ادامدى «سوتقا بەرۋ كەرەك» دەپ شامدانۋى، سىپايىلاپ ايتقاندا، بىرىنشىدەن، توراعاسى وسىنداي ۇيىمنىڭ كەمەلدىلىك دەڭگەيىنىڭ قانداي ەكەندىگىن ايعاقتاسا كەرەك. ەكىنشىدەن، ا.جولدىباەۆ، ءسوز جوق، اششى دا بولسا ايتۋعا تۋرا كەلەدى، «اتى بار دا، زاتى جوق» دەيتىندەي جاعدايعا كەلگەن حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ بۇگىنگى ايناسى.

قوعام باسشىلىعىنا ويلاناتىنداي ۋاقىت بولىپ ەدى، ەندى زامان باسقا، زاڭ باسقا دەگەندەي ۇرپاق اۋىستى، رۋحاني سانانىڭ مىندەتتەرى مەن تالاپتارى دا وزگەشە، سوعان سايكەس قىزمەت تە جاڭاعا بەيىمدەلىپ، وزگەرۋى كەرەك ەدى. امال جوق، ۇيىم ءالى كۇنگە دەيىن ءتىل تۋرالى ەسكى ۇلكەن ءدۇبىردىڭ العاشقىدا ءبىرشاما ناتيجەگە جەتكىزگەن، الايدا جاڭا جاعدايداعى تالاپتارىنا جاۋاپ بەرۋگە دارمەنسىز ەكپىنىمەن كەلەدى. بەينەلەپ ايتقاندا، ءتىل قوعامى جەلكەندى كەمەنىڭ تاعدىرىن سيپاتتايتىن سەكىلدى. ىلكىدە حالىق دەيتىن اساۋ تولقىننىڭ قۋاتى، ەكپىنىمەن بارار جاعىمىزعا تەز جەتەمىز دەپ ايدىنعا شىققان كەمە كەيىن ءدۇبىر-جەل باسىلعاسىن ەندى قايتىپ، قالاي جۇزەرىن بىلمەي قايراڭدادى دا قالدى. بۇل جاعدايعا تەك كىنالى ۇيىم باسشىلىعى ەمەس، سوعان جانى اشيتىن ءبارىمىز دە ايىپتىمىز.
اۆتور وقىرماندارعا قاراتىپ: «سىزدەر نە ايتار ەكەنسىزدەر؟» دەۋمەن ماقالاسىن اياقتاعان ەكەن. ءبىز ءبارىمىز دە ءتىل دەيتىن ۇلى رۋحانياتىمىزدىڭ تەرەڭ ءمانىسىن تۇسىنبەگەندىكتەن كەمشىلىكتەردىڭ سەبەپتەرىن ۇكىمەتتەن، قازاقشا سويلەي بىلمەيتىندەردەن، «جەتىلمەگەن» زاڭداردان كورىپ، ولار تۇزەلسە ءتىلىمىز دە تۇزەلەدى دەپ تىم تاياز ويلاۋمەن كۇن كەشۋلىمىز. ءسىز بەن ءبىز بىلە بەرمەيتىن شىعارمىز، بىراق دۇرىس لينگۆيستەر مەن دۇرىس فيلولوگتار ادامدار تاريحىندا ءتىل ماسەلەسىن بيلىك شەشكەن تاجىريبەنى مىسالعا كەلتىرە الا ما؟ ءتىلدى ادەيى جاتتاپ ۇيرەنۋگە بولار، ونى كەشەگى كەڭەس ءداۋىرى كورسەتتى، ال زورلىقپەن ۇيرەتۋدىڭ قانداي ۇلگىسى بار؟ ءتىل - رۋحاني سالا، ال رۋحتى زاڭمەن رەتتەۋ دەگەن نە؟ كوررۋپتسيا دەيتىن بالەنى بولدىرماۋعا بايلانىستى زاڭدار جەتەرلىك. ول زاڭدار ورىندالاتىن بولسا نەگە ورىندالمايدى، قايتا ءورشىپ بارادى... زاڭنىڭ اياسىندا جۇمىس ىستەيتىن تىلدەر­دى دامىتۋ باسقارمالارى­نىڭ وزگە ۇلت وكىلدەرىنە قازاق­تىڭ باعزىدا كيگەن، بۇگىندە تۇرمىستا جوق شاپاندارىن كيگىزىپ، قۋىرشاق فەستيۆال جاساۋدان وزگە ناتيجەلى ءىسى كورىنبەيتىنىن بىلەمىز. سوسىن، بىزگە، قاتارداعى كوپ جۇرتقا ءتىل ماسەلەسىندەگى كەمشىلىكتەردىڭ سەبەپتەرىن ءماندى-ءمانسىز ءار نارسەدەن كورىپ، جاقىن تۇرعان ءبىر-ءبىرىمىزدى تۇرتكىلەيمىز. ال ول تۇزەلمەيدى، قايتا ەلدەستەردىڭ اراسىنا ارازدىق ءتۇسىرىپ الىس­تاتا بەرەدى. تۇرتە قالساق، كوزگە ءتۇسىپ قالعان كورىنگەندى ەمەس، جالپىعا ورتاق ماسەلەنى شەشۋ­گە ىقپال جاساۋعا مىندەتتى بي­لىك­تى دە جونىمەن تۇرتەيىك. مىسالى، تىلگە قاتىستى قۇزىرلى ورىن­دار نە ءبىتىرىپ وتىر؟ ءتىلدى دامىتۋ­عا بولىنگەن قارجى ەسەلەپ وسۋدە. قايتارىم قانداي؟ جاۋعاش­تى شىراق، ءسىزدى سول اۋىل ادامدارى قاتىسقان رەسمي جينالىس­تا «بولتۋن» دەپ سوككەندە سەلت ەتكەندەر، ءسىرا، بولعان جوق. ءسىزدىڭ ابىرويىڭىزبەن بىرگە قايران ءتىلىمىزدىڭ ابىرويىن ءتۇسىردى دەپ ازاماتتىق تۇرعىدا، ءتىل قوعامىنىڭ سول اۋداندىق، وبلىستىق ۇيىمدارىنا باعا بەرىلدى مە؟ ءسىرا، بەرىلگەن جوق. نەگە ولاي بولىپ وتىر؟ ماقالا اۆتورىنىڭ ساۋالىنا مەنىڭ پىكىرىم وسى.

شاڭكە بايداۋلەت
اقتوبە

"انا ءتىلى" گازەتى