تاماقتانۋ جايىن ءسوز ەتكەندە ەت پەن مايدىڭ توڭىرەگىندە عانا اڭگىمە بولماۋى كەرەك. قازىر قۇرامىندا ءتۇرلى دارۋمەنگە باي كوكونىس تۇرلەرى جەتكىلىكتى. ولار ەت پەن ناننىڭ قۇرامىندا بار قۋاتتىلىقتى الماستىرا الادى.

كوكونىستەردىڭ قورەكتىك قاسيەتىنىڭ كۇشتىلىگى سونشا، ولاردى ۇزبەي جەگەن ادام قاتەرلى ىسىك، قانت ديابەتى، جۇرەك-قانتامىر اۋرۋلارىنا توسقاۋىل قويىپ، ءوزى سەرگەك بولا تۇسەدى.

كوكونىستەردىڭ قۇرامىندا دارۋمەندەر مەن ميكروەلەمەنتتەردەن بولەك زاتتار بار. مىسالى، قىزاناقتىڭ قۇرامىندا ليكوپەن دەگەن زات بار، سالات قۇرامىندا ليۋتەين، قىرىققاباتتا سۋلفورافان، پيازدا كۆەرتسەتين، كوك شايدا كاتەحين بار. اتالعان زاتتار ادام اعزاسىنا قاتەرلى ىسىكتىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەدى. بۇل عىلىمي تۇرعىدا دالەلدەنگەن.

قازاقتار بۇرىننان كوكونىس پەن جەمىسكە مەنسىنبەي قارايدى. قازىر بۇلاي نەمقۇرايلى قاراۋعا بولمايدى.

بۇرىن قازاقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ورتاسى بولەك بولاتىن. دالادا مال باعىپ، تابيعات اراسىندا جۇرەتىن. سىرتقى جاعدايلار ادام اعزاسىنا بىردەن اسەر ەتەدى. سۋىققا دا، ىستىققا دا توتەپ بەرۋ كەرەك. سوندىقتان كۇنۇزاق دالادا جۇرەتىن ادامداردا ەنەرگيا شىعىنى كوپ بولاتىنى تۇسىنىكتى. وسىدان بارىپ قۇنارلى، مايلى تاعامدار تۇتىنعان. بۇل تاعام تۇرلەرى سول كەزدەگى ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىنا ساي. وتىرىقشىلىققا كوشكەلى جاعداي وزگەردى. قازىرگى كەزدە ءدال سولاي تاماقتاناتىن بولساق، ونىڭ پايداسىنان گورى زيانى كوپ بولماق. ءبىر قاراعاندا ءبىزدىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىمىز سول قالپىندا قالعان سياقتى بولىپ كورىنەدى، بىراق ولاي ەمەس. ءومىر ءسۇرۋ ورتامىز وزگەردى. ەنەرگيا شىعىنى از، سول سەبەپتى ىشكەن اسىمىز بويىمىزعا جينالا بەرەدى. مۇنىڭ سوڭى سەمىزدىككە اپارىپ سوعادى. ونىڭ زاردابى وراسان: قان تامىرلارى بىتەلىپ قالادى، قان قىسىمى جوعارىلايدى، قاتەرلى ىسىك، جۇرەك-قانتامىر اۋرۋلارى مەن قانت ديابەتى، ت.ب. سىرقاتتار پايدا بولادى، ينفەكتسيالى اۋرۋلار سوزىلمالى بولىپ كەلەدى.

اتا-بابامىز جەگەن اس دەپ ەتتى باسا جەۋ دارۋمەندەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە اكەپ سوعادى. سونىڭ سالدارىنان اعزانىڭ قورعانىس قابىلەتى تومەندەيدى دە ءتۇرلى اۋرۋلارعا شالدىعامىز. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، سالىستىرمالى تۇردە، بۇرىن – ەت، قىمىز، قۇرت، ىرىمشىك، ماي ت.ب. تاعام تۇرلەرى جەتكىلىكتى ەدى. قازىر بۇل تاعامداردى تۇتىنۋ قىمباتقا تۇسەدى، كوپشىلىكتىڭ قولى جەتە بەرمەيدى. سوندىقتان قولى جەتكەن اسقا قاناعات ەتەدى. قولعا تۇسكەن استى جەي بەرەدى. مۇنىڭ ءوزى ايتەۋىر قارىن تولتىرساق بولدى دەگەنگە سايادى. ماسەلەن، نانمەن شاي ىشە سالادى. كەيبىرەۋلەر مۇمكىندىگىنشە ءسۇت ونىمدەرىن پايدالانادى. بىراق، ەت پەن كوكونىستەردى ساتىپ الۋعا كوپشىلىك جۇرتتىڭ اقشاسى جەتە بەرمەيدى.

كوبىنە ءبىزدىڭ جەيتىنىمىز بيداي ۇنىنان جاسالعان تاعامدار. ولاردا ادام اعزاسىنا قاجەتتى ەلەمەنتتەر، قورەكتىك زاتتار وتە از. سول سەبەپتى ادامداردىڭ فيزيكالىق مۇمكىندىگى ناشارلايدى، ەڭبەك ەتۋ، ويلاۋ قابىلەتى تومەندەيدى، السىزدىك پايدا بولادى. رۋحاني جۇتاڭدىقتىڭ پايدا بولۋى دا سودان. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قان ازدىعى، قاتەرلى ىسىك، تۋبەركۋلەز، قانت ديابەتى، قان قىسىمى اۋرۋلارى كوپ كەزدەسەدى. مۇنىڭ ءبارى دۇرىس تاماقتانباۋدىڭ كەسىرىنەن.

تورەگەلدى شارمانوۆتىڭ جازباسى

Abai.kz