2020 جىلدىڭ 27-قىركۇيەگىندە قاراباقتا سوعىس باستالدى. تاڭعى ساعات 06:10-دا ارمەنيانىڭ قارۋلى كۇشتەرى ازەربايجان اۋماعىن ارتيللەريامەن اتقىلادى. بۇل 20 جىلدان استام قاراباق وككۋپاتسياسىنىڭ قاندى قىرعىنمەن شەشىلۋىنە سەبەپكەر بولدى. 

سوعىستىڭ بولاتىندىعى 2020 جىلدىڭ شىلدە ايىندا انىق بايقالدى. 12-16 شىلدە ارالىعىندا تاۆۋش ايماعىندا ارمەنيا مەن ازەربايجان اسكەرلەرى ءتورت كۇن بويى كەسكىلەسكەن شايقاستار وتكىزدى. ازەربايجان سوعىستا 20 ساربازىنان ايىرىلسا، ارمەنيا تاراپى 110 جاۋىنگەرىن جوعالتتى. الايدا ءتورت كۇننەن سوڭ ۇرىس قيمىلدارى توقتاپ، قوس تاراپ قاقتىعىس ايماعىنان اسكەرىن كەرى اكەتتى. ازەربايجان تۇركيامەن بىرىگىپ ءىرى اسكەري جاتتىعۋ باستاسا، ارمەنيا ۇقشۇ (ودكب) اياسىندا جاتتىعۋلار جاساۋعا ۇسىنىس تاستادى.

كوپتەگەن ساراپشىلار قاقتىعىس وسىلايشا اياقتالىپ، تاعى دا شيەلەنىس ۇزاق جىلعا شەكاراداعى ءبىرلى-جارىم اتىس-شابىسپەن سوزىلادى دەپ بولجاعان. الايدا بارلىق بولجامدى 27-قىركۇيەك جوققا شىعاردى.

ازەربايجان تاراپى ارمەنيانىڭ ارتيللەريالىق سوققىلارىنا قارسى جاۋاپ رەتىندە "تەمىر جۇدىرىق" اسكەري وپەراتسياسىمەن جاۋاپ قاتۋعا شەشىم قابىلدادى. اسكەري وپەراتسيانىڭ باستى ماقساتى قاراباق-يران شەكاراسىن ارميان باسقىنشىلارىنان ازات ەتىپ، ارتىنشا قاراباقتىڭ ءىرى قالالارىن الۋ بولاتىن. وسىلايشا 44 كۇنگە سوزىلعان سوعىس باستالىپ كەتتى.

سوعىسىڭ العاشقى كۇنىندە-اق باسقىنشىلاردىڭ اسكەري قابىلەتى مەن موبيليزاتسيالاۋ دەڭگەيىنىڭ تومەن ەكەنى ايقىن كورىندى. مىسالى باسقىنشىلار قولىندا بولعان جانە ەشكىم مويىنداماعان تاۋلى قاراباقتاعى 7 اۋداننان سوعىسقا شاقىرىلعان 100% ازاماتتىڭ 31% عانا جينالعان. ياعني تاۋلى قاراباقتا 17,5 مىڭ باسقىنشى اسكەري بولىمشەلەرگە شاقىرىلسا، ونىڭ  8 مىڭى عانا كەلگەن. اتالمىش 8 مىڭنىڭ 3 مىڭى ۇرىس دالاسىنان قاشىپ كەتكەن. ال ارمەنيانىڭ وزىندە موبيليزاتسياعا تەك قانا 55% سارباز جينالعان. ارينە بۇل ءبىر جاعىنان ازەربايجان تاراپىنىڭ اقپاراتتىق شابۋىلىنىڭ تاماشا جۇمىس ىستەۋىنىڭ كورىنىسى بولاتىن. باكۋ ۇرىس دالاسىنداعى جەتىستىكتەرىن ساعات سايىن ۆيدەو دالەلمەن شىعارىپ وتىردى.

سوعىسقا بارماۋ ءۇشىن ارميان ساربازدارى كوروناۆيرۋس جۇقتىردى دەگەن انىقتامانى مىڭداعان دوللارعا جاساتىپ العانى دا بەلگىلى بولىپ، 130 دارىگەر قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. ساربازداردى رۋحتاندىرۋ ءۇشىن ارمەنيا باسشىسى پاشينيان سوعىسقا ايەلى ايەلدەر جاساعىن باستاپ باراتىنىن، ال ۇلى الداعى شەپتە سوعىساتىنىن مالىمدەدى. دەي-تۇرا بۇل شارالاردىڭ ءبىرى دە ءتيىستى ناتيجەسىن بەرمەدى.

ازەربايجان جاساقتارى سوعىستىڭ العاشقى كۇنىندە باسقىنشىلاردىڭ (تاۋلى قاراباقتاعى) اۋە قورعانىس جۇيەسى مەن اۆياتسياسىن 50% ىستەن شىعاردى. بۇل ناقتى جانە ءدال سوققى بەرۋ ارقىلى ىسكە استى. ارنايى وپەراتسيا ارتيللەريالىق سوققى جاساۋ مەن ۇشاقتاردى قولدانۋ ارقىلى ىسكە استى. جاۋ اۆياتسياسىن جويعان ازەربايجان جاساقتارى قۇرلىقتىق وپەراتسيالاردى سەنىمدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ كەپىلدىگىن الدى. ارتىنشا ۇرىس دالاسىنا تۇركيالىق "بايراكتار" سوققى جاساۋشى دروندارى شىقتى. جالپى بۇل سوعىس بايراكتاردىڭ پورتفوليوسى بولدى دەسەك تە بولادى. جاۋ نىسانىنىڭ باسىم بولىگىن ءدال وسى سوققى جاساۋشى دروندار ارقىلى ازەربايجان ساربازدارى تاس-تالقان ەتتى. بايراكتار سوققى جاساۋشى دروندارىن تۇركيا سيريا مەن ليۆيادا دا قولدانعان. 2020 جىلدىڭ اقپانىندا تۇركيا اتالمىش درونمەن اساد اسكەرلەرىن تالقانداسا، ليۆيادا "جەڭىلمەيتىن قولباسشى" اتاعىن العان رەسەيشىل حافتاردى تريپوليدەن كەرى شەگىندىردى. دەگەنمەن بايراكتاردىڭ ناعىز جارناماسىن قاراباق سوعىسى جاسادى.

تۇركيانىڭ مالىمەتىنشە "بايراكتار" سوققى جاساۋشى دروندارى قاراباقتا وراسان زور ءرول ويناعان. سوعىستىڭ العاشقى 24 كۇنىندە "بايراكتار" دروندارى 114 تانكتىڭ كوزىن جويعان. Bayraktar TB2 43 بمپ مەن بتر-ءدى جويىپ،  141 ارتيللەريالى جۇيەنى تولىق كۇيرەتكەن. دروندار 249 اسكەري كولىك پەن 44 اسكەري قويما مەن اسكەري بولىمشەنى جويىپ جىبەرگەن. بۇل سوعىستىڭ العاشقى 24 كۇنىندەگى شىعىندارى، ال سوعىستىڭ 44 كۇنگە سوزىلعانىن ەسكە الساق، شىعىن الدەقايدا كوپ.

ازەربايجان باسشىسى اليەۆتىڭ مالىمەتىنشە ارمەنيا تاراپى 5 ملرد دوللار شىعىنعا ۇشىراعان. بۇل العاشقى ەسەپتەر، ال سوعىس سالدارىنان سىرتقا كەتەتىن ميگراتسيا مەن ينۆەستيتسيانىڭ توقتاۋىن ەسەپتەسەك، ول تاعى ەسەلەپ ارتا تۇسپەك.

10-قاراشادا تاراپتار سوعىس قيمىلدارىن توقتاتۋعا كەلىستى. بۇل شىندىعىندا ارمەنيانىڭ كاپيتۋلياتسياسى بولاتىن. شۋشا شايقاسىنان كەيىن ارمەنيانىڭ تولىق كۇيرەگەنى بەلگىلى بولدى. سوعىستا ازەربايجان 2900 ساربازىنان ايىرىلسا، ارمەنيا تاراپى ءوز شىعىنىن اشىق ايتپاي وتىر. الايدا ساراپشىلار شىعىن 8-15 مىڭ اراسىندا دەگەندى كەلتىرەدى.

قاراباق سوعىسى رەسەي قارۋىنىڭ دا ۇرىس دالاسىنداعى پارمەنىن كورسەتتى. ارمەنيا تاراپى 95% رەسەيلىك جانە كەڭەستىك قارۋمەن جاراقتانعان بولاتىن. ال ازەربايجان تۇركيا، يزرايل، ناتو ەلدەرىنەن قارۋلانعان قۋاتتى زاماناۋي اسكەرگە يە ەكەنى ناقتى كورىندى. بۇل قازاقستانعا دا ۇلكەن  سيگنال بولدى. ۇرىس قيمىلدارىنا جاڭا تاكتيكا مەن قارۋ الۋ كەرەكتىگىن بايقالدى.

كا مىرزا

Abai.kz