وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك ورگاندارى جۇمىسىنىڭ 2011 جىلعى قورىتىندىسى مەن اعىمداعى جىلعا ارنالعان ماقسات-مىندەتتەر جونىندە اۋقىمدى ەسەپتىك كەزدەسۋىن وتكىزگەن بولاتىن.  القالى جيىننىڭ اۋقىمدىلىعى سول، ونى وسكەمەندەگى «ءۇلبى» مادەنيەت سارايىنا جينالعان مىڭعا جۋىق تۇرعىنداردان بولەك شاھارداعى لەد-پانەلدەر مەن «وتاU تV» ساندىق-سپۋتنيكتىك تەلەارناسى ارقىلى بەرىسى وبلىس، ارىسى رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى تىكەلەي ەفيردەن تاماشالادى. ايتا كەتەيىك، مۇنداي تىڭ باستاما ەلىمىزدە العاش رەت قولعا الىندى.

القالى جيىننىڭ اۋقىمى كەڭ بولدى

ەسەپتىك كەزدەسۋ باستالماي تۇرىپ مادەنيەت ۇيىنە جينالعان اۋداندار مەن قالالاردىڭ وكىلدەرىن، جاۋاپتى باسقارمالار مەن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باسشىلارى قابىلداپ، سول جەردە بىرقاتار ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تاپقان-دى.

جيىنعا وبلىس ورتالىعىنا جاقىن ورنالاسقان اۋدان-قالالاردىڭ جاۋاپتى وكىلدەرى، وبلىستىق باسقارمالاردىڭ، دەپارتامەنتتەردىڭ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ باسشىلارى، اقپارات قۇرالدارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارى قاتىستى. جيىننىڭ ەڭ باستى قوناعى رەتىندە استانادان ارنايى ات شالدىرىپ كەلگەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ مەملەكەتتىك ينسپەكتورى سالىمگەرەي بەكبەرگەنوۆ مىرزا قاتىستى.

وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك ورگاندارى جۇمىسىنىڭ 2011 جىلعى قورىتىندىسى مەن اعىمداعى جىلعا ارنالعان ماقسات-مىندەتتەر جونىندە اۋقىمدى ەسەپتىك كەزدەسۋىن وتكىزگەن بولاتىن.  القالى جيىننىڭ اۋقىمدىلىعى سول، ونى وسكەمەندەگى «ءۇلبى» مادەنيەت سارايىنا جينالعان مىڭعا جۋىق تۇرعىنداردان بولەك شاھارداعى لەد-پانەلدەر مەن «وتاU تV» ساندىق-سپۋتنيكتىك تەلەارناسى ارقىلى بەرىسى وبلىس، ارىسى رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى تىكەلەي ەفيردەن تاماشالادى. ايتا كەتەيىك، مۇنداي تىڭ باستاما ەلىمىزدە العاش رەت قولعا الىندى.

القالى جيىننىڭ اۋقىمى كەڭ بولدى

ەسەپتىك كەزدەسۋ باستالماي تۇرىپ مادەنيەت ۇيىنە جينالعان اۋداندار مەن قالالاردىڭ وكىلدەرىن، جاۋاپتى باسقارمالار مەن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باسشىلارى قابىلداپ، سول جەردە بىرقاتار ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تاپقان-دى.

جيىنعا وبلىس ورتالىعىنا جاقىن ورنالاسقان اۋدان-قالالاردىڭ جاۋاپتى وكىلدەرى، وبلىستىق باسقارمالاردىڭ، دەپارتامەنتتەردىڭ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ باسشىلارى، اقپارات قۇرالدارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارى قاتىستى. جيىننىڭ ەڭ باستى قوناعى رەتىندە استانادان ارنايى ات شالدىرىپ كەلگەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ مەملەكەتتىك ينسپەكتورى سالىمگەرەي بەكبەرگەنوۆ مىرزا قاتىستى.

- وتكەن 2011 جىل ءبىزدىڭ وبلىس ءۇشىن تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعى اياسىنداعى ايتۋلى قوعامدىق-ساياسي، الەۋمەتتىك-ماڭىزدى وقيعالارعا تولى، ايشىقتى مادەني-بۇقارالىق ءىس-شارالار-مەن ەرەكشەلەنگەن جىل بولدى، - دەپ ءسوزىن باستاعان وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ ءبىر ساعاتقا جۋىق ۋاقىت بويى ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جەتىستىكتەرى مەن تابىستارى جايىندا، ورىندالعان مىندەتتەر تۋراسىندا بايان ەتتى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، بۇعان دەيىن بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ ەسەپتىك جيىندارى وتكىزىلگەن. بارلىعى 972 كەزدەسۋگە 130 مىڭنان استام ادام قاتىسىپ، ولاردىڭ تاراپىنان 2265 سۇراق پەن ۇسىنىس كەلىپ تۇسكەن. بۇل - وتكەن جىلعىمەن سالىستىرعاندا 1074-كە كەم. سۇراقتاردىڭ بۇلايشا ازايۋى جەرگىلىكتى جەردەگى اتقارۋشى ورگاندار جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى، حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقاندىعىن ايعاقتاسا كەرەك. ايماق باسشىسى وسىنى ەسكەرىپ، بيىلدان باستاپ وبلىستاعى بارلىق اكىمدەر ەكى مارتە ەل الدىندا ەسەپ بەرەتىندىگىن جەتكىزدى.

جالپاق جۇرت ايماق باسشىسى بەردىبەك ساپارباەۆتى ۇنەمى ات ۇستىندە، ەل ارالاپ جۇرگەن كەزىندە كورەدى. ماسەلەنى سول جەردە شەشۋدى ءجون سانايتىن اكىم بىلتىر وبلىستىڭ بارلىق قالالارى مەن اۋداندارىندا 143 رەت جۇمىس ساپارىمەن بولىپتى. وسى ورايدا 237 ەلدى مەكەنگە ات باسىن تىرەپ، حالىقپەن 198 كەزدەسۋ وتكىزگەن. ول جيىندارعا ۇزىن سانى 56 مىڭنان استام ادام قاتىسىپتى. بۇعان قوسا بارلىعى 609 نىساندى ارالاپ كورگەن.

ءوڭىردىڭ جالپى ءونىمى ون جىلدا بەس ەسە ءوستى

ءوڭىردىڭ جالپى ءونىمى 1 تريلليون 400 ميلليارد تەڭگەدەن اسىپ وتىر، بۇل - وبلىستىڭ ءاربىر تۇرعىنىنا شاققاندا 7 مىڭ دوللاردان كەلەدى ەكەن. ياعني، 2001 جىلعى كورسەتكىشتەن 5 ەسەگە كوپ. ونەركاسىپ ءوندىرىسىنىڭ كولەمى شامامەن 800 ميلليارد تەڭگەنى قۇراپ، 10,1 پايىزدىق وسىمگە (رەسپۋبليكاداعى ۇلەسى 5,1%) قول جەتكىزدىك. 2015 جىلعا قاراي مۇنى 7,7%-عا دەيىن جەتكىزۋ كوزدەلۋدە.

وتكەن ءبىر جىلدا 6,5 مىڭ وتباسى جاڭا پاتەرلەرگە يە بولسا، اۋىلدى جەرلەردە 186 جاس مامان نەسيە ارقىلى باسپاناعا قول جەتكىزدى.

ودان بولەك الەۋمەتتىك سالادا 75 نىسان قولدانىسقا بەرىلدى. مۇنىڭ ءبارى تۇرعىنداردىڭ ءال-اۋقاتىنا، جاقسى تۇرمىس كەشۋىنە وڭ اسەرىن تيگىزگەنى انىق. بايقاپ وتىرساق، اتقارىلعان شارۋالار از ەمەس، الايدا الدا تۇرعان مىندەتتەر ودان دا اۋقىمدى. ءوز سوزىندە وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ ەلباسى جولداۋىندا كورسەتىلگەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ الداعى ون جىلدىقتا باستى نازاردا ۇستالاتىن ماسەلە ەكەنىن قاداپ تۇرىپ ايتتى.

- ءبىزدىڭ نەگىزگى مىندەتىمىز - حالىقتى ەڭبەكپەن قامتۋ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ. ەڭبەكپەن قامتۋ سالاسىندا ەڭ الدىمەن جۇيەلى وقىتۋدى ۇيىمداستىرىپ، ءبىلىم الىپ شىققان ادامداردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋدا قولداۋ كورسەتىلۋى كەرەك. بىلتىر كاسىبي-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋدى قولعا العانبىز. وبلىس بيۋدجەتىنەن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانى نىعايتۋعا 1 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە اقشا بولدىك. ونەركاسىپ وكىلدەرى جانە كاسىپكەرلەردىڭ قاتىسۋىمەن وڭىردە كاسىبي-تەحنيكالىق ءبىلىمدى دامىتۋ جونىندە وداق جۇمىس ىستەيدى. «جۇمىسپەن قامتۋ - 2020» باعدارلاماسى اياسىندا اۋىلدىق جەرلەردە بيزنەستى قالاي ءتيىمدى جۇرگىزۋ كەرەكتىگىن وقىتۋ شارالارى ىسكە اسىرىلۋدا، 587 شاعىن نەسيە بەرىلدى. باعدارلامانىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا 5 ميلليارد تەڭگە يگەرىلدى، - دەپ اتاپ كورسەتكەن ايماق باسشىسى بەردىبەك ساپارباەۆ بيىل بۇل باعىتتا 6 ميلليارد تەڭگە قاراستىرىلعانىن، 13 مىڭ جۇمىس ورنى قۇرىلاتىنىن، قايتا وقىتۋدان 8,5 مىڭ ادام وتەتىنىن جانە 1200 شاعىن نەسيە بەرىلەتىنىن جەتكىزدى.

داعدارىسپەن كۇرەسۋگە دايىن وتىرمىز

جوبا دەمەكشى، بىلتىر يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى اياسىندا 16 ميلليارد تەڭگەنىڭ 9 جوباسى وندىرىسكە جول تارتقان-دى. جالپى اتالمىش باعدارلاما ىسكە اسىرىلا باستالعالى بەرى وڭىردە قۇنى 155 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايتىن 21 جوبا قولدانىسقا بەرىلىپ، قوسىمشا 25 ميلليارد تەڭگەنىڭ تاۋار ونىمدەرىن الدىق. 2,5 مىڭ جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشتىق.

ايماق باسشىسى كەزدەسۋ ۇستىندە ەۋروپا ەلدەرىن ەسەڭگىرەتىپ، ەندى بىزگە قاراي جىلجىپ كەلە جاتقان داعدارىستىڭ ەكىنشى تولقىنىنا توتەپ بەرۋ ءۇشىن بىرقاتار پروبلەمالاردى شەشۋ قاجەتتىگىن ناقتىلادى.

داعدارىس كەزىندە وڭىردەگى ءوندىرىس كولەمى 17%-عا دەيىن، ال جۇمىستان قىسقارعاندار قاتارى 19,1 مىڭ ادامعا دەيىن جەتۋى ىقتيمال. سوعان سايكەس تومەندەگىدەي ءىس-شارالار اتقارىلماق: يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق باعدارلاما اياسىندا - 2,8 مىڭ، «جۇمىسپەن قامتۋ - 2020» باعدارلاماسىمەن - 2,6 مىڭ، وڭىرلىك «جول كارتاسى» اياسىندا - 1 مىڭ، شاعىن جوبالار كارتاسى بويىنشا - 11 مىڭ، قولجەتىمدى باسپانا باعدارلاماسىمەن 2 مىڭ ادام ەڭبەكپەن قامتىلماق. ناتيجەسىندە بارلىعى 20,2 مىڭ ادام كاسىپپەن اينالىسۋ مۇمكىندىگىنە يە بولماق.

بۇگىنگى كۇنى ماسەلەسى شەشىلمەي تۇرعان بىرقاتار كاسىپورىندار بار. ولار: زىريان اۋدانىنداعى «سەرەبريانكا بەيورگانيكالىق ءوندىرىس زاۋىتى» جشس، گلۋبوكوە اۋدانىنداعى «كاپيتال قۇس فابريكاسى» جشس، شەمونايحا اۋدانىنداعى «ەرتىس حيميا-مەتاللۋرگيالىق زاۋىتى» اق. اتالعان كاسىپورىنداردىڭ كۇرمەۋى قيىن كۇردەلى ماسەلەلەرىن شەشىپ، جۇمىسىن جانداندىرۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە ارنايى جۇمىس توبى قۇرىلىپ، ارەكەت ەتۋدە.

يندۋستريالاندىرۋ جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋدا كاتونقاراعاي جانە گلۋبوكوە اۋداندارىنىڭ جۇمىسى ماردىمسىز. وبلىس ورتالىعىندا يندۋستريالدى ايماقتى قولدانىسقا بەرۋ جانە ءوندىرىس ورىندارىن ورنالاستىرۋ جاعى ءالى كۇنگە اياقتالماي وتىر. وسى تۇيتكىلدەردى العا تارتقان اكىم اۋداندار اكىمدەرىنە، كاسىپكەرلىك جانە ونەركاسىپ، اۋىلشارۋاشىلىعى باسقارمالارىنىڭ باسشىلارىنا شالعاي ايماقتاردا، شەكاراعا جاقىن ورنالاسقان ەلدى مەكەندەردە جاڭا وندىرىستەر اشۋدى شيراتۋ كەرەكتىگىن مىقتاپ تاپسىردى.

ءوڭىردى دامىتۋ ماقساتىندا باستى نازار تىرەك اۋىلدار قۇرۋعا اۋدارىلعان-دى. ول ءۇشىن بيۋدجەتتەن 635 ميلليون تەڭگە بولىنگەن. اۋىلدى جەردە يندۋستريالدى ايماق قۇرۋدىڭ ناقتى مىسالى كوكپەكتى اۋدانىنداعى قۇنى 5,9 ميلليارد تەڭگە تۇراتىن «ەلىم-اي كوكپەكتى» ينۆەستيتسيالىق جوباسىن ايتۋعا بولادى. جوبا تولىق ورىندالسا، 400 جۇمىس ورنى اشىلماق. ايتا كەتەيىك، اتالعان اۋدانداعى كوكجايىق تىرەك ەلدى مەكەنىن قارجىلاندىرۋعا مەملەكەتتەن 1998 ميلليون تەڭگە قاراستىرىلعان.

ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ ءبىرسىپىراسى اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىندا بار. مۇنداعى باسىم باعىت - مال شارۋاشىلىعى. اعىمداعى جىلى مال باسىن شامامەن 1 ميلليونعا دەيىن جەتكىزۋ، سونىڭ ىشىندە اسىل تۇقىمدى مال سانىن 5-تەن 7%-عا دەيىن ارتتىرۋ كوزدەلگەن.

سيىر ەتىن ونەركاسىپتىك نەگىزدە ءوندىرۋ 11%-عا دەيىن وسەدى، ونىڭ ىشىندە سىرتقى ساۋدا كولەمى 4 مىڭ توننادان كەم ەمەس. قازىرگى ۋاقىتتا ەتتى ەكسپورتتاۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر.

اسىل تۇقىمدى ءىرى قارا مالدىڭ وبلىستاعى ورتاشا ۇلەس (6,7%) سالماعى زايسان، كاتونقاراعاي اۋداندارىندا 1%-دان ءسال اسسا، تارباعاتايدا - 1,4%، كۇرشىمدە - 2,5%.

- بۇل اۋداندار ءسۇتتى سيىرلاردى وسىرۋمەن، ولاردىڭ ونىمدەرىن وڭدەۋمەن جەتكىلىكتى تۇردە اينالىسپايدى. «جايلاۋ» باعدارلاماسى، مىنەكي، ءۇشىنشى جىل قاتارىنان جۇزەگە اسىرىلۋدا، مال ساتىپ الۋعا شاعىن نەسيەلەر بەرىلىپ وتىر. «ەرتىس» اكك ارقىلى 150 ميلليون تەڭگە ءبولىندى. اگروونەركاسىپتى العا باستىرامىز دەسەك، وسىنىڭ ءبارىن پايدالانۋىمىز كەرەك، - دەپ ءسوزىن جالعاستىرعان وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ بيىل 7 مىڭداي مال باسى ساتىپ الىناتىندىعىن، ونىڭ 30%-ى شەتەلدىك سەلەكتسيا بولاتىنىن ايتتى.

بۇگىنگى تاڭدا مال ونىمدەرىن كادەگە جاراتاتىن وڭىردە 3 سەرۆيستىك-دايىنداۋ ورتالىق جۇمىس ىستەيدى، بيىل ولاردىڭ قاتارى تاعى دا ءۇش ورتالىقپەن تولىعادى.

اۋىلشارۋاشىلىعىنىڭ جەتەكشى سالاسىنىڭ ءبىرى - ەگىنشىلىك. الايدا ايماقتا ەگىستىك القاپتاردى وڭتايلاندىرۋ جانە ونىمدىلىكتى ارتتىرۋ، تىڭايتقىشتاردى قولدانۋ، تۇقىم ساپاسىن جاقسارتۋ جاعى ءسال كەمشىن سوعۋدا. سونداي-اق، گلۋبوكوە (30%), شەمونايحا (28%) جانە زىريان (28%) اۋداندارىندا وسىرىلەتىن ءداندى-داقىلداردىڭ ىشىندە كۇنباعىستىڭ ۇلەسى تىم جوعارى. وسى ورايدا اكىم ديقانشىلىقپەن اينالىساتىن اۋدانداردىڭ باسشىلارىنا جەردىڭ مۇمكىندىگىن ءجۇز پايىزعا پايدالانىپ، ءارتۇرلى تىڭايتقىشتار مەن جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن ونىمدىلىك كورسەتكىشىن ەڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتكىزۋدى مىندەتتەدى. بۇعان قوسا نە قاراجاتى جەتكىلىكسىز، نە اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكالارى جوق شاعىن شارۋا قوجالىقتارىنىڭ جۇمىسىن رەتكە كەلتىرۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتتى.

ەكولوگيا ماسەلەسى - ەرەكشە نازاردا

بۇدان سوڭ اكىم ەكولوگيا ماسەلەسىنە توقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا، وسكەمەن قالاسىندا قوعام وكىلدەرىنىڭ باستاماسىمەن تۇڭعىش رەت بيۋدجەتتىك ەمەس قاراجاتتىڭ كومەگىمەن ەكولوگيالىق مونيتورينگ جۇرگىزىپ جانە اۋانىڭ قۇرامىنداعى زياندى زاتتاردىڭ بار-جوعىن قاداعالاپ وتىراتىن وڭىرلىك اۆتوماتتاندىرىلعان اقپاراتتىق جۇيە ىسكە قوسىلدى. ەكولوگيالىق بولجاۋ ساراپتامالىق ورتالىعى قۇرىلدى. ودان بولەك نەشە جىلدان بەرى باتپاقتان كوز اشپاعان كومەندانتكا وزەنىنىڭ ارناسى تازارتىلىپ، اباتتاندىرىلىپ، پيونەر وزەنىنىڭ ارناسى قايتا قالپىنا كەلتىرىلدى. وبلىستاعى ءىرى قالالارمەن قاتار اۋدان-اۋىلداردا دا كوگالداندىرۋ، اباتتاندىرۋ جۇمىستارى قولعا الىنعان. ونەركاسىپ ورتالىعىنا اينالعان وسكەمەننىڭ ەكولوگيالىق احۋالى رەسپۋبليكالىق كوميسسيانىڭ قاتاڭ باقىلاۋىندا. قوعامدىق كەڭەس وكىلدەرى مەن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ تىزە قوسىپ اتقارعان بىرقاتار كەشەندى ءىس-شارالار ناتيجەسىندە قورشاعان ورتانىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك تۋدى. دەي تۇرعانمەن، اكىم شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك نىساندارىنىڭ، كولىكتەردىڭ سىرتقا شىعاراتىن زياندى قالدىقتارى قاداعالاۋشى ورگاندار تاراپىنان دۇرىس قارالماي وتىرعانىن ايتتى.

بۇل كۇندە وبلىستا ون مىڭنان استام ادام باسپانا كەزەگىندە تۇر. سونىڭ ءتورت مىڭعا جۋىعى وسكەمەن قالاسىندا. دەگەنمەن، بىلتىر سالىنعان 2338 پاتەر از دا بولسا وڭىردەگى تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇرعانداردىڭ قاتارىن ازايتقانى انىق. وبلىس ورتالىعىندا 15 كوپقاباتتى جانە 150 جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. سونىمەن قاتار زىريان جانە ريددەر قالالارىندا، شەمونايحا، زايسان، كوكپەكتى (كوكجايىق اۋىلى) اۋداندارىندا جوبا اياسىندا ەكى پاتەرلى تۇرعىن ۇيلەر سالىنىپ جاتىر. جەر تەلىمدەرىن ءبولۋدى جانە جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتامالاردى ازىرلەۋدى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. «مەيىرىم» باعدارلاماسىمەن جانە قابىلدانعان كەشەندى ءىس-شارالاردىڭ ناتيجەسىندە وبلىستاعى جەتىمدەر ۇيلەرىنىڭ 3,5 مىڭ بالاسىن باسپانامەن قامتۋ كوزدەلىپ وتىر.

ەسكىرگەن تۇرعىن ۇيلەردى جاڭعىرتۋ باعدارلاماسى دا بيىل ءوز جالعاسىن تاپپاق. وعان رەسپۋبليكا بيۋدجەتىنەن 812,5 ميلليون تەڭگە قارجى بولىنگەن. اكىمنىڭ ايتۋىنشا، وبلىس قالالارىنداعى كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ جارتىسىنان كوبىسىنىڭ توزىعى جەتكەن. سول سەبەپتى تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدى شارۋاشىلىعىن كەشەندى تۇردە جاڭعىرتۋ قولعا الىنىپ، 117 ءۇي جوندەۋدەن ءوتتى، سونىڭ ىشىندە وسكەمەندە 93 ءۇي باعدارلامانىڭ شاپاعاتىن كوردى.

شالعاي ەلدى مەكەندەرمەن قاتىناس جاعدايى دا كەزدەسۋدە جەكە اڭگىمەگە ارقاۋ بولدى. اسىرەسە، كۇرشىم، كاتونقاراعاي، زايسان، ۇلان، زىريان اۋداندارىنىڭ شەتتەگى اۋىلدارىنا اۆتوبۋستار جۇرمەيدى. بۇل ماسەلەنى شەشۋدى ايماق باسشىسى اۋدان اكىمدەرى مەن ءتيىستى باسقارما باسشىلارىنا تاپسىردى.

قازىرگى كۇنى وڭىردە 7,3 ميلليارد كۆت/ساعات ەلەكتر قۋاتى وندىرىلۋدە، سوعان قاراماستان ەنەرگياعا دەگەن تاپشىلىق 1,4 ميلليارد كۆت/ساعاتتى قۇرايدى. وسى رەتتە بۇلاق سەس-ءىن، شاعىن جانە ورتا دەڭگەيلى وزەندەردە سۋ-ەلەكتر ستانسالارىن سالۋ، سونداي-اق، سوگرا، وسكەمەن، زىريان جەو-لارىن جوندەۋدەن وتكىزۋ قۋات كوزى تاپشىلىعىن جويۋعا ءبىرشاما كومەك بولماق.

ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمداردىڭ 70-تەن 90 پايىزعا دەيىن ەسكىرۋى، قولدانىس مەرزىمىنىڭ اياقتالۋى ۇلكەن پروبلەماعا اينالعان. ونىڭ ۇستىنە كوممۋنالدىق تولەمدەرگە قايتاراتىن بەرەشەك كولەمى دە از ەمەس، باقانداي - 338 ميلليون تەڭگە.

قاي كەزدە دە حالىقتى مازالايتىن دۇنيە - الەۋمەتتىك ماسەلەلەر. ءوزىنىڭ بايانداماسىندا وبلىس اكىمى بۇل تاقىرىپقا تەرەڭىرەك توقتالىپ، جان-جاقتى ايتىپ ءوتتى.

- بيىل ءبىز اپاتتىق مەكتەپتەردىڭ ورنىنا 26 جاڭا ءبىلىم وشاعىن قولدانىسقا وتكىزەمىز. وتكەن جىلى 1800 ورىندىق 15 بالاباقشا اشىلدى. وڭىردەگى مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردى بالاباقشامەن قامتۋ دەڭگەيى رەسپۋبليكالىق ورتاشا كورسەتكىشتەن جوعارى، دەسەك تە، قازىر بالاباقشا كەزەگىندە 13 مىڭنان استام بالا تۇر. اعىمداعى جىلى التى بالا-باقشانىڭ قۇرىلىسى باستالدى، ونىڭ ۇشەۋى كوپ ۇزاماي اشىلادى. بارلىعى 3,5 مىڭ بالانى قامتۋ جوسپاردا بار، - دەپ تۇسىندىرگەن بەردىبەك ساپارباەۆ وسكەمەن قالاسى مەن كوكپەكتى، زايسان، شەمونايحا اۋداندارىندا بالالار لاگەرىن ىسكە قوسۋدى تاپسىردى.

بىلىمنەن سوڭ باستى نازار دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا اۋدى. وبلىس باسشىسىنىڭ ەسەبىنشە، اتالعان سالاعا جىل سايىن بيۋدجەتتىك قارجىنىڭ جيىرما پايىزدان استامى بولىنەدى. قىرۋار قارجىنىڭ بەرىلىپ جاتقانىنا قاراماستان ناتيجە اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ەمەس، ونكولوگيالىق، جۇرەك، تۋبەركۋلەز اۋرۋلارىمەن سىرقاتتانعاندار جانە قايتىس بولعانداردىڭ كورسەتكىشى ءالى دە تومەندەمەۋدە.

دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋدى قارجىلاندىرۋ جىل سايىن ارتىپ كەلەدى، كەيىنگى ءۇش جىلدا 2,6 ميلليارد قارجى ءبولىنىپتى. الايدا قىمباتقا ساتىپ الىنعان زاماناۋي جاڭا مەديتسينالىق قۇرىلعىلار ءتيىمدى پايدالانىلماۋدا، سەبەبى ونى كادەگە جاراتاتىن كادرلار جەتكىلىكسىز. ءوز سوزىندە اكىم مەديتسينا ماماندارىنىڭ تاپشىلىعىن جويۋدى جاۋاپتى باسقارمانىڭ باسشىسىنا جۇكتەدى.

ادام كاپيتالىن ارتتىرۋ ماقساتىندا الداعى ۋاقىتتا وڭىردە 29 وتباسىلىق-دارىگەرلىك امبۋلاتوريا قۇرىلىسى جۇرگىزىلمەك. تۇرعىنداردى ءجۇز پايىزعا مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتكىزۋ دە كۇن تارتىبىنە قويىلعان. حالىقتىڭ سالاۋاتتىلىعىن كوتەرۋ ءۇشىن بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ كەرەك، سپورتتىق نىساندار ەلدىڭ يگىلىگىنە جاراتىلۋى ءتيىس.

الەۋمەتتىك دۇكەندەر سانىن ارتتىرۋ كەرەك

بيزنەستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى اياسىندا وتكەن ءبىر جىلدىڭ ىشىندە 11,8 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايتىن 3,5 مىڭ مەموراندۋمعا قول قويىلعان. الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋىنە وڭىردەگى ءىرى كاسىپورىندار مەن جەكەلەگەن بيزنەس وكىلدەرى شاماسى كەلگەنشە قول ۇشىن سوزىپ باعۋدا.

حالىقتىڭ قابىرعاسىنا باتقان تۇيتكىلدى پروبلەمانىڭ ءبىرى - ازىق-تۇلىك باعاسى. بۇل رەتتە اتقارۋشى بيلىك قاراپ وتىرعان جوق، جىل كولەمىندە جارمەڭكەلەر وتكىزىپ، ءتۇرلى مەموراندۋمدار جاساسىپ، تۇراقتاندىرۋ قورىن قۇرىپ، سول ارقىلى ەڭ نەگىزگى ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ باعاسىن وسىرمەۋگە ارەكەت ەتۋدە. بىلتىر ايماقتا 684 اۋىل شارۋاشىلىق جارمەڭكەسى وتكىزىلىپ، 5 مىڭعا تاقاۋ مەموراندۋمعا قول قويىلدى، قوسىمشا الەۋمەتتىك دۇكەندەر جەلىسى اشىلدى. تۇراقتاندىرۋ قورىنا 1,5 ميلليارد تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، وعان ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ توعىز ءتۇرى بويىنشا (كارتوپ، ورامجاپىراق، ءسابىز، قىزىلشا، پياز، قاراقۇمىق، كۇرىش، قانت، كۇنباعىس مايى) قور جينالدى. وسكەمەندە تۇراقتاندىرۋ قورىنىڭ تاۋارلارى ەسەبىنەن 24 ساۋدا نۇكتەسى جۇمىس ىستەيدى. الايدا مۇنىڭ ءوزى جەتكىلىكسىز. كەلەشەكتە الەۋمەتتىك دۇكەندەر جەلىسىن كەڭەيتە ءتۇسۋ جوسپارلانىپ وتىر.

ەسەپتىك كەزدەسۋدە مادەنيەت پەن تاريح تاقىرىبى دا تاسادا قالمادى. بايانداماشى وڭىردەگى مادەني-تاريحي، ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەردى جاڭعىرتىپ، تۇرعىنداردىڭ مادەني دەڭگەيىن ودان ارى كوتەرۋ قاجەتتىگىن ايتتى. ەسكىنىڭ كوزىنە اينالعان ەسكەرتكىشتەردىڭ كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن تاربيەلىك ءمان-مازمۇنى زور ەكەندىگى راس. سول سياقتى ۇلتىمىزدىڭ ۇلى پەرزەنتتەرى اباي، شاكەرىم، مۇحتار، ورالحان بوكەيدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن جۇرتشىلىققا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ دا - اعا ۇرپاقتىڭ پارىزى. وسىنىڭ ءبارىن جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرۋدى اكىم مادەنيەت باسقارماسىنا جانە اۋدان-قالالاردىڭ اكىمدەرىنە تاپسىردى. ودان بولەك وبلىس تۇرعىندارىنىڭ كوزايىمىنا اينالعان «تۋعان جەرگە - تاعزىم»، «تۋعان ەل - التىن بەسىگىم» اكتسيالارى، فورۋمدار، حالىقارالىق بال فەستيۆالى سەكىلدى شىعىستىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، ابىرويىن اسقاقتاتاتىن ءىس-شارالار بيىل دا جالعاسا بەرمەك. ايتپاقشى، وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ ءوز سوزىندە تۇڭعىش رەت ءبىزدىڭ شىعىستا رەسپۋبليكالىق «اعاجاي، التاي» مۋزىكالىق بايقاۋى جانە «بالاپان» بالالار بايقاۋى وتەتىندىگىن ءمالىم ەتتى. سونىمەن بىرگە وڭتۇستىك قازاقستان جانە قىزىلوردا وبلىستارىندا «شۇعىلالى شىعىس» اتتى شىعىس قازاقستاننىڭ مادەني كۇندەرى وتەتىنىن ايتتى.

بيىل مادەني ەسكەرتكىشتەردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە، وسكەمەندەگى قازاق دراما تەاترىنىڭ قۇرىلىسىنا، اۋىلدىق مادەنيەت كلۋبتارىن، شىعارماشىلىق ۇيلەرىن جوندەۋگە، حوككەي مودۋلدەرىن، جەكپە-جەك سارايىن، جەڭىل اتلەتيكا مانەجىن، جابىق فۋتبول الاڭىن سالۋعا قاراجات بولىنگەن.

وبلىس ورتالىعىندا اعىمداعى جىلى «مەگا»، «مەترو» ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى، تولايىم ساۋدا بازارى، 120 ورىندىق قوناقۇي، نەكە سارايى سالىنىپ، مەتاللۋرگتەر سارايى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلەدى. ايتا كەتەيىك، وسكەمەندەگى مەتاللۋرگتەر سارايى جەكەمەنشىك يەلىكتەن مەملەكەت قاراماعىنا بەرىلدى.

اكىمنىڭ سوزىنە قاراعاندا، بيىل وڭىردە ورىندالۋىن كۇتكەن شارۋالار كوپ ەكەن. وسىنىڭ ءبارىن تۇسىندىرە كەلە بەردىبەك ساپارباەۆ ايماقتىڭ يگىلىگى ءۇشىن اتقارىلاتىن اۋقىمدى ىستەردى بىرلەسە وتىرىپ جۇزەگە اسىرۋعا شاقىردى.

«اباي-اقپارات»