كەيىنگى كەزدە ايەلدەر مەن قىزداردىڭ شىلىم شەگۋىن ءجيى كورەتىن بولدىق. ءتىپتى كەيدە مەكتەپتەردىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتساڭ 14-15 جاستاعى شىناشاقتاي قىزدار توپتاسىپ الىپ تەمەكى تارتىپ تۇرعانىن كورەسىڭ. كورەسىڭ دە قىنجىلاسىڭ. باياعىدا ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدە دە ايەلدەردىڭ كازيتتىڭ جىرتىندىسىنا ورالعان ماحوركانى تارتىپ وتىرعاندارىن كورۋشى كوردىك. بىراق ولاردى ايىپتاۋعا بولمايتىن، ويتكەنى ءبىرىنىڭ كۇيەۋى سوعىستا قازا تاپتى، بىرەۋلەرى جاقىندارىنان ايىرىلىپ جاتتى، ءبىر جاعىنان ازاپتى تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتى بار. باسىنداعى قاسىرەتتەرىن از دا بولسا جەڭىلدەتۋ ءۇشىن تەمەكى تارتاتىنىن شىعار دەيتىنبىز.

ال قازىر جاس قىزداردىڭ، جاس كەلىنشەكتەردىڭ «بايى ءولىپ، باعى كۇيىپ» جاتقانداي ءجىپ-جىڭىشكە سىمداي سيگارەتتەردى قۇنىعا سورعاندارىن كورەسىڭ. ءارى ولارعا «ءاي دەر اجە، قوي دەر قوجا» جوق. گەندەرلىك ساياساتتىڭ تەرىس اسەرى كوزگە ۇرىپ تۇر. بۇرىن وسىنداي ادەپسىزدىكتى، تارتىپسىزدىكتى كورسەك، قوعامدىق تۇرعىدان ەسكەرتۋ جاساۋعا بولاتىن. قازىر اۋزىڭدى اشىپ كور!

راس، سوڭعى جىلداردا ەلىمىزدە جۇرت جاپپاي باراتىن كوپشىلىك جەرلەردە، قوعامدىق كولىكتەردە، جۇمىس ورىندارىندا، تاعى باسقا ورىنداردا تەمەكى شەگۋگە ارنايى زاڭمەن تولىقتاي تىيىم سالىندى. الايدا سوعان قاراماستان شىلىم شەگۋشىلەر، ونىڭ ىشىندە قىزدار مەن ايەلدەر ازايۋ ورنىنا كوبەيىپ بارادى.

جەر بەتىندە 1,1 ملرد شىلىم شەگۋشى بولسا قازىر سونىڭ ۇشتەن بىرىنە جۋىعىن ايەلدەر قۇرايدى ەكەن. ءارى تەمەكى وندىرىسىمەن اينالىساتىن كومپانيالار سوڭعى جىلداردا ءوز ونىمدەرىن كوبىنە ايەل تۇتىنۋشىلارعا باعىتتايتىن بولدى. قازاقساندا ناقتى زەرتتەۋ جۇرگىزىلمەگەن. رەسەيدە بىرنەشە جىل بۇرىن جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ دەرەكتەرىنە قاراعاندا مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشى قىزداردىڭ 24 پايىزى، ۇلداردىڭ 27 پايىزى تەمەكى تارتادى ەكەن. قازاقستاندا مۇنداي كورسەتكىش رەسەيدەن ارتىق بولماسا كەم ەمەس دەپ ويلايمىن. قىزىق بولعاندا بۇكىل دۇنيە جۇزىندە شىلىمقور ەركەكتەر سانى كەمىپ، كەرىسىنشە شىلىمقور ايەلدەر سانى كۇرت ارتىپ بارادى.

بىرقاتار زەرتتەۋشىلەر مۇنداي قۇبىلىسقا نىسانالى ماركەتينگ پەن تەمەكى جارناماسى اسەر ەتىپ وتىر دەپ ەسەپتەيدى. بۇدان ون جىلداي بۇرىن الەمدە 250 ميلليون ايەل شىلىم شەگەتىن بولسا ەندى تاياۋ جىلداردا ونىڭ سانى جارتى ميللياردقا جەتپەك. دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمنىڭ دەرەكتەرىنە قاراعاندا جىل سايىن شىلىمقورلىقتان 8 ميلليون ادام قازا تابادى ەكەن. 1,2 ملن ادام وزدەرى شەكپەسە دە باسقالاردىڭ شەككەن تەمەكى ءتۇتىنىنىڭ سالدارىنان كوز جۇمادى. قازاقستان تەمەكى تارتۋدان ورتا ازيا مەن ەاەو ەلدەرى اراسىندا 17 پايىزبەن ءۇشىنشى ورىندا. ەڭ از تارتاتىن ەلدەر تۇركمەنستان (4 پايىز) مەن وزبەكستان (9 پايىز). ەڭ شىلىمقور ەل – رەسەي (27 پايىز).

تەمەكى ونەركاسىبىنىڭ الپاۋىتتارى ونىمدەرىن وتكىزۋ ءۇشىن نە ءبىر ءتۇرلى ايلا-شارعىلارعا بارۋدا. ادەيى ايەلدەرگە باعىتتالعان وتە ادەمى ديزاينمەن جسالعان، جىڭىشكە سيگارەتتەرگە باسىمدىقتار بەرىلۋدە. سيگارەتتەن گورى زيانسىز دەگەن جەلەۋمەن IQOS, glo, lil, Jouz سياقتى شىلىم قىزدىرعىش گادجەتتىك قۇرىلعىلاردى كوپتەپ شىعارىلا باستادى. قورقور دەگەن بالەكەت تە وزىندىك «موداعا» اينالعان سياقتى. قورقور جۇرگەن جەردىڭ بارىندە دەرلىك باڭگىلىك (ەسىرتكىلىك) ساۋدا قاتار جۇرەتىنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى.

جالپى عالىمدار شىلىم دا ەسىرتكى ءتارىزدى تاۋەلدىلىك تۋعىزاتىن نيكوتيندىك زات ەكەندىگىن دالەلدەگەن. تەمەكىنىڭ زيانسىز دوزاسى دەگەن بولمايدى! تەمەكى ونىمدەرى ايەل اعزاسىنا وتە زياندى. تەمەكى ونىمدەرىنىڭ بارلىق تۇرلەرى تاۋەلدىلىك تۋعىزادى!

وكىنىشكە قاراي شىلىمقور قاتىندار دا شىلىمقور ەركەكتەر سياقتى تەمەكىدەن پايدا بولاتىن زارداپتار سالدارىنان قازا تاۋىپ جاتىر. ءارى بۇل تسيفرلار جىلدان جىلعا ءوسىپ بارادى. اسىرەسە بۇل ايەلدەردىڭ ادام ۇرپاعىن دامىتۋ (جىنىس، قىناپ، جاتىر مويىنى، ومىراۋ) ورگاندارىنىڭ قاتەرلى وبىر مەن جالپى وستەوپوروز دەرتىنە ۇشىراۋ ىقتيمالدىعىن ارتتىرىپ وتىر. سيگارەتكە كەتەتىن شىعىندار وتباسى بيۋدجەتىنە دە تەرىس ىقپالىن تيگىزەتىنى تاعى بار.

سوندىقتان ءار وتباسىندا، ءار ۇجىمدا شىلىمقورلىقتىڭ زارداپتارى تۋرالى ءجيى ايتىلىپ، باق-دا تەمەكىگە قارسى ناسيحات جۇيەلى جۇرگىزىلسە دەيمىن.

مارات ءبايدىلداۇلى

Abai.kz