جۋىردا  بولعان «قوعام جانە قالامگەر» اتتى پلەنۋمدا جازۋشىلاردىڭ ءحىV قۇرىلتايى 24 قىركۇيەكتە وتەتىن بولىپ شە¬شىل-ءدى. قالاي دەسەك تە، الداعى قۇرىلتاي قىزىق بولعالى تۇر. 16 جىل توراعا بولعان نۇرلان ورازالين ورىنتاعىن بوساتا ما، الدە تاعى دا سايلاۋعا تۇسە مە؟ توراعالىققا كىمدەر تالاسۋى مۇمكىن؟ وسى سۇراق قالامگەرلەردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ بولسىن كوڭىلىندە جۇرگەنى انىق.

جەتپىستى جەتەلەگەن ءبىر جازۋشىمىز وقىرماندارمەن كەزدەسۋدە: «وتكەن پلەنۋمدا باسقا شارۋا جايىنا قالىپ، بىرەۋلەر وداق توراعاسىن جارىسا ماقتاپ جاتتى.  سونشاما جابىلىپ ماقتايتىنداي نۇرلان ءورازاليندى ەشكىم اتىپ تاستاعالى جاتقان جوق قوي»، - دەگەنىن ەستىپ، مىرس ەتتىك. ۇزىنقۇلاقتان ەستىگەن تاعى ءبىر اڭگىمەدەن تۇيگەنىمىز، بۇل جولعى پلەنۋم وداق باسشىسىنىڭ جاساعان جاقسىلىعىن ءسوز ەتىپ، ءورازاليندى ءار ءتۇرلى وسەك-اياڭنان اراشالاپ، اقتاپ الۋعا باعىتتالعان جيىن بولىپ كەتىپتى-ءمىس. «پلەنۋمعا باردىڭىز با؟ پلەنۋم قاي دەڭگەيدە ءوتتى؟ الداعى قۇرىلتايدان نە كۇتەسىز؟ توراعالىققا كىمدى لايىقتى سانايسىز؟» ءبىراز اقىن-جازۋشىعا قويعان ءبىزدىڭ ساۋالىمىز وسى ەدى...

قابدەش ءجۇمادىلوۆ:

ورازالينگە «وركەنيەتتى تۇردە ورنىڭدى بوسات» دەدىم

جۋىردا  بولعان «قوعام جانە قالامگەر» اتتى پلەنۋمدا جازۋشىلاردىڭ ءحىV قۇرىلتايى 24 قىركۇيەكتە وتەتىن بولىپ شە¬شىل-ءدى. قالاي دەسەك تە، الداعى قۇرىلتاي قىزىق بولعالى تۇر. 16 جىل توراعا بولعان نۇرلان ورازالين ورىنتاعىن بوساتا ما، الدە تاعى دا سايلاۋعا تۇسە مە؟ توراعالىققا كىمدەر تالاسۋى مۇمكىن؟ وسى سۇراق قالامگەرلەردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ بولسىن كوڭىلىندە جۇرگەنى انىق.

جەتپىستى جەتەلەگەن ءبىر جازۋشىمىز وقىرماندارمەن كەزدەسۋدە: «وتكەن پلەنۋمدا باسقا شارۋا جايىنا قالىپ، بىرەۋلەر وداق توراعاسىن جارىسا ماقتاپ جاتتى.  سونشاما جابىلىپ ماقتايتىنداي نۇرلان ءورازاليندى ەشكىم اتىپ تاستاعالى جاتقان جوق قوي»، - دەگەنىن ەستىپ، مىرس ەتتىك. ۇزىنقۇلاقتان ەستىگەن تاعى ءبىر اڭگىمەدەن تۇيگەنىمىز، بۇل جولعى پلەنۋم وداق باسشىسىنىڭ جاساعان جاقسىلىعىن ءسوز ەتىپ، ءورازاليندى ءار ءتۇرلى وسەك-اياڭنان اراشالاپ، اقتاپ الۋعا باعىتتالعان جيىن بولىپ كەتىپتى-ءمىس. «پلەنۋمعا باردىڭىز با؟ پلەنۋم قاي دەڭگەيدە ءوتتى؟ الداعى قۇرىلتايدان نە كۇتەسىز؟ توراعالىققا كىمدى لايىقتى سانايسىز؟» ءبىراز اقىن-جازۋشىعا قويعان ءبىزدىڭ ساۋالىمىز وسى ەدى...

قابدەش ءجۇمادىلوۆ:

ورازالينگە «وركەنيەتتى تۇردە ورنىڭدى بوسات» دەدىم

پلەنۋم ءوزىنىڭ ەسكى ستيلىمەن ءبىرسارىندى ءوتتى. وزدەرىنىڭ قوراسىندا ىستەيتىندەر، سىيلىق العاندار شىعىپ سويلەدى ادەتتەگىدەي. ءبىراز ادامدى الدىن الا، كۇنى بۇرىن دايىنداعان عوي ەندى. مەن ءوزىم تەك تىڭدايىنشى دەپ بارعانمىن. ىلعي ماقتاۋلار بولىپ، ماسەلە كوتەرىلمەگەن سوڭ، شىداماي كەتىپ، ءسوز سويلەدىم. نۇرلان ورازالينگە: «توراعا بولىپ 16 جىل وتىردىڭ. ەندى ءوزىڭدى ۇسىنباي-اق قوي. ۋ-شۋسىز، داۋسىز، وركەنيەتتى تۇردە ورنىڭدى بوسات. بىزگە وزگەرىس كەرەك. توراعالىقتى قويىپ، شىعارماشىلىقتىڭ ادامىسىڭ عوي، شىعارماشىلىقپەن اينالىس»، - دەدىم.  ايتارىمدى ايتىپ بولعان سوڭ، كەتىپ قالدىم. پلەنۋمنىڭ سوڭىندا نە بولعانىن بىلمەيمىن.

قاليحان ىسقاق:

قابدەشتەن باسقاسى «وداقتىڭ قازىرگى ءىسىن دۇرىس» دەدى

پلەنۋم ايقاي-شۋسىز، تۇسىنىستىكپەن ءوتتى. جازۋشىلاردىڭ ءبارى دە ورتاق ماقسات تۋرالى ءسوز سويلەدى. جالعىز قابدەش قانا بۇرا تارتىپ، وداق باسشىلارىنا سىن ايتتى. ەجەلگى ادەتى عوي. بىردە ول لاي سۋدان بالىق ىزدەپ جۇرەدى، بىردە تۇنىق سۋدىڭ ءوزىن لايلاپ جۇرەدى، قۇداي بەرگەن مىنەزى بولۋى كەرەك. وداق قابدەشكە جاقپاي-اق قويدى، ايتەۋىر. باسقا جۇرتتىڭ ءبارى وداقتىڭ اتقارعان ىستەرىن «دۇرىس» دەدى. پلەنۋمنىڭ ماقساتى - سەزگە دايىندىقتى كورسەتۋ. توبەسىنەن تومەن التىن قۇيساڭ دا، ورازالين ورنىندا قالمايدى ەندى. جاسىراتىن ەشتەڭەسى جوق، ورازالين جوعارى جاقپەن، وكىمەتي ادامدارمەن تانىستىعىنىڭ ارقاسىندا وداقتىڭ شىپ-شىرعاسىن شىعارماي، وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇستاپ وتىر. ودان باسقا بىرەۋ توراعا بولسا، ەرتەڭ جاعدايىمىز نە بولاتىنىن كىم بىلەدى؟ كرەسلوعا كەز كەلگەن ادام وتىرا الادى. بىراق جازۋشىلار وداعىن ۇستاپ تۇرا الا ما؟ اڭگىمە سوندا...

مىرزان كەنجەباي:

پلەنۋم كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ستسەناريىمەن ءوتتى

پلەنۋمنىڭ تاقىرىبى «قوعام جانە قالامگەر» ەكەن. ادەبيەتتى بيىككە كوتەرۋ، اقىن-جازۋشىنىڭ قوعام الدىنداعى ابىروي-بەدەلىن ارتتىرۋ ماقساتىندا دەپ ءتۇسىندىردى ونى.  ادەبيەتتىڭ دامۋىنا، قوعامداعى رولىنە ىقپال ەتەتىن پلەنۋم بولدى دەي  المايمىن. جاقسى ءوتتى دەپ ماقتايتىن نۇرلان ءورازاليننىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرگەن «جاندايشاپتار»، «بۇلبۇلدار» بار. سويلەگەندەردەن كىمنىڭ وتىرىك ماقتاعانى، توراعاعا جاعىمپازدانعانى كورىنىپ تۇردى. پلەنۋم باياعى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ كەزىنەن كەلە جاتقان ستسەناريمەن ءوتتى. جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارىنىڭ تارالىمى، قالاماقىنىڭ جوقتىعى سىندى تىزەسى شىققان ماسەلەلەر ءسوز بولىپ، كوبى ءورازاليندى ماقتادى.

اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا:

جازۋشىلاردى بىرلىككە شاقىردىم

جازۋشىلار وداعىندا بەدەل بولۋى ءۇشىن، جازۋشىلاردا بىرلىك بولۋ كەرەكتىگىن ايتتىم پلەنۋمدا. اقىن-جازۋشىنىڭ بەدەلى، قوعامداعى سالماعى تۋرالى ويلارىمدى ورتاعا سالىپ، بيلىكتىڭ، جوعارىداعى باسشى ازاماتتاردىڭ شىعارماشىلىقپەن، تابيعي تالانتتارمەن ساناساتىن ۋاقىتى جەتكەنىن ءسوز ەتتىم. قازاقبايشىلىققا سالىپ، «توراعا پالەن بولسىن، تۇگەن بولسىن» دەپ، رۋ-رۋعا، جىك-جىككە بولىنبەيىك دەدىم. ماسەلە كىمنىڭ توراعا بولعانىندا نەمەسە بولاتىنىندا ەمەس. ەگەر ورازالين توراعا بولمايمىن دەسە، كىمنىڭ توراعا بولاتىنىن بىرلەسە وتىرىپ شەشۋ كەرەك. ءورازاليننىڭ ورنىنا ۇلتجاندى، ادەبيەتكە جانى اشيتىن، ىسكەر، ويلى، جاڭاشا كوزقاراستاعى ادامدى سەزدە سايلاۋىمىز قاجەت. الدىن الا شۋلايتىن نەسى بار؟! ءتىپتى ءورازاليننىڭ «ورنىما وسى جىگىتتى قويىپ كەتسەم، ءىستىڭ ءجونىن بىلەدى»، - دەپ، كوزدەگەن ازاماتى بار شىعار. «بولىنگەندى ءبورى جەيدى»، - دەگەن قازاق. ءار جەردە شۋلاپ جۇرگەن جازۋشىنىڭ حالىق الدىندا بەدەلى كەتتى قازىر. وداق باسشىسىن جازۋشىلار و باستا قول كوتەرىپ سايلادى عوي. ەندى كەلىپ ءبىرازى: «ءورازاليننىڭ كەرەگى جوق»،- دەيدى. ەرتەڭ وداق باسشىلىعىنا باسقا بىرەۋ كەلسە دە، ەكى-ءۇش جىلدان سوڭ تۋرا وسىنداي اڭگىمەلەر ايتىلادى. سەبەبى، وداق باسشىسىن سىناپ جۇرگەن جازۋشىلاردىڭ ارقايسىسى وزىنشە ءبىر «الەم»، وزىنشە ءبىر «ۇيىم». قازاقتىڭ باسى قوسىلماۋدىڭ، ءبىر-بىرىنە باعىنباۋدىڭ ۇلگىسى ەڭ الدىمەن ءبىزدىڭ جازۋشىلاردا.  نۇرلان ءورازاليندى قارالاپ، ارىنا تيەتىن سوزدەر دە ايتىپ جاتىر. ونىسى دۇرىس ەمەس. ورازالين ساتىلىپ كەتكەن وداقتى وزىمىزگە قايتاردى، ولگەن جازۋشىعا دەيىن كومدى كەرەك دەسەك. ورازالين بولماعاندا، جازۋشىلار «جازۋشىلار وداعى» دەگەن قارا شاڭىراعىمىز، مەكەمەمىز جوق بولىپ وتىرار ما ەدىك؟!

مۇحتار شاحانوۆ:

پلەنۋمعا بارمادىم

دەنساۋلىعىم بولماي، بۇل جولعى پلەنۋمعا بارا المادىم. بارماعان سوڭ ەشتەڭە ايتا المايمىن.

اسقار التاي:

جيىن ءوز دەڭگەيىندە جاقسى ءوتتى

پلەنۋم ءوز دەڭگەيىندە جاقسى ءوتتى. ادەبيەت سىنىنىڭ جوقتىعىن، تالعامنىڭ تومەندەگەندىگىن ءسوز ەتتىم. «جازۋشىلار وداعىنا» بايلانىستى جەلدەي ەسىپ جۇرگەن سوزدەرگە ءوز پىكىرىمدى ءبىلدىردىم. تالاپتان احمەتجان دوسىم دا دۇنيەدەن كەتەر كۇنىنە دەيىن اۋىرىپ وتىرسا دا، وداقتا جۇمىس جاسادى. سوندا ءمۇيىزى قاراعايداي ۇلكەن اعالارىمىزدان باستاپ، ورتا بۋىننان ءبىراز جازۋشىلاردىڭ تالاپتاننىڭ تۋ سىرتىنان جامانداعانىن، داتتاعانىن، ءتىپتى، بوقتاعانىن كوردىك. جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىرىنشى توراعاسى بولسا دا، توراعانىڭ ورىنباسارلارىنا بولسا دا، قالامگەرلەر قاشان دا تىك تۇرعىزىپ، توبەسىنەن تومەن «جۋىندى» قۇيۋعا دايىن. مەن ءوزىم وزىمە باعىتتالعان اۋىر سوزدەردى كوتەرە الماس ەدىم. سونداي سوزدەردى كوتەرىپ وتىرعان ازاماتتاردىڭ كەڭدىگىنە تاڭعالدىم.  نۇرلان ورازالين قولىنان كەلگەندى ىستەپ جاتىر. راس كەمشىلىكتەرى بار شىعار، بىراق جاساعان بۇكىل جۇمىسىن جوققا شىعارىپ، سىزىپ تاستاۋعا كەلىسە المايمىن.

تەمىرحان مەدەتبەك:

سوڭىنا دەيىن بولمادىم، سوندىقتان ەشتەڭە دەي المايمىن

پلەنۋمنىڭ باس جاعىندا بولدىم. الاتىن ەم-دومىم بولعان سوڭ، 1 ساعاتتان سوڭ كەتىپ قالدىم. سوڭىنا دەيىن بولماعان سوڭ، نە ايتىلدى، قانداي ماسەلە كوتەرىلدى بىلمەيمىن. سوندىقتان پىكىر بىلدىرمەي-اق قويايىن. جازۋشىلار وداعى جايلى كەزىندە كوپ ايتتىم عوي. كىمنىڭ توراعا بولاتىنىن قۇرىلتاي، جازۋشىلاردىڭ وزدەرى شەشەدى. پالەن دەي المايمىن.

جازۋشىلاردىڭ ويىن ءبىلىپ، جالباعاي جاۋاپتارىن ەستىگەن سوڭ، قىركۇيەكتەگى قۇرىلتايدا توراعا بولۋعا تالپىنىپ، كىمدەردىڭ ات قوسۋى مۇمكىن ەكەنىن وزىمىزشە دولبارلادىق.  جازۋشىلار وداعىنىڭ باسقارما توراعاسى بولىپ، جۇمساق كرەسلوعا كىم جانتايۋى مۇمكىن سونىمەن؟ رەسمي تىركەلمەسە دە، قازىر ەل اۋزىندا كانديدات رەتىندە مىنا ءتىزىم ءجۇر: دۋلات يسابەكوۆ، سماعۇل ەلۋباي، عالىم جايلىباي، الىبەك اسقاروۆ، تەمىرحان مەدەتبەك.  جازۋشىلاردىڭ اۋزىنداعى بۇل تىزىمگە كەيدە قوسىلىپ، كەيدە قوسىلماي ەسەنعالي راۋشانوۆ، ءۋاليحان قاليجان، ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ دە ەسىمى ايتىلادى. كانديداتتاردىڭ ىشىندە بەيبىت قويشىباەۆتىڭ نەگە اتالمايتىنى تۇسىنىكسىز. سەبەبى، وداققا قارسى شىعىپ جۇرگەندەردىڭ ءبىرى ەدى.

الداعى قۇرىلتايدا دۋلات يسابەكوۆ توراعالىققا ءتۇسىپ، سايلانىپ كەتسە، جازۋشىلاردىڭ قوعامداعى ءبىر كەزدەگى ابىروي-بەدەلى قايتا قالىپتاسار ەدى. قوعامدىق ماسەلەلەرگە جازۋشىلار باسشىسى باستاپ، بۇيىعى جاتپاي ارالاسۋى مۇمكىن. باتىل پىكىر ايتۋىن توراعا بولدىم دەپ، دۋلات اعامىز دوعارماعان جاعدايدا، ارينە. توراعالىققا تالاسسا، تەك ءبىر جاعداي عانا دۋلات اعامىزدىڭ جولىن تۇساۋى مۇمكىن. ول -اعامىزدىڭ جاسى. «جەتپىستىڭ جەلكەسىنە جەتكەن جازۋشىنى باسشى ەتىپ، قايتەمىز؟! جەتپىستەگى ادام نە بىتىرەدى؟»، - دەۋشىلەر تابىلاتىنى انىق. ايتپەسە شىعارماشىلىق جاعىنان دا، ەل الدىنا شىعىپ سويلەر تانىمالدىق تۇرعىسىنان دا، دۋلات يسابەكوۆ الدىنا قارا تۇسىرە قويماس.

بيىلعى پرەزيدەنتپەن كەزدەسۋىنەن سوڭ، كوپ ادامنىڭ: «سماعۇل ەلۋباي تاق مۇراگەرلىگىن شەشىپ كەلمەدى مە؟ پرەزيدەنتتىڭ باتاسىن الىپ كەلگەن شىعار»، - دەگەن ويدا بولعانى راس. ورازالين ورنىنا وزىنە سەنىمدى كىسىنى قويىپ كەتۋى مۇمكىن دەسەك، وندا عالىم جايلىبايدان كەيىنگى سەنىمدى ادامى سماعۇل ەلۋباي شىعار. ويتكەنى، ەكەۋى كۋرستاس، دوس. ءورازاليندى سماعۇل ەلۋباي ىلعي قورعاشتاپ سويلەپ جۇرەدى. ايتسە دە، پرەزيدەنتپەن كەزدەسىپ كەلگەندەردىڭ ءبارى توراعا بولدى دەي المايمىز. پرەزيدەنتپەن دۋلات يسابەكوۆ تە جولىقتى، مىسالى... سول تۇستا دا وسىنداي اڭگىمەلەر ايتىلعان. سوندىقتان سماعۇل ەلۋباي توراعا بولادى دەگەن دولبار جاراماي قالاتىن شىعار. كىم ءبىلىپتى، بىراق؟!

ورىنتاق مۇراگەرلىكپەن بەرىلىپ جاتسا،  شىعارماشىلىعىمەن ءبىراز ادامدى مويىنداتقان، ىسكەر باسشى، ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە عالىم جايلىبايدىڭ كانديداتۋراسى توراعا بولۋعا كەلەدى. تەك عالىم مىرزانى «وداقتىڭ «كۋحنياسىن»، ءىستىڭ ءجونىن بىلەتىن ادام» دەيتىندەردەن گورى، «ءورازاليننىڭ قالپاعىنان شىققان عوي» دەپ جاراتپايتىنداردىڭ داۋسى باسىپ كەتپەسە بولعانى.

ۇزىنقۇلاقتان ەستۋىمىزشە، الىبەك اسقاروۆتىڭ توراعا بولۋى مۇمكىن ەكەن. ءتىپتى ءۋاليحان قاليجاننىڭ دا وسى ورىنعا كەلىپ قالۋى عاجاپ ەمەس كورىنەدى. كەيدە لاۋازىمدى قىزمەتتەر بەرۋدە جوعارى جاقتىڭ دا ءرول وينايتىنىن ەسكەرسەك، ەكى ازاماتتىڭ دا كانديداتتىعى ءوتىپ كەتۋى بەك مۇمكىن. الىبەك اسقاروۆ - پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە ىستەپ ىسىلعان، بىرقاتار لاۋازىمدى قىزمەتتەردىڭ قۇلاعىن ۇستاعان ازامات. شىعارماشىلىقتان دا قۇر الاقان ەمەس. اسقاروۆ باسشى بولىپ جاتسا، جازۋشىلار وداعى  دا، جازۋشىلار دا جەرگە قاراي قويماس.

اقىندىعى مەن تۋرالىعىنا قاراپ، تەمىرحان مەدەتبەكتى دە توراعالىققا لايىق كورەتىندەر بار.  ايتسە دە، تەمىرحان مەدەتبەك -وداققا وكپەلى ادام عوي، توراعالىققا تالاسىپ، ات قوسا قويادى دەۋ قيىن.

بىلدەي ءبىر «جازۋشى» باسپاسىن باسقارىپ وتىرعان ەسەنعالي راۋشانوۆتى «وداققا توراعا بولۋعا قۇلشىنادى»، - دەۋ دە قيسىنعا كەلمەيدى. اقىندىعىمەن كوپتى مويىنداتقان شايىر، توراعالىققا ۇمتىلماۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە ەسەنعالي راۋشانوۆتىڭ جازۋشى قاۋىمنىڭ ىردۋ-دىردۋىنان ساياق جۇرەتىن، بويىن الىس ۇستايتىن مىنەزى دە بار.

قازىر اقىن-جازۋشىلاردىڭ اۋزىندا انەكدوتقا بەرگىسىز مىناداي ءبىر اڭگىمە ءجۇر. اشىنىپ كەتكەنى سونداي، پلەنۋم سوڭىندا سويلەگەن سوزىندە نۇرلان ورازالين: «ەگەر «اعاش اتقا» مىنگىزىپ، ءجوندى-ءجونسىز سىناپ، «قىجىرتا» بەرۋدى قويماساڭدار، الداعى قۇرىلتايدا دا كانديداتتىعىمدى ۇسىنامىن»، - دەگەن سىڭايدا ءسوز ايتىپتى. ءوزىن ۇسىنسا دا، ۇسىنباسا دا ءوزى بىلەدى نۇرلان اعامىز. ەڭبەگىن جوققا شىعارىپ، توراعالىققا لايىقسىز دەپ كەسىپ ايتۋدان اۋلاقپىز. ون التى جىل وتىرعان ورىنتاعىنا ءوزى وتىرا ما، الدە ورنىنا وزگە كەلە مە، ونى الداعى قۇرىلتاي شەشەدى. جاڭاشىلدىقتى قالاسا، جازۋشىلار جىكشىلدىكتى قويىپ، رۋ ارالىق تارتىستى، كلاندار قاقتىعىسىن قوزداتپاي، دۇرىس تاڭداۋ جاساۋى ءتيىس.

قارلىعا يبراگيموۆا

«حالىق ءسوزى» گازەتى