جاقىندا فيدە قازاقتىڭ تالانتتى شاحماتشى قىزى جانسايا ابدىمالىكتى حالىقارالىق گروسسمەيستەر دەپ تانىدى.

ءسال ەرتەرەكتە حالىقپەن ءبىر كەزدەسۋىندە قازاقتىڭ بەلگىلى ازاماتى مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ: «جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپايتىن قازاقتىڭ قانى تازا. قانى تازانىڭ جانى دا، ميى دا تازا. الدا ءالى كورەسىزدەر، ۇلدارىمىز بەن قىزدارىمىز الەمدى تامساندىراتىن بولادى!»، - دەگەنى بار ەدى. سول كەزدە بۇل سوزگە سونشاما ءمان بەرە قويماپپىز. قاتارداعى ءبىر ءسوز رەتىندە قابىلداعانبىز. تالانتتى بالالارىمىزدىڭ بىرتە-بىرتە الەمدى اۋزىنا قاراتىپ كەلە جاتقانىن كورگەندە، سول ءسوزدىڭ جانى بار ەكەنىن كۇن وتكەن سايىن بايقاي تۇسكەندەيمىز. اسىرەسە، اقىل-وي جارىستارىندا. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ءتۇرلى پاندەردەن وتەتىن حالىقارالىق وليمپيادالارىندا قازاق بالالارىنىڭ تۇعىردىڭ بيىگىنەن كورىنىپ، ولجا سالىپ جۇرگەنى دە تەگىن ەمەس ەكەن دەيسىڭ مۇندايدا. «قانى دا تازا، جانى دا تازا، قايران قازاقتىڭ بالالارى-اي!»، - دەپ ريزاشىلىق تانىتاسىڭ، سۇيسىنە وتىرىپ.

جاقىندا فيدە قازاقتىڭ تالانتتى شاحماتشى قىزى جانسايا ابدىمالىكتى حالىقارالىق گروسسمەيستەر دەپ تانىدى.

ءسال ەرتەرەكتە حالىقپەن ءبىر كەزدەسۋىندە قازاقتىڭ بەلگىلى ازاماتى مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ: «جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپايتىن قازاقتىڭ قانى تازا. قانى تازانىڭ جانى دا، ميى دا تازا. الدا ءالى كورەسىزدەر، ۇلدارىمىز بەن قىزدارىمىز الەمدى تامساندىراتىن بولادى!»، - دەگەنى بار ەدى. سول كەزدە بۇل سوزگە سونشاما ءمان بەرە قويماپپىز. قاتارداعى ءبىر ءسوز رەتىندە قابىلداعانبىز. تالانتتى بالالارىمىزدىڭ بىرتە-بىرتە الەمدى اۋزىنا قاراتىپ كەلە جاتقانىن كورگەندە، سول ءسوزدىڭ جانى بار ەكەنىن كۇن وتكەن سايىن بايقاي تۇسكەندەيمىز. اسىرەسە، اقىل-وي جارىستارىندا. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ءتۇرلى پاندەردەن وتەتىن حالىقارالىق وليمپيادالارىندا قازاق بالالارىنىڭ تۇعىردىڭ بيىگىنەن كورىنىپ، ولجا سالىپ جۇرگەنى دە تەگىن ەمەس ەكەن دەيسىڭ مۇندايدا. «قانى دا تازا، جانى دا تازا، قايران قازاقتىڭ بالالارى-اي!»، - دەپ ريزاشىلىق تانىتاسىڭ، سۇيسىنە وتىرىپ.

جالپى، ينتەللەكتۋالدى-زياتكەرلىك سپورت تۇرلەرى ىشىندە شاحماتتىڭ ەرەكشەلەنىپ، دارالانىپ تۇراتىنى انىق. قازاق توپىراعىنا سپورتتىڭ بۇل ءتۇرى 1889 جىلى ۆەرنىي قالاسىندا جەرگىلىكتى زيالىلار ۇيىمداستىرعان العاشقى ۇيىرمەمەن كەلگەن دەگەن دەرەك بار. دەگەنمەن 1970-1980 جىلدارى تالعار قالاشىعى ماڭىنان ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەزىندە تابىلعان XI-XIII عاسىرلارعا جاتاتىن التى شاحمات تاسىنىڭ تابىلۋى بۇل كونە سپورتتىڭ ءبىزدىڭ بابالارىمىزعا تىم ەجەلدەن بەلگىلى بولعاندىعىن بايقايمىز. ەندەشە ءبىز ءۇشىن شاحمات تىم تاڭسىق سپورت ەمەس.

سونىڭ وزىندە ەرلەر اراسىنداعى ەلىمىزدىڭ العاشقى چەمپيوناتى 1934 جىلى ۇيمداستىرىلىپتى. قازاق جاستارى اراسىنان شىققان تۇڭعىش حالىقارالىق گروسسمەيستەر بولات اسانوۆ ەكەنىن كوپشىلىك بىلۋگە ءتيىس. ال ايەلدەر اراسىنداعى ءبىرىنشى بىرىنشىلىك حح عاسىردىڭ ەلۋىنشى جىلى عانا ءوتتى. قازاق قىزدارى اراسىنداعى تۇڭعىش ەل چەمپيونى ايدا ءمۇسىلىموۆا، ول ورتا ازيا جانە قازاقستانداعى كسرو سپورت شەبەرى اتاعىنا يە بولعان ءبىرىنشى ايەل دە. كەيىننەن گۇلنار ساحاتوۆا (قازىر انگليادا) قازاق قىزدارى اراسىنان تۇڭعىش حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى اتاندى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش چەمپيونى ءلاززات تاجيەۆادان ءۇمىت مول ەدى، دۇنيەدەن ەرتە كەتتى. دانا اقاتاەۆا دەگەن تالانت بار استانادا.

بۇگىنگە دەيىن قازاقستاندا ون بەس گروسسمەيستەر بولسا، كەشە عانا ون التىنشى بولىپ 11 جاسار جانسايا ابدىمالىك تىركەلدى. الەمدەگى ەڭ جاس گروسسمەيستەر دە قازاقتىڭ وسى سۇيكىمدى بالاسى. مۇنداي جەتىستىكپەن قۋانا الاتىن قانداي حالىق بار: الەمنىڭ ءتورت دۇركىن چەمپيونى، وسى سالا بويىنشا گيننەستەر كىتابىنا ەنگەن تۇڭعىش قازاق.

جانسايا بۇل اتاققا ۋكراينادا وتكەن ءىرى تۋرنيردە حالىقارالىق گروسسمەيستەر نورماسىن ءۇشىنشى رەت قورعاي وتىرىپ جەتكەن ەدى. ءبىر اتاقتى ءۇش رەت قورعاۋ - تەك تالانتتىنىڭ ىشىندەگى دارابوزدىڭ عانا قولىنان كەلەتىن اسا كۇردەلى ءىس. سول دارابوز جانسايا بولىپ تۇر بۇل الەمدە. قازاقتىڭ شىناشاقتاي بالاسى.

ونىڭ ءار جارىسى ەرەكشەلىككە تولى. كۇتپەگەن شەشىمدەرىمەن ويلى. وسى تۋرنيردە رەسەيلىك 30 جاستاعى بەلگىلى گروسسمەيستەر ەلميرا ميرزوەۆامەن وتكىزگەن ويىن بۇكىل شاحمات ماڭىندا تەر توگىپ جۇرگەن مامانداردى تاڭعالدىردى: ماتچ الدىندا تورەشىلەر تاجىريبەلى شاحماتشى جاس بالانى جاڭعاقشا شاعىپ الادى دەگەن ويدا ەدى. الايدا جانسايا قالپاقپەن ۇرىپ الاتىن بالاقاي بولماي شىقتى، اتاقتى قارسىلاسىن وپ-وڭاي ۇتقانى بىلاي تۇرسىن، وزىنەن 19 جاس ۇلكەن اپايىن قاقپاقىلداپ وتىرىپ، بەرىلۋگە ءماجبۇر ەتتى. الدىمەن ەشكىم كۇتپەگەن ءجۇرىس جاسادى - پەشكىسىن قۇرباندىققا شالىپ، شابۋىل شەبىن كۇشەيتىپ الدى. شاحمات تاقتاسىندا كەرەمەت شەشىمدەر پايدا بولدى، كوركەم پوزيتسيالارعا جول اشىلدى. بەسىنشى سىنىپ وقۋشىسىنان ءدال مۇنداي «ەرەسەك» ويلى شەشىم كۇتپەگەن رەسەيلىك شاحماتشى باسىن شايقاعاننان باسقا شارا جاساي المادى. جاس شاحماتشىنىڭ جەتىستىگى تۋرالى سۇراي قالساڭىز، اكەسى دانيار: «شاحماتتى جانىمداي جاقسى كورەمىن. سول ماحابباتىم قىزىما دا دارىعان بولار»، - دەپ جاۋاپ بەرەر ەدى. قىسقا دا نۇسقا. قاراپايىم جاي ماحابباتتان كاسىبي شەبەرلىكتىڭ ءوسىپ شىعۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس.

- قارسىلاستارىمنىڭ ءبارى مەنىڭ الەم چەمپيونى ەكەنىمدى بىلەدى. سوندىقتان با، ءبارى مەنىمەن ومىردەگى سوڭعى ماتچىن وتكىزىپ وتىرعانداي-اق، قوس بىلەگىن ءتۇرىنىپ، بارىن سالىپ وينايدى. ءبىر ويىندا 4-5 ساعات بويى شاحمات تاقتاسىنا ءۇڭىلىپ، ءبىر ساتكە بوساڭسىماي ويناۋعا تۋرا كەلەدى، - دەيدى ادەمدەگى ەڭ جاس حالىقارالىق گروسسمەيستەر.

جاستىعى ماسايراتا قويماس، «جۇلدىز» اۋرۋىنا ۇشىرامايتىن شىعار دەپ ويلايمىز. جانسايا بۇل ۇلكەن جەڭىسى تۋرالى: «مەن ءاربىر ماتچقا جۇيەلى، ءار كۇنگى التى ساعاتتىق جاتتىعۋ، فيزيكالىق دايىندىق جانە جوعارى پسيحولوگيالىق ازىرلىك ارقىلى جەتتىم»، - دەپ تۇيىندەيدى. بۇل - ون ءبىر جاستاعى مەكتەپ وقۋشىسىنىڭ ءسوزى ەمەس، قازاقستانداعى، بالكىم دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ جاس ستۋدەنتتىڭ، قالىپتاسقان كانىگى شەبەردىڭ ءسوزى. بالانىڭ پايىمى ەمەس، دانانىڭ ايىلى.

كوز تيمەسىن دەيمىز، ايتەۋىر. ءالى جانسايا الەمدى ويىمەن بيلەگەن گرۋزين حالقىنىڭ التىن قىزدارى، الەمنىڭ جانە وليمپيادا ويىندارىنىڭ بىرنەشە دۇركىن جەڭىمپازدارى نونا گاپرينداشۆيلي، نانا الەكساندريا، نانا يوسەلياني جانە مايا چيبۋردانيدزەلەردىڭ الدىن وراپ، ەرلىكتەرىن تالاي قايتالايدى دەپ سەنەيىك. ولاي دەيتىنىمىز، قازىر الەم جۇرتشىلىعىن تاڭعالدىراتىن قازاق قىزدارىنىڭ جۇلدىزدى شوعىرى ءوسىپ كەلەدى. 2012 جىلعى مامىر ايىندا رۋمىنيادا وقۋشىلار اراسىندا وتكەن الەم چەمپيوناتىندا التىننان القا تاققان ءۇش بىردەي قىزىمىز - استانالىق ءبيبىسارا اساۋباەۆا (9 جاستا), قوستانايلىق ديانا اساۋباەۆا (15 جاستا), دينارا سادۋاقاسوۆا (استانا، 17 جاستا), وسى جارىستا كۇمىسپەن كۇپتەلگەن قىزىلوردالىق اسەل سەرىكباي وسىنداي ويعا جەتەلەيدى. ون سەگىز جاستاعى الماتىلىق ايگەرىم رىسباەۆا دا ناعىز تالانت، 2008 جىلعى ازيا چەمپيونى. اتتەڭ قارجىلاي قولدايتىندار كەمشىن. ەندەشە جەڭىستى كۇندەر الدا! جانسايا باستاعان شوعىر بۇتاقتارى جايقالعان الىپ باتەرەككە اينالار كۇن سونشا الىس ەمەس.

د.دۇيسەباي

«حالىق ءسوزى» گازەتى