جاركەنتتىڭ پەنجىم اۋىلىنداعى جاسوسىپىرىمدەردىڭ توبەلەسى ەلدىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ تۇر. و باستا مۇنى قازاق پەن ۇيعىر اراسىنداعى ۇلتارالىق ارازدىق دابىل قاققاندار دا بولدى. بىراق بۇعان پانفيلوۆ اۋدانىنىڭ اكىمى تالعات ومىراليەۆ بالالاردىڭ بۇزاقىلىعى دەپ ءوز باعاسىن بەردى. قالاي بولسا دا، شۋ شىققانى انىق. ۇيعىر بالالارى قازاق بالاسىن سوقىعا جىققان. تاياق جەگەن بالا اۋرۋحانا توسەگىنە تاڭىلىپ، ەم قابىلداۋدا. اۋدان اكىمىنىڭ ءوزى تاياق جەگەن بالاعا ءتيىستى مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلىپ جاتقانىن العا تارتتى.

ءدال وسى ماسەلەگە بايلانىستى تۇنەۋكۇنى پەنجىم اۋىلىندا الماتى وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى باتىرجان بايجۇمانوۆ پەن اۋدان اكىمى تالعات ومىراليەۆ اۋىلدا تۇراتىن قازاق پەن ۇيعىردىڭ باسىن قوسىپ جيىن وتكىزدى. بۇل جيىندى ازاتتىق ءتىلشىسى اسىلحان ماماشۇلى جاساعان تىكەلەي ەفيردەن كورۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.

جينالىس باستالماي تۇرىپ اسىلحان ماماشۇلىنا شاعىن سۇحبات بەرگەن پانفيلوۆ اۋدانى تالعات ومىراليەۆ مەكەتەپتە بولعان وقيعادان كەيىن اۋىل جاستارى جينالىپ، بۇزاقىلىق اركەتكە بارعانىن ايتتى.

ال جينالىس بولاردىڭ الدىندا جەرگىلىكتى ۇيعىر ايەلدەر قازاق بالالار مەكتەپتە وزدەرىنىڭ بالالارىنا قاعىپ-سوعىپ، الەمجەتتىك جاسايتىنىن ايتىپ شاعىندى. وسى ءبىر جايتتان پەنجىم اۋىلىندا ۇلكەندەردى بىلاي قويىپ، بالالاردىڭ كەلىسپەي جۇرگەنىنەن اۋىلداعى تاربيە ماسەلەسى قاتتى اقساعانى كوزگە ۇرىپ تۇردى.

جينالىستى تىكەلەي ەفير بارىسىندا باستان-اياق كورگەنىمىزدە پەنجىم اۋىلىندا ەمەس، پانفيلوۆ اۋدانىندا ءبىراز ۇلاتارلىق قاتىناسقا سىنا قاعاتىن ماسەلەنىڭ بار ەكەنىنە كوزىمىز جەتكەندەي بولدى.

اۋىل حالقى ۇيىعىرلار قازاق تاكسيگە مىنبەسە، قازاقتاردىڭ ۇيعىر تاكسيستەرگە مىنبەيتىنىن جاسىرماي ايتتى. قازاقتىڭ دۇكەنىنە ۇيعىرلار، ۇيعىردىڭ دۇكەنىنە قازاقتار كەلىپ زات المايدى ەكەن. كەزىندە مەشىتتە دە وسىنداي جاعداي ورىن الىپ، كەيىننەن ەكى مەشىتتى قوسىپ ءبىر مەشىت جاساپتى. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى اۋداندا ۇيعىرلاردىڭ بولەكتەنىپ، جەكە تاكسيگە ءمىنىپ، بولەك اسحاناعا باراتىنىن ەستىگەنىمىزدە جاعامىزدى ۇستاعانداي بولدىق.

وسى رەتتە پانفيلوۆ اۋدانى اكىمدىگىندە اق جاعالىلاردىڭ ۇلاتارلىق تاتاۋلىقتى ساقتاۋعا قاتىستى ءبىراز جۇمىستى قوجىراتىپ العانىنا كوزىمىز انىق جەتكەندەي بولدى.

ايتپاقشى، اۋىل تۇرعىندارى (قازاق پەن ۇيعىر) اششى شىندىقتى ايتۋعا ۇمىتىلعان ساتىندە پانفيوۆ اۋدانىنىڭ اكىمى تالعات ومىراليەۆ «جينالىستى جاۋىپ، كەتىپ قالامىن» دەپ حالىققا مىندەتسىگەنىن تۇسىنە المادىق.

وبلىس اكىمى اماندىق باتالوۆ وسى جينالىسقا ومىراليەۆتى ارقاسىنا مىلتىق تاقاپ، زورلىقپەن اكەلمەگەنى انىق قوي. ماسەلەنىڭ تىگىسىن جاتقىسىزىپ، قازاق پەن ۇيعىردى جاراستىرادى دەگەن اكىم قاراپايىم حالىققا «كەتىپ قالامىن» دەپ ءبىر ەمەس ەكى رەت قايتالاپ ايتقانىنان ومىراليەۆتىڭ اناۋ ايتقانداي بىتىمگەر ەمەس ەكەنىن بايقادىق. كۇيەۋىنەن تاياق جەگەن شايپاۋ ايەلدەر «كەتىپ قالامىن» دەپ قورقىتۋشى ەدى. ال مۇنداي ءسوزدىڭ بىلدەي اكىمنىڭ اۋزىنان شىعۋى قىزىق ەكەن.

ەڭ بولماعاندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمىنان حابارسىز با دەپ قالدىق. توقاەۆتىڭ تۇجىرىمداماسىنان تولىقتاي حاباردار بولسا، اكىم مۇنداي ارەكەتكە بارماس ەدى. قايتا جينالىسقا قاتىسقان بەلگىلى ايتىسكەر جانداربەك بۇلعاقوۆ جۇرتتى سابىرعا شاقىرعاننان كەيىن، زال تىنىشتالعانداي بولدى.

پەنجىمدىك جاستار تالدىقورعاننان ات تەرلەتىپ جەتكەن باتىرجان بايجۇمانوۆقا اۋىل مەكتەبىنىڭ ابدوللا روزباكيەۆ اتىمەن اتالۋى دا ءجاسوسپىرىمدار اراسىنداعى كيكىلجىڭگە ءجيى سەبەپشى بولىپ وتىرعانىن ايتتى. بۇدان باسقا اۋىلداعى كوشە اتتارىنا دا قازاق تىلىندە اتاۋ بەرۋدى ۇسىندى. ءوز كەزىگىندە باتىرجان بايجۇمانوۆ بۇل ماسەلەنى قاراستىرۋعا ۋادە بەردى.

جينالىستى تىكەلەي ەفيردەن كورگەنىمىزدە جاركەنتتە كەزەك كۇتتىرمەي شەشەتىن ماسەلەلەر كوپ ەكەنىنە كىمنىڭ دە بولسى كوزى جەتكەنى انىق.

ال مۇنداي ماسەلەنى جۇرتتى «كەتەمىن» دەپ قورقىتاتىن ءومىراليۆتىڭ كومانداسى شەشە الا ما؟ وعان باعا بەرۋ قيىن. قالاي بولعاندا جاركەنتتەگى قازاق پەن ۇيعىردى تاتۋلىقپەن ىنتىماققا ۇندەيتىن يدەولوگيا كەرەك ەكەنىن سەزىندىك.

نۇرلان جۇماحانوۆ

Abai.kz