ۋادەسىن ورىنداماۋدان راقات تاباتىندار  ۋادە بەرۋگە قۇمار بولادى

«ۇلت TIمES»: - سوفى اعا، قالامگەردiڭ نەگىزگى تiرشiلiگi جازۋمەن بايلانىستى عوي. ۇلتتىڭ بولمىسىن، بەت-بەينەسىن، ءتىپتى، حالىقتىڭ مۇڭىن ءوز شىعارماسىنا ارقاۋ ەتەتiن قالامگەردىڭ جۇگى جەڭىل ەمەس. وسى جولدى تاڭداعانىڭىزعا وكىنبەيسىز بە؟

ۋادەسىن ورىنداماۋدان راقات تاباتىندار  ۋادە بەرۋگە قۇمار بولادى

«ۇلت TIمES»: - سوفى اعا، قالامگەردiڭ نەگىزگى تiرشiلiگi جازۋمەن بايلانىستى عوي. ۇلتتىڭ بولمىسىن، بەت-بەينەسىن، ءتىپتى، حالىقتىڭ مۇڭىن ءوز شىعارماسىنا ارقاۋ ەتەتiن قالامگەردىڭ جۇگى جەڭىل ەمەس. وسى جولدى تاڭداعانىڭىزعا وكىنبەيسىز بە؟

سوفى سماتاەۆ: - راس «ۇلتىم!» «حالقىم!» دەگەن قالامگەردىڭ ءومىرى ءاماندا اۋىر بولۋعا ءتيىس. ۇلتىنىڭ مۇڭىن، حالقىنىڭ قاسىرەتىن ءوز جۇرەگىنەن وتكىزبەسە، ونىڭ جازۋشى اتالۋعا حاقى جوق. حالىق - شىعارمالارىمداعى ماڭگىلىك قاھارمانىم. حالىق - مەنىڭ تىرەگىم، ارقا سۇيەر اسقار تاۋىم، بۇگىلمەس بەلىم. حالىق - مەنىڭ قاسيەتتىم مەن قۇدىرەتتىم. ەندەشە ساياسات ءۇشىن، يدەولوگيالىق ەسەپ-قۋلىق ءۇشىن قازاعىمنىڭ بارىن  ءوشىرىپ، جوعىن ءوسىرىپ جازۋدى بولمىس-ءتاڭىر ماڭدايىما جازباپتى.                                                                                                                            «اش ادام - ۇرىسقاقتىڭ» اقيقاتتىعى ەرىكسىز داۋ-دامايعا كيلىكتىرمەي تۇرمايدى. توبەدەگىلەر مەن تومەندەگىلەردىڭ شولاتىنى دا، كورەرى دە ارقيلى-اۋ... سۋرەتكەردى توبەسىنەن باسىپ تۇقىرتقان مىناۋ الماعايىپ  كەزەڭىمىز عانا سوعان كىنالى مە؟ الدە بيلىكتەگىلەردىڭ بىلىكسىز كەكىرەيگەن  وزىمشىلدىگىنىڭ سەبەپ-سىلتاۋى ما؟ جازۋشىنىڭ بويىنداعى تالانت قۇدىرەتى - الدە بولمىس، الدە ءتاڭىر سىيلىعى. سوندىقتان دا ول جوعارىعا جالتاقتاپ، ارامدىق پەن جالعاندىقتىڭ ىقپالىنا ەرىپ، كەيبىرەۋلەردەي اقتى قارالاپ، قارانى سارالاپ بەرە قويماۋى كەرەك. ال، وكىنىش كوپ. قايسىبىرىن ايتا بەرەيىن. سۇحباتتاسام دەسە، وسى ۋاقىتقا دەيىن ەشبىر گازەت-جۋرنالدى الالاپ كورگەن ەمەسپىن. ەسەسىنە مەنى الالايتىن، ماڭايىنا ارقان بويى جولاتپايتىن رەداكتسيالار بارشىلىق. سوڭعى ون بەس جىلدان بەرى «جۇلدىز»، «پروستور» جۋرنالدارى، «قازاق ادەبيەتى» گازەتى وزدەرىنىڭ بەلگىلى ىشكى ەسەپتەرىنە بايلانىستى مەنىڭ شىعارمالارىمدى باسپاق تۇگىلى، كەيبىر ماقالالاردا كەزدەسىپ قالاتىن اتى-ءجونىمنىڭ ءوزىن سىزىپ تاستاۋمەن كەلەدى. ەكى-ءۇش رەت بەتىمدى قايتارعان سوڭ «ەگەمەن قازاقستانمەن» دە ات قۇيرىعىن كەسىسكەن ءتارىزدىمىن. بارىنە كىنالى بولۋىم - ويىمداعىنى بۇركەمەي، شىندىقتى شىرىلداتىپ جازاتىنىم شىعار. جۇرەكسىنگەندى باياعىدا-اق، كولبين تۇسىندا-اق جويعان قازاقپىن دەۋىمە بولادى. ورتالىق كوميتەتتە ءبىرىنشى حاتشىمەن قىزمەتتەس بولعانداردىڭ ىشىنەن حالقىما «قانى تامشىلاعان ۇلتشىل» دەپ قارا تاڭبا باسقان گەننادي كولبينگە باتىل نارازىلىق تانىتىپ، قارسى شىققان جالعىز قارا بولعانىما ءالى كۇنگە دەيىن بيىك-بيىك  كرەسلولاردا شىرەنىپ وتىرعان سول كەزدەگى ورتالىق كوميتەتتە قىزمەت اتقارعان بۇرىنعى ارىپتەستەرىم كۋا. وكىنىشىمنىڭ ءبىر پاراسى - سولاردىڭ سول كەزەڭدى ۇمىتىپ كەتىپ، وزدەرىن ءبىر كىشىگىرىم قۇداي تۇتۋى.

«ۇلت TIمES»: - ىلكىدە اقىن-جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارى 30-40 مىڭ تارالىممەن باسىلىپ، ەل-ەلگە، جەر-جەرگە تارالىپ جاتاتىن. بۇگىندە 3-4 مىڭ تارالىممەن شىعاتىن دا جاعدايى جوق. 2 مىڭ عانا تارالىممەن شىعاتىن قالامگەرلەردىڭ كىتابى الىس اۋىلدارعا جەتپەي جاتادى. بۇل كىمنىڭ كەمشىلىگى؟ الدە وقىرماننان سۇرانىس جوق پا؟

سوفى سماتاەۆ: - شىنايى قالامگەر اعىمداعى زاماننىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن قالىس قالا المايدى. قالىس قالدى دەگەنشە، ونىڭ شىعارماشىلىق عۇمىرى اياقتالدى دەي بەرىڭىز. قالامگەرلەر جازا الماي جۇرگەن جوق، جازعاندارىن شىعارا الماي قور بوپ جاتقانىن «كوككە ۇش، جەرگە ءتۇس» ءباسپاسوزدىڭ دە، باسقا ءسوزدىڭ دە باسشىلىعىندا وتىرعان بىتەۋ كەۋدە، مۇكىس قۇلاق اكىم قارالارعا بۇل عۇمىرىڭدا ۇعىندىرا الماسسىڭ. دالەلدى وزىمنەن كەلتىرەيىن. جەر-كوككە سيعىزباي جاماندايتىن كەڭەس ءداۋىرى  كەزىندە «ەلىم-ايدىڭ» ءبىرىنشى كىتابى 120 000 ء(جۇز جيىرما مىڭ) دانامەن جارىق كورىپ، ءبىر ايدىڭ ىشىندە-اق ءوتىپ كەتىپ ەدى. «ەلىم-ايدىڭ» ءۇشىنشى كىتابىن، ناعىز قاجەت كىتاپتى  تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ءوز قاراجاتىما (مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ بولماعان سوڭ) 1 000 ء(بىر مىڭ) دانامەن عانا شىعاردىم. بەس ءجۇز داناسىن دوس-جاراندارىما سىيلاپ بەردىم. قالعانى ۇيىمدە. دەمەۋشىلەرىم ارقاسىندا «تاڭدامالى شىعارمالارىمنىڭ» 17 (ون جەتى) تومىن باستىرتىپ الىپ، وقىرماندارىما جەتكىزە الماي، شاڭ-شاڭ قىپ ۇيىمدە قاماپ وتىرمىن. ەلباسىنىڭ قابىلداۋىندا بولعاندا، قاماۋداعى كوپتومدىعىمنىڭ  قازاعىمنىڭ قولىنا تيۋىنە جاردەمدەسۋىن سۇراعام. مادەنيەت مينيسترىنە، وبلىس اكىمدەرىنە تاپسىرام دەپ ۋادەسىن  بەرىپ ەدى. ەكى جىلدان بەرى تىرس ەتىپ حابارلاسقان ءبىر دە ءبىر وبلىستىق مادەنيەت ءبولىمىنىڭ باسشىلارى بولعان جوق. سوعان قاراعاندا ۋادەسىن ورىنداماۋدان راقات تاباتىندار ۋادە بەرۋگە قۇمار بولادى-اۋ دەپ ويلايمىن. سوندىقتان دا وقىرماندارىمەن كىتاپتار دا، ونىڭ  اۆتورى دا جىلاپ كورىسۋگە دايىن تۇر. سونداي-اق، قازىرگى رەسپۋبليكامىزداعى جۇرتشىلىق، اسىرەسە، قارا قازاقتىڭ ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپپاي، باسقا كۇنكورىس كوزىنەن اجىراپ قالىپ، بازار توڭىرەكتەپ، سەيفۋللين مەن ساين كوشەلەرىن جاۋتاڭداپ، جالتاڭداپ جاعالاپ كەتكەنى كوكىرەگىندە كوزى بار ادامدى قان جىلاتپاي قويمايتىنىن ءوزىمنىڭ تىتىركەنە  تۇرشىككىش  جۇرەگىممەن قاپىسىز سەزىنەم. سول سەبەپتى دە جەرمەشەل بولعان جەرلەستەرىمنىڭ جانكەشتى تىرشىلىگىندە ءار تيىننىڭ قۇنى قانداي قىمبات بولارىن نەگە تۇسىنبەيىن. الىستاعى  اۋىل ادامدارى تۇگىل قاسىڭداعىلار ءبىر جىلدا ءبىر كىتاپ ساتىپ الا المايتىن مۇشكىلدىكتىڭ قۇرساۋىندا ءجۇر عوي.                                                                                                   جازۋشىلار  اكتۋالدى  ماسەلەلەردى  قامتيتىن شىعارمالاردى جازباي جۇرگەن جوق. قايتالاپ ايتامىن، جاريالاي الماي، جاماعاتىنا جۇعىستىرا الماي، جىگەرلەرى ءجۇن بولىپ ءجۇر دەپ ءوز باسىما تۇسكەن قياناتقا قاراپ اشىنىپ وتىرمىن. مۇرتىن سيپاپ قانا ماڭقيىپ وتىراتىنداردىڭ ورنىنا، قازاق رۋحىنا ءتاۋ ەتەتىن  ناعىز قازاق كەلمەي، قالامگەرلەردىڭ مۇڭ-مۇقتاجى ورىندالا قويۋى ازىرشە مۇمكىن ەمەس.

اقىن-جازۋشىلاردىڭ قۇرمەت-بەدەلىن ءتۇسىرىپ                                                          جۇرگەندەر - جولدان قوسىلعان جولبيكەلەر

«ۇلت TIمES»: - سوڭعى كەزدە جازۋشىلار قاۋىمىنا بەرىلەتىن اتاق-دارەجەنىڭ سانى ارتتى. جالپى اتاق، سىيلىقتار، ماراپاتتاۋلار جازۋشىعا قانشالىقتى قاجەت دەپ ويلايسىز؟

سوفى سماتاەۆ: - كوپتەگەن وقىرماندارىم مەنى كورگەن سايىن دا، تەلەفونىما حابارلاسقان كەزدە دە مەنىڭ «حالىق جازۋشىسى» دەگەن اتاعىمدى ۇكىمەتتىڭ ءالى كۇنگە دەيىن زاڭداستىرماعانىنا رەنىش بىلدىرەدى دە، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى ەمەستىگىمە سەنبەي، تاڭدانىپ قالادى. بىراق مەنىڭ سولاردىڭ كوڭىلىندە ءوزىمنىڭ الاشتىڭ حالىق جازۋشىسى ەكەنىمە كوزىم  ابدەن جەتتى.                                              ءبىر جاعداي ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. ۇمىتپاسام 1981 جىلدىڭ 1-7 قىركۇيەگىندە ءبىز، وتىز جەتى جازۋشى اتىراۋ وبلىسىندا قازاق ادەبيەتىنىڭ كۇندەرىن وتكىزگەنبىز. جايىقتىڭ جاعاسىندا وقىرماندارمەن جۇزدەسىپ، سوڭىنان قولتاڭبا بەرگەن  ەدىك. ءبىر قىزىعى، باسقا قالامگەرلەردىڭ توڭىرەگىندەگىلەر ون-ون بەس مينۋتتان كەيىن سۇيىلىپ، ماعان قاراي قوپارىلا كوشىپ، ال مەن بولسام تۋرا ءبىر ساعات جاپادان جالعىز وتىرىپ، قولتاڭبا جازۋمەن بولعام. سوندا وداعىمىزدىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى جۇبان اعا مولداعاليەۆ مەنى قاسىنا شاقىرىپ، توسىندەگى كسرو جوعارى كەڭەسىنە دەپۋتاتتىق بەلگىسىن ساۋساعىمەن كورسەتىپ: «سوفىجان، جازۋشىنىڭ قۇدىرەتى مىنادا دا ەمەس، قىزمەت دارەجەسىندە دە ەمەس، وزىڭە.. - دەپ ءسال بوگەلدى دە، - وزىڭە بىلتىر ءبىز قيانات جاساپ، قيماعان سىيلىقتا دا ەمەس، جازۋشىنىڭ  قۇرمەت-قاسيەتى حالقىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىندە ەكەن. سەن الگىندە سونى بىزگە تانىتتىڭ. وسى بەتىڭنەن تانبا! ءبىز ساعان قىزىعىپ تا، قىزعانىپ تا قاراپ تۇردىق..» - دەپ اق جۇرەگىنىڭ باتاسىن بەرگەندەي بولىپ ەدى. مەن سوندا وقىرمان حالقىمنىڭ ماعان دەگەن ءادىل باعاسىن الدىم. مەن سوندا، بالكي، ارىپتەستەرىمنىڭ كۇنى بۇگىنگە شەيىن قىر سوڭىمنان قالماي جۇرگەن قىزعانىشىن وياتىپ تا العان بولارمىن.                  قاراپايىم حالىق شىن تالانتتاردى ءالى دە باسىنا كوتەرە باعالاي بىلۋدەن جاڭىلعان ەمەس. باعالاتپايتىن دا، ماڭايىنا جاعالاتپايتىن دا توردەگى توبەدەي بوپ تۇكسيىپ وتىرعان تورەلەر مەن تومەندەگىلەرگە شەكەسىنەن قاراپ شىرەنگەن شەنەۋنىكتەر عانا. ال، اقىن-جازۋشىلاردىڭ قۇرمەت-بەدەلىن ءتۇسىرىپ جۇرگەندەر - جولدان قوسىلعان جولبيكەلەر. قازىرگى تسەنزۋراسى جوق، يدەولوگيادان مۇلدە ماقۇرىم قالعان كەزەڭدە جالاقتاعان جالعان «پەنسيونەر» جازۋشىلار مەن انداعايلاعان الاياق اقىنسىماقتار كوبەيىپ كەتتى. قالتاسى قالىڭ، ءىنى-اعاسى بارلار، ءىرى تاققا قونعان، مينيستر بالالارى بارلار پەساسىماقتارىن تەاترلاردا قويعىزىپ قانا قويماي، التىنمەن اپتاتىپ كۇمىسپەن قاپتاتىپ، دۇڭگىرشەكتەر مەن دۇكەندەردى ابدەن ساسىتىپ جىبەرگەن كىتاپ-سىماقتارىنا ۇكىمەتتىڭ اتاق، سىيلىقتارىن ساتىپ الىپ جاتىر. جازۋشىلارعا، جالپى شىعارماشىلىق يەلەرىنە اتاق بەرۋدىڭ مۇلدە قاجەتى جوق. كىمنىڭ كىم ەكەنىن ونىڭ شىعارمالارى انىقتايدى. ال اتاق بەرىپ، تالانتتار مەن تالانتسىزداردى شاتاقتاستىرىپ قويۋدى كەڭەس وداعى، مۇرتتى كوسەم توڭىرەگى ويلاپ تاپقان. اقيقاتتى ايقايلاپ ايتاتىن، شىندىقتى شىرىلداپ سۇرايتىن «قىزىلكوز پالەلەردى» قولدان جەم اڭديتىن جەمتىكشىل پەندەلەرگە اينالدىرىپ جىبەرگەندەرى سونشالىق، سول ءۇردىس كۇنى  بۇگىنگە دەيىن  جالعاسىپ، زيالىلاردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن الاۋىزدىعىن بوزداتىپ تا، قوزداتىپ تا كەلەدى.

«ۇلت TIمES»: - بىراق، اعا، «حالىق جازۋشىسى»، «حالىق ءارتىسى» دەيتىن قۇرمەتتى اتاقتاردىڭ جويىلعانى، ءوزىڭىز ايتقانداي، وسى بەلگىدەن دامەلەنىپ جۇرگەن تالايدىڭ ءۇمىتى ۇزىلگەنى دە بىلگىلى عوي...

سوفى سماتاەۆ: سول، جويىلعانى ابدەن دۇرىس بولدى. بىراق، وسى ءبىر جاقتى شەشىمنىڭ، ياعني، بۇرىنعىلارعا بەرىلگەن  الگى اتاقتاردىڭ دا جويىلماي، جوعالماي قالۋى - ادىلەتسىزدىكتىڭ ناعىز شىڭىنا اينالدى. مۇنى ءبىزدىڭ بيلىك ادەيى ۇعىنبادى. ولارعا زيالى قاۋىمنىڭ ءبىر-بىرىمەن جاعالاسىپ، جاۋلاسىپ ءجۇرۋى، مۇمكىن ءتيىمدى دە شىعار. ويتكەنى «حالىق جازۋشىسى» دەگەن ءوتىپ كەتكەن اتاقتى ايرىلماي يەمدەنىپ جۇرگەندەر وزدەرىن التىننان، اسىلدان جاراتىلعانداي سەزىنىپ، اتاقسىزدارعا اسقاقتاي قارايتىن بولىپ الدى. ول ول ما، قازاقشا ەكى كىتاپ وقىماعان مينيسترلەر مەن اكىمدەر مارتەبەلى كەزدەسۋلەردە الگى قالامگەرلىك قاسيەتى وزىڭنەن تومەن، بىراق سۇراپ العان، جىلاپ العان اتاقتارىن اتان تۇيە كوتەرە المايتىن بەلسەندى «بەدەلدىلەردى» القالاپ، الدىنا شىعارادى. ال، اتاعىنان شاتاعى كوپ، شىن دارىن يەسىن ءجۇندى قولىمەن  كەۋدەسىنەن يتەرىپ جىبەرىپ، بوساعاداعى كەبىستەردى كۇزەتتىرىپ  قويادى. وسى شەتتەتۋ، وسى كەمسىتۋ اندا-ساندا جان قينايدى دەمەسەك، حاس تالانت ەشقاشاندا قارىننىڭ دا، قارعالاردىڭ دا قۇلى بولعان ەمەس.  التىننان قۇمدى، قۋانىشتان مۇڭدى اجىراتاتىن، اسىل مەن جاسىقتى ەكشەيتىن ۋاقىت دەيتىن ءادىل ساراپشى ءتۇپتىڭ تۇبىندە اركىمدى وزىنە لايىقتى ورنىنا قوندىرارى حاق. سوندىقتان دا سىيلىق، اتاق، وردەن ءتارىزدى كوزبوياۋ دۇنيەلەردىڭ جازۋشىلارعا تۇككە دە كەرەگى جوق.

ەركىنسىتكەن ەگەمەندىگىمىزدەن،

تايراڭداتقان تاۋەلسىزدىگىمىزدەن ايىرىلىپ قالماساق ەكەن

«ۇلت TIمES»: - ەلباسى نازارباەۆپەن بىرگە قىزمەت ىستەگەن ەكەنسىز. ول كىسى ءسىزدىڭ جازعاندارىڭىزدى ۇنەمى قاداعالاپ، وقىپ وتىرادى ەكەن. جالپى وقىرمانىڭىزعا ىقپال ەتە الدىم دەپ ويلايسىز با؟

سوفى سماتاەۆ: - راس، نۇرەكەڭمەن تەمىرتاۋدا زاۋىتتا، ورتالىق كوميتەتتە قىزمەتتەس، ارىپتەس بولدىم. كولبين مەنى ەكى رەت سەكرەتارياتكا سالىپ، توبەمنەن تومپەشتەپ، تابانداتىپ الماق بولعاندا وڭ قاباعىن تانىتا قول ۇشىن سوزىپ، تىلەكتەستىك بىلدىرگەن جالعىز نۇرەكەڭ ەدى. ەلۋگە تولعانىمدا شاقىرتىپ  الىپ، الپىس جىلدىعىمدا ارنايى كەلىپ قۇتتىقتاعان دا، شەنەۋنىكتەر اراسىنان جالعىز نۇرەكەڭ ەدى. حالىق جازۋشىسى اتاعىنا مەنى جازۋشىلار وداعىنا ەكى رەت تاپسىرىپ، ۇسىندىرعان دا نۇرەكەڭ ەدى. 17 تومدىق جيناعىمدى سۇراتىپ الىپ، ريزالىق ءبىلدىرىپ حات جازعان دا نۇرەكەڭ ەدى. جالپى العاندا توقسانىنشى جىلداردىڭ  ورتاسىنا دەيىن پرەزيدەنتىمىزدە  دەموكراتيالىق سيپات كوبىرەك كەزدەسەتىن. كەيىنگى كەزدەرى توڭىرەگىنە توپتاسقان ديفيرامباشىل استانالىق جاعىمپاز جاداعاي تورەلەردىڭ ماقتاۋ-ماداقتاۋى مەن جاسىرىپ، اسىرىپ كورسەتەر اقپارلارىنىڭ ىقپالى ارتقان-اۋ دەيمىن. حالقىنىڭ قامىن ويلار، ەلىم دەپ ەڭىرەگەن ازاماتتاردى بيلىك باسىنا تەزىرەك جيناپ السا، ەلباسى ەل الدىنداعى پارىزى مەن قارىزىن اقتار ەدى-اۋ.                                                                                  ەلباسىنىڭ سوڭعى قابىلداۋىندا  بولعانىمدا: «نۇرەكە، بالكونى مەن دالىزىنە قوقىر-سوقىرداي قىپ ءۇيىپ تاستاعان كىتابى - جازۋشىنىڭ ءونىمى. قالامگەردىڭ تاۋارى دا - كىتابى. ءوز ۇكىمەتى، ءوز مەملەكەتى، ءوز ەلباسى كىتاپتى ءونىم دەپ ساناماسا، تاۋار دەپ قاراماسا، سوندا قالامگەردىڭ  ەڭبەگىن كىم اقتاماق؟ قارجى داعدارىسى  اقىن-جازۋشىعا بۇگىن ەمەس، قالاماقى جۇيەسى  جويىلعان كەزەڭدە، وسىدان جيىرما جىلداي بۇرىن كەلگەن. وسىنى قاشان جوندەي الار ەكەنبىز؟» دەگەم.

«ۇلت TIمES»: - «دات» گازەتىنە وتكەن جىلى «ءسىز دە، مەن دە بولىپ ەك قوي گورنوۆوي» اتتى داستانىڭىزدى جاريالاپ، ەلباسىنىڭ الدىنا بۇكىل قازاق ۇلتىن، قازاقستان جۇرتىن ابدەن تولعاندىرعان ماسەلەلەردى قويعان ەدىڭىز. بۇعان جاۋاپ بولدى ما؟

سوفى سماتاەۆ: - جوق. تىرس ەتكەن ءبىر سىبىس جوق. الدە كومەكشىلەرى  سول گازەتتى قولىنا تيگىزبەدى مە، الدە باسقا دا سەبەبى بولدى ما، بىلمەيمىن.

«ۇلت TIمES»: - سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە قوعامدىق-ساياسي وقيعالار ءجيى كورىنىس تاۋىپ ءجۇر. «شاڭىراق»، «باقاي» وقيعالارى بولدى. وسىلاردىڭ بارلىعىن ايتپاعاننىڭ وزىندە «جاڭاوزەن» وقيعاسى قازاقتى قاتتى اشىندىرىپ، تولقىتىپ جىبەردى. ءسىز دە ءوزىڭىز بۇل تۋرالى كوپتىڭ الدىنا شىعىپ ماسەلە كوتەرە الدىڭىز. ءبىر توپ «بۇرىن قانداي وقيعا بولسا دا، قازاق قازاققا ەشقاشان وق اتپاعان ەدى» دەيدى. وسىعان ءوزىڭىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟

سوفى سماتاەۆ: - ەلىمىز ەگەمەن ەل بولىپ، رەسپۋبليكامىز تاۋەلسىزدىكتىڭ  كوك-بايراعىن كوككە كوتەردى دەپ  بوركىمىزدى اسپانعا لاقتىرىپ، ءماز-مەيرام بولىپ دالاقتاعانىمىز راس. ەگەمەنمىن دەپ ەركىنسۋىمنىڭ، تاۋەلسىزبىن دەپ  تاسىنۋىمنىڭ كەي-كەيدە كەۋدەمدى وقىس سولق ەتكىزگەن، جۇرەگىمدى  كەنەت ءدۇرس ەتكىزگەن الدەبىر ۇرەيمەن كومىلىپ كەتەتىنى بار. سول ۇرەي ءالى كۇنگە دەيىن كەشەگى ۇستەمدىگىن بارىنشا اڭسايتىن رەسەيدىڭ دەنەمىزدى شارپىپ، دالامىزدا شالقىپ قالاتىن يمپەرياشىل ىقپالىنان تۋىندايدى. قايتادان پرەزيدەنت بوپ تاققا قونجيعان شوۆينيست پۋتين كەدەن وداعىمەن  قول-اياعىمىزدى بۇعاۋلاسا، ەرتەڭ ەۆرازيالىق وداعىنا كىرگىزىپ الىپ، ءتىل-اۋزىمىزدى تۇمشالاپ تاستاپ، كىرىپتارلىق ء(تىپتى قۇلدىق) كەپتى كەۋدەمىزگە جابا سالادى. سول شوۆينيستىك ىقپال كۇنى بۇگىنگە دەيىن انا ءتىلىمىزدى وگەيلەندىرۋدە. شالا ءتىلىمىزدى ورىستاندىرىپ، كەدەيلەندىرۋدە. ۋكراينا، بەلارۋس، قازاقستاندى قايتسەك تە قوسىپ الامىز دەپ تىزگىنىمىزگە جارماسىپ قالىپ وتىراتىن رەسەيدىڭ ەرىك-ىرقىمىزدى ساۋساعىنا ءىلىپ العان اندەمدى شوۆينيستىك ساياساتى بار. ول-ول ما، ميللياردتاعان قارىزىمەن قول-اياعىمىزدا شىرماپ تاستاپ، كەنىمىز بەن شۇرايلى جەرىمىزدى ساتىپ، جالداپ الىپ،  جالماپ جۇتقالى قاپتاپ تونگەلى  تۇرعان  قىتاي كورشىمىزدىڭ كولگىر كۇلكىلى جىمىسقى ساياساتى ءتىپتى جان تۇرشىكتىرەدى. وسىلاردى ويلاعاندا: «ەركىنسىتكەن ەگەمەندىگىمىزدەن، تايراڭداتقان تاۋەلسىزدىگىمىزدەن ايىرىلىپ قالماساق ەكەن!» - دەيتىن ىشكى تۇيسىكپەن تىرىلەتىن قورقىنىشتى قاۋپىمدى تويتارا الماس كۇي كەشەم. بۇگىنگى قازاق دەيتىن ۇلتىم، الاش اتتى جۇرتىم ەرتەڭ ەكى وڭەشتىڭ  بىرىندە جۇتىلىپ كەتىپ، تاريحتان ءبىرجولا وشەتىن بولسا... سول جوقتاۋ سارىنىن وسى باستان نەگە زارلاپ ايتا بەرمەسپىن. ۇلتىم جوعالار بولسا، مەنىڭ جازعان-سىزعاندارىم كىمگە كەرەك بولماق، كىمگە؟ ايتشى؟                                                                    جاڭاوزەندەگى قاندى قىرعىن - ۇلت تراگەدياسى، حالىق قاسىرەتى! ول - ورتالىق، استانالىق بيلىكتىڭ ماڭعىستاۋ ولكەسىنىڭ اسا قيىن الەۋمەتتىك جاعدايىنا، تۇرمىس-تىرشىلىگىنىڭ كۇردەلى ماسەلەلەرىنە  نەمكەتتىلىكپەن ءاتۇستى قاراۋدان تۋىنداعان ۇلتتىق تراگەديا. ول - جەتى اي بويى اپتاپ پەن ايازدا ءوز مۇڭ-مۇحتاجىن جوعارىعا ايتىپ جەتكىزە الماعان مۇنايشىلاردى الىستان ىزبار شاشا قورقىتىپ، ۇركىتىپ وتىرىپ، بۇعالىققا باسىن سۇعار ۇيىرىنە قايتا قوسام دەيتىن وكتەمشىل بيلىكتىڭ ۇرداجىق ارەكەتىنەن وربىگەن حالىق قاسىرەتى. قازاقتىڭ قازاقتى قىرىپ سالۋىنا نە سەبەپ؟ بيىكتەگى بيلىكتىڭ جاۋاپسىز نەمقۇرايلىعى بارىنشا اسقىنعاندىقتان ەل ىشىندەگى تومەنگى مەن جوعارعىنىڭ ءبىرىن ءبىرى ءتۇسىنۋى مۇلدە جويىلدى. بارلىق وڭىردە جۇمىسسىزدىق بەلەڭ الىپ، اۋىلدىق جەرلەردە قايىرشىلىققا جاقىن جۇرتشىلىق تىرشىلىگى  باستالدى. جوعارىنىڭ تومەندى مەنسىنبەۋى، توبەسىنەن ءتونىپ دىكىلدەۋى، وتىرىك اقپاردى كورنەۋ كوزگە العا شىعارۋى، سايلاۋ بىتكەندى ءبىر دە ءبىر  رەت دۇرىس وتكىزبەۋى، داۋىس ۇرلاۋى، وپپوزيتسيانى شەتتەتۋى، قۋدالاۋى، وتىرىك پالە-جالا جابۋى كوبەيدى.

«ۇلت TIمES»: - سوندا سىزدىڭشە بۇعان كىنالى كىم؟ نەمەسە كىمدەر؟

سوفى سماتاەۆ: - وسىنداي كەلەڭسىز، قيتۇرقى ارەكەتتەردىڭ سەبەپ-سالدارىنان تۇتانعان نارازىلىق كورىنىستەرى  ەل ىشىندە باس كوتەرە باستادى.                                                     ولارعا جاستاردىڭ وزىنە ءوزى قول جۇمساۋلارى ايعاق. ولارعا شاراسىز ۇلەسكەرلەردىڭ  ەرىكسىزدىك بۇعاۋىندا قىلعىنىپ، ءوزىن-ءوزى ورتەۋدىڭ كوبەيۋى كۋا. ولارعا ءدىني ەكسترەميستەردىڭ وقتى قارداي بوراتىپ، قىزىل قاندى سۋداي اعىزۋى دالەل.                                                                                                                   ولارعا قازاقتىڭ قازاققا قارسى وقاتىپ، قازاقتىڭ قازاقتى قىرىپ سالىپ، بۇكىل قازاقتىڭ جۇرەگىن قاق تىلگەن جازىلماس جارا اقيقات.                                          بۇعان بىرىنشىدەن، وزدەرىن وزگەلەردەن بيىك قويىپ، بيلىكتى قول جەتپەس، داۋىس وتپەس تاس قامالعا اينالدىرىپ الىپ، اكىمشىلىك رەسۋرستارعا قۇرىق سوزىپ ۇستەمدىك تانىتاتىن ۇكىمەت كىنالى.                                                                                           ەكىنشىدەن، ۇنەمى ءۇنسىز شۇلعىپ قانا ءبىر ادامعا ماداق ايتىپ، سونىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، ۇپاي جيناعىش نۇروتاندىق پارلامەنت كىنالى.                                                 ۇشىنشىدەن، بيلىكتىڭ وسى ەكى سالاسىن بارىنشا قاداعالاپ، ۇستەمدىك ورناتىپ، ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىنداتىپ وتىراتىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگى كىنالى. تورتىنشىدەن، «ەل ىشىندە بولىپ جاتقان جاي-جاعدايلاردان حابارسىز قالدىم، ماعان تۋرا مالىمەتتى جەتكىزبەدى» دەيتىندەرىن جەلكەدەن ءتۇيىپ ايداپ شىقپاي، جىم-جىرت قالعان  ەلباسى كىنالى.                                                                           بەسىنشىدەن، وسىنداي زورلىق-زومبىلىققا، قىرىلىپ قىرشىن كەتۋگە، جازىقسىزدان جازىقسىز سوتتالۋعا، جەمقورلىقتى پايدانىڭ كوزىنە اينالدىرىپ العان بيىك-بيىك ورىنتاقتارعا قونجيىپ وتىرعان شەنەۋنىكتەردى جاۋاپقا تارتۋعا دارمەنسىز، مۇلگىگىش، شۇلعىعىش بارشامىز، ياعني حالىق كىنالى.

«ۇلت TIمES»: ءسىز ۇستازسىز با؟ جازعان-سىزعاندارىن اكەلىپ تەكسەرتىپ تۇراتىن شاكىرتتەرىڭىز بار ما؟

سوفى سماتاەۆ: بۇرىن ەرتەرەكتە «جۇلدىز» جۋرنالىندا قىزمەت اتقارىپ جۇرگەنىمدە تالايدىڭ جولىن اشىپ، سولاردىڭ جازۋشىلىق جولعا ءتۇسىپ كەتكەنىنە كادىمگىدەي مارقايامىن. ورتالىق كوميتەتتە جۇرگەنىمدە ءبىراز ادامعا كىتابىن شىعارۋعا، ءۇي الۋىنا، جۇمىسقا ورنالاسۋىنا سەپتىگىم تيگەنىن دە نەسىنە جاسىرايىن. مەنىڭ كىتاپتارىم بويىنشا ديپلوم جازىپ، ديسسەرتاتسيا قورعاعان ون شاقتى ستۋدەنت، اسپيرانت شاكىرتتەرىم بار. جالپى شىعارمالارىمدى ەلباسىدان باستاپ ءسۇيىپ وقيتىن وقىرماندارىما ۇستاز بولا الدىم دەسەم، ماقتانعاندىق بولماس.

«ۇلت TIمES»:  بۇگىنگى ادەبيەتكە قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟

سوفى سماتاەۆ: مىقتى ازاماتتان مىقتى ادەبيەتتى شىعاتىنىنا ءوز باسىم كامىل سەنەمىن. جۇرەگى ەل دەپ سوقپاسا، ادىلەت دەپ دۇرسىلدەمەسە، اقيقات دەپ الىپ ۇشپاسا، ادالدىقتى جاقتاعان شىنايى تۋىندىنى دۇنيەگە اكەلۋى ەكىتالاي. قازىرگى قالامگەرلەردى «ومىرلىك پروبلەمالارعا ءۇن قاتا الماي، تىم-تىرس قالا بەرەتىنى نەسى» دەپ ورىنسىز كىناراتتاي بەرۋدىڭ دە رەتى جوق. جازۋشىنىڭ قارۋى - ەڭ الدىمەن قالامى. سول اشۋلى قالامنان اق قاعازعا قۇيىلىپ جاتقان شىڭعىرعان شىندىقتى بۇگىن بولماسا ەرتەڭگى ۇرپاقتىڭ قۇرىشى قانا وقيتىنى اقيقات. قالامگەرلەردىڭ الگى قاعازعا تۇسكەن ادۋىندى، ايدىندى اقيقات ءسوزىنىڭ مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ، كوپ تيراجبەن جۇرتشىلىقتىڭ قولىنا دەر كەزىندە ءتيىپ، ساناسىنا مىقتاپ ءسىڭۋىن قالايىق ودان دا. پروزامىز ءسال اقساپ تۇرعانىمەن، پوەزيامىز ەجەلگى بيىك دەڭگەيىندە. «ۇلت TIمES»:  - وسى جاسقا كەلگەندە وتكەنىڭىزگە قاراپ وتىرىپ، نە تۇيەسىز؟

سوفى سماتاەۆ: - تۇيەرىم دە، كۇرسىنىپ كۇيەرىم دە، شۇكىرشىلىك ەتىپ سۇيەرىم دە جەتكىلىكتى. قايسىبىرىن ايتايىن؟ جاسقانشاقتاپ جاسىپ قالعان ۇلتىم جىگەرلەنسە ەكەن دەيمىن. ەل بايلىعى توردەگى توبەلدەي توپتان كودەدەي كوپكە ادىلدىكپەن اۋىسسا دەيمىن. بيلىك بارشانى وزىنەن بەزىندىرە بەرمەي، سول بارشاعا بيلىكتىڭ شىن يەسى حالىق ەكەنىن سەزىندىرسە دەيمىن. جازىقسىز جازالاۋلار، مەزگىلسىز، ماعىناسىز مازالاۋلار تىيىلىپ، اركىمنىڭ وزىنە تيەسىلى سىباعاسى الدەكىمدەردىڭ قانجىعاسىندا كەتپەي، يەسىنە عانا بەرىلسە دەيمىن. «ۇلت TIمES»:  نە جازىپ ءجۇرسىز اعا؟

سوفى سماتاەۆ: «ەلىم-ايدىڭ» ءتورتىنشى كىتابىن تىندىرا الماي-اق قويدىم. دەنساۋلىعىم مۇرشا بەرمەيدى. سونان سوڭ ەلدىڭ مۇڭى - مەنىڭ مۇڭىم، ۇلتتىڭ سىرى - مەنىڭ سىرىم دەگەن قاعيدانى بەتكە ۇستاپ، شالقامنان جاتىپ الىپ، ولەڭ جازامىن، وي-پىكىرلەرىمدى قاعاز بەتىنە تۇسىرەمىن. بىراق جازعاندارىمدى كوپتەگەن ءباسپاسوز باسشىلارى باسۋعا جۇرەكسىنىپ، تاۋانىمنان تارتىلىپ ءجۇرمىن. ولارعا «ءتىرى جۇرىڭدەر، قىبىرلاپ-جىبىرلاپ» دەگەننەن باسقا ايتارىم دا جوق!كوپ قوي، كوپ قوي ايتارىم...

«ۇلت TIمES»: اۋىرماڭىزشى، اعا! امان بولىڭىز!

سوفى سماتاەۆ: راحمەت، قىزىم!

سۇحباتتاسقان گۇلجان راحمان

«ۇلت TIمES» گازەتى