ومىرزاق اقجىگىت. دالا مەن قالا: بۇگىنگى بەينە
1. جەر - سەنىكى، سول جەرگە سالعان ءۇيىڭ - سەنىكى ەمەس...
ءبىزدىڭ وتكەن اپتادا ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىن ارالاپ شىعۋعا بەت العان ساپارىمىزدىڭ ەكىنشى كەزدەسۋى تاراز قالاسىنىڭ تەرىسكەي جاعىن قورشاي ورنالاسقان ساياجايلىق 37 ءماسسيۆتىڭ بىرىندە ءوتتى. قازاقستاننىڭ كوپتەگەن قالاسى سەكىلدى دە مۇندا دا 90-جىلداردىڭ باسىنداعى جابايى نارىق اۋىرتپاشىلىعىن الا كەلگەن وتپەلى كەزەڭدە تاريحي وتانىنا قوپارىلا كوشكەن ورىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرىنىڭ تاستاپ كەتكەن ساياجايلارىنا - ساياجايلاردا تۇتاستاي دەرلىك سولار تۇراتىن، قازاق بالاسىنا ساياجاي الۋ وڭاي بولمايتىن، سول سەبەپتى ولار ساياجاي الۋعا سونشاما قۇلشىنا ۇمتىلمايتىن دا - نەگىزىنەن ورالمان باۋىرلارىمىز كەلىپ قونىس تەپكەن ەكەن. جەرگىلىكتى بيلىك ساياجاي تۇرعان جەر تەلىمىن راسىمدەپ، زاڭداستىرىپ بەرگەن-داعى، ساياجايداعى ۇيلەردى راسىمدەمەي قويعان. سوندىقتان ءسىز ءوزىڭىز تۇرىپ جاتقان ۇيىڭىزگە ءوزىڭىز تىركەلە المايسىز. تىركەلە الماۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن تۇسىنبەيتىن ادام جوق شىعار. باسقانى بىلاي قويعاندا، ەمحاناعا بارىپ ەمدەلە دە المايسىز، جاڭا تۋعان نارەستە بالاڭىزعا مەملەكەتتەن تيەسىلى جاردەماقىنى دا الا المايسىز دەگەن ءسوز بۇل.
1. جەر - سەنىكى، سول جەرگە سالعان ءۇيىڭ - سەنىكى ەمەس...
ءبىزدىڭ وتكەن اپتادا ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىن ارالاپ شىعۋعا بەت العان ساپارىمىزدىڭ ەكىنشى كەزدەسۋى تاراز قالاسىنىڭ تەرىسكەي جاعىن قورشاي ورنالاسقان ساياجايلىق 37 ءماسسيۆتىڭ بىرىندە ءوتتى. قازاقستاننىڭ كوپتەگەن قالاسى سەكىلدى دە مۇندا دا 90-جىلداردىڭ باسىنداعى جابايى نارىق اۋىرتپاشىلىعىن الا كەلگەن وتپەلى كەزەڭدە تاريحي وتانىنا قوپارىلا كوشكەن ورىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرىنىڭ تاستاپ كەتكەن ساياجايلارىنا - ساياجايلاردا تۇتاستاي دەرلىك سولار تۇراتىن، قازاق بالاسىنا ساياجاي الۋ وڭاي بولمايتىن، سول سەبەپتى ولار ساياجاي الۋعا سونشاما قۇلشىنا ۇمتىلمايتىن دا - نەگىزىنەن ورالمان باۋىرلارىمىز كەلىپ قونىس تەپكەن ەكەن. جەرگىلىكتى بيلىك ساياجاي تۇرعان جەر تەلىمىن راسىمدەپ، زاڭداستىرىپ بەرگەن-داعى، ساياجايداعى ۇيلەردى راسىمدەمەي قويعان. سوندىقتان ءسىز ءوزىڭىز تۇرىپ جاتقان ۇيىڭىزگە ءوزىڭىز تىركەلە المايسىز. تىركەلە الماۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن تۇسىنبەيتىن ادام جوق شىعار. باسقانى بىلاي قويعاندا، ەمحاناعا بارىپ ەمدەلە دە المايسىز، جاڭا تۋعان نارەستە بالاڭىزعا مەملەكەتتەن تيەسىلى جاردەماقىنى دا الا المايسىز دەگەن ءسوز بۇل.
جيىرما جىلعا جاقىنداعان وسىناۋ ءبىر اقىلعا سىيماس ايتىس-تارتىس ءالى كۇنگە شەشىمىن تاپپاپتى. رەسپۋليكالىق «ۇلت تاعدىرى» قوعامدىق قوزعالىسى وبلىستىق فيليالىنىڭ، «ەل بولاشاعى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى ءومىرباي سابىروۆ سەكىلدى ەل ازاماتتارىنىڭ ءبىزدىڭ جەل سياقتى قولعا ۇستاتپايتىن، باتپاق سەكىلدى ءبىر اياعىڭدى سۋىرساڭ ەكىنشى اياعىڭنان تارتاتىن بيۋروكراتيالىق بيلىكپەن ۇزاق جىلعى كۇرەسى ناتيجەسىز قالىپ وتىر ەكەن. «جەرىمىز - زاڭدى، ءۇيىمىز - زاڭسىز» دەيدى ومەكەڭ. قالالىق بيلىك باسشىلارى ءار سايلاۋ الدىندا «وسى جولى ءبارىن قاتىرامىز، شەشپەگەن ماسەلە قالدىرمايمىز» دەپ ۋادەنى ءۇيىپ-توگىپ بەرىپ كەتەدى ەكەن. دۇرىس قوي، كەلەس سايلاۋعا دەيىن كىم بار، كىم جوق. بىراق، سايلاۋ وتكەن سوڭ ءسىز ولاردىڭ قاراسىن دا كورمەيسىز. جەل عوي، قالاي كورەسىز ونى...
مىنە، وسىنداي جاعداي. جالپى، ءبىزدىڭ بيلىك ارالاسقان جەردە «مىناۋ مۇمكىن ەمەس نارسە!» دەۋگە بولمايدى. ءبارى مۇمكىن...
2. اراب شەيحىنىڭ ارقاسىندا...
ساپار بويىنان تاعى ءبىر اتاپ كەتەر نارسە - اقسۋ-جاباعىلى ۇلتتىق پاركىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان سايرام شىڭىن كورۋگە بارۋىمىز بولدى. كۇرە جولدىڭ بويىنان تىم قيىس جاتپاعان تابيعاتتىڭ كەرەمەت سىيىن جولداستارىم كورسىن دەگەن وسى جولدار اۆتورى ەدى. ولار دا از عانا ۋاقىتىن قيىپ بارعانىنا اسا ريزا بولىپ قايتتى. شاتقالدىڭ ەكى بەتى تۇنىپ تۇرعان ارشا بولعاندىقتان، اۋانىڭ قويۋلىعى سونشالىق، ءسىمىرىپ ىشۋگە دە بولعانداي. ءومىر بويى قالادان شىقپاعان ادام ءبىرىنشى رەت بارعاندا ءبىر كۇن، جارتى كۇن تازا اۋاسىنا ماس بولىپ جۇرەدى. بىراق، سول ءبىر كورىكتى مەكەنگە 50 شاقىرىم عانا جەرلە ورنالاسقان، 700 ءجۇز مىڭ حالقى بار شىمكەنت شاھارىنىڭ مىڭنان ءبىر ادامى بارىپ كوردى مە ەكەن دەسەڭىزشى! باراتىندار بار. ولار كىمدەر؟ ولار شىمكەنتتىڭ كازىر ارى كەتسە ون پايىزىن عانا قۇرايتىن ورىستار. قازاقتى ەمگە تابۋىڭىز قيىن.
بۇرىن قاسقاسۋ اۋىل وكرۋگىنەن ارمەن قاراي تەك تاس جول عانا بولاتىن. ەندى سول اۋىلدان شىڭنىڭ تۇبىنەن 12 شاقىرىم بەرىدە ورنالاسقان شەكاراشىلار بەكەتىنە دەيىنگى جول اسفالتتاندىرىلىپتى. جانە قانداي اسفالت دەسەڭىزشى! اۋداننىڭ، اۋىلدىڭ، ءتىپتى وبلىستىڭ اكىمىنە دە العىسىمىز شەكسىز بولىپ جاتىر. سويتسەك... اكىمدەردىڭ اسفالت جولدىڭ توسەلۋىنە ەشقانداي قاتىسى جوق بولىپ شىقتى. ونى سالدىرعان سول شەكارا بەكەتى تۇبىنەن ءبىراز جەردى وزىنە دەمالىس ايماعى ەتۋ ءۇشىن ساتىپ العان الدەقانداي اراب شەيحى بولىپ شىقتى. مەيلى، ارابتىڭ كوزىنە تۇسكەنىنە دە راحمەت ايتامىز دا، قايتەمىز. ول بولماعاندا تاعى قانشاما جىل تاس جول كۇيىنلە جاتارىن ءبىر قۇداي ءبىلسىن.
ەندى ءبىزدىڭ شىرايلى شاھاردىڭ قازاقتارى ەڭ بولماسا اراب سالعان داڭعىل جولدى پايدالانىپ، تاۋدىڭ شاتقالىنا جيىرەك بارىپ، تازا اۋامەن كوبىرەك دەمالىپ، دەنساۋلىعىن تۇزەپ وتىرسا دەپ تىلەۋ عانا قالادى. ال، ازىرگە... سول كۇنى ۇلتتىق پارككە ادام باسىنا 300 تەڭگە اقى تولەپ كىرەتىن قاقپادان باستاپ، شەكارا بەكەتىنە دەيىنگى ارالىقتا تۇنەمەلىككە ارنالعان 24 تۇراقتا شاتىرىن قۇرىپ، راحاتتانا دەم الىپ جاتقان ءبىر دە ءبىر ادامدى كورمەدىك...
ومىرزاق اقجىگىت
ءوزىڭ ءۇشىن كۇرەس
...ءبىز، كاسىپكەر قۇرال ەرجانوۆ، زاڭگەر، قوعام قايراتكەرى جاڭابەك ابىشەۆ ۇشەۋمىز 7 ماۋسىم كۇنى تۇركىستاندا قازاق حاندارىنىڭ قۇرمەتىنە بەرىلگەن استان قايتىپ كەلە جاتتىق. اڭگىمە ەركىمىزدەن تىس ەلىمىزدەگى ساياسي، رۋحاني، ەكونوميكالىق احۋال اينالاسىندا ءوربىدى. مىسالى، جىل سايىن ءداستۇرلى تۇردە وتكىزىلىپ وتىرعان سوزاقتاعى قارابۋرا اۋليەنىڭ باسىنداعى استا بۇداي بىلاي ءار جىلى «بىزگە وسىنشاما ەل مەن جەردى مۇراعا قالدىرىپ كەتكەن اتا-بابالار اماناتىنا سايمىز با؟» دەگەن تاقىرىپتا عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا وتكىزىپ تۇرعان ءجون دەپ شەشتىك. ءسوز اراسىندا جاڭابەك: «مەن وسى ءوزىمنىڭ وزگەلەردەن ەرەكشە پاتريوتتىعىمنىڭ سىرى مەنىڭ 1983 جىلى العاشقى جەڭىل اۆتوكولىگىمدى ساتىپ الىسىممەن ەلىمىزدىڭ الىس-جاقىنىن، شىعىس قازاقستانداعى قاتىن-قاراعايدان باتىستاعى نارىن قۇمىنا دەيىن بارماعان جەرىم قالماي ارالاپ شىققانىمدا جاتقانىن ءتۇسىندىم، مۇنشاما كەڭ-بايتاق ەلدى ارالاعان كەزدە اتا-بابابالاردىڭ اسقان ەرلىك رۋحىن، وتانشىلدىعىن بويعا سىڭىرمەۋ مۇمكىن ەمەس ەكەن» دەدى.
دوسىمنىڭ ءسوزىن ەستىگەندە ماعان وي كەلدى: «نەگە، ءبىز، حالقىمىزدىڭ باسىن بىرىكتىرەمىز (اباي.كز سايتى، 5 ماۋسىم; «جاس قازاق ءۇنى» گازەتى، 11 ماۋسىم) دەپ الدىمىزعا ماقسات قويىپ وتىرىپ، سول ءىستى ءوز ەلىمىزدى ارالاۋدان، ونىڭ بۇگىنگى حال-احۋالىن كوزبەن كورىپ، تانىپ-بىلۋدەن باستامايمىز؟» الماتىعا كەلگەن سوڭ بۇل يدەيامەن دوسىم گەرويحان قىستاۋباەۆپەن ءبولىستىم. ول بىردەن قولدادى.
سونىمەن، اللا امانشىلىعىن بەرسە، ءبىز بۇگىن، 16 شىلدە كۇنى مۇحتار تايجان، گەرويحان قىستاۋباەۆ ۇشەۋمىز جولعا شىعىپ بارامىز. ونداعى ماقساتىمىز نە؟ بىرىنشىدەن، جوعارىدا ايتىلعانداي، ەلىمىزدەگى احۋال جايلى شىنايى اقپارات جيناۋ. كورگەنىمىزدى، ەستىگەنىمىزدى، كەزدەسۋ، اڭگىمە-سۇحباتتىڭ بارلىعىن، جاقسى جاعىمىزدى اسىرماي، جامان جاعىمىزدى جاسىرماي بەينەتاسپاعا، سۋرەتكە ءتۇسىرۋ. ەكىنشى جانە باستى ماقسات - وبلىستارداعى، اۋداندارداعى ءسوز ەمەس، ءىس جۇزىندە «ۇلتىم» دەيتىن، ءوزى ويلى، ءسوزى سىيلى ازاماتتارمەن تانىسىپ، قازاقتىڭ باسىن قايتسەك قوسا الامىز دەگەن تاقىرىپ توڭىرەگىندە پىكىر الماسۋ. كوپپەن اقىلداسۋ. كوپتەن كوپ بىلە المايسىڭ. حالىق - قۇدايدىڭ ەكىنشى اتى.
كازىر قازاقتىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇر. ونىڭ قاسىندا «اقتابان شۇبىرىندى» دا، كەشەگى اشارشىلىق تا ويىنشىق. ويتكەنى، ول كەزدە قالاي بولعاندا جاۋ اشىق، انىق ەدى، ول - سىرتتان كەلگەن بولاتىن. بۇنداي اۋىر كۇن بۇعان دەيىن قازاقتىڭ باسىنا تۇسكەن ەمەس. بۇگىنگى جاۋ ىشىمىزدە، ءار وتباسىدا، ءار ادامنىڭ ءوزىنىڭ جان-دۇنيەسىندە بولعانى سەبەپتى ونىمەن كۇرەسۋ اسا اۋىر بولىپ تۇر. ءبىز بۇگىن بۇرىنعى رۋشىلدىعىمىزعا قوسا تىلدەن ەكىگە ءبولىنىپ، دىننەن ودان دا كوپكە ءبولىنىپ، بەيبىت زاماندا تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدى ىدىراتىپ الۋ قاۋپىنىڭ الدىندامىز. قاۋىپ نەدەن - قاتەر سودان. تىلدەن، دىننەن ايرىلساق تاۋەلسىزدىكتەن ايرىلامىز، تاۋەلسىزدىكتەن ايرىلساق - ەگەمەن ەلدەن ايرىلامىز. ەلىنەن ايرىلعان ۇلتتىڭ كورگەن كۇنى قۇرىسىن! سونى جوعالتىپ العان ۇيعىر باۋىرلارىمىز جۇزدەگەن جىل بويى قانشا كۇرەسسە دە قايتىپ مەملەكەتتىگىن ورنىنا كەلتىرە الماي ءجۇر. سوعىس كەزىنە قاراعاندا بەيبىت كەزدە ەگەمەندىكتەن ايرىلۋ وڭاي، سەبەبى سوعىس ەلدەگى ادامنىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن ەرەكشە قۇبىلىس. بىزگە بۇگىن ءار قازاق ىنتىماقشىل، بىرلىكشىل، ساۋاتتى، ءبىلىمدى، تالاپتى، ەڭبەكقور، ويشىل بولعاننان باسقا جول جوق.
ەي، قۇدىرەتى دە، مەيىرىمى دە شەكسىز اللا-تااعالا! سەن قازاققا ءبارىن بەردىڭ. تالانت پەن دارىننان جان باسىنا شاققاندا ءبىز الەمدە ءبىرىنشى ورىندامىز. (تەك وزبەكتەردىڭ «تالانتتى قازاققا بەرگەن، قادىرىن بىزگە بەرگەن» دەپ ورىندى اسكيالايتىنى بار...) ەسەسىنە تارازىنىڭ باسىن تەڭ ەتۋ ءۇشىن سەن قازاققا الاۋىزدىق، كورەالماۋشىلىق، ىشتارلىق، كۇنشىلدىك سەكىلدى تالاي بىلىق پەن شىلىقتى دا اياماي بەردىڭ. سەنىڭ شەكسىز ادىلەتتىگىڭ دە وسىندا - سەن ەشنارسە تەگىننەن-تەگىن بەرە سالمايسىڭ، قاي حالىققا، قاي ادامعا بولسا دا جاقسى مەن جاماندى بىردەي ەتىپ بەرەسىڭ. جامان جاعىن جەڭە العان ادام دا، حالىق تا ارقاشان الەمنىڭ الدىندا بولماق. سەنەن تىلەرىمىز جالعىز عانا نارسە: قازاقتىڭ جۇرەگىنە ەشنارسەدەن مويىمايتىن، سىنبايتىن قايتپاس-قايسار جىگەر، بويىنا قاجىماس-تالماس قايرات قۇيۋ ارقىلى ۇلتىمىزعا اۋىزبىرشىلىك بەر! باسقاسىنىڭ ءبارىن بەردىڭ، شەكسىز العىس ساعان، ەندى سونى بەرسەڭ بولدى!
ءبىز دە سەن بەرەدى ەكەن، تىلەگىمىزدى تىلەدىك قوي دەپ قاراپ وتىرمايمىز، عابيت مۇسىرەپوۆ اتامىز: «قۇداي ءوزى بەرەدى» دەپ قاراپ وتىرما، قاراپ وتىرسار بولساڭ بەرمەيدى، قايتا قوس قولداپ توبەڭنەن ۇرادى» دەگەن ەدى. ءبىز بۇرەۋگە قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن ەمەس، ءوزىمىز ءۇشىن كۇرەسۋ ءۇشىن ەلگە شىعىپ بارامىز. «وزدەرىڭدى تۇزەلەر دەي المايمىن، ءوز قولىڭنان كەتكەن ەندى ءوز ىرقىڭ» دەدى كەزىندە دانىشپان اباي. بىراق، ول زاماندا ءبىز وتار ەل ەدىك، كازىر تاۋەلسىز ەلمىز. دەمەك، ءۇمىت بار، تۇزەلۋ ءۇشىن كۇرەستى قاشان باستاساق دا كەش ەمەس.
ءبىزدىڭ باعدارلامامىز
1. قازاقيا قاعاناتى (قازاق رەسپۋبيكاسى) - ۇلتتىق مەملەكەت!
بۇگىنگى كۇنگى الەمدىك ۇستانىمعا ساي ءتۇرى - ۇلتتىق، مازمۇنى - بۇكىلحالىقتىق، باسقارۋ فورماسى - شىنايى، قازاقي دەموكراتيالىق مەملەكەتتى قايتا جاڭعىرتۋ - ءبارىمىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز. جاھاندانۋعا جۇتىلماۋدى تەك ۇلتتىق مەملەكەت قانا قامتاماسىز ەتە الادى. قىتاي، جاپونيا، گەرمانيا، فرانتسيا سياقتى ۇلى مەملەكەتتەردىڭ ۇلتىنىڭ ىرگەسىن بار جانىن سالا قىمتاپ جاتقانى دا سول سەبەپتەن.
2. ەر - تۋعان جەرىنە!
شەتەلدەردەگى وتانداستارىمىزدى ەلگە اكەلۋ - بۇگىنگى كۇننىڭ ەڭ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەسى! ونى شەشۋ ارقىلى ءبىز تىلدىك ورتا مەن قازاقتىڭ سانىن كۇرت كوبەيتۋ، ۇلتتىق ونەر مەن ادەبيەتتى دامىتۋ، حالىقتىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ، ەڭ باستىسى - قازاقتىڭ جانشىلعان رۋھىن اسقاقتاتۋ سەكىلدى بىرنەشە ماسەلەنى بىردەن شەشەمىز.ەرتەڭ 20-30 جىلدان سوڭ قىتايعا، وزبەككە، ورىسقا، موڭعولعا اينالىپ بىتەتىن، بۇگىن قازاقستانعا قاراي ۇشارعا قاناتى بولماي وتىرعان 5 ميلليوننان استام باۋىرىمىزدى بارىنشا ەرتەرەك الىپ كەلۋدىڭ باستى قۇندىلىعى دا وسىندا. ونى قالاي ىسكە اسىرۋدىڭ شىمكەنتتەگى «اسار» مولتەكاۋدانىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ەلىمىزدىڭ ءار ءتۇرلى وڭىرىنە لايىقتالىپ جاسالعان تەتىگى كورسەتىلگەن جوسپار-جوبا پرەزيدەنتىمىزگە دە بەلگىلى، ۇكىمەتتىڭ دە الدىندا جاتىر... باۋىرلارىمىزدى 5 جىلدا كوشىرىپ اكەلۋگە جان اياماي اتسالىسۋ - ءار قازاقتىڭ پەرزەنتتىك بورىشى!
3. ءتىلىڭ - ءدىلىڭ!
قازاقيا قاعاناتىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى - قازاق ءتىلى. ەلدەگى بارشا ازاماتتار ونى بىلۋگە مىندەتتى. ونى ىسكە اسىرۋ كەزەڭ-كەزەڭىمەن ءارى قاتارلاسا، مەملەكەتتىك ۇيىمداردا، مەكتەپتە، ارناۋلى جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا، بانك، ونەركاسىپ پەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا، 10 جىل ىشىندە، ورىندالار ناقتى شارالارى مەن مەرزىمدەرى، جاۋاپتى مەكەمەلەرى كورسەتىلگەن باعدارلاماعا سايكەس جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى. 10 جىلدا بىرتە-بىرتە ءوز ورنىن قازاق تىلىنە بەرەتىن ورىس ءتىلى ازىرگە ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى بوپ قالا بەرەدى. قازاقستان حالقىنىڭ بارلىق الەمدەگىدەي مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت - قازاق ۇلتىنىڭ ماڭىنا ۇيىسۋىن، سول ارقىلى ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدى جانە ونى ىسكە اسىرۋدىڭ ناقتى تەتىكتەرى كورسەتىلگەن جاڭا باعدارلامانى قابىلداۋ كەزەك كۇتتىرمەيدى.
4. ءدىنىڭ - دىڭگەگىڭ!
دىندەگى بولىنۋشىلىك - تىلدەگى بولىنۋشىلىكتەن دە جامان، سەبەبى، ءدىن - نانىم، ول ساناعا ەمەس، تۇپساناعا (پودسوزنانيە) بايلانادى، ال، ءتۇپسانانىڭ ساناعا ۇستەمدىك ەتەتىنى بەلگىلى. سوندىقتان دا ءدىني الاۋىزدىق - ۇلتتى جارماي قويمايتىن ەڭ قاتەرلى نارسە. ەۋروپا مەن ازياداعى كەشە دە، بۇگىن دە ءدىني بولەكتىك سالدارىنان ءجۇرىپ جاتقان سوعىستار - ءسوزىمىزدىڭ دالەلى. ءبىر ۇلت - ءبىر ءدىن! سوندا عانا ۇلت بولاشاعى - بۇلتسىز! ءدال وسى ماسەلەدە دامىعان باتىس ەلدەرىنەن ۇلگى الۋىمىزعا ابدەن بولادى. مىسالى، ۇلىبريتانيا كورولەۆاسى رەسمي تۇردە اعىلشىن شىركەۋىنىڭ دە باسشىسى. بۇل شىركەۋدىڭ مۇددەسى اشىق تۇردە الدىڭعى ورىنعا قويىلعان. قالعان دىندەر سودان كەيىن. يسلام - ءۇشىنشى ورىندا. فرانتسيادا جەرگىلىكتى شىركەۋ باسشىلارىن مەملەكەت تاعايىندايدى. اقش-تا ءسىز پروتەستانت ءدىنىن ۇستانباساڭىز، اشىق ايتىلماعانمەن، ەشقاشان ەل پرەزيدەنتى بولا المايسىز. گەرمانيا دا سول سىقىلدى. ءىس جۇزىندە ۇلتتىڭ، ەلدىڭ بىرلىگىن ويلاۋ دەپ وسىنى ايتادى.
5. ءبىلىم - بۇگىنىڭ، عىلىم - بولاشاعىڭ!
«ءبىلىم كاپيتالى» ەڭ ءبىرىنشى ورىنعا شىققان بۇگىنگى زاماندا بۇل ەكەۋىنىڭ ماڭىزىن ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق. باستاۋىش مەكتەپتە ساباق تەك قازاق تىلىندە ءوتۋى ءتيىس. جانە وندا باسىم باعىت قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنە، تاريحقا بەرىلۋى كەرەك. بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتىن كۇشەيتەتىن شاحمات، دويبى، توعىزقۇمالاق جەكە ءپان رەتىندە، ال دەنەشىنىقتىرۋ پانىنە كۇنىنە ءبىر ساباق بەرىلىپ، كوماندالىق ويىندار مەن ءجۇزۋ، گيمناستيكا اپتاسىنا ەكى رەتتەن ءجۇرۋى ءتيىس. باستاۋىش مەكەپتە، اسىرەسە 1-سىنىپتا الگەبرا ءوتۋ - بالا پسيحولوگياسىنا جاسالعان زورلىق! مەكتەپتى بىتىرگەن 18-دەگى وقۋشى ءوزىن جانە ءوزىنىڭ وتباسىن اسىراي الاتىنداي كەم دەگەندە ەكى جۇمىسشى ماماندىعىن يگەرىپ شىعۋعا مىندەتتى.
عىلىم اكادەمياسىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە ءالى دە كەش ەمەس. ناعىز، اسىرەسە ىرگەلى عىلىم ۋنيۆەرسيتەتەردە ەمەس، اكادەميالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىندا جاسالادى! باتىستا ولاردى تەك «لابوراتوريا» دەپ اتايدى.
6. ءوندىرىس - ءومىرىڭنىڭ وزەگى!
ءاربىر تاۋەلسىز مەملەكەت دەربەس ەكونوميكالىق ساياسات جۇرگىزەدى. ءتۇرلى وداقتارعا كىرۋگە اسىقپايدى. ەۋرووداقتىڭ 50(!) اسقان تىڭعىلىقتى دايىندىقتان كەيىن بارىپ قۇرىلعانىن ۇمىتپايىق. ءبىز مەملەكەتارالىق قاتىناستارعا، ارىپتەستىكتەرگە، بىرىككەن جوبالارعا قارسى ەمەسپىز. الايدا، ءبىز مەملەكەتتىك قۇزىردى مەملەكەتتەن جوعارى تۇرعان ورگاندارعا بەرۋگە قارسىمىز. ستراتەگيالىق ماڭىزى بار كاسىپورىنداردى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلۋى ءتيىس. مەندەلەەۆ كەستەسىندەگى بارلىق ەلەمەنت بار قازاقستان ءوندىرىسى وركەندەگەن ەل بولۋعا مىندەتتى! ولاي ەتۋ ءۇشىن كازىرگى ەنەرگيا كوزدەرىن ارزانداتۋ جولدارى دا جاسالعان. تەك ىقىلاس-نيەت بولسىن دەڭىز. اقش-تىڭ اتاقتى مەنەدجەرى لي ياكوككا 80-جىلداردىڭ اياعىندا دابىل قاققان بولاتىن: «ءبىز نە ىستەپ جاتىرمىز؟ تەك ەكونوميست، فينانسيست، يۋريست دايىنداپ جاتىرمىز. ينجەنەرلەرىمىزدىڭ سانى جاعىنان جاپونيادان، ءتىپتى سسسر-دان ارتتا قالدىق. ەندى ءوندىرىستى قىتايعا كوشىرۋدەمىز. ەرتەڭ قۇريمىز!» دەگەن ەدى. ايتقانى ايداي كەلدى. ءبىزدىڭ دە بولاشاعىمىز - تەك وندىرىستە. جانە ەڭ ساپالى وندىرىستە. اللا-تاعالا اسقان العىر ەتىپ جاراتقان ازاقتىڭ قولىنان ءبارى كەلەدى. 70-جىلداردىڭ باسىندا ميىنداعى جوسپاردان باسقا ەشنارسەسى بولماعان وڭتۇستىك كورەيانىڭ ۇلگىسى بىزگە ساباق بولۋى ءتيىس.
7.ءوزىڭدى - ءوزىڭ باسقار!
جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جۇيەسى جاسالماي، ول تۋرالى پارلامەنتتە جاتا-جاتا كونەرگەن زاڭ قابىلدانباي، جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى جوعارعى باسشىلىققا ەمەس، حالىقتىڭ الدىندا ەسەپ بەرۋى جولعا قويىلماي قوعامعا وڭ وزگەرىس كىرمەيدى. بۇل - دەموكراتيالىق قوعامنىڭ ماڭىزدى العىشارتىنىڭ ءبىرى.
8. سوت جۇيەسى - بيلىككە تاۋەلسىز!
«ەت ساسىسا - تۇز سەبەدى، تۇز ساسىسا - نە سەبەدى؟» دەيدى دانا قازاق. سوت جۇيەسىنىڭ جەمقورلىققا بەلشەدەن باتقانى سونداي، سول ساسىعان تۇزدىڭ كەيپىن كيىپ وتىر. ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز - حالىقتىڭ ادىلەتتىككە دەگەن سەنىمىن وياتۋ. ول ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە سۋديالاردى حالىق بولىپ سايلاۋ ارقىلى، بيلىكتىڭ بۇل تارماعىنىڭ شىنايى تاۋەلسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ.
9. ۇلتتىق يدەيا مەن يدەولوگيا
وسى ايتىلعان ويدىڭ ءبارىن قاتارلاستىرا، ەڭ باستى نازارعا الىنا جۇرگىزىلۋى - ءبىزدىڭ ۇلتتىق يدەيامىز بەن يدەولوگيامىز. ونىڭ ىشىنە تەگىن جوعارى وقۋ مەن تەگىن مەديتسينالىق كومەك، شەتەلدىك كومپانيالارمەن كەلىسىم-شارتتاردى الەمدىك تاجىريبەنى باسشىلىققا الا وتىرىپ قايتا قاراۋ، سول الەمدىك ۇستانىمعا سايكەس شيكىزاتتىڭ پايداسىنىڭ 70-80 پايىزى ءوز ەلىمىزدە قالاتىنداي ەتىپ قايتا قاراۋ، جاستارعا جاعدايعا جاساۋ ارقىلى حالىقتىڭ سانىن كۇرت كوبەيتۋگە باعىتتالعان دەموگرافيالىق مۇلدەم جاڭا باعدارلاما ءتۇزۋ، قازاق ءباسپاسوزىن «شومىشتەن قاققاندى» توقتاتىپ، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، ت.ب. اسا ماڭىزدى جوبالار كىرەدى.
ءبىزدىڭ بايلانىس تەلەفوندارىمىز 8-701-682-56-52; 8701-826-22-47; 8-701-566-27-91. ومىرزاق اقجىگىت
