«جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،

مەن ءبىر جۇمباق اداممىن ونى دا ويلا.

سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،

«جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،

مەن ءبىر جۇمباق اداممىن ونى دا ويلا.

سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،

مىڭمەن جالعىز الىستىم، كىنا قويما»،  -  دەپ ۇلى دانىشپاننىڭ ءوزى ايتقان ءومىر مازمۇنىنىڭ تەرەڭدىگىن، پوەزيا ءتۇرىنىڭ كوركەمدىگى مەن ءومىر سوقپاقتارىن تۇگەل ايتىپ جەتكىزۋ قيىن. «ءپىشىپ كەستىم»  دەگەنگە ول كونبەيدى. سەبەبى ۇلى اقىن. ۇلى اقىنداردىڭ ءبىر رەت قامتۋعا سيمايتىن قاسيەتتەرى قاشاننان بەلگىلى.  اباي دا سونداي. ەلىمىز وسكەن سايىن ول ۇلكەيە بەرەدى. ءبىلىمىمىز ارتىپ، كوزىمىز اشىلا تۇسكەن سايىن ءبىر اقىننىڭ ءوزى تۋرالى، ءوز باسىنىڭ جەكە كۇيىن شەرتكەن كۇيلەرىنەن ادام، ادامدىق قوعام تۋرالى سىرلاردى كوبىرەك كورە تۇسەمىز. ويتكەنى ونىڭ زەرتتەۋشىلەرىنىڭ كوبەيە بەرەتىنىنە تاڭدانۋعا بولمايدى. ويتكەنى اقىن ءوز ۇلتىنان ارتىلىپ، بۇكىل ادام اتاۋلىعا بەتتەپ بارادى. ابايدىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە بيىل 167 جىل تولادى. اقىننىڭ دۇنيەدەن قايتقانىنا 10 جىل تولۋ ەسكە الۋ كەشىنەن باستاۋ العان تۇستان سان مارتە مەرەيتويلارىن، ايتۋلى كۇندەرىن، مەرەكەلىك شارالارىن جىل سايىن نازاردان تىس قالدىرعان ەمەسپىز. بىراق، عاسىردان ارتىق عۇمىرى بار دانىشپان اقىننىڭ ناقتى تۋعان كۇنى وسى كۇنگە دەيىن ءارتۇرلى اتالىپ كەلەدى. قاي كۇنى تۋعانى جايىندا ناقتى دەرەك جوق. اباي شىعارمالارىنىڭ ەڭ العاشقى جيناعى 1909 جىلى سانكت-پەتەربۋرگ باسپاسىنان جارىق كوردى. سول جيناقتىڭ سوڭىندا ابايدىڭ ءومىربايانىن تۇڭعىش جازعان كاكىتاي ىسقاقۇلىنىڭ جازباسى بەرىلەدى. وندا: «23 يۋندە 1904 جىلىندا تۋعان جەرى شىڭعىس تاۋىندا دۇنيەدەن قايتتى اتاقتى قازاق اقىنى» دەپ باستاپ: «اباي 1845-ءنشى جىلان جىلىندا تۋدى» دەيدى. ناقتى تۋعان كۇنىن اتاپ ايتپايدى. «اباي وسى كۇنگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى شىڭعىس دەگەن تاۋدى جايلاعان توبىقتى رۋىنىڭ ىشىندە 1845 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. ابايدىڭ ءوز اكەسى - قۇنانباي، ونىڭ اكەسى - وسكەنباي، ءۇشىنشى اتاسى - ىرعىزباي بولسىن بارلىعى دا رۋ ىشىندە ۇستەمدىك جۇرگىزگەن ادامدار. وسىلاردىڭ ناسىلىنەن شىققان ابايدىڭ قوعامدىق ورنى، تىرشىلىگى، ومىرلىك ارەكەتتەرى دە سول اتا سالتىمەن قالىپتانادى». بۇل ايگىلى جازۋشى، ابايدىڭ ءومىربايانىنىڭ ءتورت نۇسقاسىن جازىپ تولىقتىرعان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي قۇنانباەۆ» مونوگرافياسىنداعى «ابايدىڭ ءومىربايانى» (الماتى-1995. «سانات» 24 ب.) مۇحتار اۋەزوۆ ابايدى العاش زەرتتەگەن ۋاقىتىنان باستاپ ەڭ سوڭعى مونوگرافيالىق ەڭبەگىنە دەيىن اقىننىڭ تۋعان ايى مەن كۇنىن اتاپ جازعان ەمەس.  احمەت بايتۇرسىنوۆ «قازاقتىڭ باس اقىنى» ماقالاسىندا: «اباي 1845 جىلى تۋعان. جىلى جىلان ەكەن»، دەيدى.

ال، ابايدىڭ تۋعان كۇنى 10 تامىز دەپ اتالىپ كەلەدى. اقىننىڭ 100 جىلدىق، 150 جىلدىق مەرەيتويلارى وسى كۇنى تويلاندى. بۇل ماعلۇماتتى بەرگەن كاكىتايدىڭ بالاسى ءارحام ىسقاقوۆ. «ابايدىڭ ءومىر جولى» اتتى 190 بەتتىك ەڭبەگىندە ابايدىڭ دۇنيەگە كەلگەن كۇنىن ناقتى اتايدى. وندا:  «قۇنانباي اۋىلى قاسقابۇلاققا كەلىپ قونعاننان كەيىن، 1845 جىلى ەسكىشە 10 اۆگۋست كۇنى قۇنانبايدىڭ ەكىنشى ايەلى ۇلجان تولعاتىپ، ءبىر ۇل دۇنيەگە كەلەدى... قۇنانبايدىڭ بۇدان بۇرىن ەر جەتىپ قالعان ەكى ۇلى بولاتىن. ءوزىنىڭ العاشقى بايبىشەسى - كۇڭكەدەن تۋعان بالاسىنىڭ اتىن تاڭىربەردى قويعان. مىناۋ ءۇشىنشى ۇلىنىڭ اتىن يبراھيم دەپ اراپشالاپ قويادى» دەيدى. «ءارحام ءوزى دە جاس شاعىنان ابايدى كورىپ، اقىننىڭ نەمەرە بالاسىنداي بولىپ وسكەن. اباي دۇنيەدەن قايتقاندا 19 جاستاعى جىگىت بولاتىن.» دەپ جازادى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ الدىن كورگەن ابايتانۋدىڭ بىلگىرى قايىم مۇحامەدحانوۆ. بۇكىل عۇمىرىن ابايعا ارناعان قايىم اعا دا ابايدىڭ ناقتى تۋعان كۇنى جونىندە زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن بولاتىن. تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ: «ءارحامنىڭ ايتۋى بويىنشا، ابايدىڭ ەسكىشە تۋعان كۇنى 10 اۆگۋست، جاڭاشا 22 اۆگۋست بولادى. قازاق سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسىندا ابايدىڭ تۋعان ۋاقىتى 10 اۆگۋست1845 جىل. ولگەن ۋاقىتى 6 يۋل(؟) 1904 ج. دەپ بەرىلگەن. قايدان العانى بەلگىسىز. 1975,1976,1985 جىلداردىڭ قازاق كالەندارىندا  ابايدىڭ تۋعان كۇنىن 8 اۆگۋست دەپ كورسەتكەن» دەپ ناقتى دەرەك كەلتىرەدى. ەل تاۋەلسىزدىگىن العالى ابايدىڭ تۋعان كۇنىن 23 تامىز دەپ ءجۇرمىز. ۇلى اقىننىڭ ناقتى قاي كۇنى تۋعانىن انىقتاي الماعان سوڭ قازاقستان حالقى ابايدىڭ تۋعان كۇنىن ەكىگە جارىلىپ، ءبىر جارتىسى 10 تامىز، ءبىر جارتىسى 23 تامىز دەپ تويلاپ جاتىرمىز. قايسىسى دۇرىس ەكەنى بەلگىسىز. اباي دەگەندە ەڭ ءبىرىنشى قولعا الاتىن «اتامۇرا» باسپاسىنان شىققان «اباي» ەنتسيكلوپەدياسىندا «اباي (يبراھيم) قۇنانباەۆ 22.8.1845, كازىرگى سەمەي وبلىسى اباي اۋدانى، 5.7.1904 ج» دەپ دۇنيەگە كەلگەن، دۇنيەدەن وزعان جىلىن دا قاتە بەرىپتى. «الماتىكىتاپ» باسپاسىنان جارىق كورگەن 2011 جىلعى مەكتەپ باعدارلاماسىنا ارنالعان «مەن ءبىر جۇمباق اداممىن ونى دا ويلا» جيناعىندا  (قۇراستىرعان ا.ءۇ.سۋجيكوۆا)  «اباي (يبراھيم) قۇنانباەۆ 1845 جىلى 29 شىلدەدە (ەسكىشە 10 تامىز) كازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسى، سىرت قاسقابۇلاق دەگەن جەردە قارقارالى وكرۋگىنىڭ اعا سۇلتانى قۇنانباي وسكەنباەۆتىڭ جانۇياسىندا دۇنيەگە كەلدى» دەپ مۇلدە جانساق پىكىر تاراتادى. سوندا و باستا ابايدىڭ ءومىربايانىن العاش  جازعان زەرتتەۋشىلەر ءاليحان بوكەيحانوۆ، كاكىتاي ىسقاقوۆ، مۇحتار اۋەزوۆتار اتاماعان تامىز ايىنىڭ كۇندەرىن كىم قايدان ويلاپ تاۋىپ وتىر؟ ءارحام كاكىتايدىڭ بالاسى بولعانىمەن اكەسى كاكىتاي ايتىپ، جازىپ كەتپەگەن دەرەكتى ول قايدان كەلتىرگەن؟ وسى ءبىز جاڭاشا جاڭالىق تابامىز دەپ ويدان بىردەمەنى شىعارىپ ءبۇلدىرىپ جۇرگەن جوقپىز با؟ ايتپەسە ابايدى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن زەرتتەگەن، ابايدىڭ زامانى مەن زامانداستارىنىڭ كوزىن كورگەن، «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسىن 25 جىلعا جۋىق زەردەلەپ، ابايدىڭ ءومىربايانىن ءتورت رەت قايتا تولىقتىرىپ، زەرتەگەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ اقىننىڭ تۋعان كۇنىن ءبىلىپ تۇرىپ ايتپاي كەتۋى مۇمكىن ەمەس قوي. ءارحام 1885 جىلى دۇنيەگە كەلگەندە 10 تامىز كۇنى ن.ي.دولگوپولوۆ  اباي ەلىنەن اتتانادى. دولگوپولوۆتىڭ 12 يۋننەن-10 تامىز ارالىعىندا اباي ەلىندە بولعانى ءارحامدى اقىننىڭ تۋعان كۇنىمەن شاتاستىردى ما؟ قالاي دەگەنمەن تياناقتى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن تاقىرىپ. تۋعان جىلى بەلگىلى بولعانىمەن كۇنى بەلگىسىز بولعان سوڭ سوڭعى دەرەككە سۇيەنىپ، ءارحامنىڭ ەستەلىگىندەگى 10 تامىزدى بەلگىلەي سالدىق پا؟ كەيىنگى زەرتتەۋشىلەر ابايدىڭ ونسىز دا داۋلى تۋعان كۇنىن بىلاي قويىپ، بىرنەشە تاريحي دەرەكتەردە كورسەتىلگەن دۇنيەدەن وتكەن كۇنىنەن دە قاتەلەسىپ جاريالاپ ءجۇر.  ابايدىڭ ءوزى ايتقان «جۇمباق ادامنىڭ» جۇمباق تۋعان كۇنىن «اباي جولى» رومانىنداعى «كۇزدە جايلاۋداعى ەل ويعا ءتۇسىپ، كۇزەم الار شاقتا» دۇنيەگە كەلگەن ابايدىڭ تۋعان كۇنى تامىز ايى ەكەنى بەلگىلى. تامىز ايىنىڭ ەسكىشە كورسەتكىشىن جاڭا كۇنتىزبەمەن شاققاندا 23 تامىزعا كەلەدى. ءار جىلدىڭ جاڭا جىلىن قارسى الاردا 1 قاڭتاردى قارسى العاننان  كەيىن 14 قاڭتاردى ەسكىشە جاڭا جىل دەپ قارسى الىپ جاتادى. ۇلى اقىننىڭ دۇنيەگە كەلگەن كۇنىن سان-ساققا جۇگىرتىپ بولاشاقتى شاتاستىرماي ءبىر ناقتى كۇندى بەلگىلەيتىن ۋاقىت كەلگەن سياقتى...

الماحان مۇحامەتقاليقىزى،

قازاقستان-رەسەي ۋنيۆەرسيتەتى،

«ابايتانۋ عىلىمي-تانىمدىق

ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى

«اباي-اقپارات»