توكيو-2020 وليمپيادا ويىندارى قازاقستان ءۇشىن ۇلكەن ساباق بولدى. ميللياردتاعان اقشا كەتتى، ناتيجە ويداعىداي بولمادى. قاي جەردە قاتەلىك كەتتى؟ Orda.kz رەداكتسياسى قازاقستان جازعى وليمپيادا ويىندارىنان نە ءتۇيىپ، قىسقى وليمپياداعا قالاي دايىندالىپ جاتقانىن، جالپى ەلدەگى سپورتتىڭ جاي-كۇيى تۋرالى انىقتاپ كوردى.

ەلگە رەفورما قاجەت!

بيىلعى جىلى جازدا وتكەن توكيو-2020 وليمپيادا ويىندارى قازاقستاندىقتار ءۇشىن ەرەكشە ەستە قالدى. قازاقستان سەگىز بىردەي قولا مەدال جەڭىپ الىپ، 93 ەلدىڭ ىشىندە 83 ورىندى ەنشىلەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا حالىقتىڭ سپورتشىلارعا كوڭىلى تولمادى.

تەك حالىقتىڭ ەمەس، قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ دا كوڭىلى تولماعان سياقتى. پرەزيدەنت وليمپيادا ويىندارىندا ونەر كورسەتىپ، مەدال العان سپورتشىلارعا العىسىن ءبىلدىردى. دەگەنمەن ناتيجە بيۋدجەتتەن بولىنگەن شىعىنعا ساي كەلمەيتىندىگىن ايتتى. وسىلايشا، توقاەۆت سپورتقا جاڭا رەفورمالار جوباسىن دايىنداۋعا تاپسىرما بەردى.

ەسكە سالساق، توكيو وليمپيادا ويىندارىندا 3 سپورت تۇرىنەن فينالعا شىققان سپورتشى ميلاد كاريمي ەلدە سپورت الاڭدارى جەتىسپەيتىنىن ايتىپ شاعىمدانعان. ونىڭ ايتۋىنشا، وسىنداي قيىندىقتارعا تاپ بولعان جاس سپورتشىلاردىڭ سپورتقا دەگەن قىزىعۋشىلىعى جوعالادى. سپورتشىنىڭ كوتەرىپ وتىرعان ماسەلەسى شىندىققا جاناساتىنىن 1984 جىلى بوي كوتەرگەن پاۆلودار وبلىسىندا سپورت مەكتەبىنىڭ توبەسى وپىرىلىپ تۇسكەنى دالەلدەپ تاستادى.

قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى پرەزيدەنت تاپسىرماسىن ورىنداۋعا اسىعىستىق تانىتپاي، ءبىرىنشى كەزەكتە جازعى وليمپيادا ويىندارىنا سپورتشىلاردى دايىنداعان باپكەرلەر قاتارىن تەكسەرۋدەن باستاعان. ارتىنشا «سپورت ترانسفورماتسياسى» جوباسىن ىسكە قوسىپ، بۇقارالىق سپورت، سپورتتىق ينفراقۇرىلىم، سپورتتىق رەزەرۆ، كادرلاردى دايىنداۋ، سپورتتىق مەديتسينا سياقتى نەگىزگى دامۋ باعىتتارى بويىنشا جۇمىستار قولعا العان. قر سپورت جانە مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، قازىر 2022 جىلعا زاڭ جوباسىنا ۇسىنىستار ءتىزىمى جاسالىپ جاتىر.

بالالارعا قانداي جاعداي جاسالاتىن بولدى؟

الايدا، مينيسترلىك وكىلدەرى جوبا ۇسىنىستارىمەن بىرگە شالعاي اۋىلداردا بالانى سپورتقا باۋلۋعا بىرقاتار شارالار جۇرگىزىلىپ جاتقانىن العا تارتتى.

– ەلىمىز بويىنشا بۇگىنگى كۇنى 135 850, ونىڭ ىشىندە 66 007 سپورتتىق سەكتسيا جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار، 2021 جىلدىڭ 1 مامىرىنان باستاپ مەملەكەتتىك شىعارماشىلىق جانە سپورتتىق تاپسىرىس جۇزەگە اسىرىلۋدا. مەملەكەتتىك تاپسىرىس اياسىندا رەسپۋبليكا بويىنشا 4 جاستان 17 جاس ارالىعىنداعى 115 052 بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر سپورت سەكتسيالارىنا تەگىن بارا باستادى، – دەپ جاۋاپ بەردى قر سپورت جانە مادەنيەت مينيسترلىگى Orda.kz رەداكتسياسىنىڭ رەسمي ساۋالىنا.

بىلتىر مەملەكەت باسشىسى توقاەۆ «جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس-قيمىل كەزەڭى» جولداۋىندا بالالار سپورتىنا ەرەكشە ءمان بەرگەن. وسىدان كەيىن ەلدە ءبىراز وزگەرىستەر ورىن العان. ونىڭ ءبىرى – وسى سپورت سەكتسيالارىنىڭ جايى.

– مەملەكەتتىك شىعارماشىلىق جانە سپورتتىق تاپسىرىستى جۇزەگە اسىرۋ 2021 جىلعى 1 مامىردان باستاپ ىسكە قوسىلدى. قارجىلاندىرۋ جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلدى. مەملەكەتتىك تاپسىرىستاردى ەنگىزۋ 4-17 جاس ارالىعىنداعى 114 135 بالا مەن ءجاسوسپىرىمنىڭ اقىسىز نەگىزدە قوسىمشا بارۋىن، ونىڭ ىشىندە ۇيىرمەلەرمەن – 34 353 ادامدى، سەكتسيالارمەن – 79 782 ادامدى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل سەكتسيالار بالالار مەن اتا-انالار ءۇشىن تەگىن، مەملەكەت مەملەكەتتىك سپورت تاپسىرىسى اياسىندا سەكتسيالاردى قامتاماسىز ەتۋ شىعىندارىن تولەيدى، – دەپ ءتۇسىندىردى قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى.

تەگىن سپورت سەكتسيالارىنىڭ باستى ماقساتى – بالالاردىڭ سپورتقا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. ال بالا دارىندى بولعان جاعدايدا ول ارى قاراي سپورت مەكتەبىنە تەگىن تۇسۋگە جولداما الادى.

بالانى تەگىن سپورت ۇيىرمەلەرىنە جازۋ جەمقورلىقتى الدىن الۋ ماقساتىندا ونلاين تۇردە جاسالادى. اrtsport.edu.kz سايتى ارقىلى ۇيىرمەلەرگە جازىلۋعا بولادى. بەلگىلى بولعانداي، بۇگىنگى كۇنى 90 مىڭعا جۋىق بالا سپورت ۇيىرمەلەرىنە جازىلىپ ۇلگەرگەن.

ادامنان ايلا ارتىلا ما؟

دەگەنمەن ادامنان ايلا ارتىلا ما؟! بالالاردى سپورتقا باۋلۋعا بولىنەتىن ازعانتاي اقشا مولشەرى بارلىق بالالارعا بىردەي جەتپەيدى. جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا عانا بىرەن-ساراڭ بالاعا ۇيىرمەلەرگە جازىلۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سپورت مەكتەپتەرىندە كەزدەسەتەن جەمقورلىق ماسەلەلەرىن مينيسترلىك وكىلدەرى دە جوققا شىعارمادى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى قولدان كەلگەنشە ونىمەن كۇرەسىپ جاتىر. اتاپ ايتقاندا، ۇيىمداردا «ادالدىق الاڭى» جوبالىق كەڭسەسى قۇرىلىپ، ءبىر جارىم جىلدا ءبىر رەت ىشكى تەكسەرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى.

ال شالعاي اۋىلداردا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار ءالى ءوز جەمىسىن بەرمەگەن. وندا سپورت ۇيىرمەلەرى تاپشى نە مۇلدە جوق. ال مەكتەپ اكىمشىلىكتەرى عيماراتتى جالعا بەرىپ، قول ۇشىن سوزۋدىڭ ورنىنا پرەزيدەنتتىڭ جولداۋىنا پىسقىرمادى دا. نە دەگەنمەن، قالادا تۇراتىن بالامەن، اۋىلداعى بالانىڭ مۇمكىندىگى تەڭەسپەگەن.

تاعى نە كەدەرگى؟

جەمقورلىقتى شەتىنەن اينالىپ وتكەن بالا بولاشاقتا سپورت سالاسىندا بيىك بەلەستەرگە جەتۋىنە تاعى نە كەدەرگى بولۋى مۇمكىن؟

كورىپ تۇرعانىمىزداي، ەلدە بالالاردى جاستايىنان سپورتقا باۋلۋعا ءبىراز شارالار قابىلدانىپ، ءالى ءبىرازى تالقىلانىپ جاتىر.

ەسكە سالساق، وسىدان ءۇش اي بۇرىن 25 جاستاعى اۋىر اتلەت البەرت ليندەر ءوز-وزىنە قول جۇمساپ، اقپاراتتىق الاڭدا ءبىراز شۋ شىعارعان. سەبەبى، سپورتشىلار قورقىنىشتارىن قالتالارىنا سالىپ، سپورت فەدەراتسيالارىنداعى ولقىلىقتارمەن بولىسكەن.

قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى وسى تۇستا سپورتشىلاردىڭ جان-جاقتان جارىپ شىعىپ جاتقان جان ايقايلارىنا قۇلاق اسپاۋىنا بولمادى. ناتيجەسىندە اۋىر اتلەتيكا بويىنشا جاتتىقتىرۋشىلار – سەرگەي سەدوۆ، باقىت احمەتوۆ، الەكسەي ني جانە دميتري ءچۋرسيننىڭ ۇستىنەن تۇسكەن شاعىمداردى تەكسەرىلىپ، ولار «كىنالى» دەپ تانىلىپ، جاتتىقتىرۋشىلار قاتارىنان لەزدە الىپ تاستالعان. ارتىنشا اۋىر اتلەتيكادان قازاقستان قۇراماسىنىڭ باس باپكەرى قىزمەتىنە جاتتىقتىرۋشىلار كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن  داۋرەن بەكمۇحانبەتوۆ سايلانعان.

بۇل قازاقستاننىڭ سپورت سالاسىندا بولىپ جاتقان العاشقى جانتۇرشىگەرلىك جاعداي ەمەس.

باپكەردىڭ تاياعىنىڭ استىندا قالۋدان باسقا، سپورتشىلار مورالدىق قىسىمعا ۇشىراپ جاتقاندارىن العا تارتتى. وعان مىسال – انگەلينا لۋكاس پەن نازىم قىزايبايدىڭ اراسىنداعى جانجال. قىزدار ءبىر-ءبىرىن بۋللينگ قۇربانى ەتسە، تۇركىستاندا جاس سپورتشى نامازعا جىعىلعانى ءۇشىن وقۋدان شىعىپ، ال اقمولادا مامانداندىرىلعان مەكتەپ-ينتەرنات تاربيەلەنۋشىلەرى ءوزارا الىمجەتتىكپەن اينالىسقان. مۇنىڭ بارلىعى جارتىجىلدىقتا بولعان سوڭعى وقيعالار.

ۇكىمەت مۇنىڭ ءبارىن ءبىلىپ، جاقسى ءتۇسىنىپ وتىر. دەگەنمەن دە، ماسەلە الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ىقپالىنان ورىن الىپ ءجۇر، ونى الدىن الۋ ءۇشىن سەمينارلار وتكىزۋ كەرەك دەگەنگە مينيسترلىك كامىل سەنىمدى. بىراق جوعارىدا ءتىزىپ شىققان وقيعالار ونىڭ نەگە اكەلىپ جاتقانىنىڭ كورىنىسى.

«بۋللينگ ورىن العان جاعدايدا باعىنىشتى مەكەمەنىڭ ءبىرىنشى باسشىسى جاۋاپتى بولادى» دەپ قوستى مينيسترلىكتە.

قازاقستان قىسقى وليمپيادا ويىندارىنا دايىن با؟

نەگە وندا مەملەكەت قولداۋىن العان سپورت سالاسىنداعى قيىندىقتار ازايار ەمەس؟!

قر سپورت جانە مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2020 جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 41,8 ملرد تەڭگە ءبولىنىپ، قاراجات تولىق يگەرىلگەن. توكيو-2020 وليمپيادا ويىندارىنىڭ دايىندىعىنا 10 ملرد بولىنگەن.

مەملەكەت سپورت سالاسىن دامىتۋعا العاشقى قادامدا جاساپ جاتىر، دەگەنمەن دە ولار ءالى ناتيجە بەرمەگەن سياقتى. سەبەبى، «Qazsport» تەلەارناسىنىڭ كوممەنتاتورى ولجاس بايبوسىن Orda.kz تىلشىسىنە ۇلتتىق قۇرامانىڭ دايىندىعى ويداعىداي ەمەس دەپ پىكىر ءبىلدىردى.

– قازاقستان قىسقى وليمپياداعا اسا قاتتى دايىن ەمەس. سەبەبى، ءبىز قىسقى سپورت تۇرلەرىنەن مىقتى سپورتتىق دەرجاۆا ەمەسپىز. توقاەۆ مىرزا سپورت رەفورمالارى تۋرالى باستاما كوتەرگەندە، قىسقى وليمپياداعا سپورتشىلار 80 پايىز ليتسەنزيا الىپ قويعان. سوندىقتان، قانداي دايىندىقتارى بار سولاي بارادى. ول رەفورما بۇل وليمپيادا ويىندارىنا كومەكتەسپەيدى، ونىڭ ناتيجەسىن تەك كەلەسى سايىستاردا كورەمىز.

وسى قىسقى وليمپيادادا يۋليا گالىشەۆا فريستايلدان مەدال الۋى مۇمكىن. ول 2018 جىلى دا مەدال ەنشىلەگەن. ەڭ بولماعاندا ەندى سول جەتىستىگىن قايتالاپ، قولا الاتىن بولسا ونىڭ ءوزى جامان ەمەس. شاڭعىشى پولتارانين بارمايدى. ول دوپپينگ داۋىمەن جوق بولىپ كەتتى. مانەرلەپ سىرعاناۋشى دەنيس تەن باقيلىق بولدى. ەليزابەت تۇرسىنباەۆا ويدا جوقتا ءوز مانسابىن اياقتادى. سوندىقتان، بۇل جولى تەك يۋليا گالىشەۆادان مەدال كۇتۋگە بولادى، – دەپ ءتۇسىندىردى ولجاس بايبوسىن.

مەدالعا ءۇمىت بولماسا، قاتىسۋدان نە پايدا؟

ەسكە سالساق، توكيو وليمپياداسى كەزىندە بەلورۋسسيا پرەزيدەنتى لۋكاشەنكو سپورتشىلار مەن شەندىلەرگە ەسكەرتۋ جاساعان.

«باس جاتتىقتىرۋشى، كەڭەسشى، مامان رەتىندە وليمپياداعا بارار الدىندا ويلانىڭىز. بارۋ قاجەتتىلىگى بار ما؟ سەبەبى، ول جاققا تۋريست بولىپ بارىپ، ەشتەڭەسىز ورالساڭىز، ەلگە ورالماعانىڭىز ابزال. مەن مۇنى قوعامدىق ۇيىمنىڭ باسشىسى ەمەس، ەل پرەزيدەنتى رەتىندە ايتىپ وتىرمىن. مەنى قالاي تۇسىنگىڭىز كەلسە، سولاي ءتۇسىنىڭىز» دەپ لۋكاشەنكو سپورتشىلارعا قىسىم كورسەتكەن.

ول ءوزىنىڭ ءسوزىن مەملەكەت سپورتتى قارجىلاندىرىپ جاتقاندىقتان، ودان مەدال تۇرىندە ناتيجە بولۋى كەرەك دەپ ءتۇسىندىردى.

دەگەنمەن دە، قازاقستان ول جاعىنان سپورتقا ءبىراز جەڭىل قارايدى. 2021 جىلى 8 قاڭتاردان باستاپ سپورتشىلار 2022 جىلدىڭ قاڭتار ايىنا دەيىن بەلسەندى دايىندالىپ جاتىر، دەپ سەندىردى مينيسترلىك.

«سوڭعى ليتسەنزيالىق تۋرنير 2022 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا وتەدى. سول كەزدە رەيتينگتىك تۋرنيرلەردىڭ قورىتىندىلارى شىعارىلىپ، ليتسەنزيالاردىڭ سانى ايقىندالاتىن بولادى. وليمپياداعا دەيىن ءبىزدىڭ سپورتشىلار 50-گە جۋىق ليتسەنزيالىق تۋرنيرگە قاتىسۋدى جوسپارلاپ وتىر. قازاقستاندىق سپورتشىلار شاڭعى جارىسى، بياتلون، كونكيمەن جۇگىرۋ سپورتى، شورت-ترەك، فريستايل-موگۋل، فريستايل-اكروباتيكا جانە تۇعىردان شاڭعىمەن سەكىرۋ بويىنشا ىرىكتەۋ جارىستارىنا قاتىسادى» دەپ حابارلادى قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى.

ايتا كەتسەك، قىتايدىڭ بەيجىڭ قالاسىندا 15 سپورت تۇرىنەن وتەتىن وليمپيادا ويىندارى 4-20 اقپان ارالىعىنا جوسپارلانعان.

Abai.kz