حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسياسى

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ مەملەكەت رەتىندە قۇرىلۋىنىڭ تابىستى تاجىريبەسى جانە تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىنىڭ قالىپتاسۋىنداعى تاريحي ءرولى - 2021 جىلعى 10 جەلتوقساندا نازارباەۆ ورتالىعىندا (نۇر-سۇلتان ق.) وتكەن «كوشباسشىلىق. تۇراقتىلىق. ورلەۋ» حالىقارالىق كونفەرەنتسياسىندا تالقىلانعان باستى ماسەلەلەر.

كونفەرەنتسيا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىن مەرەكەلەۋگە ارنالعان باعدارلاماداعى نەگىزگى ءىس-شارالاردىڭ ءبىرى. وعان تانىمال حالىقارالىق ساياساتكەرلەر، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى، عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنىڭ باسشىلارى، قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قىزمەتتەستەرى قاتىستى.

كونفەرەنتسيا اياسىندا وتكەن «تاۋەلسىزدىكتىڭ باعدارى مەن بەلەستەرى» پلەنارلىق وتىرىسىندا قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى نۇرلان نىعماتۋلين قۇتتىقتاۋ ءسوز سويلەپ، نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كوشباسشىلىعى تاۋەلسىزدىك تاڭىندا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق-ساياسي تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتكەنىن، سودان كەيىن قازاقستاننىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى ورلەۋى مەن سەرپىندى دامۋىنىڭ نەگىزى بولعانىن اتاپ ءوتتى.

«تۇتاستاي العاندا، تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن مەملەكەتتىك ينستيتۋتتار، ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ-وسىنىڭ ءبارى بۇگىنگى قازاقستاننىڭ تابىستى دامۋى ءۇشىن بەرىك ىرگەتاسقا اينالدى»، - دەدى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ سپيكەرى.

ن.نىعماتۋليننىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى قازاقستان ءوزىنىڭ 30 جىلدىق پروگرەسىنىڭ جەتىستىكتەرى مەن تابىستارىنا سۇيەنە وتىرىپ، ءتورتىنشى ونجىلدىقتىڭ باستى ماقساتتارىن قۋاتتى مەملەكەت جانە باسەكەگە قابىلەتتى ۇلت رەتىندە كورەدى. «بۇل ءۇشىن ءبىز ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان ساياسي-ەكونوميكالىق رەفورمالاردى جانە قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ پروتسەسىن جۇرگىزۋدى جالعاستىرامىز، ۋاقىت سىن-قاتەرلەرىنە بەيىمدەلگەن ساپالى جاڭا ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى قالىپتاستىرامىز»، - دەدى ول.

ءوز كەزەگىندە، رەسەي فەدەراتسياسى فەدەرالدىق جينالىسى مەملەكەتتىك دۋماسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى الەكساندر جۋكوۆ ن.ءا.نازارباەۆتىڭ رەسەي فەدەراتسياسىمەن كوپجاقتى دوستىق بايلانىستار مەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى نىعايتۋداعى ءرولى مەن ماڭىزدىلىعىنا ەگجەي-تەگجەيلى توقتالدى. ونىڭ پىكىرىنشە، «ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ قۇرمەتتى توراعاسى رەتىندە ەلباسى ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ، ونى باسقا ينتەگراتسيالىق باستامالارمەن ۇشتاستىرۋ جولىندا قاجىرلى ەڭبەگىن جالعاستىرۋدا. «ءبىز قازاقستاندىق دوستاردىڭ جەتىستىكتەرىن قۇپتايتىنىمىزدى اتاپ وتكىم كەلەدى. وداقتاستىق قاتىناستاردى نىعايتۋ مەن دامىتۋ، ستراتەگيالىق ارىپتەستىك پەن قازاقستانمەن ينتەگراتسيالىق بايلانىستاردى تەرەڭدەتۋ باعىتىن بەرىك ۇستانۋدى جالعاستىرامىز»، - دەپ اتاپ ءوتتى سپيكەر.

قر كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى قايرات ءمامي تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىلىگىنىڭ قالىپتاسۋى جاعدايىنداعى قۇقىقتىق جۇيەنىڭ دامۋىنىڭ نەگىزگى كەزەڭدەرى تۋرالى ايتىپ بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاننىڭ قۇقىقتىق جۇيەسى قالىپتاسۋىنىڭ باستاپقى كەزەڭىندە ءىس جۇزىندە قۇقىقتىق ۆاكۋم جاعدايىندا بولعان. شىندىقتىڭ جاڭا تاريحى ءوزىنىڭ ۇلتتىق قۇقىعىن قالىپتاستىرۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى ماسەلەنى بارىنشا وتكىر قويدى. رەفورمالار حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستاندا ۇلتتىق قۇقىقتىق جۇيەنىڭ نەگىزىن قالاۋعا كومەكتەستى.

سونداي-اق ق.ءمامي قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ باستامالارىنا، اتاپ ايتقاندا، ساياسي رەفورمالارعا توقتالدى.

قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى اسەرلى جەتىستىكتەرىن تالقىلاي وتىرىپ، قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرالى توعجانوۆ قر تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ جەكە باسشىلىعىمەن قازىرگى زامانعى دەموكراتيالىق مەملەكەتتىڭ بارلىق ەلەمەنتتەرىن قالىپتاستىرۋداعى ءرولىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. «قىسقا مەرزىم ىشىندە نارىقتىق ەكونوميكانىڭ جۇمىس ىستەۋىنىڭ ىلگەرى زاڭنامالىق بازاسى قۇرىلدى، جاڭا بانكتىك جانە فيسكالدىق جۇيە ەنگىزىلدى. جاڭا ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستار قۇرۋ جانە كاسىپورىنداردى نارىقتىق جاعدايلارعا بەيىمدەۋ بويىنشا شارالار قابىلداندى. وتاندىق بيزنەستى دامىتۋ ءۇشىن جاعداي تۇبەگەيلى وزگەردى»، - دەدى ە.توعجانوۆ.

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى جەتىستىكتەرىن مويىنداۋ ونىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ، تاۋەلسىز جانە ەگەمەن قازاقستاننىڭ نەگىزىن قالاۋشى، بەدەلىمەن جانە جەكە قاسيەتتەرىمەن تىعىز بايلانىستى. ەقىۇ-نىڭ بۇرىنعى باس حاتشىسى، بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ليۆيا جونىندەگى ارنايى وكىلى يان كۋبيش ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى.  «قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العان العاشقى ساتتەرىنەن باستاپ العا باسقان جولى پراگماتيزممەن جانە بارلىق شەشىمدەردىڭ ەۆوليۋتسيالىق سيپاتىمەن ەرەكشەلەندى. وسىنىڭ بارلىعى قوعامنىڭ نەگىزگى جالپىۇلتتىق قۇندىلىقتارى - ۇلتتىق بىرلىك، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم، جوعارى رۋحانياتپەن زايىرلىلىق، اشىق ديالوگ يدەولوگياسى، تولەرانتتىلىق، ەلدەگى ەتنوستىق، مادەني جانە ءدىني ارتۇرلىلىكتى ءوزارا تۇسىنىستىك پەن قۇرمەتتەۋ نەگىزىندە بەرىك ورنىقتى». ول قازاقستاننىڭ ەڭ الدىمەن يادرولىق قارۋسىزدانۋ جانە تاراتپاۋ سالاسىنداعى وڭىرلىك جانە جاھاندىق كوشباسشىلىعىنىڭ، سونداي – اق قازاقستاننىڭ 2010 جىلى ەقىۇ-عا تابىستى توراعالىق ەتۋىنىڭ، 2017-2018 جىلدارى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە تۇراقتى ەمەس مۇشە بولۋىن مىسال رەتىندە اتاپ ءوتتى.

قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى داۋرەن اباەۆ ءوز سوزىندە ۇزدىكسىز دامۋدىڭ ءۇش ونجىلدىعىنىڭ باستى قورىتىندىسى ۇلت قۇرۋداعى جەتىستىك بولىپ تابىلاتىنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. «ءبىز اياعىمىزدا نىق تۇرمىز. ءبىز ءوزىمىزدى ەكىنشى رولدە كورۋدى دوعاردىق، كوپتەگەن قورقىنىش پەن الاڭداۋشىلىق سەزىمىن جويدىق. ءبىز ءوزىمىزدى ءوز جەرىمىزدىڭ، تاعدىرىمىزدىڭ، بۇگىنىمىز بەن بولاشاعىمىزدىڭ تولىق يەلەرى رەتىندە سەزىنەمىز. تابىستار بىزگە سەنىمدىلىك بەردى، سەنىمدىلىك سالاۋاتتى امبيتسيالار، امبيتسيالار – باتىل ۇمتىلىستارعا جەتەلەدى»، - دەدى د.اباەۆ.

ۇلى ۇلتتىق جينالىستىڭ بۇرىنعى سپيكەرى، تۇركيانىڭ بۇرىنعى پرەمەر-ءمينيسترى بينالي يىلدىرىم نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەرەن ەڭبەگى مەن قازاقستاننىڭ تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ينتەگراتسياسىنا قوسقان زور ۇلەسىنە ەرەكشە توقتالدى. سونىمەن قاتار، ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كوتەرگەن باستامالار حالىقارالىق دەڭگەيدە كەڭىنەن تانىلىپ، قازاقستاننىڭ حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى بەرىك ۇستانۋىنىڭ كورىنىسى بولدى. «كەلەسى جىلى اوسشك 30 جىلدىعى اتاپ وتىلەدى، ول دا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قۇرلىقتاعى بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىككە جاردەمدەسۋگە ارنالعان جوباسى بولدى. ءبىز پانازياتتىق ىنتىماقتاستىق پەن ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا ونىڭ ۇلى مۇراتتارىنىڭ ءبىرى بولعانىن بىلەمىز»، - دەدى ول.

«قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى» كەاق باسقارما توراعاسى-رەكتورى گۇلميرا قاناي انا مەن بالانى قولداۋ، گەندەرلىك ساياساتتى دامىتۋ، سونداي-اق جاستاردىڭ ءرولى تۋرالى ايتىپ بەردى.

پلەنارلىق وتىرىسقا بەينەبايلانىس ارقىلى بۇۇ-نىڭ بۇرىنعى باس حاتشىسى، جاھاندىق جاسىل ءوسىم ينستيتۋتىنىڭ پرەزيدەنتى پان گي مۋن, تۇركيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ابدۋللا گۇل, گەرمانيانىڭ بۇرىنعى فەدەرالدىق كانتسلەرى گەرحارد شرەدەر, اقش-تىڭ بۇرىنعى مەملەكەتتىك حاتشىسى دجەيمس بەيكەر, م.ۆ. لومونوسوۆ اتىنداعى ممۋ رەكتورى ۆيكتور سادوۆنيچي قاتىستى. الەمدىك ساياساتكەرلەر وزدەرىنىڭ قۇتتىقتاۋ سوزدەرىندە قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى جەتىستىكتەرىن مويىنداپ، نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ماڭىزدى ءرولىن اتاپ ءوتىپ، بۇكىل قازاقستان حالقىنا ءوسىپ-وركەندەۋ، تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىك تىلەدى.

كونفەرەنتسيا اياسىندا وتاندىق جانە شەتەلدىك عالىمدار مەن ساراپشىلار بايانداما جاساعان «تاريح ساباقتارى»، «قوعام جانە قۇندىلىقتار»، «ودان ءارى دامۋ باسىمدىقتارى» اتتى ءۇش پانەلدىك سەسسيا ءوتتى.

انىقتامالىق اقپارات

ءىس-شارانى قر پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى، قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى-ەلباسى كىتاپحاناسى، قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ قورى، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمدىگى ۇيىمداستىردى.

پانەلدىك سەسسيالاردا ساراپشىلار رەتىندە ءسوز سويلەگەندەر: كامال حارازي - يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق قاتىناستار جونىندەگى ستراتەگيالىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى, اناتولي توركۋنوۆ - ماسكەۋ مەملەكەتتىك حالىقارالىق قاتىناستار ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى (رەسەي), سۋن چجۋانچجي - قىتاي قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ رەسەي، شىعىس ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى (قىتاي), ميحايل ليپكين - رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ جالپى تاريح ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى (رەسەي), انۆار ناسيروۆ - ورتالىق ازيا حالىقارالىق ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى (وزبەكستان), مۇراتبەك يماناليەۆ - قىرعىز رەسپۋبليكاسى ءسىم ديپلوماتيالىق اكادەمياسىنىڭ حالىقارالىق قاتىناستاردى تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، بۇرىنعى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، شىۇ باس حاتشىسى (قىرعىز رەسپۋبليكاسى), كاترين پۋجول - INALCO ۇلتتىق شىعىس تىلدەرى جانە وركەنيەتتەرى ينستيتۋتىنىڭ ورتالىق ازيا تاريحى مەن وركەنيەتى پروفەسسورى (فرانتسيا), كريستيان گەرپفەر - «الەمدىك قۇندىلىقتار» زەرتتەۋ قاۋىمداستىعىنىڭ (WVSA) پرەزيدەنتى (اۆستريا), ولەگ ماكاروۆ - بەلارۋس رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى بەلارۋس ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى (بەلارۋس), ابدۋگاني مامادازيموۆ - تاجىكستان ساياساتتانۋشىلارى ۇلتتىق قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى، تاجىك ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى (تاجىكستان), الەكساندر دەگتيارەۆ - رەسەي فەدەراتسياسى فەدەرالدىق جينالىسى فەدەراتسيا كەڭەسى توراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى (رەسەي), ولگا ۆيدوۆا - رەسەي جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسىنىڭ بيوگرافى (رەسەي), كريستوف مور - فريدريح ەبەرت اتىنداعى قوردىڭ قازاقستان مەن وزبەكستانداعى وڭىرلىك وكىلدىگىنىڭ باسشىسى (گەرمانيا), ارتۋر ۆان ديزەن - يۋنيسەف ەلدىك كەڭسەسىنىڭ جەتەكشىسى (قازاقستان).

پانەلدىك سەسسيالاردا بەلگىلى قازاقستاندىق قوعام قايراتكەرلەرى، عىلىمي ۇيىمداردىڭ باسشىلارى، ساراپشىلار ءسوز سويلەدى – قۋانىش سۇلتانوۆ، مۇرات باقتيارۇلى، ۆەرا كيم، ەرلان سىدىقوۆ، سەرىك سەيدۋمانوۆ، ەركىن ءابىل، انار فازىلجانوۆا، بولات سۇلتانوۆ، سۇلتان اكىمبەكوۆ، اندرەي چەبوتارەۆ، ساياسات نۇربەك، ورازعالي سەلتەەۆ، سابينا ساديەۆا، ەمين اسكەروۆ.

پلەنارلىق وتىرىس مودەراتورى - «QAZAQSTAN» رترك باسقارما توراعاسى ءلاززات تانىسباي، پانەلدىك سەسسيالاردىڭ مودەراتورى - قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى كىتاپحاناسىنىڭ ديرەكتورى باقىتجان تەمىربولات، قر پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستاندىق ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى زارەما شاۋكەنوۆا، نۇرسۇلتان نازارباەۆ قورى اتقارۋشى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى الكەي مارعۇلانۇلى.

Abai.kz