الداعى قىركۇيەك ايىندا اقوردادا يدەولوگيالىق جۇمىستارعا بايلانىستى ۇلكەن جيىن وتەتiنi ءمالiم بولىپ وتىر. مۇنداي القالى جيىن 2002 جىلى وتكەن ەكەن. سودان بەرگi ون جىلدا قۇندىلىقتار مەن يدەيالاردىڭ وزگەرگەنi ءمالiم. الايدا قازاق قوعامى ءالi كۇنگە دەيiن قانداي قۇندىلىقتار نەگiزiندە وركەنيەتتi قوعام قۇرۋ قاجەتتiگiن تۇسiنە الماعان سەكiلدi.

الداعى قىركۇيەك ايىندا اقوردادا يدەولوگيالىق جۇمىستارعا بايلانىستى ۇلكەن جيىن وتەتiنi ءمالiم بولىپ وتىر. مۇنداي القالى جيىن 2002 جىلى وتكەن ەكەن. سودان بەرگi ون جىلدا قۇندىلىقتار مەن يدەيالاردىڭ وزگەرگەنi ءمالiم. الايدا قازاق قوعامى ءالi كۇنگە دەيiن قانداي قۇندىلىقتار نەگiزiندە وركەنيەتتi قوعام قۇرۋ قاجەتتiگiن تۇسiنە الماعان سەكiلدi.

ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ «قازاق­ستاننىڭ الەۋمەتتىك مودەرنيزاتسياسى. قوعامعا 20 قادام» اتتى ماقالاسى جاريالانعالى دا ءبىر ايدان استام ۋاقىت ءوتتى. قوعام بۇل ماقالانى قىزۋ تالقىلاعانىمەن، قايراتكەرلەردىڭ نەگىزگى ۇستانىمىن، قازاق قوعامىنىڭ الداعى باعىتى جايلى ۇسىنىستارىن از ەستيمىز. كەرىسىنشە، «الەۋمەتتىك مودەرنيزاتسيا» ماقالاسىن قۇرعاق ماقتاۋ باسىم. 
جاسىراتىنى جوق، قوعامداعى بۇعان دەيىن ۇرانعا اينالعان «الدىمەن - ەكونوميكا، سوسىن - ساياسات» ۇستانىمىنىڭ ەسكىرگەنى مويىندالىپ وتىر. بۇعان دەيىن تاتۋلىعى مەن تىنىشتىعىن ماقتان ەتەتىن قازاقستاندا سوڭعى جىلدارى تەرروريزمنىڭ ەلەمەنتتەرى مەن راديكالدى ءدىني باعىت وكىلدەرىنىڭ قوعامعا دەگەن نارازىلىعىن ءوزىن-ءوزى جارۋ ارقىلى كورسەتۋى، جاڭاوزەن وقيعاسى - الەۋمەتتىك پروبلەمالاردىڭ ءپىسىپ جەتىلگەندىگىن پاش ەتەدى. پرەزيدەنت اتالعان ماقالاسىندا جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ قايتالانباۋىن قاداعالاۋ قاجەتتىلىگىنە باسا ماڭىز بەردى. دەگەنمەن الەۋمەتتىك دۇمپۋلەردىڭ قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءىشىنارا كورىنىس بەرۋى - قازاقستانداعى الەۋمەتتىك داعدارىستىڭ ايعاعىنداي. جاڭاوزەن مۇنايشىلارىنان كەيىن بالقاشتا «قازاقمىس»، تەمىرتاۋدا «ارسەلور ميتتال» كەنشىلەرى دە نارازىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، ەرەۋىلدەتىپ باسىلدى. 
ءدال وسى ساتتە بيلىكتىڭ، ەلباسىنىڭ «جاڭا يدەولوگيانى» ۇسىنۋىن، ونى وسى كۇزدە تالقىلاۋدى ماقسات ەتۋىن نەمەن تۇسىنۋگە بولادى؟ وسى ماسەلەگە وراي «تسەنترال ازيا مونيتور» گازەتىنە سۇحبات بەرگەن ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم مۇنى بىلاي تۇسىندىرەدى: «مەنىڭشە، كۇنى بۇگىنگە دەيىن بيلىك تاراپىنان ناسيحاتتالىپ كەلگەن ساياسي تەزيس­تەر مەن قۇندىلىقتار وزەكتىلىگىن جويدى. وسى تۇرعىدان الىپ قاراساق، «جاڭا يدەولوگيا» - بۇل «جاڭا ساياسي كۇن ءتارتىبىن» قالىپتاستىرۋعا دەگەن قادام عانا. ەگەر قازىرگى بيلىك وزىنەن كەيىن قالىپتى جانە دامىعان مەملەكەت قالدىرۋدى ماقسات ەتسە، قازىردەن باستاپ قازىرگى زامانعى قوعامدىق ينستيتۋتتاردى قۇرىپ، دامىتىپ، ولاردىڭ ىرگەسىن بەكىتۋ قاجەت. بۇل ينستيتۋتتار بولاشاقتا ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ كەپىلىنە اينالارى ءسوزسىز. بىراق مەن جەكەلەگەن سالالار مەن بولىمدەردى مودەرنيزاتسيالاپ، قالعاندارىنا تيىسپەۋ قاجەت دەگەنگە ونشا سەنە بەرمەيمىن. قازاقستاندا جاپپاي يدەولوگيالاردىڭ ۋاقىتى ءوتتى. ەندى قۇندىلىقتار مەن يدەيالاردىڭ زامانى تۋىپ وتىر». ءبىزدىڭ قوعام قانداي قۇندىلىقتارعا ءزارۋ، قانداي يدەيالار اياسىندا جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك؟ بۇگىنگى كۇننىڭ نەگىزگى ساۋالى وسى. قازىرگى نەگىزگى باعىت - قوعامدى سالاۋاتتى دا، ساليقالى، سالاماتتى، ازات ويلى قوعام رەتىندە تاربيەلەۋ. ەلباسى ءوز ماقالاسىندا: «ءوز كەزەگىندە مىنا ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋدى تالاپ ەتەدى: جاھاندىق تۇراقسىزدىق جاعدايىندا، جاڭا عاسىر جاعدايىندا، جاھاندىق داۋىلدارعا قارسى توتەپ بەرۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ قازاقستان قوعامى قانداي بولۋى قاجەت؟ بۇگىنگى تاڭدا بۇكىل الەم تۇتىنۋ يدەولوگياسىنىڭ اسا دەرتتى يدەولوگيا ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدى. ول الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىندە جاپپاي الەۋمەتتىك ماسىلدىقتى تۋدىردى جانە الەمدىك داعدارىستىڭ ماڭىزدى ءبىر سالدارى بولىپ وتىر»، - دەيدى. ويتكەنى «قارىن تويدىرۋ يدەولوگياسى» العا وزعاندا، قوعامنىڭ رۋحاني قاجەتتىلىكتەرى، مادەني قۇندىلىقتارى، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرى ەكىنشى دەڭگەيگە ىسىرىلادى. بۇگىن سونىڭ سالدارىن ۇعىنا باستادىق. وسىدان جيىرما جىل بۇرىن قازاق قوعامىندا - مەملەكەتتىك ءتىلدى العا وزدىرۋ نەگىزگى پروبلەمانىڭ ءبىرى بولعان بولسا، جيىرما جىلدان كەيىن دە وسى ماسەلە كولدەنەڭدەپ العا شىقتى. ءالى كۇنگە دەيىن قوعامنىڭ بىرتەكتىلىگى، ءبىر يدەولوگيا، ءبىر ماقسات - ۇلتتىق قازاق مەملەكەتىن قۇرۋ ماسەلەسى جايلى ءسوز بولسا، وسقىرىنا قارايتىندار كوپ. سونىڭ سالدارىنان بولار، قازاق اقپاراتى ۇلتتىق باتىر دەڭگەيىندە سيپاتتايتىن تۇلعالار ورىس ءتىلدى اقپاراتتا ءالى كۇنگە دەيىن «حالىق جاۋى» رەتىندە دارىپتەلەدى. ونىڭ ايقىن دالەلىن الىستان ىزدەمەي-اق، مۇستافا شوقايدى فاشيستەردىڭ قۇيىرشىعى رەتىندە ايىپتاعان وسكەمەندىك «Flash» گازەتىنىڭ «قازاقتىڭ ۆلاسوۆى، فاشيستەردiڭ قۇيىرشىعى»، «مۇستافا شوقاي - قازاقستان مەن ورتا ازيانىڭ بولا الماي قالعان ءامiرشiسi, فاشيستiك ۇيىمنىڭ باسشىسى، «تۇركiستان لەگيونىنىڭ» يدەيالىق جەتەكشiلەرiنiڭ بiرi» دەگەن ايىپتار تاققان ەكi بiردەي ماقالانى جاريالاۋىن العا تارتساق تا جەتكىلىكتى. «مۇستافا شوقاي جولىمەن» دەرەكتى ءفيلمىنىڭ اۆتورى، اقىن قاسىمحان بەگمانوۆ بۇل باسىلىمدى جانە ونىڭ اۆتورىن سوتقا بەرگەنىمەن قالالىق سوتتا جەڭىلىس تاۋىپ، وبلىستىق سوتتا عانا جەڭىسكە جەتە الدى. ياعني قوعامنىڭ ەكىتىلدىلىگىنىڭ سالدارىنان يدەولوگيا دا قوس باعىتتا. قازاق اقپاراتى - مەملەكەتتىك ءتىلدى، ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋدى ناسيحاتتاسا، ءورىستىلدى اقپارات - رەسەيلىك قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتايدى. قازاق ءتىلى العا ءبىر قادام وزسا، ورىس ءتىلى دالادا قالدى دەپ بايبالام سالادى. الايدا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءرولىن اتقارىپ وتىرعان ورىس تىلىندەگى اقپاراتتىڭ ءۇنى باسىم، قازاق اقپاراتى قۇمىعىڭقى. ونىڭ ءۇنىن بيلىك ەستىگىسى كەلمەيدى. ال وزگە قوعامدى الىپ قاراساڭىز، مەملەكەتتىك قۇندىلىقتار، ۇلتتىق ماقتانىش ماسەلەلەرى جىل وتكەن سايىن العا ۇمتىلۋدا. 
Marted? il Kazakistan ha vinto un?altra medaglia d?oro e ha segnato un altro record nel sollevamento pesi donne quando Maiya Maneza, altra giovane di etnia Dungan, ha sollevato 245 kg nelle specialit? combinate di ؟strappo? e ؟slancio?. Di nuovo per curiosit?، ho cercato un video di Maneza che parla russo, ma mentre navigavo su YouTube, sono incappato in quella che penso sia la prova inconfutabile che sia Chinshanlo che Maneza provengono davvero dalla Cina e che questo non ؟ un gran segreto nemmeno in Kazakistan?.
راس، قازاقستان - باي مەملەكەت. سول سەبەپتى دە الەمدىك داعدارىستاردىڭ باسىم بولىگىن ەڭسەرىپ كەلەدى. بىراق رۋحاني دەگراداتسيا قوعامنىڭ تامىرىن تەرەڭ جايلاپ بارادى. «تسەنترال ازيا مونيتور» گازەتىندە مادي ءالىموۆتىڭ «يدەولوگيچەس­كي ۆاكۋم» اتتى ماقالاسى جاريالانىپتى. «قازاقستاندىق مەملەكەتتىك قۇرىلىستىڭ ازداعان تاجىريبەسى، كەۋەكتى - تەك تابيعات قانا ەمەس، يدەولوگيا دا كوتەرە المايتىنىن دالەلدەدى. رۋحاني بوستاندىق بولماسا، ساياسي جانە ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىك ءمانىن جوعالتپاسا دا، ساپاسىنان ايىرىلادى. رۋحاني بوستاندىعى، ناعىز سەنىمى جوق مەملەكەت پەن قوعامنىڭ بولاشاعى قانداي بولماق؟ ەگەر ولار قۇندىلىقتاردىڭ ءداستۇرلى يەرارحياسىن جالعاستىرا الماسا، ەگەر باستى ماسەلە - ەلدىڭ، حالىقتىڭ مۇددەسى ەمەس، جەكەلەگەن الەۋمەتتىك توپتاردىڭ نەمەسە كورپوراتيۆتىك قاۋىمداستىقتىڭ مۇددەسى بولسا، ەلدىڭ بولاشاعى قانداي بولماق؟ قازىرگى ساتتە 1990 جىلدارى قالىپتاسقان ءبىزدىڭ باسقارۋشى ەليتا ءداۋىردىڭ تاريحي تۇيتكىلدەرىنە جانە ەلدىڭ بولاشاعىنا بالتا شابار پروبلەمالاردى قالاي شەشۋگە بولادى دەگەن ساۋالعا ساليقالى جاۋاپ بەرۋگە قاۋقارى جەتپەي وتىر. نارىق رەفورماسىنىڭ باستالۋىمەن، ءبىزدىڭ ازاماتتارعا دامۋدىڭ تۇتىنۋ مودەلى ۇسىنىلدى. ناتيجەسىندە ءومىر ءسۇرۋدىڭ جايلىلىعى تۋرالى تەزيس ۇلتتىق يدەولوگياعا اينالا جازدادى. وسى يدەولوگيانىڭ باستاۋى امەريكانىڭ وزىندە ازاماتتارعا تۇتىنۋ مودەلىن ۇلتتىق يدەولوگيا رەتىندە ۇسىنۋدىڭ قاۋىپتىلىگىن سەزىنگەلى دە ءبىراز ۋاقىت ءوتتى»، - دەيدى ول. 
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلىندا قازاق قوعامىنا ۇسىنىلعان ۇلتتىق يدەولوگيانى كوز الدىمىزعا ەلەستەتە الار ەمەسپىز. ەڭ باستىسى، قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ونىڭ باياندىلىعى ءۇشىن بارىڭدى سارپ ەتۋ - ماقسات بولعانى ايقىن. الايدا، ول ءورىستىلدى قازاقستان با، جوق - قازاق قۇندىلىقتارىن پاش ەتكەن قازاقتىلدى قازاقستان با؟ وسىنىڭ اراجىگى بۇگىنگە دەيىن اشىلمادى. قوعام ەكىتىلدى دەيمىز. الايدا ەكىتىلدى تەك قازاق قوعامى. ورىس قوعامى - ەكىتىلدى بولۋعا ۇمتىلمادى، ۇمتىلعىسى دا كەلمەيدى. ويتكەنى ولارعا بۇنىڭ قاجەتتىلىگى جوق. 20 جىلدا قازاقشا سويلەۋ قاجەت، ۇيرەنۋ كەرەك دەگەن سانانى سىڭىرە الماۋىمىز - كىمنىڭ تراگەدياسى؟ بيلىك كۇن وتكەن سايىن جيىنداردى، مارتەبەلى مىنبەرلەردەگى جارىسسوزدەردى ورىسشا وتكىزۋدى كوبەيتپەسە، ازايتپاي وتىر. ءبىر كەزدەرى ۇكىمەت جيىنىن تەك قانا قازاق تىلىندە وتكىزەمىز دەپ جار سالعان كارىموۆ ۇكىمەتىنىڭ بۇل سالادا قول جەتكىزگەن جەتىستىگى نە؟ «ءتىلى جوعالعان ۇلتتىڭ - ءوزى دە جوعالادى» دەگەن الاش كوسەمدەرىنىڭ ءبىرى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ وتكەن عاسىردىڭ باسىنداعى تەزيسى كۇنى بۇگىنگە دەيىن وزەكتى ەكەندىگىن ەسكەرسەك، «مەن - قازاقپىن، بىراق، قازاقشا بىلمەيمىن» دەپ كەۋدە كەرەتىندەردىڭ پيعىلىن نەمەن تۇسىندىرۋگە بولادى؟!. قازىرگى قوعام تەك ءورىستىلدى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار اعىلشىنتىلدى قوعامعا اينالىپ بارادى. بىراق قازاقتىلدى ەمەس. اسىرەسە، ساياسي ەليتا مەن ونىڭ اينالاسىنداعىلار تۋرالى وسىنى ايتۋعا بولادى. بيلىك 2020 جىلعا قاراي قازاقستان قوعامىنىڭ 95% قازاقشا سويلەيتىنىنە كەپىلدىك بەرەدى، بىراق ونى قالاي سويلەتۋگە بولاتىنىن ويلاستىرا الماي وتىر. وسى كەزەڭدە قازاقستان حالقىنىڭ 20% اعىلشىنشا مەڭگەرەتىن بولادى دەيمىز. الايدا وسى قارقىنمەن كەتە بەرسەك، اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىندەردىڭ سانى قازاق ءتىلىن بىلەتىندەردەن اناعۇرلىم ارتىق بولۋى دا مۇمكىن! ويتكەنى اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋدىڭ كەزەڭدەرى، دەڭگەيلەرى انىقتالعان جانە ۇيرەتۋدىڭ ادىستەرى وتە تاماشا قيىستىرىلعان. ءارى وعان قاجەتتىلىك بار. قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋدىڭ، ونى ۇيرەتۋدىڭ امال ادىستەرىن 20 جىلدا جاساي الماي وتىرمىز. بۇل سالاعا بولىنگەن قارجى قۇمعا سىڭگەن سۋداي، قۇردىمعا كەتتى. سونىمەن قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ماسەلەسى دە جىلى جابىلدى. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەگەن قاجەتتىلىك تە جوق. ءتىپتى مەملەكەتتىك قىزمەتكەر مەملەكەتتىك ءتىلدى تۇرمىستىق دەڭگەيدە ۇيرەنۋى ءتيىس دەگەن تالاپتى قويۋدىڭ ءوزى ءبىز ءۇشىن قورقىنىشتى تۇسكە اينالعان سياقتى. 
سوندا ءبىزدىڭ قوعامنىڭ قۇندىلىعى نە بولماق؟ ۇلى اباي اشىنعاندا «مالعا دوستىڭ مۇڭى جوق، مالدان باسقا» دەپ كۇڭىرەنگەن ەكەن قارىنبايلاردىڭ توعىشارلىعىنان ءتۇڭىلىپ. ال ءبىزدىڭ قوعامدا مۇنى ءسال وزگەرتسەك «تىلگە دوستىڭ مۇڭى جوق، تىلدەن باسقا». بىراق سول تىلگە دوستىڭ از بولىپ تۇرعانى قىنجىلتادى. قوعام وزگەردى، قوعام مەن بىرگە قۇندىلىقتار دا، يدەيالار دا وزگەردى. ال ءبىز ءححى عاسىرداعى قازاقستاندى دامىعان، يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالارىمەن العا وزعان، قازاقتىلدى قازاقستان رەتىندە كورگىمىز كەلەدى. ول ءۇشىن تەك قازاق قانا ەمەس، بۇكىل قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ ساناسىنا وسى قۇندىلىقتى سىڭىرە ءبىلۋىمىز قاجەت!

ەسەنگۇلكاپقىزى

«تۇركىستان» گازەتى