اسىلنۇر ورىنبەك. بابالارىمىز بالقىتقان اششىساي قورعاسىنى
بۇرىنعى كەڭەستەر وداعى اۋماعىندا قورعاسىننىڭ نەگiزگi قورى قازاقستاندا ورنالاسقان. سونىڭ iشiندە وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋماعى قورعاسىننىڭ كەنiنە اينالعان. كەنتاۋ قالاسىنداعى اششىساي قورعاسىن-مىرىش كەنiشiنiڭ تاريحى ارiدەن باستالادى. بۇل كەن ورنى ەجەلگi زامانداردا-اق ءمالiم بولعان. اششىساي قورعاسىنى XVII عاسىردان باستاپ ورىس، اعىلشىن كاسiپكەرلەرiنiڭ كوز قۇرتىنا اينالعانى بەلگiلi. قازاق ەلi رەسەيگە قوسىلعاننان كەيiن اششىساي كەنiنەن قورعاسىن الۋ تۇپكiلiكتi جولعا قويىلىپ، تۇراقتى جۇمىس كۇشi ۇيىمداستىرىلدى. پاتشا اسكەرiن وق-دارiمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشiن 1864 جىلى قاراتاۋ قويناۋىنىڭ كەنi تۇركiستان اسكەري گۋبەرناتورلىعىنىڭ باسقارۋىنا ءوتتi. كەن ورىس كوپەستەرiنiڭ باسشىلىعىمەن جۇرگiزiلەدi. 1882-1885 جىلدارى اششىساي كەنiندە 200 شاحتەر جۇمىس iستەپ، 7000 پۇت (1 پۇت =16 كگ) تازا قورعاسىن وندiرiلگەن.
كەڭەس وكiمەتi ورناعاندا اششىساي كەنi اعىلشىن ل.لەسماننىڭ قولىندا بولعان ەدi. كەنiش 1918 جىلى قىزىل ارميانى دا وق-دارiمەن قامتاماسىز ەتكەن. بۇل كەزەڭدەردە اششىساي رۋدنيگiندە 300-گە تارتا قازاق، ورىس جانە باسقا ۇلت وكiلدەرi جان اياماي ەڭبەك ەتكەن. ءدال وسى كەزەڭدە تۇركiستان ولكەسiندە ۇرىس جۇرگiزگەن قىزىل ارميا ءۇشiن اششىسايدىڭ ماڭىزى ايرىقشا بولدى.
بۇرىنعى كەڭەستەر وداعى اۋماعىندا قورعاسىننىڭ نەگiزگi قورى قازاقستاندا ورنالاسقان. سونىڭ iشiندە وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋماعى قورعاسىننىڭ كەنiنە اينالعان. كەنتاۋ قالاسىنداعى اششىساي قورعاسىن-مىرىش كەنiشiنiڭ تاريحى ارiدەن باستالادى. بۇل كەن ورنى ەجەلگi زامانداردا-اق ءمالiم بولعان. اششىساي قورعاسىنى XVII عاسىردان باستاپ ورىس، اعىلشىن كاسiپكەرلەرiنiڭ كوز قۇرتىنا اينالعانى بەلگiلi. قازاق ەلi رەسەيگە قوسىلعاننان كەيiن اششىساي كەنiنەن قورعاسىن الۋ تۇپكiلiكتi جولعا قويىلىپ، تۇراقتى جۇمىس كۇشi ۇيىمداستىرىلدى. پاتشا اسكەرiن وق-دارiمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشiن 1864 جىلى قاراتاۋ قويناۋىنىڭ كەنi تۇركiستان اسكەري گۋبەرناتورلىعىنىڭ باسقارۋىنا ءوتتi. كەن ورىس كوپەستەرiنiڭ باسشىلىعىمەن جۇرگiزiلەدi. 1882-1885 جىلدارى اششىساي كەنiندە 200 شاحتەر جۇمىس iستەپ، 7000 پۇت (1 پۇت =16 كگ) تازا قورعاسىن وندiرiلگەن.
كەڭەس وكiمەتi ورناعاندا اششىساي كەنi اعىلشىن ل.لەسماننىڭ قولىندا بولعان ەدi. كەنiش 1918 جىلى قىزىل ارميانى دا وق-دارiمەن قامتاماسىز ەتكەن. بۇل كەزەڭدەردە اششىساي رۋدنيگiندە 300-گە تارتا قازاق، ورىس جانە باسقا ۇلت وكiلدەرi جان اياماي ەڭبەك ەتكەن. ءدال وسى كەزەڭدە تۇركiستان ولكەسiندە ۇرىس جۇرگiزگەن قىزىل ارميا ءۇشiن اششىسايدىڭ ماڭىزى ايرىقشا بولدى.
1934 جىلى شىمكەنت قورعاسىن زاۋىتىنىڭ iرگەسi قالانىپ، 1936 جىلدان باستاپ قورعاسىن وندiرiلە باستادى. كەن ورنىنىڭ ۇزىندىعى 500 مەتر بولسا، ەنi 100 مەتر، ال تەرەڭدiگi 450 مەتر. بۇدان باسقا بايدiبەك اۋدانىندا بايجانساي كەنiشiندە قورعاسىننىڭ مول قورى بار. بۇل كەن ورنىن العاش رەت 1904 جىلى ورىس زەرتتەۋشiلەرi ۆ.ن.ۆەبەر مەن م.م.بروننيكوۆ اشقان. گەولوگيا بارلاۋ جۇمىستارى بايجانساي قورعاسىن كەنiنiڭ قۇرامى شوگiندi تاۋ جىنىستارىنا جاتاتىنىن كورسەتتi. كەن شوعىرلانعان كونگلومەرات قۇمتاس پەن اكتاستان تۇرادى، ونىڭ قالىڭدىعى 200-250 مەتر. بايجانساي قورعاسىن كەنiشi شىمكەنت قورعاسىن زاۋىتىنىڭ نەگiزگi شيكiزات كوزiنە اينالدى. 30-شى جىلدارى شىمكەنتتە قورعاسىن زاۋىتى كسرو-داعى وندiرiلگەن قورعاسىننىڭ 70 پايىزىن وندiرگەنiن بiرەۋ بiلسە، بiرەۋ بiلمەۋi مۇمكiن.
بۇگiندە ارداگەر كەنشiلەر ۇلى وتان سوعىسى جىلدارى اششىساي رۋدنيگiنەن قازىپ الىنعان قورعاسىن رۋدالارىنىڭ قالاي وق-دارiگە اينالعانىن جىر ەتiپ ايتادى. سوعىس جىلدارى ماسكەۋدەگi ءتۇستi مەتالل جانە التىن ينستيتۋتىنىڭ، تاۋ-كەن اكادەمياسىنىڭ تۇلەكتەرi شىمكەنت قورعاسىن زاۋىتىنا جۇمىسقا جiبەرiلگەن. 1938 جىلدىڭ وزiندە زاۋىتتا وندiرiستiك جوسپاردى 300-600 پايىزعا دەيiن ورىندادى، مۇندا 484 «ستاحانوۆشى» جۇمىس iستەگەن. وسىلايشا اششىساي كەنiشiنiڭ تولىق يگەرiلۋi جانە شىمكەنت قورعاسىن زاۋىتىنىڭ قارقىندى جۇمىس iستەۋi كسرو-نىڭ قورعاسىنعا دەگەن مۇقتاجدىقتان قۇتقاردى. ال 1941 جىلى 22 ماۋسىم كۇنi فاشيستiك گەرمانيا كسرو-عا تۇتقيىلدان سوعىس اشقاندا اششىساي تۇرعىندارى مەن شاحتەرلەر جينالىپ، ولاردىڭ ءبارi بiر اۋىزدان «جاۋ شابۋىلىنا قارسى جان اياماي ەڭبەك ەتiپ، قورعاسىن ءوندiرۋدi بiرنەشە ەسە كوبەيتەمiز. وتان قورعاۋعا ءوز ۇلەسiمiزدi قوسامىز» دەپ ۇرانداتقانى تاريحتان ءمالiم. سوعىس جىلدارى قىزىل ارمياعا ازىق-تۇلiك جەتiسپەگەنiمەن، مايدانعا وق-ءدارi ۋاقىتىندا جەتكiزiلiپ تۇردى. اششىساي رۋدنيگiنiڭ ارقاسىندا كەڭەس اسكەرi وق-دارiدەن تاپشىلىق كورگەن جوق. سوعىس جىلدارى اششىساي فاشيستەرگە قارسى اتىلعان وقتىڭ سارقىلماس بۇلاعى، ۇلى جەڭiستiڭ تۇراقتى تiرەگi بولدى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس. جاۋعا قارسى اتىلعان ءار 10 وقتىڭ 7-ەۋi اششىسايدىڭ قورعاسىنىنان قۇيىلعانىن قازاق حالقى ارقاشاندا زور ماقتانىشپەن ەسكە الۋى ورىندى. سوندىقتان جەڭiستi جاقىنداتۋدا اششىساي رۋدنيگiنiڭ تاريحتاعى ورنى ەرەكشە.
«اباي-اقپارات»
