كەڭەس بەرۋ ورىن العان ماسەلەلەر مىندەتتەرىن شەشۋگە باعىتتالعان، اقىل بەرۋ ارقىلى جاردەمدەسۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. اقىلى تۇردە جۇرگىزىلەتىن كەڭەس بەرۋ ەكونوميكالىق جاعىنان مول قارجىنى قاجەت ەتەتىن، قارقىندىلىعى جانە مەرزىمى جونىنەن ۋاقىتشالىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. اقىسىز  كەڭەس بەرۋ جولدارى كۇندەلىكتى تۇرمىستىق ءومىر-سالتىندا اۋىزەكى تۇردە جۇرگىزىلەدى. جالپى كەڭەس بەرۋدىڭ بارلىق تۇرلەرى الەۋمەتتىك-ساياسي، رۋحاني-مادەني، قوعامدىق قۇندىلىقتاردى باعالاۋعا تاربيەلەيدى. اۋمەسەرلىك مىنەز-قۇلىق پەن جامان قىلىقتارعا ءۇيىر بولماي، ادەپتىلىك جولىمەن ءجۇرۋدى ۇندەيدى.

كەڭەس بەرۋ ورىن العان ماسەلەلەر مىندەتتەرىن شەشۋگە باعىتتالعان، اقىل بەرۋ ارقىلى جاردەمدەسۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. اقىلى تۇردە جۇرگىزىلەتىن كەڭەس بەرۋ ەكونوميكالىق جاعىنان مول قارجىنى قاجەت ەتەتىن، قارقىندىلىعى جانە مەرزىمى جونىنەن ۋاقىتشالىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. اقىسىز  كەڭەس بەرۋ جولدارى كۇندەلىكتى تۇرمىستىق ءومىر-سالتىندا اۋىزەكى تۇردە جۇرگىزىلەدى. جالپى كەڭەس بەرۋدىڭ بارلىق تۇرلەرى الەۋمەتتىك-ساياسي، رۋحاني-مادەني، قوعامدىق قۇندىلىقتاردى باعالاۋعا تاربيەلەيدى. اۋمەسەرلىك مىنەز-قۇلىق پەن جامان قىلىقتارعا ءۇيىر بولماي، ادەپتىلىك جولىمەن ءجۇرۋدى ۇندەيدى.

مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى قىزمەتتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە قوعامنىڭ بارلىق سالالارىنىڭ دامۋىن بولجاۋ بولىپ تابىلاتىنى بەلگىلى. ەلىمىزدەگى عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ دامۋىن بولجاۋ، ءححى عاسىر جاستارىن تاربيەلەۋ شارتتارىن زەردەلەۋدە كوپتەگەن تولعاقتى ماسەلەلەر تۋىندايدى. تاربيە تەورياسى عىلىمي قاۋىمداستىق اراسىندا بۇگىنگى كۇندە ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. دەسەك تە، كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن تاربيەنى عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەۋ كۇلكىگە اينالىپ، اقىرىندا ۇعىمدى سول كوممۋنيستىك بيلىكتىڭ مۇراسى رەتىندە سىناعاندار دا كەزدەستى. كۇردەلى، ىشكى قاراما-قايشىلىعى مول زامانداعى قوعامدىق ساناعا قاجەتتى تاربيە مۇراتىن ايقىنداۋ قيىنعا سوعادى. سوندىقتان تاربيە تۇلعانى قوعامدىق جانە مادەني ءومىردىڭ سوتسيومادەني نورماتيۆتەر مودەلدەرىنە سايكەس دايىنداۋ مەن قالىپتاستىرۋ جۇيەسى. كوپتەگەن عالىمدار پىكىرلەرى مەن انىقتامالارى بويىنشا تاربيە پوپۋلياتسيانىڭ تاريحىن ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن مەحانيزم سانالادى. ال ادام تاربيەسى پەداگوگيكانىڭ عىلىم رەتىندەگى ءپانىن قۇرايدى.

تاربيە، ءتالىم-تاربيە - جەكە تۇلعانىڭ ادامدىق بەينەسىن، ۇنامدى مىنەز-قۇلقىن قالىپتاستىرىپ، ومىرگە بەيىمدەۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلەتىن جۇيەلى پروتسەسس.

بەسىك تاربيەسى، بالدىرعان تاربيەسى، ورەن تاربيەسى، ءجاسوسپىرىم تاربيەسى، جاستار تاربيەسى ءبىر-بىرىمەن جالعاسىپ، ءوز ەرەكشەلىكتەرىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. تاربيەنىڭ ماقساتى ادام بويىندا ىزگىلىك، يناباتتىلىق قاسيەتتەرىن جانە تىرشىلىككە قاجەتتى داعدىلار قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى. قوعامدىق تاربيە - تاريحي ارەنادا ادامدار قوعامىنىڭ پايدا بولۋىمەن بىرگە تۋدى. قوعامدىق تاربيەنىڭ ماقساتى، مازمۇنى، قۇرالى مەن ادىستەرى قوعامدىق قاتىناستاردىڭ قارقىنىمەن، قانداي قوعامدىق-ەكونوميكالىق فورماتسيانىڭ شارتتارىندا ىسكە اساتىنىمەن انىقتالادى. ىزگىلىك تاربيەسى - جەكە تۇلعانىڭ مورالدىق قاسيەتتەرىنىڭ، كوزقاراستارى مەن سەنىمدەرىنىڭ قالىپتاسۋ ءۇردىسى. ىزگىلىكتى دەپ جالپى ادامزاتتىق مورالدىڭ ەرەجەلەرى مەن تالاپتارىن، نورمالارىن ءوز كوزقاراسى مەن سەنىمى رەتىندە، مىنەز-قۇلىعىنىڭ ۇيرەنشىكتى فورماسى رەتىندە كورسەتەتىن ادامدى ەسەپتەۋگە بولادى.

ادامعا عىلىمنان بۇرىن تاربيە بەرۋ كەرەك. تاربيەسىز عىلىم زۇلىمدىققا اپارادى. تاربيە - ادامعا ساپالى ءومىر سۇرگىزەدى. تاربيە - ادامنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن، سويلەۋ مانەرى مەن ءمانىن، وي ءورىسىن قامتيدى. ادامعا وڭ مەن سولدى، جاقسى مەن جاماندى تانىتادى. ادام دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ ءومىر سۇرۋگە، دۇنيە تانۋعا قۇقىلى. ادامنىڭ ەرىك-تىلەكتەرى، ءىس-ارەكەتتەرى باسقا ادامنىڭ قۇقىعىن بۇزباۋى ءتيىس [1].

گرەك فيلوسوفى اريستوتەل (Aristotle, ب.ز.د. 384 - ب.ز.د. 322 جىلدار)  تاربيەنىڭ 3 ءتۇرىن ءبولىپ كورسەتكەن: دەنە، ادامگەرشىلىك جانە اقىل تاربيەسى. ءوزىنىڭ «ساياسات» (Politica) اتتى ەڭبەگىندە باسشى جاستاردى تاربيەلەۋگە باسا نازار اۋدارعانىن ايتا كەلە، ساياساتكەرلەر ادامگەرشىلىگى مول تۇرعىندارعا قاراعاندا، ازاماتتاردى قايىرىمدىلىققا تاربيەلەۋ كەرەكتىگىن ايتادى [2].

تاربيە ماسەلەسىن زەرتتەۋشىلەر اراسىنان الەمگە ايگىلى ويشىل، فيلوسوف، الەۋمەتتانۋشى، ماتەماتيك، فيزيك، استرونوم، بوتانيك، لينگۆيست، مۋزىكا زەرتتەۋشىسى ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ (870-950) ورنى ەرەكشە. «قايىرىمدى قالا تۇرعىندارىنىڭ كوزقاراسى» تراكتاتىندا تاربيە تۋرالى ناقتى عىلىمي انىقتاما بەردى: تاربيەلەۋ دەگەنىمىز - حالىقتاردىڭ بويىنا بىلىمگە نەگىزدەلگەن ەتيكالىق ىزگىلىكتەر مەن ونەرلەردى دارىتۋ دەگەن ءسوز; تاربيەلەۋ كەزىندە حالىقتار مەن قالا تۇرعىندارىنا بىلىمگە نەگىزدەلگەن قاسيەتتەردەن تۇراتىن ءىس-ارەكەتتەر داعدىسى سىڭىرىلەدى; ەتيكالىق ىزگىلىكتەردى - ءبىلىم، تاربيە ارقىلى دارىتۋ كەرەك، سول ارقىلى ادام يگىلىكتى ىستەرگە تالپىنادى. اتالمىش ەڭبەكتە ەلدىڭ باسشىسى ءوز بويىندا تۋا بىتكەن 12 قاسيەتتى ۇشتاستىرسا كوپتەگەن جەتىستىكتەردى باعىندىراتىندىعى جايىندا باياندايدى: 1) ... ادامنىڭ مۇشەلەرى مۇلدە ءمىنسىز بولۋعا ءتيىس، بۇل مۇشەلەرىنىڭ كۇشى وزدەرى اتقارۋعا ءتيىستى قىزمەتتى اياقتاپ شىعۋ ءۇشىن مەيلىنشە جاقسى بەيىمدەلگەن بولۋى كەرەك، سوندا ەگەر ادام الدەبىر مۇشەسىنىڭ جاردەمىمەن الدەنەدەي ءبىر ءىس ىستەمەك بولسا، ول مۇنى وپ-وڭاي اتقاراتىن بولادى; جاراتىلىسىنان وزىنە ايتىلعاننىڭ ءبارىن جەتە تۇسىنەتىن، ايتىلعان ءسوزدى سويلەۋشىنىڭ ويىنداعىسىنداي جانە ءىستىڭ جاي-جاعدايىنا سايكەس ۇعىپ الاتىن بولۋى كەرەك; 2) ءوزى تۇسىنگەن، كورگەن، ەستىگەن جانە اڭعارعان نارسەلەردىڭ ءبارىن جادىندا جاقسى ساقتايتىن، بۇلاردان ەشنارسەنى ۇمىتپايتىن بولۋى كەرەك; 3) ايتەۋىر ءبىر زاتتىڭ كىشكەنە عانا بەلگىسىن بايقاعان زاماتتا سول بەلگىنىڭ يشاراتىن ءىلىپ اكەتەرلىكتەي العىر دا اڭعارىمپاز اقىل يەسى بولۋ شارت; وتكىر ءسوز يەسى جانە ويىنا تۇيگەننىڭ ءبارىن ايدان-انىق ايتىپ بەرە الاتىن ءتىلمار بولۋ شارت; ونەر-بىلىمگە قۇشتار بولۋ، وقىپ-ۇيرەنۋدەن شارشاپ-شالدىقپاي، وسىعان جۇمسالاتىن ەڭبەكتەن قينالىپ ازاپتانباي، بۇعان وڭاي جەتەتىن بولۋ كەرەك; 4) تاعامعا، ىشىمدىك ىشۋگە، سىر-سۇحبات قۇرۋعا كەلگەندە قاناعاتشىل بولۋ كەرەك، جاراتىلىسىنان ساۋىققۇمارلىقتان اۋلاق بولىپ، بۇدان الاتىن لاززاتقا جيرەنە قاراۋى شارت; 5) شىندىق پەن شىنشىل ادامداردى ءسۇيىپ، وتىرىك-جالعان مەن سۋايتتاردى جەك كورۋ كەرەك; 6) جانى اسقاق جانە ار نامىسىن ارداقتايتىن بولۋى شارت; جانى جاراتىلىسىنان پاسىق ىستەردىڭ بارىنەن جوعارى بولىپ جاراتىلىسىنان يگى ىستەرگە ىنتازار بولۋى ءتيىس; 7) جامان اتاۋعا، جالعان دۇنيەنىڭ باسقا دا بەلگىلەرىنە جيرەنە قاراۋ كەرەك; 8) جاراتىلىسىنان ادىلەتتىلىك پەن ادىلەتتىلەردى ءسۇيىپ ادىلەتسىزدىك پەن وزبىرلىقتى جانە وسىلاردىڭ يەلەرىن جەك كورۋ كەرەك; 9) جاقىندارىنا دا، جات ادامدارعا دا ءادىل بولىپ جۇرتتى ادىلەتتىلىككە باۋلىپ، ادىلەتسىزدىكتەن زارداپ شەككەندەردىڭ زالالىن وتەپ، جۇرتتىڭ بارىنە دە ءوز بىلگەنىنشە جاقسىلىق پەن ىزگىلىك كورسەتىپ وتىرۋى قاجەت; 10) ءادىل بولۋ كەرەك، بىراق قىڭىر بولماۋ كەرەك; 11) ادەپتىلىك; 12) ءوزى قاجەت دەپ تاپقان ءىستى جۇزەگە اسىرعاندا شەشىمپازدىق كورسەتىپ، بۇل رەتتە قورقىنىش پەن جاسقانۋ دەگەندى بىلمەيتىن باتىل، ەرجۇرەك بولۋى كەرەك... [3]. سونىمەن بىرگە، الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى ايتقان «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم - ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» دەگەن تۇجىرىمى بارشامىزدىڭ جادىمىزدا. سوندىقتان ۇرپاق تاربيەسىندەگى ەجەلدەن قالىپتاسقان حالقىمىزدىڭ داستۇرلەرى مەن تاعىلىمدارىن ۇيرەتۋ ارقىلى جاستاردى ىزگىلىك پەن پاراساتتىلىققا باۋليمىز.

چەح ەلىنىڭ بەلگىلى ويشىلى، پەداگوگ يان اموس كومەنسكي (Jan Amos Komenský، 1592-1670) عىلىمعا «پامپەديا» جاڭا تەرمينىن ەنگىزدى. ۇعىم بويىنشا «پامپەديا - بۇكىل ادامزاتتىڭ امبەباپ تاربيەسى... باستى ماسەلە ءبارى، بارلىعىنا، جان-جاقتى ۇيرەنۋى ءتيىس» [4].

ەمپيريزيم مەن ليبەراليزمنىڭ وكىلى رەتىندە سانالاتىن اعىلشىن فيلوسوفى دجون لوككتىڭ (John Locke, 1632-1704) 1693 جىلى جارىق كورگەن «تاربيە تۋرالى ويلار» («Some Thoughts Concerning Education») اتتى تراكتاتىندا تالىمگەر ومىرلىك جاعدايلار مىسالىندا تاربيە ناتيجەلەرىن ايقىندايتىندىعىن دالەلدەيدى. ءبىلىم بەرۋ ءۇردىسى تومەندەگىدەي ءۇش ءادىس ارقىلى جۇرەتىندىگى تۋرالى ايتادى: دەنى ساۋ ءتاننىڭ دامۋى، قايىرىمدىلىق قاسيەتىن قالىپتاستىرۋ جانە وزىنە قاجەتتى ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن تاڭداۋ [5].

فرانتسۋز ويشىلى جان-جاك رۋسسو (Jean-Jacques Rousseau, 1712-1778) كەيىنىرەك جاراتىلىس تاربيەسى تەحنولوگياسى تۇسىنىگىن ەنگىزدى. ول بۇل ويىن مىناداي ءۇش يدەيامەن ايشىقتايدى: 1. نارەستە - بۇل كىشكەنتاي ەرەسەك ادام ەمەس. تاربيە ءسابيدىڭ جاراتىلىسى كەزەڭدەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ءاربىر كەزەڭدە ءتۇرلى مىندەتتەردى شەشۋى قاجەت. ورىندالۋى ءتيىس مىندەتتەر مەن ونى شەشۋ تاسىلدەرى ەرەسەكتەرمەن سايكەس كەلمەيدى. بالالىق شاق ماسەلەسىن زەرتتەۋشى كوپتەگەن عالىمدار رۋسسونىڭ بالالىق شاقتىڭ كوپتەگەن قۇپيالارىن اشتى دەپ كورسەتەدى.

2. نارەستە تاربيەسىنە ءۇش فاكتور ىقپال جاسايدى: تابيعات، ادامدار، قوعام. ارقايسىسىنىڭ اتقاراتىن ءوز مىندەتى بار، تالىمگەر ونىڭ تەك ۇيلەسىمدىلىگىن ايقىندايدى.

3. تالىمگەر تابيعاتقا كومەك بەرۋدە نارەستەگە قاتىستى ماسەلەلەردە جاساندىلىققا سالىنباعانىن قاداعالاعانى ابزال. ساناداعى بۇكىل ءبىلىم مەن ادامگەرشىلىك نۇسقاۋلارىن نارەستە ءوزى قالىپتاستىرۋ قاجەت [6].

قاراپ وتىرساق، تاربيە ماسەلەسى قوعام مەن ادامزات ءۇشىن ەرەكشە مانگە يە. ونىڭ كومەگى بويىنشا قالىپتاسادى:

بىرىنشىدەن، ادامنىڭ سويلەۋ مۇمكىندىگى; ەكىنشىدەن، قورشاعان ورتانىڭ وزگەرىسىنە باعىتتالعان مىنەز-قۇلىق بەلسەندىلىگى; ۇشىنشىدەن، قورشاعان ورتا ەلەمەنتتەرىنىڭ وزگەرىستەرىنە بايلانىس قىزمەتى ء(وندىرىس قۇرالدارى).

مىنە، وسى ەرەكشەلىكتەرگە بايلانىستى ادامزات پوپۋلياتسياسى بەيگەنەتيكالىق سيپاتتامالىق قۇرىلىمعا يە مادەني جانە ەتنيكالىق داستۇرلەردى قالىپتاستىردى. بۇگىنگى كۇندەگى ادامزات پوپۋلياتسياسىنىڭ فەنومەنى قوعامدا ءومىر سۇرەتىن اقپاراتتاردى ۇجىمدىق قايتا وڭدەۋ جانە ينديۆيدتەردىڭ جوعارى جىلدامدىقپەن قابىلداۋدا جاتىر. سوندىقتان قاجەتتى تاربيەنىڭ جوقتىعى اقىل-وي دامۋىن كىدىرتىپ، ادامزات قوعامى ءومىرى رولىندەگى الەۋمەتتىك قالىپتاسۋ جولدارى بۇرمالانادى.

تاربيە جەتى نەگىزگى فاكتورلاردان تۇراتىن قۇرالدار ارقىلى جۇزەگە اسادى: تاربيەلەۋشى تۇلعاسى; ءبىلىم بەرۋ پروتسەسىنىڭ مازمۇنى; وقۋ-تاربيە پروتسەسىنىڭ ۇيىمداستىرىلۋى; ءبىلىم بەرۋ ورىندارىنداعى تاربيە جۇمىسىنىڭ ارنايى باعدارلاماسى; ساباقتان تىس قوسىمشا ءبىلىم; ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جانە تاجىريبەلىك (قوعامدىق) جۇمىس. اتالعان فاكتورلاردىڭ قاتىسۋ دەڭگەيى جانە تاربيەلىك ىقپالى تاربيەنىڭ جالپى ستراتەگياسىندا قاراستىرىلادى [7].

ادام تاربيەسىنىڭ كەلەسى تۇرلەرى ەرەكشە ءبولىنىپ كورسەتىلەدى:

تاربيە مازمۇنىنا قاراي: 1) اقىل-وي تاربيەسى; 2) ەڭبەك تاربيەسى; 3) دەنە تاربيەسى; 4) ادامگەرشىلىك تاربيەسى; 5) ەستەتيكالىق تاربيە; 6) قۇقىقتىق تاربيە; 7) جىنىستىق جانە جىنىسارالىق تاربيە; 8) ەكونوميكالىق تاربيە; 9) ەكولوگيالىق تاربيە جانە ت.ب.

ينستيتۋتتالعان سيپات بويىنشا: 1) وتباسىلىق تاربيە; 2) ءدىني تاربيە; 3) الەۋمەتتىك تاربيە; 4) بەيالەۋمەتتىك تاربيە; 5) تۇزەتىلگەن تاربيە.

ۇستەمدىك ەتۋ پرينتسيپتەرى مەن قاتىناس ستيلدەرى بايلانىستى: 1) اۆتوريتارلىق تاربيە; 2) ەركىن تاربيە; 3) دەموكراتيالىق تاربيە [8].

اقىل-وي تاربيەسى تۇلعانىڭ جان-جاقتى دامۋىنا ماڭىزدى شارتتاردىڭ ءبىرى. بۇل ادامزاتتىڭ ينتەللەكتۋالدى دامۋىنا باعىتتالىپ، ءوزى جانە دۇنيەنى تانۋعا قىزىعۋشىلىق تۋىنداتادى. ەڭبەك - قوعامنىڭ ماتەريالدى جانە رۋحاني بايلىقتارىنىڭ نەگىزگى قاينار كوزى، ادامنىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسىندەگى نەگىزگى ولشەم رەتىندە باعالانادى. الەمنىڭ ءامىرشىسى - ەڭبەك. تەك ەڭبەكپەن عانا جەمىس ونەدى، تەك ەڭبەك قانا بار قيىندىقتى جەڭەدى. ەلباسى، ۇلت كوشباسشىسى ن.ءا. نازارباەۆ بارشامىزدى ەل يگىلىگى جولىنداعى ەڭبەككە شاقىرعانى دا بارشامىزعا ءمالىم [9]. دەنە تاربيەسى ادام اعزاسىن جاقسارتۋ جولىندا اتقارىلاتىن قىزمەت ءتۇرى رەتىندە سانايمىز. ونىڭ نەگىزگى ساپالىق بەلگىلەرى سپورتتىق ويىندار ارقىلى قالىپتاسادى. ءوز كەزەگىندە سپورت ماڭىزدى الەۋمەتتىك فەنومەن رەتىندە قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالارىندا جوعارى باعالانعان، قوعامنىڭ تىرشىلىك ارەكەتتەرىنە زور ىقپال جاسايتىن فيزيكالىق جانە ينتەللەكتۋالدى مۇمكىنشىلىكتەردى ۇيلەستىرەتىن دەنە مادەنيەتىنىڭ قۇرامداس بولىگى. بۇگىنگى كۇندە ول ۇلتتىق قاتىناستار، ىسكەرلىك ءومىر، قوعامدىق تۇرمىس، ءسان ۇلگىلەرى، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارى مەن ادامداردىڭ ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا مول اسەر ەتەتىنى انىق. نامىس، مىندەت، سەنىم، پاتريوتيزم سەكىلدى ادامگەرشىلىك سەزىمدەرىن; شىدامدىلىق، مەيىرىمدىلىك، جۋاستىق سىندى ادامگەرشىلىك بەينەسىن; وتان الدىنداعى بورىشىن ورىنداۋ جانە حالقىنا قىزمەت ەتۋ سىندى ادامگەرشىلىك مىنەز-قۇلقىن بىرىكتىرەتىن ادامگەرشىلىك تاربيەسىنىڭ دە قوعام ءۇشىن ماڭىزى زور. ادامزاتتىڭ ماتەريالدى جانە رۋحاني مادەنيەتىندەگى ەستەتيكالىق تاربيەنىڭ دە كورىنىسىن بايىپتاۋ كوپتەگەن زەرتتەۋلەردى قاجەت ەتەدى. قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى سانالاتىن قۇقىقتىق تاربيە زاڭنامالىق قۇجاتتاردىڭ رەتتەۋ جولدارىن تانىتۋىمەن قاتار، ادامزات قۇندىلىقتارىن قۇرمەتتەۋگە ۇندەيدى. ادامزات اعزاسىنىڭ جىنىسارالىق ماسەلەلەرىن مەديتسينالىق تۇرعىدان مادەنيەتىن ۇعىندىراتىن تاربيە بەرۋ جولدارىنىڭ دا ماڭىزدىلىعى جوعارى. قارجى ماسەلەلەرى توڭىرەگىندەگى ويلارىمىزدى قالىپتاستىراتىن، بۇگىنگى كۇندەگى بانك جۇيەسىندەگى ماسەلەلەردى ايقىندايتىن ەكونوميكالىق تاربيەنىڭ دە مارتەبەسى جوعارى.

رەسەي عالىمىنىڭ جوعارىدا اتالعان تاربيە بەرۋ جۇيەلەرىنىڭ قاتارىنا، اسىرەسە ينستيتۋتتالعان سيپاتتامالىق بەلگىلەرىنە ساياسي تاربيەنى قوسقان دۇرىس سەكىلدى. ساياسي كەڭەس بەرۋدىڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارىن جەتكىزۋدە ساياسي تاربيەنىڭ قوساتىن ءوز ۇلەسى دە بار.

ساياسي تاربيە - تۇرعىنداردىڭ ساياسي ساناسى مەن مىنەز-قۇلقىنا جۇيەلى جانە باعىتتالعان ىقپال ەتۋ ءۇردىسى، جەكە تۇلعانىڭ ساناسى مەن ءوزىن-ءوزى تانۋ ساناسىن، توپتىق ساياسي سانا مەن قوعامدىق سانانى قالىپتاستىرۋ.

ساياسي تاربيە ماقساتتارى، مازمۇنى مەن ونى ۇيىمداستىرۋ قوعام ساياسي جۇيەسىنىڭ سيپاتىمەن انىقتالادى جانە ونى ساقتاۋ مەن دامىتۋ مۇددەلەرىنە قىزمەت جاسايدى. ساياسي تاربيەنىڭ نەگىزگى مىندەتى جۇيەدەگى ۇستەمدىك ەتۋشى ساياسي قۇندىلىقتار، ساياسي مىنەز-قۇلىق ەرەجەلەرى مەن نورماتيۆتىك ۇلگىلەرىن ساقتاۋ مەن جاپپاي ەندىرۋ. بۇل جۇيەدە ۇستەمدىك ەتۋشى ساياسي مادەنيەت ءتۇرىنىڭ تارالۋىمەن بايلانىستى.

ساياسي تاربيە ەكى نەگىزگى بولىكتەن تۇرادى: راتسيونالدى، ءتيىمدى، ياعني قاجەتتى ساياسي اقپاراتتى تاراتۋ; ەموتسيالىق، ياعني ساياسي قاتىناستار جۇيەسىن دايىنداۋ. ءبىرىنشى بولىك - قوعام مۇشەلەرىن جۇيەگە ءتيىمدى ساياسي بىلىمدەرمەن قامتاماسىز ەتەتىن ساياسي اقپارات ء(بىلىم) جۇيەسى. مۇنداي جۇيە قاتاڭ (توتاليتارلىق نۇسقا) نەمەسە قاتاڭ ەمەس (دەموكراتيالىق نۇسقا) بولۋى مۇمكىن. مىسالى، كەزىندە كسرو-دا ساياسي ءبىلىم جۇيەسى كەڭىنەن تاراعان ەدى.

ساياسي تاربيەدە ساياسي ءبىلىم جيىنتىعىنان باسقا ساياسي سالاداعى ادامداردىڭ تۇراقتى ەموتسيالىق تاڭداۋلارىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالادى. بۇل بولىكتىڭ ءرولى مەن سيپاتى ساياسي جۇيەمەن انىقتالادى. ساياسي تاربيە ءبىلىم مەن سەنىم ورتاقتىعىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالادى.

ساياسي تاربيە ادىستەرى تىكەلەي جانە جاناما بولىپ بولىنەدى: تىكەلەي ادىستەرگە: قاجەتتى اقپاراتپەن بەكىتىلگەن دالەلدەۋ; ناۋبەتشىل سانكتسيالارمەن بەكىتىلگەن ماجبۇرلەۋ جاتادى; جاناما ادىستەرگە: ساياسي بەلگىلەر مەن سالت-جورالاردى پايدالانۋ; ۇيىمداستىرىلعان قىزىقتىرۋشىلىق (مەكتەپ وقۋشىلارى بولسا ماقتاۋ، ماقتاۋ قاعازدارىن تابىستاۋ); اڭگىمەلەسۋ، قوعامدىق-ساياسي اتتەستاتسيا سياقتى ارنايى باعىتتالعان جاعدايلار جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ.

ساياسي تاربيە قۇرالدارى سان الۋان. جەكە تۇلعالىق دەڭگەيدە ساياسي تاربيە قوعام مۇشەلەرىنە ساياسي جۇيەمەن ارنايى بولىنگەن ادامداردىڭ (ناسيحاتشىلار، كوميسسارلار، ساياسي قىزمەتكەرلەر، تاربيەشىلەر) جەكە ىقپالى ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

ولار ارنايى جاعدايلاردى قالىپتاستىرۋ ارقىلى سوزبەن جانە جەكە ۇلگىمەن ىقپال ەتۋدى قامتاماسىز ەتەدى. الەۋمەتتىك توپتار دەڭگەيىندە توپ مۇشەلەرىن ساياسي ءوزارا تاربيەلەۋدىڭ ۇجىمدىق جينالىستار مەن باسقا دا توپتىق اكتسيالار تۇرىندەگى جولدارى قالىپتاسادى. ۇلكەن الەۋمەتتىك قاۋىمداستىقتار دەڭگەيىندە ساياسي تاربيە قۇرالدارى: ميتينگىلەر مەن شەرۋلەر. ساياسي تاربيەنىڭ بارلىق دەڭگەيىندە باق جانە ساياسي كوممۋنيكاتسيا ماڭىزدى قۇرالدار بولىپ ەسەپتەلەدى.

ساياسي تاربيە بارلىق قۇرالدارى مەن ادىستەرىنىڭ تيىمدىلىك ولشەمى ساياسي جۇيەگە ساي جەكە تۇلعانىڭ مىنەز-قۇلىق ءتاسىلى، جەكە تۇلعانىڭ ءوزىن-ءوزى تاربيەلەۋى. ساياسي ءوزىن-ءوزى تاربيەلەۋ - الەم، قوعام جانە ونىڭ دامۋى تۋرالى ادەبيەتتەردى ادامنىڭ ءوزى ىزدەنىپ زەرتتەۋى.

ساياسي تاربيە ساياسي الەۋمەتتەندىرۋدىڭ جەكە جاعدايى. الەۋمەتتەندىرۋدىڭ ۇيىمداسقان ءتاسىلى رەتىندە ساياسي تاربيە جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدىڭ بارلىق ساتىلارىندا ات سالىسادى. ساياسي تاربيەنىڭ جىلدامدىق دەڭگەيى قوعامداعى يدەولوگيا مەن ساياسات سالماعىنا تاۋەلدى. ول جوعارى بولعان سايىن ساياسي جۇيە ءوزىن-ءوزى ساقتاۋ ماسەلەلەرىنە دە كوپ كوڭىل بولەدى، سول ساياسي تاربيە اۋقىمدىراق جانە جىلدامىراق جۇرەدى. ساياسي تاربيە ناتيجەلەرىنە باقىلاۋ جاساۋ دەڭگەيى جۇيەنىڭ دەموكراتيالىق دەڭگەيىمەن، ونىڭ سان الۋاندىلىعىمەن، ساياسي تاربيەنىڭ باسقا مودەلدەرىنە شىدامدىلىق تانىتۋىمەن انىقتالادى [10].

تاربيە تەورياسىن پاراديگمالىق كوزقاراسپەن قاراستىرۋ ۇلكەن قىزىعۋشىلىقتى تۋىنداتادى. توماس سەميۋەل كۋن (Thomas Samuel Kuhn, 1922-1996) پىكىرىنشە، عىلىمنىڭ دامۋى عىلىمي پاراديگمالاردىڭ اۋىسۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى.

تاربيە پاراديگمالارىنىڭ تۇرلەرى بىرنەشە تەوريالار جانە تۇجىرىمدامالارمەن ءوزارا بايلانىستى. ارقايسىسىن جەكە قاراستىرىپ كورەلىك.

اۆتوريتارلىق تاربيە پاراديگماسى. ءداستۇرلى قوعام تاربيەسىنىڭ سيپاتتامالىق بەلگىسىن كورسەتەتىن ەسكى پاراديگما. ەڭ نەگىزگى بەلگىسى تالىمگەر مەن تاربيەلەنۋشى اراسىنداعى ءبىر جاقتى بايلانىس، ءبىرىنشىسى ءاردايىم شىنشىل، ەكىنشىسى وعان سەنۋى ءتيىس جانە ونىڭ ىزىمەن جۇرگەنى ابزال. بۇل تاربيەلەۋ مودەلىنىڭ ماڭىزدى قىزمەتى ءبىلىم، الەۋمەتتىك قۇندىلىقتار مەن ءومىر تاجىريبەسىنىڭ ۇرپاقتان ۇرپاققا بەرىلۋىندە جاتىر.

اتالمىش پاراديگمانىڭ ويلارى نەمىس فيلوسوفى جانە پەداگوگى يوگانن فريدريح گەربارت (Johann Friedrich Herbart, 1776-1841) ەڭبەكتەرى ارقىلى كورىنىس تابادى. ونىڭ پىكىرىندەگى تاربيەنىڭ باستى ماقساتى ەتيكالىق ويلار تۇرعىسىنداعى ەرىك ۇندەستىگى مەن كوپقىرلى مۇددە داعدىلانۋىندا جاتىر.

تابيعاتقا ۇقساۋشىلىق تاربيە پاراديگماسى. بۇل ءداستۇرلى پەداگوگيكا رەتىندە سانالاتىن اۆتوريتارلىق تاربيەگە قاراما-قايشى العاشقى جاۋاپ. مۇنىڭ نەگىزگى يدەيالارى يا.ا. كومەنسكيدىڭ تومەندەگى پىكىرلەرىمەن ءوزارا بايلانىستى: بىرىنشىدەن، تاربيە امبەباپ جانە ول قاۋىمدىق توسقاۋىلدارمەن انىقتالمايدى; ەكىنشىدەن، تاربيە ادامزات تابيعاتىمەن سايكەس كەلۋى ءتيىس «تابيعات كۇردەلى جانە تاربيەلەۋدى قيىنداتادى); ۇشىنشىدەن، امبەباپ تاربيە ءۇشىن امبەباپ مۇعالىمدەر قاجەت ء(اربىر ادامدى جەتىلدىرۋ ءۇشىن، شەبەر باسشىلىق كەرەك).

حح عاسىردىڭ باسىندا اتالمىش پاراديگما جاندانىپ، شۆەد جازۋشىسى جانە پەداگوگى ەللەن كارولينا سوفيا كەي (Ellen Karolina Sofia Key, 1849-1926) ەركىندىكتە تاربيەلەۋ تۇجىرىمداماسىن ايقىندادى. «نارەستە عاسىرى» (ۆەك رەبەنكا»، 1905, 326 ب.، «Barnets århundrade») كىتابىندا بالالار ەركىندىكتە دامۋ قۇقىعىن يەلەنۋى جونىندە باياندالادى.

زامانداستار ۇجىمىنداعى تاربيە پاراديگماسى. ۇجىم - تاربيەنىڭ كەڭەستىك رەسمي جۇيەسىنە قاجەتتى ۇعىم رەتىندە ءوزىنىڭ عىلىمي ماعىناسىن جوعالتىپ، تەك يدەولوگيا قۇرالى سانالدى. ول كەزەڭدە ۇجىم سوتسياليزم كەمەل بولاشاققا اپارار جول بولسا، ينديۆيدۋاليزم - كاپيتاليزمنىڭ ادامزاتقا جاسالعان قاتەرى ەسەپتەلدى. وسىنداي جۇتاڭ ۇستانىمدار دەڭگەيىندە كوپتەگەن ەلدەردىڭ رەسمي پەداگوگيكاسى قۇرىلدى.

بىراق، ۇجىم ۇعىمى سوتسياليزم يدەياسىمەن بىرگە كەلدى دەۋ قاتە پىكىر. كاپيتاليستىك قوعام بەرىلگەن پاراديگما بويىنشا تاربيە جۇرگىزۋ قىزمەتىن «سكاۋتينگ» (Scouting) ارقىلى تۇسىندىرە الامىز.

ۇسىنىلىپ وتىرعان ماسەلە توڭىرەگىندەگى تاجىريبەلى جۇمىس ناتيجەلەرىن پولشا پەداگوگى يانۋش كورچاك (Janusz Korczak, 1878-1942) جانە ورىس پەداگوگى انتون ماكارەنكو (1888-1939) كورسەتە ءبىلدى. بۇگىندە كوپتەگەن عالىمدار ا.س. ماكارەنكونىڭ توتاليتارلىق قوعام ازاماتتارىن تاربيەلەۋگە باعىتتالعان جۇيەنى قالىپتاستىردى جانە ونىڭ جۇيەسىندە ەركىن ادام جوق دەگەن پىكىر بىلدىرەدى. بۇگىندە عالىم ەڭبەكتەرىنە رەسەي كورسەتە الماعان قۇرمەتتى گەرمانيا تانىتتى. گەرمانيانىڭ الەۋمەتتىك پەداگوگتارى مەن الەۋمەتتىك جۇمىسشىلارى اراسىندا ەڭبەكتەرى كەڭ تاراعان. ا.س. ماكارەنكونىڭ بارلىق ەڭبەكتەرى نەمىس تىلىندەگى كەڭەيتىلگەن تۇسىندىرمەلەرى جارىق كوردى. ونىڭ قۇرعان تاربيە مودەلى تاجىريبەدە ءوز جەمىسىن دە بەرىپ جاتىر.

ءبىر باعىتتا قىزمەت اتقاراتىن ۇجىمعا سۇيەنىش تاربيەنىڭ كوپتەگەن مىندەتتەرى ماسەلەلەرىن شەشتى. بۇل جۇيە جاڭا شارتتارعا وڭاي داعدىلانادى. بۇل پاراديگما يدەياسى بارىسىندا بالالاردىڭ ومىرلىك الەۋمەتتىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ مۇمكىندىگى تۋرالى دا ايتۋعا بولادى.

قاتەرلى قوعامداعى جەكە ءومىر ءسۇرۋ پاراديگماسى. بۇل پاراديگما ءالى تولىقتاي قالىپتاسىپ ۇلگەرمەۋىمەن قاتار، ونىڭ ناقتى سيپاتتامالىق انىقتاماسى جوق. دەسەك تە، قازىرگى جاھاندىق پروتسەستەر، ونىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن قاتەرلەرىمەن ءوزارا بايلانىستى ادامزاتتىڭ جاڭا كەزەڭدەگى ءومىرىنىڭ كورىنىسىن ايشىقتايتىندىعىن بولجاۋعا بولادى. ونىڭ تەوريالىق نەگىزدەمەسىنىڭ دايىندىعىنا پوستمودەرنيزم ىقپال ەتەتىندىگى دە انىق.

قاتەرلى قوعام تۇجىرىمداماسىنىڭ سيپاتتامالىق بەلگىلەرىن تانىمال ەۆروپالىق الەۋمەتتانۋشىلار ۋلريح بەك (Ulrich Beck, 1944) جانە ەنتوني گيددەنس (Anthony Giddens, 1938) ەڭبەكتەرىنەن كورۋگە بولادى. ۋ. بەكتىڭ پىكىرىنشە، قاتەرلى قوعام ءداستۇرلى قوعام اياقتالعاندا، ءداستۇردىڭ رەتتەۋ ءرولى جوعالعاندا باستالادى.

نەمىس فيلوسوفى جانە الەۋمەتتانۋشىسى يۋرگەن حابەرماس (Jürgen Habermas, 1929) تومەندەگىدەي پىكىر ۇسىنادى: «قوعامدا مورالدى-ساياسي اۆتونوميا ساناسى دامۋدا. بۇل ءبىزدىڭ داستۇرگە، دىنگە، كوسەم بەدەلىنە سۇيەنە المايتىندىعىمىزدى كورسەتەدى جانە دۇرىس پەن بۇرىس ايىرماشىلىعىن ءوزىمىز انىقتاۋى قاجەتتىلىگىن تانىتادى. بۇل ءۇشىن بىزدە تەك جەكە ولشەمدەرى عانا بار. ادام وسى وزگەرىسى مول شىندىقتا ءوزىن-ءوزى ساقتاۋ ءۇشىن «تولىق جەكە ومىرلىك جوسپارىن» قۇرادى. دەمەك، بۇل پاراديگمانىڭ نەگىزگى مازمۇنى بۇگىنگى كۇندە اتا-انا، تالىمگەرلەر، الدە، «ءۇيدىڭ ۇلكەنى» (اعاسى) تاربيەسى ارقىلى ورىن الاتىندىعىن انىقتاۋدا جاتقان سەكىلدى.

وسى جاڭا تاربيە تۇجىرىمداماسىنىڭ نەگىزگى جانە ءبىرىنشى جورامالى - قاتەرلى قوعام مەن جاھاندانۋدا تىرەك تەك وزىڭدە، ءومىر ءسۇرۋ كەز كەلگەن باعادا. ەكىنشىدەن، ءومىر بۇل ويىن. ءومىردىڭ ويىندىق نەگىزى جاڭا پىشىندەر يەلەنىپ كەلەدى. كەز كەلگەن قۇمار ويىندارى قوعامدىق ساناعا ءسىڭىسىپ، ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ءومىر-سالتىنداعى مىنەز-قۇلىق سانالدى. ۇشىنشىدەن، ءومىردى جوسپارلاۋدىڭ ەش ماعىناسى جوق، تۇراقسىز ءارى قاتەرلى قوعامدا ونىڭ قۇندىلىعى جوق. بۇگىنگى كۇنمەن عانا ءومىر ءسۇرىپ، ومىرلىك جولدىڭ كەزەكتى كەزەڭدەرىنە دايىندالۋدىڭ قاجەتتىلىگى شامالى [6, 139-151 بب.].

تاربيەنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىن قابىلداۋ جانە جۇزەگە اسىرۋ تومەندەگى قۇندىلىقتار ارقىلى جۇزەگە اسادى دەگەن پىكىردەمىز: تۇرمىستىق ء(ومىر، وتباسى، سالت-ءداستۇر، قارجى جاعدايى، بولمىس، جاسامپازدىق); ادامگەرشىلىك (ار-ۇيات، جاقسىلىق، ەركىندىك، سەنىم، سۇلۋلىق); رۋحاني (ابىروي، مىندەت، جاۋاپكەرشىلىك، توزىمدىلىك). مىنە، ادامدى تاربيەلەۋدىڭ نەگىزگى قاعيدالارىن قالىپتاستىرۋ وسى ءۇش قۇرامداس بولىكتىڭ جيىنتىعى ارقىلى عانا مۇمكىن دەگەن شەشىم قابىلدايمىز.

اقپاراتتىق زاماندا ادامزات بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى (گازەت-جۋرنالدا، تەلەديدار، راديو جانە ينتەرنەت) ارقىلى تاربيەلەنىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى. باق ساياسي پروتسەستەردەگى ەڭ ىقپالدى قۇرىلىمداردىڭ ءبىرى جانە بۇگىنگى ساياسي ساحناداعى نەگىزگى قۇرال بولىپ تابىلادى. سوندىقتان ءباسپاسوز، راديو مەن تەلەديدار قازىرگى قوعامعا ىقپال ەتەتىن جانە جاناما تۇردە تاربيەلەيتىن مىقتى ينستيتۋت.

بۇگىنگى عىلىمي زەرتتەۋلەردە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ەكى نەگىزگى قىزمەتىن ايقىنداي الامىز: 1) گۋمانيتارلىق (اقپاراتتاندىرۋ، ءبىلىم بەرۋ، ويىن-ساۋىقتىق); 2) ساياسي (بۇقارالىق سانا قالىپتاستىرۋ).

ءوز كەزەگىندە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ساياسي قىزمەتى قازىرگى كەزەڭدەگى وزىندىك قۇرامداس بولىگىن قۇرايتىن جانە گۋمانيتارلىق قىزمەتپەن تىعىز بايلانىستى بىرنەشە وزىندىك ەرەكشەلىگى بار قىزمەت تۇرلەرىن قامتيدى.

باق-تىڭ ەڭ نەگىزگى قىزمەتتەرىنىڭ قاتارىنا اقپاراتتاندىرۋ جاتادى. ساياسي اقپاراتقا قوعامدىق ماڭىزى زور، مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان نازاردى قاجەت ەتەتىن جانە ولارعا ىقپال جاسايتىن مالىمەتتەر ەنەدى. الىنعان اقپارات نەگىزىندە ازاماتتاردىڭ ۇكىمەت، پارلامەنت، پارتيالار مەن باسقا ساياسي ينستيتۋتتار قىزمەتى، قوعامنىڭ ەكونوميكالىق جانە مادەني ءومىرى تۋرالى ويلارى قالىپتاسادى.

باق-تىڭ اعارتۋشىلىق قىزمەتى اقپارات كوزدەرىنەن الىنعان مالىمەتتەردى ءوز دارەجەسىندە باعالاۋ مەن رەتتەۋگە باعىتتالادى. ماسس-مەديا ازاماتتاردىڭ بۇكىل ءومىرىن قامتۋ ارقىلى ولاردىڭ ساياسي جانە الەۋمەتتىك اقپاراتتى ۇعىنۋعا ىقپال جاسايدى. سوندىقتان ازاماتتاردىڭ ساياسي بىلىمىنە باق-تىڭ اسەرى مول.

بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى اعارتۋشىلىق الەۋمەتتەندىرۋ قىزمەتىمەن تىعىز بايلانىستى. دەگەنمەن، اعارتۋشىلىق جۇيەلى ءبىلىم يگەرۋ مەن تۇلعانىڭ تانىمدىق جانە قۇندىلىق مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتسە، ساياسي الەۋمەتتەندىرۋ حالىقتىڭ ساياسي نورمالار، قۇندىلىقتار مەن مىنەز-قۇلىق ۇلگىلەرىن يگەرۋگە ۇمتىلدىرادى. سونىمەن قاتار، تۇلعانىڭ الەۋمەتتىك اقيقاتقا بەيىمدەلۋىن قامتاماسىز ەتەدى.

باق-تىڭ سىني قىزمەتىن ساياسي جۇيەدەگى ماسس-مەديامەن قاتار، وپپوزيتسيا كەڭىنەن قولدانادى. بىراق، اقپارات قۇرالدارىنداعى سىننىڭ كولەمدىلىگى وتە كەڭ بولعاندىقتان، مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ بارلىق باعىتتارى ونىڭ نازارىندا بولادى.

قوعامدىق پىكىردىڭ بەدەلدىلىگىنە نەگىزدەلگەن باقىلاۋ قىزمەتىنىڭ ارتىقشىلىقتارى وتە مول. قوعامداعى كەلەڭسىزدىكتەرگە اكىمشىلىك جانە ەكونوميكالىق جازالاۋ شارالارىن قولدانباسا دا، كەز كەلگەن وقيعا مەن ساياسي تۇلعا قيمىلىنا قۇقىقتىق جانە ادامگەرشىلىك باعاسىن ۇسىنادى.

بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى ىقپالداستىق قىزمەتى ساياسات پەن قوعامداعى كەمشىلىكتەردى سىناۋمەن قاتار، ساياسي ويىنشىلار مەن ءتۇرلى قوعامدىق مۇددەلەر ىقپالداستىعىن قامتاماسىز ەتەدى. ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتار مۇشەلەرى پىكىرلەرىن بۇقاراعا اشىق ءبىلدىرۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنىپ، قوعامدىق پىكىردەگى ءوز مۇددەلەرىن قورعاۋعا جاعداي قالىپتاستىرادى.

جوعارىدا اتالعان باق-تاعى ساياسي قىزمەت تۇرلەرىنىڭ بارلىعى جۇمىلدىرۋ قىزمەتىمەن بىرلەسكەن. قىزمەتتىڭ بۇل ءتۇرى  ازاماتتاردىڭ بەلگىلى ءبىر ساياسي قىزمەت تۇرىنە يتەرمەلەۋگە جول بەرەدى. باق حالىقتىڭ ساناسى مەن سەزىمىنە ىقپال ەتە وتىرىپ، ناقتى ساياسي مىنەز-قۇلىقتىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەدى. ويتكەنى كەز كەلگەن جوعارى ءبىلىمدى ازامات قاراما-قايشىلىعى مول ساياسي پروتسەستەردە جاۋاپتى شەشىم قابىلداۋدا تەلەديدار، راديو، گازەت پەن جۋرنالدارعا سۇيەنەدى.

جالپى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ساياسي قىزمەتى جوعارىدا اتالعان تۇرلەرىمەن شەكتەلمەيدى. كەيبىر عالىمدار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ساياسي قىزمەتى تۇرلەرىنە يننوۆاتسيالىق, جەدەلدەتۋ جانە قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرۋ قىزمەتتەرى تۋرالى دا ايتادى. بۇل باق-تىڭ ساياسي كەڭەس بەرۋ قىزمەتى ەرەكشەلىكتەرىن تولىقتاي ايقىنداۋمەن قاتار، تاربيە بەرۋ ماسەلەلەرىمەن ءوزارا بايلانىستىلىعىن تانىتادى.

الدىن الا جوسپارلانعان نەمەسە ارنايى ۇيىمداستىرىلعان تاربيە ءتيىمدى بولمايتىنىن ۇمىتپاۋىمىز قاجەت. تۇلعا ىزدەنىسىنە ەركىندىك جانە جەكە تاڭداۋ قۇقىعى بەرىلگەندە عانا تاربيە داميدى. تاربيەنى ستاندارتتاۋ تۇلعانىڭ دامۋ مۇمكىندىكتەرىن شەكتەيدى. بۇل اسىرەسە، ءوزىنىڭ قۇندىلىق وريەنتاتسيالارىن قالىپتاستىرعان ستۋدەنت جاستارعا قاتىستى. سوندىقتان وقىتۋشىلاردىڭ باستى نازارىندا وقۋ-تاربيە پروتسەسىنەن بۇرىن ستۋدەنتتىڭ تۇلعالىق بەلگىسى تۇرۋى ءتيىس. ستۋدەنتتەردىڭ رۋحاني بەلسەندىلىگى مەن ستاندارتتى ەمەس ويلاۋ قابىلەتىن ماراپاتتاپ وتىرۋ قاجەت.

عىلىمي ەڭبەكتەردى سارالاي وتىرىپ، تاربيە ماقساتى - ارنايى دايىندالعان، جوسپارلى جۇرگىزىلەتىن تاربيە اكتسيالارى مەن قيمىلدارىنىڭ ىقپالىمەن جۇزەگە اسىرىلاتىن جانە ادامداعى كۇتىلەتىن ناتيجەلى وزگەرىس بولىپ تابىلادى.

ناسيموۆ مۇرات ورلەنبايۇلى،

ساياسي عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،

قىزىلوردا «بولاشاق» ۋنيۆەرسيتەتى

تەحنيكا، ەكونوميكا جانە قۇقىق فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى

«اباي-اقپارات»

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1.      http://kk.wikipedia.org/wiki/تاربيە

2.      اريستوتەل. سوچينەنيا: ۆ 4 ت. ت. 4. - م.: مىسل، 1983. - س. 376-644.

3.      ءال-فارابي. الەۋمەتتىك-ەتيكالىق تراكتاتتار. - الماتى: عىلىم، 1975. - 163 ب.

4.      كومەنسكي يا.ا.، لوكك د.، رۋسسو ج-ج.، پەستالوتستسي ي.گ. پەداگوگيچەسكوە ناسلەديە. - م.: پەداگوگيكا، 1988. - س. 107.

5.      لوكك دج. سوچينەنيا ۆ تريوح توماح: ت. 3. - م.: مىسل، 1988. - 668 س.

6.      لۋكوۆ ۆال.ا. پاراديگمى ۆوسپيتانيا // گۋمانيتارنىە ناۋكي: تەوريا ي مەتودولوگيا. - 2005. - №3. - س. 141.

7.      زيمنيايا ي.ا. ستراتەگيا ۆوسپيتانيا: ۆوزموجنوستي ي رەالنوست // ينتەگراتسيا ناۋكي ي ۆىسشەگو وبرازوۆانيا. - 2006. - №1. - س. 72.

8.      مۋدريك ا.ۆ. ۆوسپيتانيە / گل. رەد. داۆىدوۆ ۆ.ۆ. - روسسيسكايا پەداگوگيچەسكايا ەنتسيكلوپەديا. - م.: ناۋچن. يزد. «بولشايا روسسيسكايا ەنتسيكلوپەديا»، 1993. - ت. 2. - س. 166-168.

9.      نازارباەۆ ن.ءا. قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام // ەگەمەن قازاقستان. - 2012. - 10 شىلدە.

10.  http://kk.wikipedia.org/wiki/ساياسي_تاربيە