وسى اپتادا كۇللى الەمنىڭ نازارى استانادا ءوتىپ جاتقان  الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ سەزىنە اۋدى. بۇل جيىننىڭ ادامزاتقا، سونىڭ ىشىندە قازاقستانعا بەرەرى قانداي؟ ءبىز وسى سۇراق توڭىرەگىندە قازاق گۋمانيتارلىق زاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور امانكەلدى ايتالىمەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك. اڭگىمەنىڭ سەزدىڭ قارساڭىندا بولعانىن قاپەرىڭىزگە سالامىز.
دىندەر قاقتىعىسى ءھام الەمنىڭ بولاشاعى
باتىستىڭ بەلگىلى عالىمى ساميۋەل حانتينگتون ءوزىنىڭ «وركەنيەتتەر قاقتىعىسى» دەگەن كىتابىندا «دۇنيە جۇزىندەگى ەكى لاگەردىڭ ءبىرى - كەڭەس وداعى قۇلاعاننان كەيىن الەمدە ەكىنشى ءبىر قاراما-قارسى كۇشتەر پايدا بولدى، ول - دىندەر، وركەنيەتتەر قاقتىعىسى، دالىرەك ايتساق، حريستيان ءدىنى مەن يسلام ءدىنىنىڭ اراسىنداعى قاقتىعىس. بولاشاقتا ادامزات تاعدىرىن وسى ەكى ءدىننىڭ اراسىنداعى ديالوگ شەشەدى»  دەگەن پىكىر ايتادى.
ارينە، بۇل پىكىرمەن كەلىسۋگە دە، كەلىسپەۋگە دە بولادى. بۇگىنگى ساياساتكەرلەر بۇنداي بايلامدى مويىنداي بەرمەيدى. بىراق تا الەمدەگى دىندەردىڭ اراسىندا كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ بار ەكەنىن جاسىرمايدى. ويتكەنى بۇل كوزگە كورىنىپ تۇرعان دۇنيە. ونى مەملەكەت باسشىلارىنان باستاپ قاراپايىم ادامدارعا دەيىن سەزىپ، ءبىلىپ وتىر. يۋدايزم، بۋددا دىندەرىنەن گورى يسلام مەن حريستيان دىندەرىنىڭ ورتاق مامىلەگە كەلۋى الەمنىڭ تاعدىرىنا وڭ اسەر ەتەتىنى بۇگىندە امبەگە ايان. سوندىقتان  استانادا ءۇشىنشى رەت ءوتىپ جاتقان الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ سەزىنىڭ ماڭىزى وتە ۇلكەن.
بۇرىن كەڭەس وكىمەتى مەن باتىس مەملەكەتتەرىنىڭ اراسىندا يدەولوگيالىق، ەكونوميكالىق باسەكە بولعانىمەن ءدىني الاۋىزدىق بولعان جوق. ويتكەنى كسرو -ءدىنسىز مەملەكەت ەدى. ول قۇلاپ، سوتسياليستىك جۇيە ىدىراعان سوڭ كوپتەگەن حالىقتار ءوز دىندەرىنە ورالدى. يسلام، حريستيان ءھام باسقا دا دىندەردىڭ جاڭا كۇش-قۋات الاتىن كەزى كەلدى.
جالپى، يسلام مەن حريستيان دىندەرىنىڭ اراسىنداعى تاجىكە بۇگىن باستالعان جوق. 1979 جىلى يراندا اياتوللا حومەينيدىڭ اقش-قا اشىق قارسى شىعۋى بۇل يسلام ءدىنى مەن مادەنيەتىنىڭ باتىسقا دەگەن قارسىلىعىنىڭ ۇلكەن كورىنىسى ەدى. بىراق ول كەزدە بۇل قارسىلىق الەمدىك سيپات الادى دەپ ەشكىم ويلاعان جوق.
سول تۇستا الەم مەملەكەتتەرىنىڭ كوممۋنيزمنىڭ دە جاي عانا تاپتىق مادەنيەت ەكەنىنە كوزى جەتتى. بارلىق دىندەردى ىعىستىرىپ ونى كوممۋنيستىك يدەولوگيامەن اۋىستىرعىسى كەلەتىنىن پايىمدادى.  باتىس پەن سوتسياليستىك ەلدەردەن ءبىرجولاتا تۇڭىلگەن مۇسىلمان مەملەكەتتەرى ەندى الەمگە ءوز مادەنيەتتەرى مەن سالت-داستۇرلەرىن ۇلگى رەتىندە ۇسىنا باستادى.
1980 جىلى كسرو-نىڭ اۋعانستانعا باسىپ كىرۋىن مۇسىلماندار ەلگە وزگە ءدىننىڭ كىرۋى دەپ ەسەپتەدى.
1990 جىلى اقش-تىڭ كۋۆەيتكە بايلانىستى يراكقا سوعىس اشۋىن دا مۇسىلمان مەملەكەتتەرى جاراتقان جوق.
2001 جىلى 11 قىركۇيەكتەگى قارالى وقيعادان كەيىن اقش-تىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتى دجوردج بۋش  «بۇل - ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس» دەپ جاريالاعانى ءمالىم. ءتىپتى ول باسىندا «كرەست جورىعىن» جاريالايمىن» دەپ قالىپ، ارتىنان كەشىرىم سۇرادى. ول سول تۇستا دۇنيەنى ەكىگە ءبولىپ تاستادى. «ءبىرىنشىسى - يسلام، بۇل دىندەگىلەر تەرروريزمدى قولدايدى. ەكىنشىسى - ءبىز، وركەنيەت تاراتۋشىلارمىز» دەپ سوقتى. «ءبىزدى قولدامايتىندار - ءبىزدىڭ جاۋلارىمىز!» دەپ مالىمدەدى. بۇل مۇسىلمان مەملەكەتتەرىن ىزالاندىرا  تۇستى. شىنىندا دا ول مۇسىلمانداردىڭ ەمەس، ەكسترەميستەردىڭ ارەكەتى ەدى عوي. ال ەكسترەميست - مۇسىلمان بولا المايدى. سول وقيعا كەزىندە بۇل زۇلىمدىق ارەكەتتى ەڭ الدىمەن مۇسىلمان مەملەكەتتەرى قاتتى ايىپتادى.
2001 جىلى اۋعانستانعا، 2002 جىلى يراكقا اقش-تىڭ باسىپ كىرۋىن مۇسىلمان مەملەكەتتەرى حريستيان ءدىنىنىڭ باسىمدىعىن كورسەتۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان ارەكەت دەپ ەسەپتەدى. تاياۋ شىعىستا يزرايل مەن پالەستينا اراسىنداعى قاقتىعىستا قۇراما شتاتتاردىڭ ەۆرەيلەردى اشىق قولداۋى دا جاعدايدى ۋشىقتىرىپ وتىر.
مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنىڭ باتىس ەلدەرىن، سونىڭ ىشىندە اقش-تى ۇناتپايتىن تاعى سەبەبى بار. ويتكەنى ولار بۇرىنعى اراب، مۇسىلمان مەملەكەتتەرىن وتارلاۋشى ەلدەر. مۇسىلماندار وزدەرىنىڭ تابيعي بايلىقتارىنا ءالى دە تولىق يە بولا الماي وتىر، ياعني بۇرىنعى وتارلاۋشىلاردىڭ زاردابىنان باسى ءبۇتىن قۇتىلا قويعان جوق.
جاھاندانۋ ماسەلەسىنە دە مۇسىلمان مەملەكەتتەرى ۇركە قارايدى. جاھاندانۋ دەگەنىمىز نە؟ امەريكالىقتار بۇنى بۇكىل الەمدى امەريكالاندىرۋ دەپ اشىق ايتىپ ءجۇر. ياعني دۇنيەجۇزى حالىقتارىن امەريكانىڭ دەموكراتيالىق ستاندارتىنا، امەريكانىڭ مۇددەسىنە ىڭعايلاندىرۋ دەگەن ءسوز. اقش بۇل ماسەلەگە ۇلكەن ءمان بەرىپ وتىر. ءبىر عانا مىسال -  جەر جۇزىندەگى باق ونىمدەرىنىڭ 75 پايىزىن  امەريكالىقتار شىعارادى. ياعني امەريكالىق يدەولوگيا، امەريكالىق ءداستۇر، امەريكالىق مادەنيەت كەڭ ناسيحاتتالىپ جاتىر.
امەريكادا 1,5 ميلليونعا جۋىق شەتەلدىك جاستار ءبىلىم الىپ جاتىر. اقش-تىڭ  ءبىر پروفەسسورى بىلاي دەدى: «كىم بىلەدى، مەنىڭ الدىمدا بولاشاق ءبىر ەلدىڭ پرەزيدەنتى وتىرعان شىعار. سوندىقتان ماماندار دايارلاۋ بارىسىندا ءبىز ولاردىڭ ساناسىنا امەريكالىق يدەولوگيانى سىڭىرە بەرۋىمىز كەرەك. ەرتەڭگى ۇرپاق امەريكاشا ويلاپ، امەريكاشا ءومىر ءسۇرۋى كەرەك».
بۇنداي بايلام الەم ەلدەرىنە، اسىرەسە، مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنە، ارينە، ۇنامايدى.
«ەۋروپا حاليفاتى»، ءبىر جىنىستىق نەكە ءھام دەموكراتيا
دەموكراتيانىڭ وتانى - ەۋروپا. وعان داۋ جوق. ەۋروپالىقتار مۇسىلمان ەلدەرى باتىستىڭ مادەنيەتىن قابىلداماي مادەنيەتتى، وركەنيەتتى ەل بولا المايدى دەپ ەسەپتەيدى. مىسالى، قازاق پەن تۇرىكتىڭ جاڭا تۋعان بالالاردى اتاستىرىپ، «بەسىك قۇدا» بولاتىن ءداستۇرى ولار ءۇشىن - جابايىلىق…
2003 جىلى مەن پارلامەنت ءماجىلىسى دەپۋتاتى رەتىندە بريۋسسەل قالاسىنداعى «ادام قۇقىعى جانە ءدىني نانىم-سەنىم تۋرالى» دەگەن تاقىرىپتاعى كونفەرەنتسياعا قاتىستىم. سوندا ءبىر كەزدە قازاقستاندا دا جۇمىس ىستەگەن امەريكانىڭ بەلگىلى عالىمى، پروتەستانتتىق ءدىن وكىلى دۋر حەم بىلاي دەدى: «قازىر تاۋەلسىزدىك العان مەملەكەتتەر جاڭا ءدىن تاڭداپ، وركەنيەتكە قول سوزىپ جاتىر. سوندىقتان ءبىز ولاردى پروتەستانت ءدىنىنىڭ اياسىنا تارتۋىمىز كەرەك. پروتەستانتتىق - ەڭبەككە باۋليتىن، نارىقتىق ەكونوميكاعا بەيىم ءدىن».
ەندى «پروتەستانتتىق - نارىقتىق ەكونوميكاعا بەيىم ءدىن» دەگەن سوزگە نازار اۋدارالىقشى. نارىقتىق ەكونوميكانىڭ الىپپەسىن ەندى مەڭگەرە باستاعان ەلدەردىڭ حالقىنىڭ ساناسىنا اسەر ەتەتىن-اق ءسوز ەمەس پە؟
سول كونفەرەنتسيادا مەن شىعىپ سويلەپ، كسرو شەڭبەرىنەن شىققان ەلدەردىڭ اتا-بابالارى ۇستانعان دىنمەن تابىسىپ جاتقانىن ايتتىم. ولاردىڭ ءبىرازى مۇسىلمان مەملەكەتتەرى ەكەنىن، يسلام ءدىنىنىڭ دە ەڭبەكقورلىققا باۋليتىنى جونىندە ناقتى دەرەكتەر كەلتىردىم. الەمدە يسلام ەكونوميكاسىنىڭ، وسىمقورلىققا جول بەرمەيتىن يسلام بانكتەرىنىڭ بار ەكەنىن ەسكە سالدىم. مەنى سول جەردە ەگيپەتتىڭ، تاجىكستاننىڭ، ۋكراينانىڭ، بەلورۋسسيانىڭ وكىلدەرى قىزۋ قولدادى.
جالپى حح عاسىردىڭ سوڭى، ءححى عاسىردىڭ باسىندا باتىستان ءتۇڭىلۋ باستالدى. ويتكەنى باتىس الەمگە ۇلگى بولا العان جوق. باتىس ەلدەرىندەگى پورنوگرافيا،  جەزوكشەلىك، جالعىزباستىلىق، ءبىر جىنىستىق نەكە سەكىلدى ادامنىڭ ىشتەي ازىپ-توزۋىنا الىپ كەلەتىن ارەكەتكە مۇسىلمان مەملەكەتتەرى جيىركەنە قارايدى. ولار بۇنداي دەموكراتيانى مۇلدەم قابىلداي المايدى.
بەلگياعا دەپۋتات رەتىندە ەكىنشى رەت بارعانىمىزدا مىناداي ءبىر وقيعانىڭ كۋاسى بولدىق. ءبىر قالانىڭ گۋبەرناتورىنىڭ قابىلداۋىنان شىعىپ كەلە جاتقان كەزىمىزدە سول عيماراتتىڭ ەكىنشى ءبىر جاعىندا جۇرت دۋ قول سوعىپ، الدەنەگە ءماز بولىپ جاتتى. ەلەڭدەپ قالعانىمىزدى اڭعارعان بەلگيالىق دەپۋتاتتار ءبىزدى سوندا باستاپ الىپ باردى. سويتسەك، ەكى ەركەك ءبىر-بىرىمەن نەكەلەسىپ جاتىر ەكەن. الگى شۋ سولاردىڭ قۋانىشىن بولىسكەندەرگە تيەسىلى بولىپ شىقتى. ءبىز توبەمىزدەن جاي تۇسكەندەي اسەر الدىق. ال بەلگيالىق ارىپتەستەرىمىزدىڭ پىكىرىنشە، بۇل ادام قۇقىن سىيلاۋ، ياعني دەموكراتيانىڭ ۇلى كورسەتكىشتەرىنىڭ ءبىرى ەكەن.
جوسپار بويىنشا ءبىز گۋبەرناتورمەن كەزدەسكەننەن كەيىن جەرگىلىكتى دىنباسىمەن  جۇزدەسۋىمىز كەرەك ەدى. سۆياششەننيككە سول ەسىمىزدەن تانعان كۇيىمىزدە جەتتىك. العاشقى سۇراعىمىز دا الگى نەكە جونىندە بولدى. سوندا ول تەرەڭ كۇرسىنىپ: «ءبىز وسى زاڭ جوباسىن قابىلداردا قارسى بولدىق، بىراق باسقالاردىڭ داۋىسى باسىم شىقتى. بۇل - ازعىندىق! سىزدەر ءوز ەلدەرىڭىزدە بۇنداي زاڭنىڭ قابىلدانۋىنا جول بەرمەڭىزدەر» - دەدى.
ال ەندى وسىنداي «دەموكراتيانى» مۇسىلمان ەلدەرى قابىلداي الا ما؟ ارينە، جوق!
نەمىس سوتسيولوگتارىنىڭ جۇرگىزگەن زەرتتەۋىنە ۇڭىلسەك، قازىر ەۋروپادا 20 ميلليوننىڭ ۇستىندە تىركەلگەن، تاعى 10 ميلليونداي تىركەلمەگەن مۇسىلمان بار ەكەن. بولاشاقتا ولاردىڭ  سانى بۇدان دا وسەدى. ويتكەنى ەۋروپالىق ايەلدەر بالا تۋعا اسا قۇلىقتى ەمەس، سوندىقتان بۇل ەلدەردەگى ادام سانى جۇمىس ىزدەپ كەلگەن  مۇسىلمانداردىڭ ەسەبىنەن  كوبەيىپ وتىر. دەمەك، «بالانى تۋ-تۋماۋ ايەلدىڭ ەركى» دەيتىن دەموكراتيالىق كوزقاراس ەۋروپانىڭ تۇبىنە جەتكەلى وتىر. ياعني ايەلدىڭ دۇنيەگە بالا اكەلۋى - جەكە باستىڭ ماسەلەسى عانا ەمەس، مەملەكەتتىڭ دە نەگىزگى ۇستىندارىنىڭ  ءبىرى ەكەن.
بەلگيالىق ءبىر دەپۋتات بىزگە بريۋسسەل قالاسىنداعى ەڭ ءجيى كەزدەسەتىن ەسىم - مۇحاممەد ەكەنىن ايتتى. ونىڭ پىكىرىنشە، ەگەر وسىلاي كەتە بەرەتىن بولسا، ەۋروپا - ەۋروپا ەمەس، ەۋروپا حاليفاتى بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى مۇسىلمان ايەلدەرى  بالا تۋدى شەكتەپ وتىرعان جوق. ال ءاربىر ەۋروپالىق ءۇش ايەلدىڭ  ەكەۋى  بالانى نەكەسىز تاۋىپ وتىر. ولار ەر جەتكەسىن اكەم قايدا دەپ سۇرايدى. «ءولىپ قالدى» دەسە «مولاسىن كورسەت» دەيدى. كورسەتە الماسا «مەنى جولدان تاپتىڭ. دەمەك، سەن - جەزوكشەسىڭ!»، - دەيدى ەكەن. قازىر وسىنداي تەندەنتسيا بار.
سودان سوڭ ءاربىر ەركەك ءوز قانىنان جارالعان ۇرپاقتىڭ بولعانىن قالايدى. بۇل - ادامي سەزىم. جەكە باسىنىڭ مۇددەسىن جوعارى قوياتىن، جاس كەزىندە مانساپ قۋىپ، «ءوزى ءۇشىن ءومىر سۇرەتىن» ەۋروپالىق ايەلدەردىڭ كوبى، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، بالا تابۋعا قۇلىقتى ەمەس. سوندىقتان ەۋروپالىق ەركەكتەردىڭ اراسىندا مۇسىلمان ايەلدەرىنە ۇيلەنۋ دە ءۇردىس بولىپ بارا جاتقان سىقىلدى. دەمەك، الگى بەلگيالىق دەپۋتاتتىڭ قاۋپى دە نەگىزسىز ەمەس.
قازىر ەۋروپادا مۇسىلمانداردىڭ قۇقىعى تۋرالى  اڭگىمە ءجيى قوزعالا باستادى. مىسالى، قازىر پاريجدە ايەلدەردىڭ ورامال تاعىپ ءجۇرۋى توڭىرەگىندە داۋ بولىپ جاتىر. مۇسىلماندار «ءار مۇسىلماننان تەررورشى ىزدەۋدى قويىڭدار!» دەسە، باتىستىڭ زيالى قاۋىمى اراسىندا «ءبىز جۇمىسقا شاقىرعان ەكەنبىز، ولاردىڭ قۇقىعىن سىيلاۋىمىز كەرەك» دەگەن پىكىرلەر دە ايتىلا باستادى.
جالپى، باتىس زيالىلارى مۇسىلمان ەلدەرىندە وزدەرىندە بار جالعىزباستىلىق، دۇنيەقوڭىزدىق، جەزوكشەلىك سەكىلدى ىندەتتەردىڭ جوق ەكەنىن كورىپ وتىر. سوندىقتان دا ولار يسلام مادەنيەتىنە قۇرمەتپەن قاراي باستادى.
الەمدىك وتباسى داعدارىسى جانە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك
جوعارىدا ايتقانىمىزداي، الەمدە وتباسى ماسەلەسى ۇلكەن داعدارىستا. اقش-تا ءاربىر 1000 وتباسىعا شاققاندا 4,7, ۋكراينادا 4,0, رەسەيدە 4,5, ەستونيادا 3,1 فينليانديادا 2,7, قازاقستاندا 2,9, وزبەكستاندا 0,8, ءازىربايجاندا 0,7, تاجىكستاندا 0,4 پايىز  اجىراسۋ بار. كورىپ وتىرعانىڭىزداي، مۇسىلمان ءدىنى ورنىققان ەلدە وتباسى بەرىك. ال باتىس ەلدەرىندەگى جاعدايدى الگىندە ايتتىق. اقش-تا قازىر بالالارىن  اكەسىنە تاستاپ كەتەتىن  ايەلدەر كوپ ەكەن. بۇل ەلدە بۇگىندە «جالعىزباستى اكە» دەگەن ۇعىم كەڭ تاراپ بارا جاتىر. وكىنىشكە قاراي، ءىشىنارا بىزدە دە بۇنداي جاعدايلار كەزدەسىپ قالادى…
الەمدە 1 ملرد. 300 ملن. ادام قايىرشىلىق دەڭگەيدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. 1 ملرد. ادام كەزدەيسوق تابىسپەن ناپاقاسىن ايىرىپ وتىر. 1 ملرد. ادام -  ساۋاتسىز. 2 ملرد. ادام انتيسانيتاريالىق جاعدايدا ءومىر ءسۇرىپ جاتسا، 1,5 ملرد. ادام تازا سۋعا ءزارۋ.
الەمدىك كوشى-قون ماسەلەسى دە نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەدى. قازىر جەر بەتىندە 200 ملن. ادام جۇمىس ىزدەپ ءبىر ەلدەن ەكىنشى ەلگە كوشىپ-قونىپ ءجۇر. اقش-قا، ەۋروپا ەلدەرىنە جىل سايىن 20 ميلليونداي ادام كەلىپ-كەتىپ جاتادى ەكەن. ونىڭ دەنىنىڭ سول ەلدەردە قالىپ قويۋعا تىرىساتىنىن دا ەسكەرۋ كەرەك.
قازاقستانعا دا جىلىنا 1 ملن-عا جۋىق ادام كەلىپ-كەتەدى.
مىنە، ادامزات وسىنداي جاعدايدا  ءومىر كەشىپ جاتىر. بۇنى اللانىڭ جازۋى دەپ قول قۋسىرىپ وتىرا بەرەمىز بە، الدە تىعىرىقتان شىعاتىن جولدى ىزدەيمىز بە؟ بۇل - ۇلكەن سۇراق!
الەمنىڭ زيالى قاۋىمى تىعىرىقتان شىعاتىن جولدى ىزدەۋ جاعىندا. سوندىقتان دا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ استانادا تۇراقتى تۇردە الەمدەگى ءداستۇرلى دىندەردىڭ سەزىن وتكىزىپ جاتقاندىعىن ولار قولداپ وتىر. العاشقى ەكى سەزد قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن عانا وتسە، ءۇشىنشى قۇرىلتايدىڭ بۇۇ شەڭبەرىندە ءوتىپ جاتقاندىعى الەم ەلدەرىنىڭ بۇنداي ديالوگتى قاجەت ەتىپ وتىرعاندىعىن كورسەتەدى. ارينە، ءدىنباسىلار بۇكىل پروبلەمانى ءبىر ساتتە شەشىپ تاستاي الماس، بىراق ادامزاتتىڭ بولاشاعىنا قاتىستى كوپ تۇيىندەردىڭ شەشىلەرى حاق.
ال وسى سەزد قازاقستانعا نە بەرەدى؟ ەندى وسىعان كەلەيىك.
بىرىنشىدەن, بۇل جيىن ەلىمىزدى سىرتقا تانىتۋ ءۇشىن كەرەك. قازاقستاندى، سونىڭ ىشىندە ونىڭ مۇسىلمان مەملەكەتى ەكەنىن  ءالى كوپ ەلدەر بىلە بەرمەيدى. ال سەزد بارىسىندا كەلگەن قوناقتاردىڭ بۇعان كوزى جەتىپ، مويىندايدى.
ەكىنشىدەن, قازاقستاندا ەشقاشان ءدىني قاقتىعىستار بولعان ەمەس. پاتشا زامانىنان بەرى قاراي بايتاق قازاق دالاسىندا بىرنەشە ءدىن قاتار ءومىر ءسۇردى. سول كەزدىڭ وزىندە دە ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستەرى بولسا دا، دىنگە قاتىستى كيكىلجىڭ بولعان جوق. بۇل - ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز! ال ارتىقشىلىعىمىزدى وزگەلەرگە نەگە كورسەتپەسكە.
ۇشىنشىدەن, سوڭعى كەزدە «ءدىني نارىق» دەگەن ۇعىم پايدا بولدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە دە  وزگە دىندەر قاپتاپ ەنە باستادى. ءبىر ءدىن مەن ەكىنشى ءدىننىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟ ءبىز وسىنداي جيىنداردا مۇسىلمان ءدىنىنىڭ ارتىقشىلىعى تۋرالى مول مالىمەت الامىز. ياعني، بۇل سەزدىڭ اعارتۋشىلىق جاعى بار.
تورتىنشىدەن, باجايلاپ قاراعان ادامنىڭ ساناسىنا استانادا سەكتالاردىڭ ەمەس، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ جيىنى ءوتىپ جاتقاندىعى قۇيىلادى. دەمەك، الگى سەكتالاردىڭ ءبارى - بوس اۋرەشىلىك ەكەندىگىن پايىمدايدى.
جاقىندا مەنىڭ ءبىر ستۋدەنتىم «قازاق جاستارىنىڭ باسقا دىنگە ءوتۋ سەبەپتەرى» دەگەن تاقىرىپتا ديپلومدىق جۇمىس قورعادى. سول جۇمىس كورسەتكەندەي، ادەتتە جاستار بىلۋگە قۇشتار. ول ءبىر كۇنى مەشىتكە، ەكىنشى كۇنى حرامعا، ءۇشىنشى كۇنى سيناگوگاعا كىرىپ، ارقايسىسىنىڭ ەرەكشەلىگىن زەردەلەيدى. وسى رەتتە ءبىزدىڭ مەشىتتەردىڭ يمامدارى ولاردى ءوز باۋىرىنا تارتا الماي جاتقاندىعىن دا باسا ايتقان ءجون. ال مىناداي ۇلكەن جيىندا جاڭاعىداي تالاپتى جاس مۇسىلمان ءدىنىنىڭ ارتىقشىلىعىن اڭعارادى دەپ ويلايمىن.

جازىپ العان باۋىرجان باباجانۇلى
«اقتوبە» گازەتى