ساياسي پارتيالارعا قارجى كوزدەرى مەن شىعىندارىن جاريالاۋدى مىندەتتەۋ كەرەك پە؟
جۋىردا كورشى رەسەيدەگى «ەدينايا روسسيا» پارتياسىنىڭ بەلسەندىلەرى ساياسي پارتيالاردىڭ قارجى كوزدەرى مەن شىعىندارىن جىل سايىن جالپاق جۇرتقا جاريالاۋدى مىندەتتەۋ كەرەك ماسەلە كوتەردى. بۇعان دەيىن پارتيانىڭ ەسەپ-قيسابىن فەدەرالدىق سالىق قىزمەتى مەن ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى تەكسەرىپ كەلگەن ەكەن. ال پارتيالار سايلاۋعا جۇمساعان اقشانىڭ ەسەبىن بەرۋمەن شەكتەلىپ كەلگەن. رەسەيدەگى ساياسي پروتسەستەردىڭ كورشى ەلدەرمەن ساباقتاسپاي قويمايتىنى ءسوزسىز. بىزدەگى «ساياسي پارتيالار تۋرالى» زاڭنىڭ 18-بابىندا «ساياسي پارتيانىڭ جىلدىق قارجىلىق ەسەبi جىل سايىن رەسپۋبليكالىق ءباسپاسوز باسىلىمدارىندا جاريالانادى» دەپ جازىلعانىمەن، وكىنىشكە قاراي، كۇندەلىكتى ومىردەن وندايدى كەزدەستىرىپ جاتقانىمىز جوق. ساراپشىلاردىڭ ءبىرى ساياسي پارتيالارعا قارجى كوزدەرى مەن شىعىندارىن جاريالاۋدى مىندەتتەۋ كەرەك دەگەن وي بىلدىرسە، كەلەسى ساراپشىلاردىڭ بۇعان ايتار ءۋاجى جوق ەمەس. بۇل تاقىرىپ - ساراپشىلاردىڭ وي-كوكپارىندا.
جۋىردا كورشى رەسەيدەگى «ەدينايا روسسيا» پارتياسىنىڭ بەلسەندىلەرى ساياسي پارتيالاردىڭ قارجى كوزدەرى مەن شىعىندارىن جىل سايىن جالپاق جۇرتقا جاريالاۋدى مىندەتتەۋ كەرەك ماسەلە كوتەردى. بۇعان دەيىن پارتيانىڭ ەسەپ-قيسابىن فەدەرالدىق سالىق قىزمەتى مەن ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى تەكسەرىپ كەلگەن ەكەن. ال پارتيالار سايلاۋعا جۇمساعان اقشانىڭ ەسەبىن بەرۋمەن شەكتەلىپ كەلگەن. رەسەيدەگى ساياسي پروتسەستەردىڭ كورشى ەلدەرمەن ساباقتاسپاي قويمايتىنى ءسوزسىز. بىزدەگى «ساياسي پارتيالار تۋرالى» زاڭنىڭ 18-بابىندا «ساياسي پارتيانىڭ جىلدىق قارجىلىق ەسەبi جىل سايىن رەسپۋبليكالىق ءباسپاسوز باسىلىمدارىندا جاريالانادى» دەپ جازىلعانىمەن، وكىنىشكە قاراي، كۇندەلىكتى ومىردەن وندايدى كەزدەستىرىپ جاتقانىمىز جوق. ساراپشىلاردىڭ ءبىرى ساياسي پارتيالارعا قارجى كوزدەرى مەن شىعىندارىن جاريالاۋدى مىندەتتەۋ كەرەك دەگەن وي بىلدىرسە، كەلەسى ساراپشىلاردىڭ بۇعان ايتار ءۋاجى جوق ەمەس. بۇل تاقىرىپ - ساراپشىلاردىڭ وي-كوكپارىندا.
رۋسلان جانعازى، ساياساتتانۋشى:
ءيا
- ساياسي پارتيالاردىڭ قارجى كوزدەرىن ءجانە شىعىندارىن جاريالاۋدى ءمىندەتتەۋ - كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. جۋىردا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ كونستيتۋتسيا كۇنىنە ارنالعان كەڭەستە اتا زاڭىمىزعا تولىقتىرۋلار ەنگىزىلۋ مۇمكىندىگىن اتاپ ءوتتى. بۇل جاڭالىق ساراپشىلار قاۋىمداستىعى تاراپىنان ۇلكەن قولداۋعا يە بولادى دەگەن سەنىمدەمىن، ويتكەنى كوپتەن بەرى كۇتكەن ساياسي رەفورمالاردى ءجۇزەگە اسىرۋدىڭ رەتى كەلىپ وتىر. دەموكراتيالىق مودەرنيزاتسيا شەڭبەرىندە - پارتيالاردىڭ ساياسي جۇيەدەگى ءرولىن ارتتىرۋ; سايلاۋ تەتىكتەرىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ جانە بيلىكتەگى تەپە-تەڭدىكتى ساقتاي وتىرىپ، پارلامەنتتىڭ دارەجەسىن ارتتىرۋ سەكىلدى ءماسەلەلەر وزەكتى بولىپ تۇر. جالپى، حالىقارالىق تاجىريبەگە كوز ءجۇگىرتسەك، ساياسي پارتيالاردىڭ قارجى كوزدەرىن كەلەسى تارتىپتە جىكتەۋگە بولادى:
- پارتياعا ءوتۋ كەزىندە تولەنەتىن جانە مۇشە بولۋ جارنالارى;
- ينستيتۋتسيونالدىق قايىرىمدىلىق شارالاردان تۇسكەن قارجى;
- پارتيانىڭ كاسىپكەرلىك ارەكەتىنەن تۇسكەن قارجى;
- مەملەكەتتىڭ قارجىلاندىرۋى;
- جەكە قارجىلاندىرۋ.
سولاردىڭ العاشقى ەكەۋى قىسقارتىلىپ، تومەندە كەلتىرىلگەن ۇشەۋى سوڭعى كەزدەرى ۇلعايۋدا. بۇل - الەمدىك ءۇردىس.
ارينە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس، ساياسي پارتيالار كاسىپكەرلىكپەن اينالىسا المايدى. الايدا سايلاۋ ناتيجەلەرى نەگىزىندە پارلامەنت ءماجىلىسىنە وتكەن ساياسي پارتيالار مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلادى.
وسىلايشا، ساياسي پارتيالاردىڭ قارجى كوزدەرى وتپەلى كەزەڭدەگى ولاردىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى. قازاقستان حالقى نەمەسە ەلەكتورات ساياسي كەڭىستىكتە ءوزىن پارتيا ەسەبىندە ءىس-ارەكەت ەتىپ جۇرگەن ساياسي كۇشتەردىڭ قارجى كوزدەرىن ءبىلۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. سەبەبى ءاربىر ساياسي پارتيانىڭ ارتىندا ناقتى قارجى-ءوندىرىستىك توپتار تۇرعانى بارشامىزعا ايان. ەلدە قابىلدانىپ جاتقان ساياسي شەشىمدەردىڭ قيسىنىن ءتۇسىنۋىمىز قاجەت. نەلىكتەن كەيبىر پارتيالاردىڭ قولىندا مەديا حولدينگىلەر شوعىرلانعان، ال قالعان پارتيالار وزىنە تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن اقپارات قۇرالدارىن اشا الماي ءجۇر؟ وسى سەكىلدى ماسەلەلەردى رەتتەپ، بارلىعىنا ورتاق جانە بىردەي ساياسي مۇمكىندىكتەر بەرۋ - بۇگىنگى كۇننىڭ مىندەتى. وسىعان وراي ساياسي پارتيالاردىڭ قارجى كوزدەرىن جاريالاۋدى مىندەتتەۋىمىز قاجەت دەپ سانايمىن.
ماقسات جاقاۋوۆ، ساياساتتانۋشى:
جوق
- ساياسي ينستيتۋتتارىمىزدى دامىتۋدا ارنايى زاڭنامالار قابىلداپ، قولداۋ كورسەتۋدى جولعا قويىپ جاتقان مەملەكەتپىز. سونىڭ ءىشىندە ساياسي پارتيالارىمىز ەشقانداي كوممەرتسيالىق مۇددەنى كوزدەمەيدى، ياعني كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم رەتىندە ءوزىنىڭ قۇقىقتىق ءمارتەبەسى بار. ساياسي پارتيانىڭ مۇشەلەرى بەكىتكەن جارعى بويىنشا جارنادان تۇسكەن قاراجاتپەن ءوز بيۋدجەتتىك قورىن تولىقتىرۋعا قۇقىلى. الپاۋىت ەلدەردەگىدەي ءىرى پارتيالاردىڭ كىرىس-شىعىسىن جاريالاۋدى تالاپ ەتۋ ءماسەلەسى - بەلگىلى ءبىر ساياسي ماقساتتان تۋىنداعان امال-ارەكەت. ەگەر دە ساياسي الاڭدا پارتيالار بيلىككە تويتارىس بەرە الاتىنداي دەڭگەيى ءوسىپ بارا جاتسا، كوپ جاعدايدا ولاردىڭ قارجى كوزدەرىن ءىزدەي باستايدى. پارتيالار حالىقارالىق سىرتقى ۇيىمداردىڭ قارجىسىمەن جۇمىس ىستەۋى ابدەن مۇمكىن.
ساياسي پارتيانىڭ قارجى كوزدەرى مەن شىعىسىن جاريالاۋدى تالاپ ەتۋ، ءبىر جاعىنان، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ مۇددەسىنەن تۋىنداعانىمەن، شىن ءمانىندە، بۇدان ولاردىڭ ءالسىز تۇستارىن ىزدەستىرۋ ماقساتى كورىنەدى. كەز كەلگەن پارتيانىڭ بيۋدجەتى مۇشەلەرىنىڭ جارناسىنان قۇرالىپ، جاساقتالاتىندىقتان ونى جاريالاماۋعا دا قۇقى بار دەۋگە بولادى. پارتيانىڭ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ءوزى دە جاريالىقپەن بايلانىستى. جاريالىقپەن ءومىر سۇرەتىن پارتيالاردىڭ ءوز مۇشەلەرىنىڭ مۇددەلەرىن ءبىلدىرىپ، اشىق تۇردە قوعاممەن قايناسىپ، ساياسي ومىرگە ارالاساتىندىقتان، ول قاداعالاۋدى قاجەت ەتپەيدى. ويتكەنى دەموكراتيالىق پرينتسيپتەردى جوققا شىعارعان سياقتى بولىپ شىعادى. پارتيا - ۇكىمەتتەن قۇرىلاتىن مەكەمە ەمەس، ارنايى قۇزىرەتتى ورگان ەمەس. پارتيا ءوز تابيعاتىنا ساي دەموكراتيالىق پرينتسيپتەر نەگىزىندە جۇمىس ىستەۋى كەرەك. سوندىقتان پارتيانىڭ قىزمەتىن قارجىلىق قاداعالاۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداپ تۇرعان جوق. كەرەك دەسەڭىز، بىزدەگى پارتيالاردى الاتىن بولساق، ولاردىڭ بيۋدجەتى جاريالايتىنداي قاۋقاردا دا ەمەس. سايلاۋدان سايلاۋعا دەيىن «شىقپا، جانىم، شىقپامەن» ءومىر سۇرەتىندىكتەن وزدەرىنىڭ ايماقتارداعى فيليالدارىن، كەڭسەلەرىن ۇستاپ تۇرۋعا دا قينالىپ جاتادى. ونسىز دا جاعدايى جەتىسپەي جاتسا، ولاردان مۇنى تالاپ ەتۋ قانشالىقتى دۇرىس؟ زاڭ بويىنشا پارلامەنتكە وتكەن ءۇش پارتياعا مەملەكەت تاراپىنان قاراجات بەرىلەدى، ال قالعان پارتيالاردىڭ قوعامعا ساياسي ىقپالى باسەڭ بولىپ جاتسا، ولارعا قانداي تالاپ قوياسىز؟ بۇل دەگەنىمىز بيۋروكراتيالىق جولمەن توقپاقتاۋ بولىپ شىقپاي ما؟ سوندىقتان بۇل ماسەلەنى ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ ءۇشىن ويلاپ تاپقان كەرەمەت دۇنيە دەپ ايتۋعا بولمايدى. قارجىلىق قاۋقارسىز، قالتاسى تەسىك پارتيانى تەكسەرۋ اقىلعا قونىمسىز بولماق.
بەيتاراپ پىكىر
ەلنۇر بەيسەنباەۆ، قازاقستان حالىقتىق كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ الماتى فيليالىنىڭ حاتشىسى:
- ساياسي پارتيا ءوز وي-پىكىرىن اشىق ايتاتىن قوعامدىق ۇيىم بولۋى كەرەك. رەسەيدە پارتيالارعا قارجى كوزى مەن شىعىندارىن جاريالاۋ ماسەلەسىنىڭ كوتەرىلىپ وتىرعان سەبەبى اقش-تىڭ كوپتەگەن ۇيىمىنىڭ رەسەيدەگى 30 پايىز ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردى قارجىلاندىرىپ وتىر دەگەن اڭگىمەدەن تۋىنداعان. سول سەبەپتى رەسەي ءۇشىن پارتيالاردىڭ قارجى كوزدەرىن تەكسەرۋ - ۇتىمدى ۇستانىم. ال قازاقستاندا بۇل ماسەلەنى ىسكە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى باس پارتيادان باستاپ، باسقا پارتيالار اشىق بولاتىن بولسا، كحكپ ارقاشان دا اشىق بولۋعا دايىن! پارتيانىڭ جاريالىعى - حالىق ءۇشىن جەتىستىك. ويتكەنى ءاربىر ادام جارناعا بەرگەن 30 تەڭگەسى مەن 30 مىڭ تەڭگەسىنىڭ قايدا كەتكەنىن ءبىلۋى كەرەك. جارنالىق قىزمەت كسرو-نىڭ كوممۋنيستىك پارتياسىنان كەيىن جولعا قويىلماي كەلەدى، سەبەبى حالىقتىڭ جارناعا دەگەن قۇلشىنىسى دا تومەن. پارتيانىڭ قاراجاتى دەگەن ايتۋعا دا كەلمەيتىن بولماشى عانا، سوندىقتان بۇنى مىندەتتەۋ قازاقستانعا ءالى ەرتە.
اۆتور: قۇباش ساعيدوللاۇلى
"الاش ايناسى" گازەتى
