قاجىعۇمار شابدانۇلى. قىلمىس (جالعاسى)
VI
وسى قىرما جيىننىڭ كەشىنە ءبىزدى ومىربەك قوناققا شاقىرىپ ەدى. كەشكە جاقىن ماقپال ەكەۋىمىزدى ەكى جاعىنا الىپ ءشاي ىشكەن شەشەم، ءار نەنى اقىل ەتىپ سويلەپ وتىرىپ كەشىكتىردى. كۇنباتىس جاق كوكجيەكتى ىمىرت كومكەرە باستاعاندا شىعىپپىز. جۇلدىزدارى بادىرايعان كوك اسپان جەردەگى قارا كولەڭكەدەن ءبىر سۇمدىق سەزگەندەي، قادالىپ الىپتى. كوشە ىشىنەن تىنعانداي تىمىرىق-تىنىسسىز سەزىلدى. ناۋقاندار كوبەيگەننەن بەرى بۇل قالاشىقتا كۇن باتىسىمەن كوشە قيمىلى وزدىگىنەن توقتاپ قالاتىن بولعانىن ەستىگەنبىز.
وزىمىزدەن باسقا ەشكىم جوقتاي سەزىلگەن سوڭ توقتاي قالىپ، ايقارا قۇشىپ، ايمالاي ءسۇيىسىپ كەلە جاتىر ەدىك. سول ماقساتپەن جاۋدىراسا قاراسىپ تاعى ءبىر رەت تۇرا قالعانىمىزدا كوشە تەرەكتەرىنىڭ دالداسىنان بىرەۋلەردىڭ كۇبىرى ەستىلگەندەي بولدى. ەلەڭ قاققان ماقپالدىڭ شاناقتى كوزى جالت-جۇلت ەتە ءتۇستى دە، قولىمنان تارتا جونەلدى. جەدەلدەتە باستىق اياعىمىزدى. داۋال جاعالاپ سوڭىمىزعا تۇسكەن اياق سىبدىرى ەستىلدى. دەدەكتەتىپ جۇگىرتۋگە اينالعان ماقپالدى مەن تەجەدىم.
- اسىقپا، كىم ەكەنىن بايقالىق. بۇل كوشەدە قاستىق قىلا المايدى!
ءۇش ادام كوشە ورتاسىنا شىعىپ، كۇبىرلەسە ىلەستى سوڭىمىزدان.
«بيعابىل ەكەن» -دەدى الدىمەن شىققانى. - «وسىعان دا ايتىپ كەسەتىپ قويالىق!... جىگىت ەدى نە دەر ەكەن. تىم بولماسا جوعارى ۇكىمەتىنە پىكىر جەتكىزەر!»...
بىرەۋى وزا شىعىپ جاقىنداي بەردى بىزگە. قۋىپ جەتىپ، قول سوزىم الىستىقپەن قاتارلاسا ءجۇردى. ۇزىن بويلى سوپاق بەت قارا سياقتى. ۇڭىلە قاراپ ەدىم.
VI
وسى قىرما جيىننىڭ كەشىنە ءبىزدى ومىربەك قوناققا شاقىرىپ ەدى. كەشكە جاقىن ماقپال ەكەۋىمىزدى ەكى جاعىنا الىپ ءشاي ىشكەن شەشەم، ءار نەنى اقىل ەتىپ سويلەپ وتىرىپ كەشىكتىردى. كۇنباتىس جاق كوكجيەكتى ىمىرت كومكەرە باستاعاندا شىعىپپىز. جۇلدىزدارى بادىرايعان كوك اسپان جەردەگى قارا كولەڭكەدەن ءبىر سۇمدىق سەزگەندەي، قادالىپ الىپتى. كوشە ىشىنەن تىنعانداي تىمىرىق-تىنىسسىز سەزىلدى. ناۋقاندار كوبەيگەننەن بەرى بۇل قالاشىقتا كۇن باتىسىمەن كوشە قيمىلى وزدىگىنەن توقتاپ قالاتىن بولعانىن ەستىگەنبىز.
وزىمىزدەن باسقا ەشكىم جوقتاي سەزىلگەن سوڭ توقتاي قالىپ، ايقارا قۇشىپ، ايمالاي ءسۇيىسىپ كەلە جاتىر ەدىك. سول ماقساتپەن جاۋدىراسا قاراسىپ تاعى ءبىر رەت تۇرا قالعانىمىزدا كوشە تەرەكتەرىنىڭ دالداسىنان بىرەۋلەردىڭ كۇبىرى ەستىلگەندەي بولدى. ەلەڭ قاققان ماقپالدىڭ شاناقتى كوزى جالت-جۇلت ەتە ءتۇستى دە، قولىمنان تارتا جونەلدى. جەدەلدەتە باستىق اياعىمىزدى. داۋال جاعالاپ سوڭىمىزعا تۇسكەن اياق سىبدىرى ەستىلدى. دەدەكتەتىپ جۇگىرتۋگە اينالعان ماقپالدى مەن تەجەدىم.
- اسىقپا، كىم ەكەنىن بايقالىق. بۇل كوشەدە قاستىق قىلا المايدى!
ءۇش ادام كوشە ورتاسىنا شىعىپ، كۇبىرلەسە ىلەستى سوڭىمىزدان.
«بيعابىل ەكەن» -دەدى الدىمەن شىققانى. - «وسىعان دا ايتىپ كەسەتىپ قويالىق!... جىگىت ەدى نە دەر ەكەن. تىم بولماسا جوعارى ۇكىمەتىنە پىكىر جەتكىزەر!»...
بىرەۋى وزا شىعىپ جاقىنداي بەردى بىزگە. قۋىپ جەتىپ، قول سوزىم الىستىقپەن قاتارلاسا ءجۇردى. ۇزىن بويلى سوپاق بەت قارا سياقتى. ۇڭىلە قاراپ ەدىم.
- مەنى تاني المايسىز! -دەپ كۇلدى. داۋىسى دا بەيتانىس ەكەن. - ءبىزدى تولىق ازاتتىققا، باقىتتى تۇرمىسقا جەتكىزەتىن كوممۋنيست. ۇكىمەت كەلەدى دەپ ەڭ كوپ سويلەگەن ءسىز ەدىڭىز، جازاڭىزدى بەرۋ ءۇشىن ىلەسىپ كەلەمىز.
- بىراق بەرە الماي قالار ما ەكەنسىزدەر، جازىعىم جوق قوي! -دەپ كۇلىپ ەدىم. قولتىعىمداعى بىلەگى ءدىر قاققان ماقپال دا كۇلگەن بولدى. تاعى دا ۇڭىلە قاراپ الىپ سۇرادىم. - ال، سويلەڭىزشى، نە قىلمىسىم ءۇشىن جازالاماقسىز؟
- ءباز باياعى گومينداڭدى كومپارتيا دەپ تانىستىرىپ الداعاندىعىڭىز ءۇشىن!
- شىنىمەن الداپپىن با؟
- شىنىمەن بولماسا، مىنا ۇكىمەتىڭىز نە ىستەپ جاتىر!.. ءتىپتى گومينداڭنان دا اسىپ، وسى توڭكەرىستىك ءۇش ايماقتىڭ وزىنەن ءار رەتتە مىڭداپ قولعا الىپ قىرعىنداپ، گومينداڭنىڭ بىزدە كەتكەن ءوشىن الىپ جاتپاي ما!
- ە...ە... ءسىزدىڭ «مەنى تاني المايسىز» دەگەنىڭىزدى ەندى ءتۇسىندىم. كەرى توڭكەرىسشىلەردىڭ قولشوقپارى ەكەنسىز عوي. ولاي بولعاندا راس تاني المايدى ەكەنمىن! -دەپ ەندى قارقىلداي كۇلىپ ەدىم، قولتىعىمداعى ماقپال قالتىراي كۇلدى.
- وسى قىرىلىپ جاتقانداردىڭ ءبارىن كەرى توڭكەرىسشى دەپ تانيسىز با؟ ءسىز جالعىزدان جالعىز كەزىپ، توڭكەرىستىك ۇگىت ايتىپ جۇرگەنىڭىزدە، وسىنشالىق كوپ كەرى توڭكەرىسشى بولسا قالاي ءتىرى قالعانسىز؟ قولىڭىزدا كەيدە قامشى دا بولمايتىن. كوپ كەرى توڭكەرىسشى نەڭىزدەن قورىقتى سوندا!... ءولتىرۋ تۇگىل، توڭكەرىس ءۇشىن سۇراعانىڭىزدى تۇگەل بەرىپ، ايتقانىڭىزدى تولىعىمەن ورىنداپ كەلىپ ەدى عوي!... مەنىڭ بايلارمەن ەشقانداي شاتىسىم جوق قارا تاباننىڭ قارا بالاسىمىن. سولاي دا ءىستىڭ ءادىلى كەرەك قوي، وسى ايدالىپ اتىلىپ جاتقانداردىڭ سونداي بىزدەن كۇتكەن جاقسىلىعى وسى بولعانى ما!... كوپشىلىگى ءتىپتى وبالدى كەتىپ جاتىر!
- ءوزىڭىز، وقىعان، بىلەرلىگى مول ادام سياقتىسىز، -دەپ ۇڭىلە قارادىم تاعى دا - ەندى مەن دە شىنىمدى ايتايىن، وسىنى ىستەپ وتىرعان، ناعىز كومپارتيا مەن ماركسيزم ەمەس، سوندىقتان مەنىڭ ۇگىتىمنىڭ دە جازىعى جوق!... جاندايشاپ، شاش الۋدىڭ ورنىنا باس الۋدى عانا بىلەتىن زور ۇلتشىل جەندەتتەردىڭ ءىسى!... حالىققا زاتتىق ارميا اراسىنا باياعىدا كىرىپ العان ءالىمباي مەن سارسەن سياقتىلار از دەيسىز بە!... مۇنىڭ ارتىن كۇتىڭىزدەر، وسى احۋالدى جوعارى جاققا ءار جەردەن مالىمدەپ جاتىر. ورتالىق كوميتەت بىردەمە ايتپاي قويمايدى. مەن ءوزىم دە سول ۇمىتتەمىن. ايتپەسە كورمەي-بىلمەي جۇرگەنىم جوق!
- باسە... بىراق ارتىن كۇتە-كۇتە ارتىمىز ويىلىپ-ۇڭىرەيىپ قالدى. ەندى ەكى-ءۇش كۇندە تاعى دا جيىن اشىپ، قاساپتىعىن تاعى اكەتەدى. كاكىمباي، كيبىراحۇن، وماربەك سياقتىلار عانا بولسا عوي ساۋاپتى ءىس دەر ەدىك. كوپ بولسا ەكى جىل عانا قامالۋعا تيىستىلەردى قىرىپ جاتىر. ەندى شىداي الاتىن ەمەسپىز!
- سوندا قايتپەكسىزدەر؟
- تىم بولماسا شىل قۇرلى بولمايمىز با، تىپىرلاماقپىز!... ال كەتتىم. سىزدەردى ويلانسىن دەپ كەزىككەنىمىز. مۇندايدا ارتىن كۇتىپ وتىرۋ، ازاماتتىق ەمەس، الدىن توسۋ قاجەت! -دەدى دە قاراڭعىعا سۇڭگي جونەلدى.
- مىناۋ ءبىر پالە ەكەن، كەرى توڭكەرىسكە ۇگىتتەپ جۇرگەنى! - دەپ ماقپال كۇرسىندى دە، مەن سوزا دەم الدىم. ومىربەكتىڭ قاقپاسىنا ءۇنسىز جەتتىك.
اۋىز ۇيدە وتىرعان شەشەسىنە مەن قول بەرىپ امانداسىپ بولعانشا ءبىراز كىدىرىپ، سىرتتا قالعان ماقپال، ءبىر تىزەلەپ ءيىلىپ سالەم ەتە كىردى. جايشىلىقتا «ءتورت اياقتاپ» ارەڭ تۇراتىن اۋىر كەمپىر ءبىر قولىنا عانا دەمەلىپ، ىرشىپ تۇرەگەلە ۇمتىلدى كەلىنىنە.
- راحىمەت، بالام، راحىمەت! ءومىرىڭ ۇزاق بولسىن، كورەتىنىڭ قىزىق بولسىن!... باقىتتى بول دەگەنىم عوي، نۇر جاۋسىن باسىڭا! -دەي جەتتى دە يەگىنەن كوتەرىپ، ماڭدايىنان ءسۇيدى. - ماڭدايىڭ جازىق، ءجۇزىڭ جارىق ەكەن!... مەيىرجان، ۇيگە كىرگىز، وتاۋ عوي، تورگە وتىرسىن!. باسە، بيعانىم وسىندا سايلانىپ جۇرگەن قىزدارعا نەگە كەكىرەيە بەرەدى دەسەم، كەلىنىم دەيتىندەي كەلىن بولاتىن سياقتىسىڭ عوي، وركەنىڭ ءوسسىن، بالام!
سىقىلىقتاي كىردى ماقپال وتاۋعا. قاقپاعا جەتكەندە سالىنعان جۇقا قىزىل جىبەك جەلەگىن موينىنا قايتا تۇسىرە بارىپ وتىردى. بىزدەن بۇرىن ماۋلەن، قيالزات كەلىنشەكتەرىمەن، باقاي عانا كەلگەن ەكەن. سىرتتان ىلە-شالا ەربولدىڭ كىرگەنىن، اۋىز ۇيدەگى شەشەمىزبەن سالەمدەسكەنىنەن سەزدىك.
- ەسەنسىز بە شەشە؟ -دەپ ول ءوزىنىڭ استامسۋداي سەزىلەتىن، ساڭىراۋعا سالەم بەرگەندەي كەسەك داۋىسىمەن امانداسىپ ەدى.
- شۇكىرشىلىك! -دەي سالعان كەمپىر تانىماي قالعانداي ۇڭىلە ءتۇسىپ، از كىدىرىپ بارىپ سويلەدى. - ە...ە... كومپارتيالاردىڭ بىرەۋى ەكەن دەسەم، ءوزىمىزدىڭ جايساڭبايدىڭ ەربولى ەكەنسىڭ عوي، امانسىڭ با، قالقام؟ وسى ءبىر تىرتيعان كوك كيىمدەرىڭنەن دە قاتەلەسە بەرەمىن. ۇيگە كىرە عوي بالام، دوستارىڭ كۇتىپ وتىر!
ءبارىمىز كۇلدىك، شاي قۇيىلدى. داستارقان اڭگىمەسى وسى «كومپارتيالاردىڭ بىرەۋى ەكەن دەسەم» دەگەن ماعىنالى نارازىلىق سوزدەن باستالدى.
- ياپىراي، -دەپ سىپايى ءانشى ماۋلەن ءبىر بوگەلىپ بارىپ سويلەدى. - وسى كىسى كومپارتيانى وزىندەي، ءوزىنىڭ ومىربەگىنىڭ قامقور قورمالىنداي كورۋشى ەدى-اۋ، ەندى مىنا ءسوزىنىڭ قىرشاڭقىسىن قاراشى، جات كورىپ قالىپتى عوي!
- جات كورمەي قايتەدى، -دەگەن باقايدىڭ كوزى ۇشقىنداپ كەتتى. - جالعىز ۇلىن ەل قۇرباندىعىنا اتاپ، ارەڭ قۇتىلعان جاۋى جىلميىپ قايتا كەلگەندەي كورىنىپ وتىرماي ما!...
- ەي پرولەتار، -دەپ قالدى ەربول. - ءوز ۇكىمەتىڭدى گومينداڭعا تەڭەۋىڭە جول بولسىن!
- الەي بولسىن، كادرىم، -دەپ باقاي جىميدى. - پرولەتارياتتىڭ، توڭكەرىسشى تاپتىڭ پىكىرىن مىلتىقتارىڭا پاترون ەتىپ، حالىققا ءفاششيزمنىڭ ۋلى قورعاسىنىن اتۋلارىڭا جول بولسىن! گومينداڭنىڭ ءجۇز مىڭ ارمياسىن ءجىپسىز بايلاپ، قۇس اتار شيتىلەرىن دە تىرس ەتكىزبەي قارسى العان ۇلتتىق ارميانىڭ «زاپحوزدارى» مەن «سكلاتتارىنا» مىنا تاستاعان بومبالارىڭ كىمدىكى؟ پرولەتاريات بۇل جويىمپازدىقتارىڭا جول قويا المايدى. باس قىلمىستارىڭدى ىزدەيمىز. ىزدەپ تە جاتقان شىعار، كورەسىڭ ءالى.
- سوندا تاپتىق جاۋلارىڭدى كاكىمباي، كيبىر، كۇپىرلەرىڭدى جازالاپ بەرگەندىگىمىز ءۇشىن جويىمپاز اتالعانىمىز با، جوقتاپ وتىرعانىڭ كىم ءوزى؟
- پرولەتار بۇلاردى اتپا دەسە، وزدەرىن قۇداي اتسىن. ال، باسقا اتىلعانداردى، ومىرلىك كەسىلگەندەردى، جيىرما جىلدىقتاردى ءبىر-بىردەن اتاپ، قىلمىستارىن ساراپقا سالىپ كورشى، قانە، وسى اتاۋدان قالاي قۇتىلار ەكەنسىڭ!... يتتىككە ءىندىنى كونبەيتىن قاسقىردى عانا جويۋ كەرەك شىعار! ال، مىنا قورالارىڭا سيماي، شولگە ايداتىپ جاتقاندارىڭ، قايسى جيانگەردىڭ قايسى شاپقىنشىلىعىنان تۇسىرگەن تۇتقىندارىڭ!
جەڭىلگەن ەربولدىڭ وزىنەن باستاپ، ءبارىمىز كۇلىپ ەدىك، ماقپال جالتاقتاي ءتۇستى جان-جاعىنا. بۇرىننان سىرلاس دوس ەكەندىكتەرىمىزدى بىلمەي، وسى سوزدەردى اسا وقىس سەزىپ وتىر ەكەن.
- مىنا لۇكشەك پرولەتارىڭا نە دەيسىڭ بيعا؟ -دەپ ەربول ماعان قاراعاندا.
- ەكى اقىن اراسىنداعى ايتىسقا باسقا اقىن كيلىكپەۋى ءجون شىعار! -دەپ كۇلدى ماقپال.
- باسقا مىقتىراق اقىننىڭ قالىس تورەلىك ايتىپ كەلىستىرەتىنى دە بولاتىن، كەلىن! -دەگەن ماۋلەننىڭ سوزىنەن جەڭىلگەندەي قىزعىش تارتا جىميىپ تۇقىردى ءوزى.
- ەكەۋىنىڭ بۇل ايتىسى زاڭدى، دۇرىس ايتىس! -دەدىم مەن. - ەربولدىڭ جەڭىلەر جەرىنە جەتپەي تورەلىك سۇراۋى جەڭىلگەندىگىنەن ەمەس، كوك ايىلدىق ىستەتسە كوسىپ قالاتىن جەرلەرى بار. بىراق، ءوزىنىڭ ىشكى پىكىرى باقايدىڭ پىكىرىمەن ىمداس-جىمداس بولعاندىقتان قويا سالعىسى كەلگەن سياقتى. - دەگەنىمدە ەربول قارقىلداي كۇلدى.
- ولاي بولماسا، تىم بولماعاندا «ناقتىلى كەرى توڭكەرىسشى، مىنە!» دەپ ۇستاتىپ، اتقىزا سالۋ قولىمنان كەلمەي مە، شارتى الدىڭعى سوزىمەن-اق تولا قالدى عوي!
- شارتى قازىر تولعانىمەن كەيىن تولماي قالسا، نە بەتىڭدى ايتاسىڭ، - دەپ كۇلىمسىرەي تويتاردىم بۇل قۇقايىن. - باقايدى سەن «كەرى توڭكەرىسشى» دەمەك تۇگىل «لۇكشەك پرولەتار» دەۋىڭ دە ادىلەتسىز باعا. لۇكشەكتىك ارەكەتكە قارسى لۇكشەكشە ءۇزىلدى-كەسىلدى پىكىر ايتپايتىن پرولەتار جوق. ەگەر بولسا، پىسقان پرولەتار ەمەس، ۇساق بۋرجۋازيالىق ليبرالشىلدار قاتارىنان عانا ورىن الار ەدى.
- جارايسىڭ! -دەپ باقاي باسپارماعىن كوتەرە تۇرەگەلدى ورنىنان. - قىرىق التىنشى جىلدىڭ كۇزىندە پيماكات دۇكەنىننىڭ تۇكپىرىندەگى تاۋىق ۇياسىندا اراق ءىشىپ وتىرعانىمىزداعى وزىڭە بەرگەن باعامدى تولىق اقتادىڭ وسى جولى، قۇتقاردىڭ مىنا پالەنىڭ قوقانلوقىسىنان! اكەل بەتىڭنەن ەندى ءبىر سۇيەيىن!
- قۇداي جارىلقاسىن، سۇيە كورمە! -دەپ ەكى قولىمدى بىردەي كوتەردىم. - ماقىش، سەن دە ساقتان مىنادان، سۇيەمىن دەپ قاسقىرشا تالايتىنى بار مۇنىڭ!
قارقىلداي كۇلگەنىمىزدە اۋىز ۇيدەن تىڭداپ وتىرعان قارت انا ءتىپتى قارقىلدادى. ستولعا ىشىمدىكتەر كەلىپ، اۋىزدارى اشىلا باستاعاندىقتان ونىمەن وتاسپايتىن ساياسي ايتىستىڭ اۋزىن بەكىتە سالۋ ءۇشىن قالجىڭداپ ەدىم، ەربول قولداي كەتتى.
- بايبىشەڭ بولسا دا، ءماريا بەيشارانى بۇلاي قورعاشتاماۋشى ەدىڭ، -دەپ جىميىپ، تۇمسىعىمەن بىرگە بۇگىلە ءتۇسىپ ەدى. ماقپالمەن قاراسىپ الىپ كۇلىسكەن ءماريانىڭ ارتىستىگى قوزىپ، قالجىڭنىڭ قولتىعىن قىتىقتاي جونەلدى.
قاراڭعى كوشەدە كەزدەسكەن بەيتانىس قارانىڭ ءسوزى مەن مىنا جارىق ۇيدە كوزدى جايناتىپ قويىپ سويلەگەن باقايدىڭ ءسوزى باۋىرلاس ءبىر تۇلعادان تۋعانداي سەزىلىپ، مەنىڭ ويىمدى اۋىرلاتا بەردى. قانشالىق قىزىقتى كۇلكىگە بولەنىپ وتىرسام دا، قاپاستاعى كىسەندى تۇتقىنداردىڭ كۇلكىسىندەي، ءوزىمىزدى ءوزىمىز الداعان شەكتى كۇلكىدەي، سىزدان ارىلا الماي قايتتىم.
سول ءلازاتتى اپتادا شاقىرعان باسقا ۇيدەگى ساۋىقتاردا دا ءدال وسىنداي ۋىتتى ىزاعا قايرالعان پىكىرلەر الدىمىزدى كەسىپ وتە شىعىپ ءجۇردى. تاۋ تاسقىنىنداي لاپ قوياتىن اپاتتى ءبىر تولقۋ بار سياقتى الدىمىزدا. ماقپال دا سونى سەزىپتى. رۇقساتتى ۋاقىتى بىتكەن كۇنى ءتۇن بويى كىرپىك ىلمەي ايمالاپ، وسىنداي پىكىرگە مۇلدە قاتىسپاۋىمدى ءوتىندى.
- قالاي دەگەنمەن دە، پارتيا باسشىلىعىنداعى ءىس قوي بۇل. قانشالىق سولشىلدىق بولسا دا، ءبىز ءۇشىن باقىت اكەلگەندىگى وسى قوسىلۋىمىزدان دالەلدەندى عوي، جانىم. قارسى پىكىردەن اۋلاق بولايىقشى!... سەن مەنى اسقان سۇلۋ دا، اقىلدى دا كورەسىڭ عوي، ال مەن ءۇشىن سەنەن ارتىق ەشكىم جوق. اناۋ العاش كورگەنىمنەن بەرى بىرەۋ ساعان تەڭدەسەرلىك ادامزات بار دەسە كۇناعا باتاتىنداي سەنىممەن كەلەمىن. وسى پارتيا بولماسا ەكەۋىمىزدىڭ باسىمىز ەكى دالادا قالاتىن ەدى عوي! وسى پارتيا نە ىستەسە دە كىر كەلتىرمەيىكشى!
- بۇل پارتياعا كىر كەلتىرۋگە بولمايتىندىعىن مەن سەنەن ارتىعىراق تۇسىنەمىن عوي، نۇرىم، بىراق، مىنا اسىرا سىلتەۋشىلىك، پارتيانىڭ ءىسى ەمەس دەدىم عوي. مەن قاتەلەسەدى دەگەن حاۋىپتەن اۋلاق بولشى!
- قاۋىپتەنبەيىن جانىم، وسى پىكىردى دە ايتپاي قويا تۇرشى!... بالكىم، وسى ءىستىڭ ءوزى دۇرىس شىعار، كۇنىم! -دەپ ماقپال وسى ءىس دەگەننىڭ ءوزىن دە دالەلدەي اقتاپ، لازاتقا بوككەن جالىنىشىن قۇيا بەردى كوكىرەگىمە.
كىرپىك ىلمەي تاڭ اتىردىق تا، شەشەمىزدى ورتاعا الىپ، شاي ىشتىك. اۋداندىق ۇكىمەتتىڭ جەڭىل ارباسىندا كىرپىك قاقپاي قاراسا وتىرىپ، شاۋەشەككە جەتتىك. زىداۋيان «ماماسىنان»، بۇرىنعى دۇسپاندارىنىڭ قاستاندىعىنان ساقتانۋىن ءوتىنىپ قايتتىم.
ءبىر اپتا كەشىككەندىگىمنەن اسىعىپ، ەرتەڭىنە تۇستەن كەيىن ۇرىمجىگە جۇرەتىن ءبىر جۇك ءاۆتوموبيلىنىڭ ۇستىنە وتىرا سالىپ ەدىم. جولدىڭ ناشارلىعىنان تولىعا جەتكەنىمىزشە كۇن كوكجيەككە جەتىپ، جاماتى سايىنا كىرگەنىمىزدە ىمىرت جابىلدى. مەنىمەن بىرگە دوربىلجىننەن شىققان ەكى اسكەر ەلەڭدەپ، ءبىر-بىرىنە قاراسا بەردى. نەدەن حاۋىپتەنەتىندىكتەرىن بىلمەپپىن، كوزدەرىنەن كۇدىك وتى جىلتىلداي قاراسادى. قىساڭ جارتاسقا جاقىندادىق. بىرەۋى جان مىلتىعىن مەنەن جاسىرا سۋىرىپ، شاتىنىڭ اراسىنا وقتاعاندا، بىرەۋى بەساتارىنىڭ شاقپاعىن قايىردى. ارت جاعىمىزدا وتىرعان قازاق شال كۇبىرلەدى ماعان:
- ياپىراي، مىنالاردىڭ شىرايى بۇزىلدى-اۋ دەيمىن، شىراعىم!
- جوق، اتا، بۇلاردىڭ شىرايى بۇزىلمايدى. قاراڭعىدا وسى قىساڭنىڭ اۋارايى بۇزىلار دەگەن ساقتىقتارى شىعار!
جولدىڭ ەكى جاعىنداعى تاكاپپار ەكى قۇزار كەۋدە سوعىستىرىپ تۇرعانداي كورىنەتىن تار يىننەن ءاۆتوموبيلىمىز باياۋلاي ىشقىنىپ ءوتتى. جىلاي بەزىلدەپ ەكىنشى قىساڭعا جەتە بەرە كىلت توقتادى. قازانداي-قازانداي ءتورت تاس جولدى كەسە ءتىزىلىپ بەكىتىپ تاستاپتى. شوفەر كابينكادان سەكىرىپ ءتۇسىپ، تاسقا قاراي جۇگىرگەندە ۇلكەن جارتاستان سابىرلى ءبىر جۋان داۋىس ەستىلدى.
- ەي، شوپىر، جانىڭدى ساقتا، مۇسىلمان ەكەنسىڭ، وندا بارساڭ-اق وق تيەدى. قولىڭدى كوتەرە عوي ونان دا! -دەدى قازاقشا باپتاپ سويلەپ.
- تەز قايت، بۇر ماشيناڭدى! -دەپ جان مىلتىقتى وفيتسەرىم حانزۋ تىلىندە ساقىلدادى. جارتاسقا قاراتىپ مىلتىق كەزەنە قويىپ ەدى.
- اتا المايسىڭ! -دەپ ەكىنشى جاعىمىزداعى جارتاستىڭ ۇستىنەن بىرەۋ اقىرىپ جىبەردى. - ارت جاقتارىڭ دا بەكىتىلىپ بولدى، قايتا المايسىڭ! تاستا قۇرالدارىڭدى، قىرىلاسىڭدار!
ماعان جالت قارادى وفيتسەر، الگى ءسوزدى اۋدارىپ ۇقتىرا قويدىم. قۇرال ۇستاعان قولى سىلق ءتۇستى. ءدال قاسىمىزداعى دالدادان الگى سابىرلى داۋىس تاعى بۇيىردى.
- ەي، شوپىر، اۆتوموبيلىڭدەگى ادامداردىڭ ءبارىن ءتۇسىر دە، شىراقتىڭ الدىنا ءتىز!... وق شىعارماي بەرىلسەڭدەر، قۇرالدان باسقا ەشنارسەلەرىڭدى المايمىز! ال، قايسىنىڭ قارسىلىق كورسەتسەڭدەر، ءيا، جاسىرىنساڭدار، سونىڭ عانا اتىلاسىڭدار!
- تەز تۇسىڭدەر! -دەپ ارت جاعىمىزدان بىرنەشە داۋىس دۇرسە قويا بەردى.
سەكىرىپ-سەكىرىپ تۇستىك تە، اۆتوموبيل پارىنىڭ الدىنا بارىپ تىزىلە قالدىق. ەكى اسكەر قالتىراي كەلىپ، مەنىمەن قاتارلاسا تۇردى دا، قۇرالدارىن الدىلارىنا تاستاي سالدى. ءبىر قىز بەن اۋىرۋ كەمپىر ءتۇستى كابينادان. ارتىمىزدان اقىرعاندار ءاۆتوموبيلدىڭ ءۇستى مەن كابينكاسىن تەكسەرىپ شىقتى. تىزىلگەن جەتەۋىمىزدى ساقاراشا كيىنگەن ەكى جىگىت تۇگەل ءتىنتىپ بولدى دا، وق تىزىلگەن ەكى شۇبەرەك بەلدىك پەن ۇلكەندى-كىشىلى ەكى مىلتىقتى عانا الىپ، جونەلە بەردى.
- ۇلىقتارىڭا سالەم ايتىڭدار! -دەپ ەسكەرتە كەتتى بىرەۋى. - جالپىلاي قولعا الۋ مەن زاڭسىز كىسى ءولتىرۋ دەرەۋ توقتاماسا، حالىق ازاتتىق ارميا دەگەن اتتارىڭدى دا تارتىپ الامىز!...
اۆتوموبيلىمىزگە قايتا وتىرىپ، امان-ەسەن زىرلاتا جونەلدىك.
قۇرالدارىنان ايرىلعان ەكى جاۋىنگەر كۇيتىڭگە ءتۇستى. كۋا بولۋىمىزدى ءوتىنىپ، روتا شتابىنا ءبىزدى ەرتىپ اپاردى دا، تىك تۇرا قالىپ، كاپيتانىنا جولداعى وقيعانى تۇگەل باياندادى. «قاسىمىزداعى مىنا بەس ادامنىڭ امان قالۋى ءۇشىن، قۇرالىمىزدى قارسىلىقسىز تاستاماسىمىزعا مۇمكىندىك بولماي قالدى.» دەپ قوستى سوڭىنا. كاپيتان اكت جازدىرىپ، ءبىزدىڭ دە قولىمىزدى قويدىرىپ الدى دا، تەلەفونمەن ساقشى مەكەمەسىنەن بىرەۋدى شاقىردى. ونىسى ۇلكەنىرەك وفيتسەر كورىنەدى. دەرەۋ كەلىپ ەكى جاۋىنگەردى قايتا سويلەتىپ، قايتا تىڭدادى دا، قالعان بەسەۋىمىزدى تەرگەي جونەلدى. قۇرال توناۋشىلاردىڭ بار ءسوزىن، ۇكىمەتكە ايتقان سالەمىنە دەيىن تولىق سويلەپ بەرگەن مەن بايقۇستى ءتىپتى كوپ تەرگەدى. اتا تەگىمنەن باستاپ سۇراپ، جاڭا ۇيلەنگەن كەلىنشەگىمنەن باسقامدى تۇگەل ايتقىزدى. سۇرايتىن ماسەلەلەرىنىڭ ارزانقولدىعىنان بايقاپ، كەلىنشەك جايىن «ونىمەن قالاي بايلانىستىڭ» دەگىزبەۋ ءۇشىن عانا جاسىرىپ ەدىم. پارتيالى، پارتياسىزدىعىمدى ەڭ سوڭىندا سۇرادى. «كىنەشكەسىز كانديدات» ەكەندىگىمدى ەستىدى دە «قۇپيالىقتى مىقتى ساقتاۋ» جونىندە مولىنان ءتۇسىندىرىپ توقتادى.
كەتەتىن بەس قىلمىستىعا جەكە-جەكە ءتىلحات جازدىردى سونان سوڭ. «جايىر تاۋىندا كورگەندەرىمىزدى جان بالاسىنا ايتسام، جانىمدى سۋىرىپ الىڭىز!» دەگەن ءتىلحاتتى كارى قازاققا جازىپ، بارماعىن باستىردىم دا، «ساياسي ورىندارعا زارۋلىگى بولماسا، باسقا ەشكىمگە ايتسام...» دەگەندى ءوز اتىمنان جازىپ قول قويدىم. ادرەسىمىزدى دە تاپتىشتەپ جازدىرىپ شىعاردى.
ساياسي جەل الدىمەن سوعاتىن ۇرىمجىگە تاعى ءبىر قاتتى بوران كوتەرىلە باستاعاندا كەلىپپىن. اۋداندارداعى مىلتىق تارسىلدارى مەن تاۋلارداعى ات تۇياعىنىڭ تاسىرلارىن باسىپ ءتۇسىپ، ەستىرتپەي تاستاۋ ءۇشىن سوققان بورانداي، ۇلكەن قالانى ءبۇرىپ، ۇشىرعان تاستارىمەن توپەپ ىقتىرىپ-بۇقتىرا باستاعان ەكەن. «ۇشكە قارسى ناۋقان» دەپ ۇكىمەت قىزمەتكەرلەرىنە، «بەسكە قارسى ناۋقان» دەپ قالا كاسىپشىلەرىنە ۇسكىرىپتى. «ۇشكە قارسى» دەگەنى قياناتشىلىققا، سىراپقورلىققا، بيروكراتيزمگە قارسى دەگەن ناۋقان ەكەن دە، «بەسكە قارسى» دەگەنى - قولونەر، ساۋدا ونەركاسىبىندەگىلەرگە جۇرگىزىلەتىن قياناتشىلىققا، سىراپقورلىققا، بيروكراتيزمگە، ۇكىمەت مۇلكىن قىمقىرۋعا، ارزان الىپ قىمباتقا ساتۋعا قارسى ناۋقان ەكەن.
«بىلتىردان بەرگى جەكە-جەكە جۇرگىزىلگەن بىرلەرگە عانا قارسى ناۋقاندار ادام باسىن مىڭداپ مىلجالاعاندا، قاباتتاپ جۇرگىزىلگەن باقانداي-باقانداي سەگىزگە قارسى ناۋقان كىمدى امان قويماق!» دەگەندەي ءبۇرىسىپتى قالا حالقى. ال، مەن، وسى ناۋقان قانعا شولدەمەي، قاستىق سايلاماي، «ساقالعا لايىق ىسكەك، ساباعا لايىق پىسپەك» قانا قولدانىپ، ءادىل جۇرگىزىلسە، اسا ساۋاپتى ناۋقان بولاتىندىعى ءۇشىن قۇلشىنا قاتىناستىم. «بۇل ، تەك ساياسي ناۋقان عانا ەمەس، ادام تاربيەلەيتىن، ادامگەرشىلىك مورالعا دا، كوممۋنيستىك يدەيالوگياعادا باۋليتىن ناۋقان عوي!»
مەكەمە كادرلارى ۇيعىرشا، حانزۋشا ەكى اترەتكە عانا ءبولىنىپ جۇرگىزىپتى. العاشقى قولدانبا ماتەريالدار ۇيرەنۋ ساتىسىن ءبىتىرىپ، «ليبراليزمگە قارسى تۇرايىق»[1] تى وقىپ، ءۇش جاۋدى جاسىرماي-بۇكپەي اشكەرەلەۋگە انت بەرىسىپ، پوزيتسيا ءبىلدىرىسىپ بولعان ەكەن. مەن كەلىپ قاتىناسقان كۇنى ءوزىن-ءوزى اشكەرەلەۋ ساتىسىنا ءوتتى. اركىم ءوزىنىڭ ەسى بىلگەننەن بەرگە قياناتىن، ىسراپشىلدىعىن ايتىپ جاتتى. اكىمشىلىك سالاسىندا ىستەپ كورگەندەرى ءوز شاقتارىندا وتكىزگەن بيروكراتتىقتارىن - تورەشىلدىك قىلمىستارىن دا اشكەرەلەدى.
«تاريح تاپسىرۋ» ناۋقانىنداعى مەن سياقتى وزدەرىنەن ونداي ەش قىلمىس تابا الماي قىسىلىپ وتىرعاندارى دا بار ەكەن. ونداي بەيۋازداردىڭ بۇل ناۋقاندا ءتىپتى قاتتى قينالىپ وتىرعاندىقتارى بايقالادى. قينالاتىنى، ولكەلىك پارتكومنان وسى ناۋقانعا باسشىلىق ەتۋگە كەلگەن ابىلا دەيتىن جاس كادىر وزىنەن ونداي قىلمىس تابا الماي، ءوزىن اقتاۋشىلارعا وتە قاتال قارايتىن.
- ومىرىندە ەشقانداي قيانات ىستەمەيتىن پەرىشتە جوق! -دەيتىن ول، جىميسا دا زىمىستان زىعار شاشىپ تۇرىپ «كۇلىمسىرەيتىن». - ادامدى ادام جەيتىن كونە قوعامدا قياناتسىز ادام بولا ما! ... ەشكىم تولەتىپ الامىز دەمەگەننەن كەيىن.. ايتتىق قوي، سويلەي بەرسەڭىزدەر بولادى! كومپارتيانىڭ وتىلگەن قياناتتاردى بۇلاي ىزدەپ-سۇراپ وتىرعانداعى ماقساتى، تەك، بۋرجۋازيا يدەيالارىنان تازارتىپ، كوممۋنيزمگە لايىق جاڭا ادامعا اينالدىرۋ ءۇشىن عانا. اۋىرۋدى جويىپ، ادامدى قۇتقارۋ ءۇشىن عانا سۇرايدى. قانە، كوممۋنيزمدى قالايمىز با، قالامايمىز با؟...
- قالايمىز، قالايمىز!... ارينە، قالايمىز!
- ولاي بولسا ينە، تۇيمە، ءتىپتى ءبىر ساباق جىپتەي قياناتتارىمىزدى دا قالدىرماي، تۇگەل اشكەرەلەپ، اشىپ تاستاپ، ادالانۋىمىز قاجەت!... ال، قيانات بولعان جەردە سىراپقورلىق تا بولادى، ونى دا ۇمىتپايىق! بۇل ەكەۋى بيروكراتتىقپەن تۋىستاس بولادى. دەسەك، بۇل ۇشەۋى ءبىر-بىرىنە تىعىز بايلانىستى جاۋلار. بۋرجۋازيالىق يدەيالوگيانىڭ وسى تامىرلارىن تۇگەل قىرقىپ تاستاپ، جاڭا ءداۋىردىڭ جاڭارعان ساپ-سالەمەت ازاماتى بولىپ شىعالىق! -دەپ تىندى ابىلا.
شىندىعىندا، قياناتتىڭ سىراپقورلىق پەن بيروكراتيزمگە بايلانىسسىز وتىلەتىنى كوپ قوي. وسى جايىتتى ەپتەپ قانا ەسكەرتىپ-ءسىڭىرىپ، كوتەرەتىن جۇگىمىزدى جەڭىلدەتىڭكىرەپ قويعىم كەلدى. ءبىر ءتۇرلى قىلمىستان ءۇش ءتۇرلى قىلمىس وندىرەتىن ابىلاننىڭ بۇل سىڭار جاقتى «تەورياسىنان» ءوزىن اشكەرەلەۋشىلەر ءتىپتى قورقىپ، تۇيىقتالا ءتۇسىپ ەدى. ءبىر ماسەلەسىن سويلەيمىن دەپ شىلعي وتىرىىگىنەن مويىنىنا ارتىق ەكى قىلمىس ارتىپ العان ءبىر سورلىدان سوڭ ءوزىمنىڭ قۇراستىرىپ جاساپ العان «قىلمىستارىمدى» اشكەرەلەۋدى تالاپ ەتتىم.
- مەن سويلەيىن! -دەپ قول كوتەرە بەرگەنىمدە-اق ابىلا شۇلعىپ-شۇلعىپ جىبەردى. - كوپشىلىكتى الدىمەن ءوزىمنىڭ ومىربايانىممەن قىسقاشا تانىستىرىپ شىقتىم دا، 33-ءشى جىلعى اشارشىلىقتا وتباسىمىز بويىنشا ۇرلاپ جەگەن كوك جۇگەرىنى ايتىپ ەدىم، بىرنەشەۋ كۇلىپ جىبەردى. ابىلا ولارعا تۇيىلە قول شايقاپ قالدى دا، كەسەك التىن تاپقانداي جارقىلداي قارادى ماعان:
- جاقسى، جاقسى! ... ال، وسى قياناتىڭىزدىڭ مولشەرى قازىرگى اقشاعا شاققاندا قانشالىق بولاتىندىعىن ايتىپ ءوتىڭىز!
- وندا وت باسىمىز بويىنشا جەتى جان ەدىك. ءبىر جارىم اي سونىمەن عانا كۇنەلتتىك. كۇنىنە 10 كيلو جەسەك، مولشەرىمەن، 450 كيلو بولادى عوي.
- قازىر كيلوسى جيىرما تيىننان، 20 يۋان بولادى ەكەن! -دەدى حاتشى ەسەپتەپ جىبەرىپ.
ابىلا تاعى قۋزادى. سول جىلدىڭ كۇزىندەگى دۇنگەن جاۋگەرشىلىگىندە ساقاباي اتتى تىزەسى باتقان زورەكەر پومەششيكتىڭ ءبىر سيىرىن ۇرلاپ جەگەنىمىزدى ايتقانىمدا، ابىلا سوماسى قانشا ەكەندىگىن، ءتىپتى قۋانا سۇرادى.
- ايتەۋىر ۇلكەن سيىر، 40 كيلوداي ماي شىققان.
- ولاي بولسا 1-ءشى دارەجەلى سيىر. قازىر ۇرىمجىدە 250 يۋان! -دەپ حاتشى تاعى دا كومەكتەسە قويدى.
- بۇعان قوسىمشا ايتا كەتەتىن ءبىر جايت بار، -دەدىم سونسوڭ كۇلىپ جىبەرىپ. - وسى قياناتتارىمدا يتتەي دە سىراپشىلدىق بولعان جوق. كەۋىپ جۇرگەن اۋزىمىزدان جەرگە ءبىر تال جۇگەرى تۇسپەدى. ال، سيىردىڭ كەمىكتى سۇيەگىن دە قالدىرماي مۇجىعانبىز. ۇرلىق قىلعانىمىزدان قورقىپ ءجۇرىپ، بيروكراتتىق دەگەندى تۇسىمدە دە ىستەمەپپىن!
- بيعابىل جولداس ءوزىن ادالدىقپەن جاقسى اشكەرەلەپ كەلەدى، -دەدى ابىلا، كوپشىلىكتەن الدە نەنى ىزدەي قاراپ. - بۇل جولداس بۇگىن عانا كەلدى. ماتەريال ۇيرەنىپ تە ۇلگەرمەدى. بۇل ارەكەت جونىندە بەرگەن تۇسىنىگىمىزدى دە ەستىمەي، ورتاعا ءتۇسىپ، ءوز قياناتتارىن اشكەرەلەۋگە كىرىستى. پارتياعا ادال كادر ەكەندىگىن وسىدان كورۋگە بولادى. وسى پوزيتسياسىنان ءبارىمىز دە ۇيرەنۋگە ءتيىسپىز. ال، سويلەي بەر، بيعابىل جولداس!
- وسى ەكەۋىنەن باسقا سويلەرلىك قياناتىم جوق. ەندى جازىپ تاپسىرارلىق ءبىر عانا قياناتىم قالدى.
- نە جايىنداعى قيانات؟ -دەپ ابىلا تىنتە قارادى ماعان. ارت جاقتا وتىرعان ايەل قىزمەتتەستەرگە ەستىرتپەي كۇبىرلەپ سويلەدىم.
- ءبىر ايەلگە عانا... ونى جازىپ تاپسىرايىن. ول قياناتتى اقشاعا شاققاندا قانشا يۋان بولاتىنىن دا بىلمەيمىن.
ەستىگەندەر دۋ كۇلدى.
- دۇرىس، دۇرىس! -دەدى باستىق. - جازساڭ جازىپ بەر! بىراق، ونداي قياناتىڭىز بىرەۋ عانا بولمايدى، تولىق جازىڭىز! ال، سىزدە باسقا تۇردەگى ماسەلە ءالى كوپ، ەسىڭىزگە سالىپ قويايىن، ماسەلەن، وقىتۋشى بولدىم، ينسپەكتر بولدىم دەدىڭىز عوي. بۇل قىزمەتتە پارا دا، تارتۋ-تارالعى دا بولادى. بيروكراتتىق، سراپقورلىق دەگەندەر ارينە بولماي قويمايدى. ماتەريالداردى ۇيرەنىپ بولعان سوڭ ەسىڭىزگە ءبارى دە تۇسەدى!... ال، ەندى كىم سويلەيدى؟ -دەپ داۋىستادى ابىلا.
- مەن! -دەپ ءۇنسىز وتىرعانداردىڭ بىرەۋى تۇرەگەلدى. - از بولسىن-كوپ، بولسىن وزىمىزدە بولعان ماسەلەنى اشكەرەلەي بەرسەك بولادى ەكەن عوي. بيعابىل جولداستىڭ سويلەگەنىنەن ەسىمە ءتۇستى. مەن جاس كەزىمدە شاكىلدەۋىك شاعۋعا قۇمار ەدىم. اقشام جوق كۇندەردە ساتۋشىلاردان باعىسىن سۇراپ، ءدامىن تاتقان بولىپ، ارقايسىسىنان ءبىر شىمشىمنان اكەتە بەرەتىنمىن. ويلاپ كورسەم، مىنە، سونىمنان دا نەداۋىر قيانات ىستەگەن ەكەنمىن!
- قانشالىق قيانات ەكەندىگىن ەسەپتەن كورسەتىڭىز! -دەپ ابىلا مۇنى دا اقشا مەن تياناقتاتۋدى تالاپ ەتتى. وزىنەن قيانات تابا الماي زارىعىپ وتىرعان بيشارا ارەڭ تاپقان جالعىزىنان ايانسىن با.
- ءبىر شىمشىم بەس گرامنان دەسەك، كۇنىنە 10 شىمشىمنان 50 گرام دەلىك. شاكىلدەۋىكتى كەمىندە 10 جىل شاققان شىعارمىن، 3650 كۇن. سوندا قانشا بولادى؟ -دەپ قالىپ ەدى، قامقور حاتشىمىز ەسەبىن تاعى دا تابا قويدى.
- 182 جارىم كيلو بولادى ەكەن. كوشەدە ساتاتىن شاكىلدەۋىكتىڭ كيلوسى قازىر ەكى يۋان، بۇل كاسىپتەن 365 يۋان قيانات ەتىپسىز!
- اپ، بارەكەلدە، مىنە مەنىڭ قازىرشە ەسىمە تۇسكەن قياناتىم وسى عانا. بيعابىل جولداس ايتقانداي، سۇعاناق قولىم ونىڭ ءبىر تۇيىرىنە دە سىراپقورلىق قىلعان ەمەس.
ماسەلە تاپسىرۋدىڭ العاشقى وزدىگىنەن اشكەرەلەۋ ساتىسىن باستىعىمىز وسىلاي قايتالاپ قۋزاي سۇراپ وتىرىپ ءبىتىردى. سويلەمەي، ماسەلە تاپسىرماي قالعان ەشكىم بولمادى دا، قيانات ارقالاماعان ەشكىم قالمادى.
- پوزيتسيا ءبىلدىرۋ ساتىسىنان ءبارىڭىز دە جاقسى وتتىڭىزدەر! -دەپ باستادى ابىلا ەندىگى ءسوزىن. «بيسميللاسىن» عانا بىتىردىك دەگەنى ەدى بۇل. تىكەسىنە قاراعان كوپشىلىككە تومپاق كوزى شىنىن سويلەۋگە ەندى كەلگەندەي بادىرايىپ، قارا قوشقىل تۇكتى ءجۇزىن تومسارتا سويلەدى. - بۇل ناۋقانعا ءبارىڭىز دە ىنتالى ەكەندىكتەرىڭىزدى كورسەتتىڭىزدەر. ماسەلە تاپسىرۋدى ەندى باستايمىز. تاعى دا ءبىر ايتىپ قويالىق، بۇل ءۇش ءتۇرلى قىلمىستىڭ تيتتەيى دە جاسىرىنىپ قالا المايدى. اركىم وزدىگىنەن تاپسىرماسا، باسقالار اشكەرەلەيدى. ءسوزسىز اشكەرەلەنەدى. بۇكىل حالىق قوزعالادى. سوندىقتان وزدەرىڭىزدى-وزدەرىڭىز تولىق ادالاپ، ءبىر تيىندىعىن دا قالدىرماي ادا-كۇدە، تاپ-تازا، توپ-تولىق تاپسىرىپ شىعۋلارىڭىز شارت. بۇدان باسقا قۇتىلار جول جوق! اسىرەسە، ازاتتىقتان بەرگى قىلمىستار از سويلەنىپ جاتىر. سودان تولىق تازارىپ، ءۇزىلدى-كەسىلدى، ءبۇپ-ءبۇتىن، ءتۇپ-تۇگەل اشكەرەلەپ، بۋرجۋازيا جولىنا باسپايتىن، قىپ-قىزىل جاڭا ادام بولىپ شىعۋلارىڭىز شارت!... ال، كىم باستاپ سويلەيدى؟
ءۇن-ءتۇنسىز ءبۇرىسىپ وتىرىپ قالىپپىز. ابىلانىڭ كوزى بادىرايىپ بارادى. قىلمىستى كوزدەر جۇمىلىپ، ويلانىپ قالعانداي. ساسقاندىقتارىنان ءبىر-بىرىنە «سويلەسەڭشى!»، «سويلەسەڭشى!»، «ەندى نەمدى ايتايىن!» دەسكەندەي جالتاقتاۋشىلار دا كوبەيدى.
- «ەسكى قوعامداعى قىلمىستى سويلەگەننەن قازىرگى جاڭا قوعامداعى قىلمىستى سويلەگەن جاقسى! -دەپ ەسەلەي قۋزادى ابىلا. - جاڭا قىلمىستى سويلەۋدىڭ جاقسى بولاتىن سەبەبى، يدەياڭنىڭ جاڭارعاندىعىن، پارتياعا سەنەتىندىگىڭدى اشىق كورسەتەدى. باسقالاردىڭ اشكەرەلەۋىنەن وزدەرىڭ اشكەرەلەۋ جاقسى. شالا اشكەرەلەۋدەن تولىق اشكەرەلەۋ جاقسى. كەيىن اشكەرەلەگەننەن بۇرىن اشكەرەلەگەن جاقسى! كونە قوعامنان جۇققان ىندەتتى وسىلاي الاستاپ، تەزىرەك ادالانىپ شىقپاساق، زور دەرتكە ۇشىرايتىن بولامىز!... قياناتشىلدىق، سراپقورلىق، بيۋروكراتتىق دەگەندەر كونە قوعامنىڭ ەڭ جۇقپالى اۋرۋلارى. بۇلاردىڭ يدەياداعى ميكروبتارىن قالدىرماي جيىپ ورتەپ، ورنىن ديزەنفەكتسيالاپ تاستاۋ، پارتيانىڭ بۇل ناۋقاندى جۇرگىزۋدەگى ماقساتى وسى عانا!... پارتياعا كىم تولىق سەنسە، سول تولىق اشكەرەليدى. كىم سەنبەسە، سول جاسىرادى...
- مەن سويلەيىن! -دەپ تۇرەگەلدى قىرما بۋرىل ساقالدى مەكەمە كۇزەتشىسى. - بىلتىر جازدا قاي كۇنى ەكەنىن ۇمىتىپ قالدىم. اۋلا سىپىرىپ جۇرگەنىمدە داربازا الدىنان ءجۇز يۋان اقشا تاۋىپ العانمىن. مۇنىڭ كىمدىكى ەكەندىگىن سۇراستىرىپ، يەسىنە تاپسىرىپ بەرمەي، ەسكى قوعامنان قالعان يدەيانىڭ جەتەكشىلىگى بويىنشا جەپ كەتتىم. جاڭا قوعامدا تۋىلعان بولسام، مۇنداي قيانات قىلمايتىن ەدىم. پارتيا باسشىلىعىندا ونداي شىرىك يدەيادان ەندى قۇتىلامىن!
- اببالە، مىنە وسىلاي سويلەپ تاپسىرا بەرسەڭدەر كەشىرىم ەتىلە بەرەدى! -دەپ ابىلا اركىمگە ءبىر قاراپ قويىپ، تاعى سۇرادى كۇزەتشى شالدان. - قانداي جاقسى وزگەردىڭىز، تانىمىڭىز قانداي جاقسى!.. تاعى نە بار؟
- ەندى... ەندى، بىلتىر كۇزدە تاۋداعى ءبىر بايدان حالىققا كورسەتپەي ەكى قويدى ارزانعا ساتىپ العان ەدىم. بازارعا قاساپ قىپ ساتىپ، ەكەۋىنەن ەكى ءجۇز يۋان پايدا تاپتىم. بۇل، قولىنداعى مالىن ازايتۋ ءۇشىن مال يەسىنىڭ ۇرلاپ ساتىپ جاتقان مالى ەدى. مىنە ەسكى قوعامنىڭ باسىمدا قالعان شىرىك يدەياسى!... سودان داندەپ الىپ، بيىل وسى وتكەن 6-شى ايدا تاعى دا ون قويىن بازارعا اكەلىپ ءتىرى ساتىپ، 70 يۋاننان 700 يۋان پايدا تاپتىم. ءبىر بايدىڭ ءوزى سويىپ جەگەن 30 قويىنىڭ تەرىسىن ارزانعا ساتىپ اكەلىپ، تاعى دا 200 يۋان تاپتىم. قازىرشە ويىما تۇسكەنى قياناتىم وسى 1200 يۋان. مەن پارتياعا ءسوزسىز سەنەمىن! جانە ويلانىپ ەسىمە تۇسكەنىن تاپسىرا بەرەمىن!:..
- جارايسىڭ رۋزى احۇن، جانە ويلان! -دەدى ابىلا باس بارماعىن كورسەتىپ، -قوي مەن تەرى ساتىپ بەرگەن ادامداردىڭ اتىن ماعان ادرەسىمەن جازىپ بەر، ماقۇل ما؟ بۇل، ءوزى كەرى توڭكەرىسشىلدىككە بايلانىستى زور قياناتتار بولسا دا وسىلاي ءوز ىقتپيارىمەن تاپسىرعاندىقتان كەشىرىم ەتىلەتىنى ءسوزسىز. پارتيا ساياساتى اشىق، اۋرۋدى ەمدەپ، ادامدى قۇتقارۋ!...
ال، جولداستار، روزى احۇننىڭ يدەيالىق وزگەرىسىنىڭ قانشالىق ناتيجە تاپقاندىعىن كوردىڭىزدەر. بۇل ءوزى قاراپايىم جۇمىسشى. قيانات ىستەۋ مۇمكىنشىلىگىنەن الىس جۇرگەن ءبىر جۇمىسشى وسىنشالىق قيانات ىستەپتى. ال، وندايدان مۇمكىندىگى تولىق زيالىلار، جوعارى تاپتان شىققاندار نە ىستەمەيدى. ويلانىڭىزدارشى!... قازان باسىندا وتىرىپ، جەمەيدى دەگەنگە سەنۋگە بولاما!... حا-حا-حا-ھا... ەندى كىم سويلەيدى، قانە!...
باسشىلىق ەتىپ وتىرعان «پارتكومىمىزدىڭ» قاباعىن اشۋ ءۇشىن كوڭىلشەكتىكپەن جوقتان قۇراعان جومارت «قياناتشىلار دا» سويلەدى. شىلعي قايىس سياقتى سوزىلىپ، شىن قياناتشىلار دا سويلەدى. جەل قاققان ماقتاشا قوپسىپ ماقتانشاق قياناتشىلار دا، الىپ ۇشىپ اڭعال قياناتشىلار دا، جىلپ بەرىپ وتە شىعۋ ءۇشىن جىلىم قياناتشىلار دا سويلەدى. بۇل - ەكىنشى رەتكى ادالانۋدى ءتورت كۇندە ارەڭ بىتىردىك.
بۇل جولى قياناتىم جوق دەۋدەن قىمسىنباعان مەن عانا قالعان ەكەنمىن. ماعان ارسىزعا قاراعانداي ادىرايىپ، بەتسىزگە قاراعانداي بەدىرەيىپ ابىلا ءجۇر ەدى. ءبىر كۇنى كەشتە بولىمىنە شاقىرىپ الىپ، جەكە تەرگەۋگە كىرىستى.
- جولداس بيعابىل، ءسىز پارتياعا كىرۋگە دايىندالىپ ءجۇر ەكەنسىز. وسى ناۋقانعا قالايشا پاسسيۆ پوزيتسيادا بولىپ قالدىڭىز؟ ... يدەياڭىزدا قانداي ماسەلە بار، سونى ايتىڭىزشى!
- پاسسيۆ بولعىش نيەتىم جوق. وزىمنەن تەك قيانات تابا الماي قىسىلىپ ءجۇرمىن. اركىم وزىنىكىن وزىنە جەتكىزە الماي جۇرگەندە، قارىزعا دا تابا الاتىن ەمەسپىن! -دەپ مۇساپىرسىگەنىمدە، ەرىكسىز كۇلىپ جىبەرگەن ابىلا قايتا ءتۇيىلدى.
- راس، جوق دەي الاسىز با، سىراپقورلىق پەن بيروكراتيزمنەن دە تاپ-تازامىن دەي الماسسىز!
- دەي الامىن. اناۋ العاشقى سويلەگەن ۇشەۋىمنەن باسقا ءوز باسىمنان مۇنداي ماسەلەلەردىڭ ەشقايسىسى وتىلمەدى!
- شىعىپ قالسا قايتەسىز؟ -دەپ بادىرايا قارادى ابىلا.
- شىعىپ قالسا پارتياعا كىرۋگە ارىز جازىپ قويعان ادامعا گرامنىڭ دا توننالاپ ولشەنەتىندىگىن - زور قيانات بولاتىندىعىن تۇسىنەمىن!
- بۇل ۋاعدا وسىمەن تۇرسىن. بار ماسەلە شىقپاي قالمايدى. ويلانارسىز! ال، ءسىز پاسسيۆ بولعىڭىز كەلمەيتىندىگىن ايتتىڭىز عوي. ەرتەڭنەن باستاپ ۇشكە قارسى تەكسەرۋ ساتىسىنا وتەمىز. باسقالاردىڭ قىلمىسىن اشكەرەلەۋ، كۇماندى جاقتارىن دا ورتاعا قويىپ، باتىل كۇرەس اشۋ ساتىسىنا وتەمىز. كوممۋنيستەر ءۇشىن توڭكەرىستىڭ ەڭ الدىڭعى شەبىندە بولۋ شارت ەكەندىگىن بىلەسىز عوي. دەمەك بۇل ساتى اسىرەسە ءسىز ءۇشىن اۋىر سىن كەزەڭى بولاتىندىعىن جولداستىقپەن ەسكەرتكەنىم، كوممۋنيزمشىلدىك ساپاڭىزدى ساقتاڭىز! ۇقتىڭىز با؟
- ۇقتىم، اقيقات پەن ادىلەت جولىندا بولاتىن كۇرەستىڭ ەڭ الدىڭعى شەبىندە تۇرۋ، كوممۋنيزمشى بولۋدىڭ ءبىرىنشى شارتى ەكەندىگىن ءتىپتى جەتىك تۇسىنەمىن! كوممۋنيزمشىلدىك ساپا وسىعان عانا باعىنىشتى!
ابىلا ارباي قاراپ قالدى دا، مەن اتىلا ءبىر قاراپ قويىپ شىعا بەردىم. ەرتەڭىنە بۇكىل مادەني-اعارتۋ سالاسىنداعى ۇيرەنۋ اكتيۆتەرىنىڭ جيىنى شاقىرىلدى. زاۋدە بولسا مەنى سىندار-اۋ دەپ بارىپ ەدىم، ولاي ەمەس سياقتى. وسى ناۋقاندا تاعى دا ءبىزدىڭ سالاعا تۋانجاڭ بولىپ تاعايىندالىپ كەلگەن نيۋحانبەڭنىڭ قيىق كوزى ماعان تۇسە قويمادى. قاراقوڭىر، سوپاقشا جۇزدەگى ماڭدايدان يەككە دەيىن سوزىلعان ۇزىن تۇمسىق يرەلەڭ قاعىپ، ءار مەكەمە، ءار ورىننىڭ اترەت باستىقتارىنان دوكلات تىڭدادى. قيانات پەن تورەشىلدىك كوبىرەك شىققان باسقا مەكەمەلەردىڭ دوكلاتىن مۇرنى جەڭىل جىبىرلاپ كۇلىمسىرەپ قانا تىڭدادى دا، ءبىزدىڭ مەكەمە ءتارىزدى قارا جۇمىسشىلارىنان باسقا «جولبارىستىق قيانات»[2] شىعا قويماعان ورىنداردىڭ دوكلاتىنا سول مۇرىن كەڭسىرىگىنە دەيىن تولعانىپ، تۇيىلە يىسكەلەپ تىڭدادى.
- مۇنىمەن قايتىپ توڭكەرىسشى كادر قاتارىنا قوسىلماقسىڭدار! -دەپ ءبىر زەكىرىپ قالدى. ءبىز جاققا قاراپ، ىلە-شالا سالقىن سابىرلى كەيىپكە كەلە قالىپ، زىلدەنە جالعاستىردى ءسوزىن. - توڭكەرىس دەگەن جاندى قىرۋ دەگەن ءسوز. قوعامدى، ادامدى جاڭارتۋ وڭايلىقپەن ورىندالمايدى. اركىم ءوز جانىن قىرىپ-جونىپ، وزىندەگى دەرتتى جويىپ، جاڭارىپ، ونان سوڭ وزىنە باتىلى جەتپەگەندەردىڭ جانىن قىرىپ تازارتىپ قاتارعا قوسۋ شارت. دەرتتى جويۋ ءۇشىن دارىگەرلەر قىرىپ-جونۋ تۇگىل، جارىپ-كەسىپ تە ەمدەيدى عوي، حا-حا-حا...!.. جاناشۋمەن اۋىرۋ جازىلا ما! بەلسەندىلىكتەرىڭ جەتپەي جاتىر!... اترەت باستىقتارى، تاعى دا ەستىپ قويىڭدار، بۇل قارقىنمەن، بۇل ليبراليزممەن «جولبارىس سوعۋ» جوسپارلارىڭ ورىندالمايدى. پارتيا مەن حالىق الدىنداعى بورىشتارىڭدى تولىعىمەن ورىنداۋلارىڭ شارت. كەم ورىنداۋعا جول جوق! جۋبايچىڭ جولداستىڭ ىلەدەگى «جولبارىس سوعۋ» تاجىريبەلەرى تۋرالى جازعان دوكلاتىن وسى جيىننىڭ سوڭىندا وقىپ قايتساڭدار بولادى! ال، اترەت باستىعىنان باسقا جولداستار ونى كەيىن تىڭدارسىڭدار. سەندەرگە قازىرشە ماسەلەنى اشۋ، قىلمىس اشكەرەلەۋ جونىندە بىرنەشە ميسال ايتايىن. ۇزىن ەتەك، اسىل كويلەك كيگەن، ۇزىن بۇرىم ءوسىرىپ، كۇنىنە جۋىپ مايلاپ تۇراتىن ايەلدەر سولارىنا عانا ءوزدى-ءوز ومىرلەرىندە قانشالىق اقشا سىراپ ەتكەندىكتەرىن، ونا قايدان قاپقاندىقتارىن بىلەسىڭدەر مە؟!.. اسىرەسە ۇزىن ەتەككە كەتكەن بۇلدى ەسەپتەپ كورىڭدەرشى! ارزان قولدى بۇلدى مەنسىنبەي، ىڭعاي قىمبات شۇعا، جالتىراۋىق قۇرىم كيەتىن، ۇيىنە ىڭعاي قىمباتتى بۇيىم، جيھاز جيعان قىزمەتكەرلەر قانشالىق سراپقورلىق ىستەگەن، قوعام قازناسىن قانشالىق بۇلاعاندىعىن بىلەسىڭدەر مە!... قياناتىم جوق دەيتىن مىرزالاردىڭ كوزىنە سونىسىمەن ۇرمايسىڭدارما! ال، قىمقىرعانى مىڭ يۋانعا جەتپەگەن قياناتكەرلەر جولباىرستىق دارەجەگە جەتپەي قالادى. ەستەرىڭدە بولسىن! كوممۋنيستەر پارتيا نۇسقاۋىن شارتسىز ورىنداۋعا مىندەتتى. پارتكوم جاعىنان تاعايىندالعان اترەت باستىقتارىنىڭ ۇسىنىسىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا بورىشتىسىڭدار!
نيۋحانبەڭنىڭ ەكپىندى-وتتى لەكتسياسىنان جادىمدا قالعانى وسى عانا. بالشاراپتاي نەلەر «ءسىڭىمدى، ءتاتتى» سوزدەرى بار ەدى. الگى «جولبارىس سوعۋ جوسپارلارى» دەگەننىڭ نەندەي جوسپار ەكەندىگىن قيالداپ وتىرىپ، ول سوزدەرىن ەسىمە ساقتاي الماي قالىپپىن. جيىننان تاراعاندا دا سول جوسپارى باسىما سيماي توگىلە بەردى. «جولبارىس سوعۋ جوسپارى؟ -سوندا بۇل ناۋقان باستالماي تۇرىپ، بەلگىلى ادامداردى جولبارىس ەتىپ شىعارىپ، سوعۋ جوسپارلانعان ەكەن عوي!...
- جولبارىس بولۋدىڭ ولشەمى مىڭ يۋان بولسا، رۋزى احۇننىڭ نە بولعانى! -دەپ قالدى الدىمدا كەلە جاتقان ەكى قىزمەتتەستىڭ ءبىرى. ەكىنشىسى كۇڭكىلدەپ قانا قايىردى جاۋابىن.
- كورەسىڭ ءالى، رۋزى احۇن جولبارىس بولماي قالا بەرەدى. باسقالارعا مۇرىندىق ەتۋ ءۇشىن ادەيى سويلەتىپ وتىر ونى!:.
اترەت باستىقتارىنىڭ جەكە جيىننان ابىلا كۇن باتا قايتتى. كوزىنىڭ جارقىلىنان نيۋحانبەڭنىڭ نە وقىتقانى بايقالعانداي. اسقانادان ءبىر تەرموس قايناقسۋ مەن ەكى مومى الىپ، بولمەسىنە كىرە سالا بەلسەندىلەرىن ءبىر-بىردەن شاقىرا بەردى. جەكە-جەكە قايراپ قىلشىلداتىپ جاتقانىن سەزدىم. قۇرال جاعىنان بۇلاي دايىندالماي جولبارىس سوعا الار ما!
مەنى تۇنگە ساعات ۇشتە شاقىردى. «بيعابىل جولداس، پارتيا ءسىزدىڭ قابىلەتىڭىزدەن ۇلكەن ءۇمىت كەتەدى ەكەن» دەپ باستادى ءسوزىن. - الدىمىزدا توڭكەرىستىڭ جەڭىسى، ءيا، جەڭىلىس، ءومىر، ءيا، ءولىم سيپاتتى زور سىناق مايدانى تۇر. سەبەبى، بۇل مەكەمە بۋرجۋازيا زيالىلارى ەڭ كوپ ورىن تەپكەن مەكەمە. قياناتشىلدىق پەن بيروكراتيزمنىڭ ۇياسى بولعان ورىن. سوندىقتان، پارتيا سىزدەي ەڭبەكشى تاپ زيالىلارىن سولارمەن اياۋسىز كۇرەسۋگە شاقىرادى!... وسى مەكەمەنىڭ وزىنەن... باسقا ورىنداردىكىنەن كوبىرەك... ەڭ كەمىندە بەستەن جەتىگە دەيىن جولبارىس شىعارۋ بەلگىلەنىپ وتىر. بۇدان ازايتۋ كەرتارتپالىق... بۇل كۇرەسكە كىم قانداي ۇلەس قوسادى... ارتىنان ەسەپتەسەمىز.
اترەت باستىعىمىز سوڭعى سوزدەرىن ۇيقىدان جەڭىلىپ، ءۇزىپ-ءۇزىپ ايتىپ كەلدى دە، قور ەتە ءتۇستى. «بەس!... جەتى!... ون بولسا سيلانارمىز دا...» دەگەن ەسەڭگىرەۋدىڭ بىلجىراعىنا زارلانا تۇرەگەلدىم دە، شىعىپ جۇرە بەردىم. ارتىمنان «قۇپيالىقتى مىقتى ساقتاڭىز، ءا!» دەي سالدى دا، قايتا قورىلداپ قالا بەردى.
ءجۋبايچىڭ مەن نيۋحانبەڭنىڭ ءار مەكەمەگە سالعان جولبارىس سالىعى مەنى سول ءتۇنى ۇيىقتاتپاي دوڭبەكشىتتى. «جولبارىس-جىرتقىش اتاپ سوعۋدى اركىمنىڭ ىستەگەن قيانات-قىلمىسىنا قاراپ بەلگىلەمەي، سان جاعىنان مەكەمەگە كۇنى بۇرىن سالىق ەتىپ سالعانى نەتكەن سۇمدىق! ماسەلەسىن انىقتاماي-اق جانىن الماق بولعانى قالاي؟ بيروكراتيزمگە قارسى تۇرعانى وسى بولعانى ما! ماركسيزمشى بولىپ «شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەگەنى» وسى ما! جۋبايچىڭنىڭ ىلەدەگى جولبارىس سوعۋ تاجىريبەسى دەگەنى وسى بولعانى عوي! ۇلتتىق توڭكەرىستىڭ ورتالىعىن وسىنداي سالىقپەن الدىن الا جاركەمدەگەن ەكەن عوي! نەتكەن سوراقىلىق بۇل!» دەگەن قاپالىق گومينداڭ تۇرمەسىنىڭ تەمىر قاسقىرىنشا ازۋلادى جۇرەگىمدى. قايتكەندە دە، ءۇن شىعارماي كۇتە تۇرۋعا بەكىندىم.
تاڭەرتەڭ جيىن زالىنا ايباتتانا كىرگەن ابىلا ناۋقانىمىزدىڭ جالپىلىق اشكەرەلەۋ ساتىسىنا وتكەندىگىن جاريالادى. تۇندەگى ەڭبەگى جانىپتى. «كىم اشكەرەلەيدى؟» دەگەندە-اق شۋىلداي كوتەرىلدى بەلسەندىلەر، بۇلتتاي تۇنەرىپ، بورانداي تۇتەپ كوتەرىلدى. مەكەمەدەگى قيانات اتالىپ اشكەرەلەنگەن اقشا فاكتتەرىن كەشكە دەيىن تولاسسىز اق جاۋىنداي ساتىرلاتتى. اسەمپازدىق پەن اۋەيىلىك، بۇيرىقشىلدىق پەن زەيىلدىك، تاكاپپارلىق پەن استامدىق، قىمقىرىمپاز قيانات ەن استاتوك سىراپقورلىققا تۇتاستى دا، جورامال-كۇماندارمەن كول-كوسىر سەل قاپتاتتى. كەشكە جاقىن قاراسام، بولىمنەن جوعارى باستىقتارىمىز بەن بۇعالتىر-كاسسيرلارىمىز سۋدان شىققان تىشقانداي سالمىرەيىپتى. اشكەرەلەۋدىڭ نىساناسى وسىلار بولىپ ەدى. ءدىر-ءدىر قاعىپ بۇرسەڭدەي جونەلدى ۇيلەرىنە. كورىنىستەرىنەن جولبارىس دەۋدىڭ ءوزى مازاق سياقتى.
وسىلاي ەكى-ءۇش كۇن سەلدەتىپ الىپ، وزدەرىن سويلەتۋ-مويىنداتۋ باسقىشىنا كوتەرىلىپ ەدىك. جولبارىس تۇگىل كوبى كوزدەرىن جۇمىپ الاتىن مىسىق قۇرلى دا بولا الماي قالدى. كەيى ءتۇپ-تۇگەل جوققا شىعارۋدان ۇيالاتىنداي دا، كەيى «جۋاستىقتان اتتاپ «توڭمويىن» اتالۋدان قورقاتىنداي سپەتپەن از-ازداپ مويىنداي باستادى. مويىنداعان سايىن قىستادى بەلسەندىلەر. شاپالاقتاپ تا، جۇدىرىقتاپ تا، وزدەرى شىن جولبارىس بولىپ جۇلمالاپ-تالاپ تا مويىنداتۋعا كىرىستى. ۇيلەرىنە قايتۋدان، بالا-شاعاسىمەن كورىسۋدەن تيدى. ۇيىقتاتپاي جۇمىسقا سالىپ-ەسەڭگىرەتىپ تەرگەدى. «جولبارىستار» ءۇش كۇننىڭ ىشىندە-اق تىشقان دەپ تە تانىعىسىز تۇيەنىڭ قۇمالاعىنشا دومالاپ قالدى.
نارازىلىق ءبىلدىرىپ، ءيا، ءولىپ قۇتىلۋ نيەتىمەن تاماق ىشپەي قويعاندارىنىڭ اۋزىن كەرىپ ۋماش قۇيدى. قيمايتىن بالا-شاعاسىن شاقىرتىپ اكەلىپ، سولاردىڭ كوز جاسىمەن دە زورلاپ ىشكىزدى. سوندا دا «قياناتىن» تولىق مويىنداتۋ زۇلىمدىعىنان قايتپادى بەلسەندىلەر. «ءولىپ الۋ مەن قورقىتاتىن جاۋدى اياسا توڭكەرىسشى بولا ما!» ءبىر رەت تاماق ىشكىزىپ العان سوڭ قيماستارىن ۇيلەرىنە قايتارىپ جىبەرىپ، قايتا قيناي بەردى.
مۇنداي «مىقتى توڭكەرىسشىلەر»، قۇيرىقتارىنان قۇتىرتقى جەل بەرىلە بەرسە، جەڭبەي قويمايدى ەكەن. تۇگەل مويىنداتۋعا اينالدى. مويىنداعان «قياناتتارى» ءۇشىن «جولبارىستاردىڭ» ءۇي مۇلىكتەرىن كانفەسكەلەپ تولەتىپ جاتتى. تولىق مويىنداي الماعان «پارتياعا سەنبەيتىن بەتپاقتارى» ءارتۇرلى قابات ۇيلەردىڭ تەرەزەسىنەن دومالاپ-قۇلاپ، ءيا، اسىلىپ ءولىپ جاتتى. كوشەلەردىڭ تاڭىن «جولبارىستاردىڭ» ولەكشىندەرى مەن كۇشىكتەرىنىڭ شۋىلى اتىراتىن بولدى. حانبەڭدەردىڭ ۋىسىنداعى بۇل شۋدان مەنىڭ تاڭىم دا ەرتەرەك اتىپ ءجۇردى. ءالسىز ولەكشىندەر مەن اشتىقتان بۇرالعان كۇشىكتەر اسىراۋشى پانالارىنىڭ ولىگىن كورىپ شۋلاعاندا، مەن دە شيقىلداپ جىلاي سەندەلدىم.
ادىلەتتى تەرگەۋشىم، جولبارىس كۇشىكتەرىمەن بىرگە قىڭسىلاپ-شيقىلداۋىمنان، ءبارى-ءبىر، مەنىڭ دە تەگىم جولبارىس ەكەندىگى كورىنىپ بولمادى ما. قيانات قىلمادىم دەپ جاسىرىنىپ قالۋىم مۇمكىن ەمەس ەكەن. زورلاپ قياناتشى ەتىپ قاماعان «جولبارىستارىڭىزدىڭ» دا قيانات قىلعانىن ەشكىم كورگەن ەمەس قوي. ولاردان مەنىڭ نە پارقىم بار. ءتىپتى سول شۋلاعان ءوڭىردىڭ تاۋ-تاسى تۇگەل جولبارىس. قيانات ەتىپ، كونفەسكەلەنبەسە بەكەر شۋلاي ما...
قۇداي نيەتىن العان ايداعارىڭىز سول شۋلاعانداردى اۋماعىمەن جۇتسا، جەرشارىنداعى بارلىق قىلمىس ءسىزدىڭ قۇرساققا عانا جينالعانى عوي. شىركىن، شىركىن، سول قۇرساققا ءبىر عانا قولبومبى سۇڭگىتىپ كەپ جىبەرسە!... پلانەتامىز قىلمىستان قالاي تازارار ەدى!
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
[1] ماۋ زىدۇڭ ىقشامداپ قۇراستىرعان تۇسىنىك.
[2] جولبارىستىق قيانات - (ۇشكە قارسى ارەكەتتەگى ەڭ اۋىر جازا جولبارىس اتالىپ سوعىلۋ) مىڭ يۋان، ىستەگەن قياناتى مىڭ يۋانعا جەتكەن قياناتشى قولعا تۇسكەن جولبارىس رەتىندە راقىمسىز جازالانادى. ءۇي مۇلكى مۇسادىرەلەنەدى.
