سوڭعى جىلدارى قازاق قوعامى باستان وتكەرىپ جاتقان ءارتۇرلى كەلەڭسىز وقيعالارعا وراي «قاستاندىق تۋرالى» ارنايى ىلىمگە شەتپۇشپاقتاپ كوز جۇگىرتىپ كوردىك...

ءاربىر ادامدا ءوزىن قورعاۋ ينستينكتى ارقىلى باسقالارعا كۇدىكپەن قارايتىن، الدەبىر ارەكەتتىڭ وزىنە قارسى باعىتتالعانىن سەزىنە بىلەتىن ادەتى بولادى. بۇنداي ادەتى شەكتەن شىعىپ جانىنا جولاپ كەتكەننىڭ بارىنەن نەگىزدى، نەگىزسىز كۇدىكتەنەتىن  ادامدى قازاقتار  جالاقور-پالەقور دەپ اتايدى. بۇل مىنەز دامي بەرسە ارى قاراي اۋرۋعا اينالادى. مۇنى مەديتسينادا پارانويا دەپ اتايدى. بۇل شيزوفرەنيانىڭ ءبىر ءتۇرى. پارانويا اۋرۋىنا شالدىققاندار وزىنە كەزدەسكەن اۋىرتپالىقتىڭ نەمەسە قيىنشىلىقتىڭ ارعى يەسىن وڭاي ويلاپ تاۋىپ، تۋرا سونى  كىنالاپ، قاندايبىر بولجامىن  نەگىزدەمەي، تىكەلەي دياگنوز قويادى.

بۇل اۋرۋ كەز كەلگەن قوعامدا ءجيى كەزدەسەدى. جەكە ادامنىڭ تالداۋ قابىلەتى توپتىڭ پارانوياسىنان الەقايدا ارتىق، ناقتىلى بولاتىندىقتان قاۋىمداسقان توپقا قاراعاندا الدەقايدا قۋاتتى جانە كوبىرەك كەزدەسەدى. پسيحولوگتار مۇنى جەكە تۇلعانىڭ ءوز ءىس-ارەكەتىنە تىكەلەي جاۋاپتى بولۋىمەن بايلانىستى دەپ تۇسىندىرەتىن بولسا، ال الەۋمەتتىك توپتىڭ ۇجىمدىق جاۋاپكەرشىلىكتە بولۋىمەن، باسقاشا ايتقاندا، ەشكىمنىڭ جاۋاپتى ەمەستىگىمەن تۇسىندىرەدى. سونىمەن قاتار، جالپى قوعامنىڭ پارانوياعا بەرىلۋى جەكە ادامعا قاراعاندا الدەقايدا وڭاي، ءارى وتە  وسال بولادى. باسقاشا ايتقاندا، قايعى-قاسىرەتتى ۇيىمداستىرۋشىنىنىڭ ءتۇپ يەسىن تابۋ قوعامدا الدەقايدا سەنىمدىرەك، ءارى جەڭىلىرەك  بولادى دەيدى.

قوعامدىق پارانويا باسقا ۇلتتارعا، باسقا دىندەگىلەرگە، باسقاشا ويلايتىندارعا جانە قوعامنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنە باعىتتالىپ، كۇدىكتەنگەن، قارالاعان سيپاتتا بولادى. كوبىنەسە كۇدىكتىنى تابيعاتتان تىس كۇشپەن، سيقىرشىمەن ارالاسقان نەمەسە قۇرتۋ، بۇزۋ-جويۋ ءۇشىن ادەيى جوسپارلاعان، ارنايى قاستاندىق دەپ توبىرلىق  تۇسىنىك قالىپتاستىرۋى وڭاي. بەلگىلى ءبىر جەكە ادامدى، نەمەسە الەۋمەتتىك توپتى  ۇلتقا زيان كەلتىرۋ ماقساتىندا ۇزاق ۋاقىت بويى وتە قۇپيا تۇردە دايىندالىپ، ارەكەت ەتىپ كەلە جاتقان جاۋ تۋرالى بۇل دەرەكسىز جەڭىل يدەيا «كونسپيراتسيا تەورياسى» (قاستاندىق تەورياسى) دەپ تە اتالادى.

قاستاندىق تەوريالارىنىڭ كومەگىمەن وقيعانى نەمەسە وقيعالار تىزبەگىن تۇسىندىرۋگە ارنالعان جورامالدار جيىنتىعى ەلدىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق تاريحى ءۇشىن وتە ماڭىزدى، ونىڭ ارتىندا ادەتتە ۇلى دەرجاۆانىڭ جاسىرىن توبى تۇرادى.

وسى ماعىنادا ولار ادامزات تاريحىنداعى بارلىق ماڭىزدى وقيعالار شىن مانىندە، كولەڭكەدەن باستاپ، وقيعالاردىڭ بارىسىن وزدەرىنىڭ مۇددەلەرىنە سايكەس جانە ءوز مۇددەلەرى ءۇشىن باسقارعان قۋاتتى جانە ارام پيعىلدى ادامدار باقىلاۋىندا بولعان دەپ تۇجىرىمدايدى. وسىلايشا، دالەلدەنگەن فاكتىلەردەن گورى، قاستاندىق تەوريالارى وقيعالاردىڭ رەسمي نۇسقالارىنا بالاما تۇسىندىرۋلەر بولىپ تابىلادى.

قازىرگى ۋاقىتتا قاستاندىق تەوريالارى قازىرگى زامانعى تانىمال فولكلوردىڭ ءبىر بولىگى، «قالالىق اڭىزدار» بولىپ سانالادى.

ادامزات تاريحىنداعى وقيعالاردىڭ بارىسىن تۇسىندىرۋگە ارنالعان جۇزدەگەن قاستاندىق تەوريالارى بار. كەيبىر ەڭ ايگىلى امەريكاداعى ەگىز مۇنارالارعا شابۋىل جاساۋ، ادامنىڭ ايعا قونۋى، دجون فيتسدجەرالد كەننەديدى ءولتىرۋ، كوپۇلتتى عالامدىق باقىلاۋ سياقتى نارسەلەردى تۇسىندىرۋگە تىرىساتىندار ت.س.س

قوعامنىڭ كوڭىل كۇيىن ويىنشىققا اينالدىرىپ «الەۋمەتتىك قاستاندىق تەوريالارىن» ويلاپ تاۋىپ، ونى ۇيىمداستىرۋعا ماماندانعان جەكە ادامدار مەن توپتار ادامزات تاريحىندا كوپ بولعان، بولىپ تا كەلە جاتىر.

تاريحتاعى ەڭ كوپ جازىلعان قاستاندىق تەورياسى ەۆرەي ۇلتىنا قارسى باعىتتالعان. ونىڭ وتە ەجەلگى تامىرى بار. ورتا عاسىرلاردا ەۋروپادا تارقاعان وبا اۋرۋىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى ەۆرەيلەر دەگەن قاستاندىق تەورياسى وتە كەڭ تاراعان. ەۆرەيلەر  الدىمەن وبانى ويلاپ تاۋىپ، كەيىن ونى قوعامعا تاراتىپ، بۇكىل ەۋروپالىقتاردى جويۋدى جوسپارلاعان دەگەن ءتۇرلى نۇسقالار كوپ. قازىرگى زاماندا وبانىڭ تۇپكى قوزدىرعىشى – ۆيرۋس، تاراتۋشىسى – ەگەۋقۇيرىق، تارالۋ سەبەبى – باتىس پەن شىعىس اراسىنداعى ساۋدا قاتىناسىنىڭ كەڭەيۋى ەكەنىن عىلىم دالەلدەپ وتىر، بىراق ورتا عاسىرلاردا بارلىعى ەۆرەيلەردىڭ قاستاندىق تەوريالارىنا كوزسىز سەنگەن ەكەن.

بۇگىنگى ادامدار مۇنداي جەڭىل تۇسىنىكتەمەگە سەنە قويمايتىن دەڭگەيگە جەتسە دە، بىراق ەۆرەيلەر ءالى دە قاستاندىق جاساي بەرەتىنى تۋرالى پارانويادان ارىلعان جوق. ماسەلەن، نيكولاس حاگگەردىڭ ايتۋىنشا  (نيكولاس حاگگەر سينديكات. يستوريا ميروۆوگو پراۆيتەلستۆا) الەمدى ەۆرەي قاستاندىقتارى باسقارىپ وتىرعان سياقتى. دۇنيەجۇزىلىك سوعىستار، قاقتىعىستار، لاڭكەستىك شابۋىلدار جانە ەكونوميكالىق داعدارىستاردى ەۆرەيلەردىڭ شاعىن توبى الدىن الا جوسپارلايدى. وسىنداي جۇمىستاردى اتقارۋ ارقىلى دۇنيەنىڭ تاعدىرىن قاداعالاپ وتىرعان ارنايى توپتا جەر شارىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن قامتيتىن باقىلاۋ جەلىسى بار دەيدى.

مۇنى دالەلدەۋ ءۇشىن حاگگەر سوڭعى ءبىر-ەكى عاسىرداعى الەمدە بولىپ وتكەن ەڭ ءىرى وقيعالاردىڭ فاكتلەرىن قولدانا وتىرىپ، وتە نانىمدى تۇردە تۇسىندىرەدى. حاگگەردىڭ جازبالارى قىزىقتى جانە ادامدى وڭاي سەندىرەدى. ونى وقىعان ادام وسىلايشا ءوزىن بىرەۋدىڭ جەتەگىندە جۇرگەنىن، ءوزىنىڭ تاعدىرىن مۇلدە بەيتانىس بىرەۋلەردىڭ  باسقارىپ جاتقانىن، تاعدىرىنىڭ قانشالىقتى ايانىشتى ەكەنىن ءبىلىپ، ەۆرەيلەرگە دەگەن  جيىركەنىش سەزىمى تۋىندايدى.

سونىمەن قاتار ءبىز جاقسى بىلەتىن كارل ماركس قاستاندىق تەورياسى تۋرالى ەڭ سەنىمدى انىقتاما بەرۋشىلەرىنىڭ ءبىرى بولدى. ادامزات بالاسىنىڭ باسىنا تۇسكەن قايعى-قاسىرەت، بالە-جالانىڭ يەسى  داۋلەت پەن مۇلىك، جانە داۋلەت پەن مۇلىكتى يەلەنۋشى بايلار دەگەن وي ونىڭ ساناسىنا جاستايىنان  سىڭىپ وسكەن ەكەن.

ك.ماركس وسى قاستاندىق تەورياسىن دالەلدەۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ تاماشا اقىل-ويىن پايدالانىپ ءوزىنىڭ «كاپيتالىنىڭ» 27- تاراۋىن قورىتىندىلاپ بەكىتۋ ءۇشىن كاپيتاليستىك قوعامعا ۇلكەن تالداۋ جاسايدى. ول  كەزدەيسوق جاعدايدى كەڭىنەن تاراعان قاساقانا ارەكەت ەتىپ كورسەتۋ،  قاسىرەتتىڭ قاستاندىق ەكەنىن اشكەرەلەۋ ءۇشىن ءارتۇرلى دەرەكتەردى وتە مولىنان جيناپ، جاقسى پايدالانا العان. مىسالى، سول كەزدە پاروۆوزدىڭ پايدا بولۋىمەن جول -تاسىمال ىسىنە تۇبەگەيلى وزگەرىس جاسالىپ، قوعامدىق پروگرەسى قارقىن العانىمەن، ماركس دەرەكتەرى بويىنشا اپاتتار مەن ءولىم-ءجىتىم سانى ۇرەي تۋعىزاتىن قارقىنمەن بىرنەشە ەسە وسكەن بولىپ كورسەتىلەدى.

وسىلايشا ول ەڭ سوراقى دالەلدەردى ادەيى جيناعان. بىراق دالەلدەر دە شىندىق. ستانوكتار مەن قۇرال-جابدىقتاردى تالقاندايتىن كەيبىر  ەسەرسوقتارعا قارسى ءىس-ارەكەتتەر مەنشىك يەلەرى مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ءتان، بىراق ماركس وسى دەرەكتەرگە سۇيەنىپ، ستاتيستيكا تسيفرلارىن شىعارىپ كورسەتىىپ، مۇنى جۇمىسشى تابىنىڭ بۋرجۋازياعا قارسى جەككورىنىشى  ارتىپ، كۇرەس جۇرگىزۋدە دەگەن جولمەن كورسەتە ءبىلدى.

ماركس كاپيتاليزمنىڭ ىشكى مەحانيزمدەرىن تاماشا زەرتتەدى، بىراق ول ونى تەك كاپيتاليزمدى ايىپتاۋ جانە ونىڭ جويىلۋى ءسوزسىز ەكەنىن دالەلدەۋ ءۇشىن پايدالاندى.

كوممۋنيزم تۇسىندعى يدەولوگتار، اسىرەسە كەڭەس وداعى، قىتاي، كۋبا جانە شىعىس گەرمانيادا قاستاندىق تەوريالارىنىڭ جەتەكشى اۆتورلارى مەن ۋاعىزداۋشىلارى بولدى. 1980 جىلدارى سپيد ىندەتى باستالعاندا وعان كىنالىلەر وڭاي تابىلدى. كەيىنىرەك بەلگىلى بولعانداي جقتب العاش رەت امەريكاندىق زەرتحانادا تەكسەرىلىپ، جوعالعانى تۋرالى اڭىز قۇراستىرىپ، ونى ءۇندىستاندا، «ريپابليك» دەپ اتالاتىن اعىلشىن تىلىندەگى شاعىن گازەتتە امالداپ جاريالاتادى. اقىرى وسى گازەتتى تسيتاتا كەلتىرۋگە پايدالانىپ، شىندىققا اينالدىردادى. مۇنى تاعى ءبىر بەلگىلى شىعىس نەمىس بيولوگى «عىلىمي تۇردە» راستايدى.

سوسىن كەڭەستىك قوعامتانۋشىلار وسىنىڭ بارلىعىن ناقتى دالەل رەتىندە قابىلداپ، امەريكاندىقتار مەن جالپى كاپيتاليستىك قوعامنىڭ ادامزاتقا قاۋىپ توندىرەتىنىن تەوريالىق تۇرعىدان دالەلدەپ، ونى كاپيتاليزمنىڭ تابيعاتىمەن تۇسىندىرەدى.

الەمدەگى ەكىنشى ۇلكەن ەكونوميكاسى بار كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋىمەن كەدەيلەنگەن رەسەي ەلى قالدى. وعان كىنالىنى تابۋ كەرەك. سول كەزدەگى رەسەيلىك تەلەديداردى كورسەڭىز، (باستى ارناسى «ودناكو» اتتى اناليتيكالىق باعدارلاما، جۇرگىزۋشىسى ميحايل لەونتەۆ) بۇل باعدارلامانىڭ باستى تاقىرىبى – باتىستىڭ، ونىڭ ىشىندە امەريكاندىقتاردىڭ رەسەيدى قالاي قۇلاتپاق بولعانى.

قوعامدى پارانوياعا وسىلاي يتەرمەلەيدى. بىراق ول باعدارلامالاردا سونشا اقىماق نارسەلەر ايتىلمايدى. ءبىرشاما جاقسى دەرەكتەرمەن دالەلدەنگەن، تاريحي ماعىنالى اڭگىمەلەر ءوربيدى. بىراق تۇپكى نىساناسى – امەريكاندىقتار رەسەيدى قۇلاتىپ، ونىڭ تابيعي بايلىعىن تالان-تاراجعا سالۋعا دايىندالىپ جاتىر!

نيكولاي ستاريكوۆ دەگەن رەسەيدەگى تانىمال ساراپشى بولدى. ارينە، بۇگىنگى تاڭدا ورىس كوممۋنيزمىن ماقتاۋعا بولمايدى، بىراق ولاردىڭ رەسەيدى جويۋعا باعىتتالعان قاستاندىق تەورياسىن جاساپ العانى تىڭدارماندى سەندىرەدى. «رەسەي اپاتىن كىم قارجىلاندىرىپ جاتىر؟» ( «ستاريكوۆ ن. ۆ.: كتو فينانسيرۋەت رازۆال روسسي؟ وت دەكابريستوۆ دو مودجاحەدوۆ») دەگەن كىتابىندا ول سۇراقتى تەرەڭدەتە تالداپ، ورىس يمپەرياسىن تەوريالىق تۇرعىدا شايقاعانداردىڭ ءتۇپ يەسى  دوبروۆولسكي، گەرتسەن، چەرنىشەۆسكي، چااداەۆتار دەپ كورسەتەدى.

سول كەزدە ولاردىڭ ەركىن دە دەموكراتيالىق قوعامى بار باتىس ەۋروپامەن  كرەپوستنويلىق دورەكى رەسەيدى سالىستىرىپ سىناۋى ولاردى انگليا، فرانتسيانىڭ شپيونى بولدىرىپ شىعارىپ كەلۋىنە دالەل ەتەدى. «ازاماتتىق سوعىستا قىزىلدارعا كىم كومەكتەستى؟» (ستاريكوۆ ن. ۆ.: ليكۆيداتسيا روسسي. كتو پوموگ كراسنىم پوبەديت ۆ گراجدانسكوي ۆوينە؟) دەگەن ەڭبەگىندە ن. ستاريكوۆ قازان توڭكەرىسىن انگلو-امەريكالىقتار باسقارعانىن كۋالاندىرادى. ارينە، رەسەيدى جويۋ ءۇشىن.

ن. ستاريكوۆ ءوزىنىڭ «گيتلەردى ستالينگە شابۋىل جاساۋعا كىم ماجبۇرلەدى؟» («كتو زاستاۆيل گيتلەرا ناپاست نا ستالينا») كىتابىندا ودان بەتەر شامىرقانىپ تۇرىپ گيتلەردى العاش انگليالىقتار ويلاپ تاۋىپ، بيلىككە جەتكىزىپ، رەسەيگە قارسى 1941 جىلى سوعىسقا ايداپ سالعانىن «دالەلدەيدى».

الدەبىرەۋ جىندانىپ كەتىپ، پارانويد اۋرۋىنا شالدىعۋى مۇمكىن. بىراق بۇل ادام بۇكىل ءبۇتىن ورىس قوعامىن  پارانوياعا ءساتتى ازعىرا ءبىلدى. بۇرىڭعى قۋات  كۇشىنەن ايىرىلعان ورىس حالقىنا بۇل تۇسىنىكتەمە شىنىمەن ۇناپ، بۇكىل قوعام بولىپ ءتىسىن قايراپ «قورعانۋعا» ءازىر تۇرعانى قازىردە ناعىز قاسىرەت.

ءدال وسىنداي پارانويادان جاھاندىق داعدارىستار، سوعىستار مەن اپاتتار باستالادى. ەۆرەيلەر تۋرالى وسىنداي اڭگۇدىك تەورياعا قاتتى بەرىلگەن نەمىستەر گيتلەردىڭ سوزىنە سەنىپ، دۇنيەنى ورتكە وراعان  بولاتىن.

حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى (مەجدۋنارودنىي ۆاليۋتنىي فوند) مەن دۇنيەجۇزىلىك بانك دەگەن ۇيىمدار ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋ جانە سوعىستار مەن داعدارىستاردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا قۇرىلدى. بۇل شارا بۇگىنگى ءبىرتۇتاس الەمدە ەكونوميكاداعى الدەبىر جەردەن پايدا بولاتىن وقىس كىدىرىس داعدارىستىڭ تامىرى بولىپ، اقىرى ايماقتىق جانە جاھاندىق داعدارىس سوعىسقا اكەلۋى دە مۇمكىن بولۋىنان الدىن الۋعا  نەگىزدەلگەن دانا شەشىم دەپ كورەدى.

بىراق، بۇل حالىقارالىق ۇيىمدار تۋرالى  «باي ەلدەر كەدەي ەلدەردى توناۋ ءۇشىن قۇرعانىن» جانە ءالى دە سولاي ىستەي الاتىنىن دالەلدەيتىن كوپتەگەن كىتاپتار جازىلىپ، تەوريالار ايتىلۋدا.

مۇنداي «جاڭالىقتار» قوعامدىق ساناسى جوعارى ەلدەرگە ايتارلىقتاي اسەر ەتپەسە دە، قاستاندىق تەورياسىنا بەيىم قوعامداردا كۇدىك تۋعىزا باستايدى. ازيا، لاتىن امەريكاسى جانە افريكادا وسى قاستاندىق تەورياسىنا نەگىزدەلگەن ساياساتىنىنىڭ سالدارىنان ءوز ەلىنىڭ ەكونوميكاسىن جويىپ جىبەرگەن كوپتەگەن ارتتا قالعان ەلدەر بار. قاستاندىق تەورياسىمەن تولىق قارۋلانعان الدەبىر تارزان بيلىك باسىنا كەلگەندە، ونىڭ  اسقان سۇيىسپەنشىلىكپەن ءوز ەلىن قۇتقارامىن دەگەن كۇدىگىنىڭ سالدارىنان ونىڭ ەلى ورنى تولماس زارداپ شەگىپ جاتادى. ارتتا قالعان ەلدەردىڭ مەملەكەتتىك ساياساتى ساياسي ينستيتۋتتارعا ەمەس، كوبىنەسە جەكە ادامدارعا بايلانىستى بولعاندىقتان، قاستاندىق تەورياسىنا تابىنعان الدەبىرەۋدىڭ ءوز ەلىن  جويىپ جىبەرەتىن مۇمكىندىگى تولىق بولادى.

«داعدارىستى قالاي جاسايدى؟» دەگەن سەنساتسيالىق تەوريالار دا پايدا بولدى. ول تەوريا بويىنشا داعدارىس يەسى امەرريكانىڭ فەدەرالدىق رەزەرۆتىك جەرلەرى  بولىپ تابىلادى جانە ولار داعدارىستى ادەيى ۇيىمداستىرىپ، ودان وراسان زور پايدا كورەدى دەيدى. امەريكالىقتار  20 تسەنتكە 100 دوللارلىق كۋپيۋرالاردى باسىپ شىعارۋ ارقىلى دۇنيەنىڭ بايلىعىن  ساتىپ الادى. باسقاشا ايتقاندا، امەريكاندىقتار ەشتەڭە ىستەمەيدى، ولار  جاي عانا دوللار باسىپ شىعارىپ، الەمدى الداپ-ارباپ، ساتىپ الىپ تەگىن پايدالانادى ەكەن.

دجون پەركينستىڭ ەكونوميكالىق زارداپ شەككەن ادامنىڭ مويىنداۋى تۋرالى (دجون پەركينس «يسپوۆەد ەكونوميچەسكوگو ۋبيتسى») پارانويدتىق كىتابى رەسەيدە تانىمال وقۋلىققا اينالىپ، ەلدى امەريكاندىق قارىزعا باتىرعان ۇسقىنسىز قاستاندىقتى اشكەرەلەي وتىرىپ، بۇل قاستاندىق تەورياسى امەريكاندىقتاردىڭ ۆەنەسۋەلا مەن پانامانى قالاي قيراتقانى تۋرالى وقيعانى جازادى. قاستاندىق تەوريالارعا قاراعاندا، بۇل زۇلىمدىقتى باستاپ، جۇزەگە اسىراتىن ينستيتۋتتار، توپتار، ۇكىمەتتەر بار جانە كۇتپەگەن جەردەن ساناسى ويانعان ءبىر ادال ادام بار شىندىقتى اشقان سياقتى.

نەگىزىندە  بۇل پاناما نورەگادان، ال ۆەنەسۋەلا ۋگو چاۆەستىڭ ساياساتىنىڭ سالدارى سەكىلدى ەدى. بۇل كىتاپ، ارينە، بۇلجىماس دەرەكتەرمەن، ساندارمەن، تاريحي شىندىقتارمەن تولىقتاي قارۋلانعان. وسىلايشا قاستاندىق تەوريالارى جۇرتشىلىققا جەتەدى. بىراق مۇنىڭ ءبارىن ماركسيستىك تاسىلمەن وتە شەبەر ارالاستىرىپ، تالانتتى سيقىرشىداي شوۋ جاساپ، نانىمدى قورىتىندى كەلتىرەدى، ءارى سونداي قيسىندى بولادى ەكەن.

قاستاندىق تەوريالار نەگىزىنەن كوبىنەسە ساياساتتا قولدانادى. مەملەكەتتىك بيلىكتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن كەيبىر بيلىك وكىلدەرى ءتۇرلى قاستاندىق تەوريالارىن ناسيحاتتايدى، ال ۇمىت قالعان، ەلەنبەيتىن، الشاق قالعان ساياساتكەرلەر بيلىككە كەلۋ ءۇشىن قاستاندىق تەورياسىن جاساۋشىلار بولىپ تابىلادى. ماو، لەنين، مۋسسوليني، گيتلەر بيلىككە تەك قاستاندىق تەوريالارىنىڭ كۇشىمەن كەلدى. كەدەي ەلدەردىڭ بۇگىنگى باسشىلارى ءوز حالقىنا سايكەسەتىن  قاستاندىق تەوريالارىنىڭ كۇشىمەن بىرىنەن سوڭ ءبىرى دەرلىك بيلىككە كەلدى جانە ولار كەلەسى جاڭا تەوريانىڭ كۇشىمەن بيلىگىن  جالعاستىرۋدا.

بيلىككە كەلگەننەن كەيىن تاعدىردىڭ ازىلىندەي قاۋىپ-قاتەر تۋرالى قاستاندىق تەوريالارىن ايتا بەرەتىن دە باسشىلاردىڭ وزدەرى.

ادامزات قوعامى  اركەز  باسقارۋ جۇيەسىنىڭ بولىگى بولا بەرمەيدى، اسىرەسە  ەركىن قوعام دەگەنىمىز  جاقسى جوسپارلانعان توپ ەمەس بولعاندىقتان ول تەورياعا   بويسۇنا بەرۋى دە وڭاي بولمايدى.

زۇلىمدىق جاساۋشىلار، جاقسى ادامدار، قاستاندىق ويلاۋشىلار، ساتقىندار، ءوز جايىنا جۇرەتىن قاراپايىم ادامدار ءاربىر قوعامدا بولىپ جاتادى. سونىسىمەن دە ادامزات قوعامى باي.

ءولىمدى، اپاتتى، باقىتسىزدىقتى جانە ازاپتى ۇيلەسىمدىلىك، جوسپارلاۋ، قاساقانا ارەكەت جانە زۇلىمدىقتىڭ كورىنىسى دەپ تۇسىندىرسە، كەز كەلگەن الەۋمەتتىك نەمەسە تابيعي قۇبىلىسقا سىني كوزقاراسپەن قاراماي، جەڭىل-جەلپى تۇسىنىكتەر ايتاتىن قاستاندىق تەورياسى ميعا تەز قونىمدى بولادى. مۇنى بايقاعان تەورەتيكتەر قوعامدى ءوز ماقساتتارىنا پايدالانۋ ءۇشىن وسىنداي نارسەلەردى ادەيى ويلاپ تاۋىپ وتىرادى. قاراپايىم سەنساتسيا جاساۋ، ءوزىن اقىلدى ەتىپ كورسەتۋدىڭ تۇپكى  ماقساتى ءبىر.

شىنىندا دا، 7 ميلليارد مۇشەسى بار بۇگىنگى جاھاندانعان جانە اشىق الەمدە قاستاندىق تەوريالارى ناقتىلى بولۋى ەكىتالاي. بۇل  قاراپايىم قۇرىلىمى بار مي، بەيسانالى قوعامدى پايدالانۋ ماقساتىندا عانا كەڭىنەن قولدانىلاتىن قاراپايىم ادىستەمەنىڭ ءبىر ءتۇرى. قاستاندىق تەوريالارى ادامزات قوعامىمەن دەرلىك قاتار ءومىر سۇرگەن بولار، ءتىپتى بۇگىنگى عىلىمي الەمدە دە، ونىڭ استارىنداعى تۇسىنىكتەمە وتە اقىلدى بولسا دا، تۇپكى ماقسات وزگەرىسسىز قالىپ كەلە جاتىر...

ال بۇگىنگى تاڭدا ونسىز دا كوپ ايتىلىپ، جازىلىپ جاتقان كورونوۆيرۋستىڭ شىعۋ تەگى، ونىڭ جىل سايىن مۋتاتسياعا ۇشىرايتىن جاڭا تۇرلەرى تۋرالى، نەمەسە سوڭعى جىلدارى ەلىمىز تەرريتورياسىندا بولعان اپاتتار مەن قاقتىعىستار جايلى «ءارتۇرلى اڭىزداردى» قوسىپ ايتار بولساق، اڭگىمەمىز وتە ۇزاققا سوزىلىپ كەتەتىن ءتۇرى بار...

امانتاي تويشىبايۇلى

Abai.kz