قولىمىزعا عۇلاما عالىم، قازاق اكادەمياسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى قانىش ساتباەۆتىڭ «الگەبرا» وقۋلىعى ءتۇستى. بۇل كىتاپتى وقىمىستى سوناۋ 1924 جىلى 25 جاسىندا انا تىلىمىزدە اراب گرافيكاسىمەن جازىپ شىققان ەكەن. ەندى، مىنە، اراعا تۋرا 85 جىل سالىپ، كيريلليتساعا كوشىرىلىپ باسىلعان وقۋلىق كوزىمىزگە وتتاي باسىلىپ وتىر. كىتاپ عالىمنىڭ 110 جىلدىق مەرەيتويىنا تۇسپا-تۇس شىقتى.
كەزىندە الاش زيالىلارى قازاق حالقىنىڭ تەز ارادا وركەنيەت لەگىنە قوسىلۋى ءۇشىن بار ءبىلىمىن اياماي، تەر توگە سان سالادا وقۋلىق جازىپ شىعارعان. ماسەلەن، ءاليحان بوكەيحانوۆ استرونوميا مەن جاعرافيانى، ماعجان جۇماباەۆ پەداگوگيكانى، حالەل دوسمۇحامەدوۆ اناتوميا مەن زوولوگيانى، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ پسيحولوگيانى، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ەلدەس وماروۆ، ءنازىر تورەقۇلوۆ ءتىل ءبىلىمىن، مۇحتار اۋەزوۆ ادەبيەتتى جازسا، ال مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، سۇلتانبەك قوجانوۆ، ءالىمحان ەرمەكوۆ ماتەماتيكاعا دەن قويعان. ماتەماتيكانىڭ ىشىندەگى كۇردەلى ءپان «الگەبرانى» قانىش يمانتايۇلى قولعا الىپ، الدىمەن اراب قارپىندە 1924 جىلى جازىپ شىعىپ (592 بەتتىك قولجازبا), سوڭىنان لاتىن گرافيكاسىنا 1929 جىلى (1400 بەت) كوشىرەدى.

قولىمىزعا عۇلاما عالىم، قازاق اكادەمياسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى قانىش ساتباەۆتىڭ «الگەبرا» وقۋلىعى ءتۇستى. بۇل كىتاپتى وقىمىستى سوناۋ 1924 جىلى 25 جاسىندا انا تىلىمىزدە اراب گرافيكاسىمەن جازىپ شىققان ەكەن. ەندى، مىنە، اراعا تۋرا 85 جىل سالىپ، كيريلليتساعا كوشىرىلىپ باسىلعان وقۋلىق كوزىمىزگە وتتاي باسىلىپ وتىر. كىتاپ عالىمنىڭ 110 جىلدىق مەرەيتويىنا تۇسپا-تۇس شىقتى.
كەزىندە الاش زيالىلارى قازاق حالقىنىڭ تەز ارادا وركەنيەت لەگىنە قوسىلۋى ءۇشىن بار ءبىلىمىن اياماي، تەر توگە سان سالادا وقۋلىق جازىپ شىعارعان. ماسەلەن، ءاليحان بوكەيحانوۆ استرونوميا مەن جاعرافيانى، ماعجان جۇماباەۆ پەداگوگيكانى، حالەل دوسمۇحامەدوۆ اناتوميا مەن زوولوگيانى، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ پسيحولوگيانى، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ەلدەس وماروۆ، ءنازىر تورەقۇلوۆ ءتىل ءبىلىمىن، مۇحتار اۋەزوۆ ادەبيەتتى جازسا، ال مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، سۇلتانبەك قوجانوۆ، ءالىمحان ەرمەكوۆ ماتەماتيكاعا دەن قويعان. ماتەماتيكانىڭ ىشىندەگى كۇردەلى ءپان «الگەبرانى» قانىش يمانتايۇلى قولعا الىپ، الدىمەن اراب قارپىندە 1924 جىلى جازىپ شىعىپ (592 بەتتىك قولجازبا), سوڭىنان لاتىن گرافيكاسىنا 1929 جىلى (1400 بەت) كوشىرەدى.
«التىن كەزدىك قاپ ىشىندە قالماس» دەگەن وسى دا. قايراتكەر اقىن كاكىمبەك اعا سالىقوۆ «حالىقارالىق قانىش ساتباەۆ اتىنداعى قورعا» جەتەكشىلىك جاساپ، وقۋلىقتىڭ كيريلليتسا قارپىمەن شىعۋىنا مۇرىندىق بولدى. كاكەڭنىڭ بۇل ابزال ىسىنە ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بۇرىنعى رەكتورى س.ءابدىماناپوۆ تا، قازىرگى رەكتورى ب. ءابدىرايىموۆ تا ءۇن قوسىپ، پرورەكتورى د. قامزابەكوۆ تە باسىلىمنىڭ جۇيەلەنۋىنە اتسالىستى.
كىتاپتىڭ ەرەكشەلىگى – ونىڭ ساپاسىندا. قازىرگى تاڭدا نەشە ءتۇرلى قويىرتپاق وقۋلىقتار شىعارىلىپ، ولار سىن تەزىنە تۇسسە دە، سالالىق مينيسترلىك ءوز تاراپىنان نەمقۇرايدىلىق تانىتىپ كەلەدى. بالا ۇعىمىنا اۋىر ءسوز تىركەستەرى، ماسەلە ەسەپتەر اتا-انانى دا، مۇعالىمدەردى دە قاجىتتى. مىنە، وسى تۇرعىدان الىپ قاراعاندا، ساتباەۆ «الگەبراسىنىڭ» ءتىلى جاتىق، ەسەپ بەرۋ لوگيكاسى بەرىك، ەسەپ شىعارۋ تۇزىلىمدەرى شيراق تا شىمىر.
وسى كۇنگى تەرمينكومنىڭ قاپەرىنە سالاتىنداي، اتالمىش باسىلىمداعى اتاۋلى تەرميندەر حالقىمىزدىڭ ءتول سوزدەرىمەن سيپاتتالعان. ماسەلەن: فورمۋلا – ورنەك، راتسيونالنايا ۆەليچينا – ولشەمدى شاما، يرراتسيونالنايا ۆەليچينا – ولشەمسىز شاما، ديامەتر – ورە، كۆادراتنوە ۋراۆنەنيە – شارشىلىق تەڭدەۋ، بيكۆادراتنوە ۋراۆنەنيە – قوس شارشىلى تەڭدەۋ، سوپرياجەننىە چيسلا – تۇيىندەس ساندار، پروگرەسسيا – داۋىرلەۋ، پروپورتسيا – تەڭ ارا، چيسليتەل – جارناق، نەۆوزموجنوست – بولىمسىزدىق، كوەففيتسيەنت – سان وسىرگىش،، تەورەما – ءتۇيىن، فۋنكتسيا – بەرنە، توجدەستۆو – بىردەيلىك، راۆنوزناچنوست – مانىلەستىك، پريبليجەننىي كورەن – جۋىقتاس ءتۇبىر، كورەن س نەدوستاتكوم – ولقى ءتۇبىر، كورەن س يزبىتكوم – قالقى ءتۇبىر، ۆىراجەنيە – الپەت، كومپلەكسنىە چيسلا – شوعىرلى ساندار، سيممەتريا – ۇيلەسىم، منيمىە چيسلا – كۇماندى ساندار، كراتنوە – بولىنبە، پرەدىدۋششيە چلەنى – ىلگەرى مۇشەلەر، پوسلەدۋيۋششيە چلەنى – كەيىنگى مۇشەلەر، بينوم نيۋتونا – نيۋتوننىڭ قوس مۇشەلىگى، ت.س.س.
انا تىلىمىزدە وتكەن عاسىردا تۇڭعىش جازىلعان وسىناۋ ماتەماتيكا وقۋلىعى 11 بولىمنەن، ونىڭ ىشىندە 40 باپتان تۇرادى، ۇزىن-ىرعاسى – 442 بەت. بۇل كىتاپ ءالى دە ءوز قۇنىن جويماعان، قازىرگى ساپالى وقۋلىققا قات زاماندا وقۋشىلارعا دا، مۇعالىمدەرگە دە باعا جەتپەس اسىل قازىنا. مۇنى قوسىمشا حرەستوماتيالىق كىتاپ رەتىندە ابدەن پايدالانۋعا بولادى. ءبىر اتتەگەن-ايى، باسىلىمنىڭ تارالىمى از، بار-جوعى 500 دانا. ەڭ الدىمەن، بۇل كىتاپتاردىڭ مەكتەپ كىتاپحانالارىنان ورىن العانى ءلازىم.
اتالمىش باسىلىمنىڭ تۇساۋكەسەر دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىسى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكىزىلدى. وتىرىستى كىرىسپە سوزبەن ۋنيۆەرسيتەت رەكتورى باقىتجان ءابدىرايىموۆ اشتى. ودان ارى قاراي كورنەكتى اقىن، مەملەكەت قايراتكەرى كاكىمبەك سالىقوۆ مازمۇندى بايانداما جاسادى. باسىلىم جوباسىنىڭ جەتەكشىسى، اكادەميك مۇحتارباي وتەلباەۆتىڭ پىكىرى كوڭىلگە قونىمدى بولدى. ول وسى كىتاپتىڭ باسىلۋىنا ولشەۋسىز ەڭبەك سىڭىرگەن ماتەماتيك عالىمدار و. قاشقىنباەۆقا، ءا.يباتوۆقا، ق.مىرزاتاەۆاعا، ل. جاپسارباەۆاعا، م.الدايعا، ا.ابىلاەۆاعا، ز.ابدىحالىقوۆقا شەكسىز العىسىن ايتىپ، ريزاشىلىق سەزىمىن ءبىلدىردى.
قورىتا كەلگەندە، حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار ۇلى قانىش اعامىزدىڭ سان قىرلى قىزمەتىنىڭ تاعى ءبىر پاراسى جارقىراي كورىنىپ، قازىنالى مول مۇراسى ءوزى شەكسىز سۇيگەن تۋعان حالقىنا جول تارتتى.

باقىتجان توباياقوۆ، قر ۇلتتىق ينجەنەرلىك اكادەمياسىنىڭ مۇشە-كوررەسپوندەنتى

«انا ءتىلى» گازەتى 14 مامىر 2009 جىل
http://anatili.kz/