«اشىق اڭگىمەنىڭ» بۇگىنگى قوناعى بەلگىلى اقىن، قوعام قايراتكەرى، كوشى-قون ساياساتىنىڭ جاناشىرى اۋىت مۇقيبەك. كەيىپكەرىمىز ەلدەگى سوڭعى وقيعالار مەن رەفورمالار تۋرالى ايتىپ بەردى. 

– اۋىت مۇقيبەكۇلى، «قاسىرەتتى قاڭتار» وقيعاسىنان كەيىن «جاڭا ۇكىمەت»، «جاڭا قازاقستان» دەگەن سوزدەر كوپ ايتىلىپ جاتىر. وسىلاردىڭ اتى عانا جاڭا بولىپ قالماي ما؟

– ءوزىڭىز دە ەستىپ جاتىرسىز، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ تۇجىرىمىنا سۇيەنە وتىرىپ، «قازاقستان بايلىعىنىڭ تەڭ جارتىسىنا بار-جوعى – 162 ادام يەلىك ەتەدى» دەپ مالىمدەدى. سونىمەن قاتار حالىقتىڭ جارتىسىنىڭ ايلىق تابىسى 50 مىڭ تەڭگەدەن اسپايتىنىن دا اتاپ ءوتتى.

ءبىر جاعىنان، قاراپ وتىرساق، بۇكىل قازاقستان وتىز جىل بويى وسى 162 ادام ءۇشىن جۇمىس ىستەپتى. حالىق پەن مەملەكەت وسى 162 ادامنان اسقان از عانا دۇنيەمەن كۇن كەشىپ كەلىپتى. بۇكىل پارلامەنت سولاردىڭ مۇددەسى ءۇشىن زاڭدار قابىلداۋمەن بولىپتى. اتاقتى شەرحان مۇرتازا مەن امانگەلدى ايتالىدان باستاپ، بۇگىنگى قازىبەك يسا مەن نۇرتورە جۇسىپكە دەيىنگى دەپۋتاتتار سول زاڭداردى قولداپ، داۋىس بەرگەن ەكەن. «ءتىل-ءتىل!» دەپ ماجىلىسكە بارعان مۇحتار شاحانوۆ پەن ورازگۇل اسانعازىقىزىنىڭ تىلدەرى بۋىلىپ قايتقانىن بۇرىن ايتقانمىن، بۇگىن قايتالاماي-اق قويايىن. تاۋ توڭكەرەردەي بولىپ جۇرگەن ايدوس سارىم مەن ەرلان سايروۆتىڭ دا ءۇنى شىقپاي قالىپى. بۇگىنگى نۇرلان نىعماتۋلين مەن ماۋلەن اشىمباەۆقا دەيىنگى ءماجىلىس پەن سەناتتىڭ توراعالارى ول زاڭدارعا ءبىر اۋىز قارسىلىق كورسەتە المادى. بۇكىل سوت پەن پروكۋراتۋرا ولاردى تەكتەگەن جوق، «بالەدەن اۋلاق!» دەپ، كورسە دە كورمەسكە سالۋمەن بولىپتى. اششى دا بولسا، شىندىق – وسى!

قىسقاسى، «162-ءىم» ءبىر توبە، قالعانىمىز ءبۇر توبە بولىپ، وتىز جىلدى وتكىزىپپىز عوي. بۇل – مەملەكەتتىك تراگەديا! سول بۋلىققان، وزەگىن اشۋ مەن ىزا كەرنەگەن توپتىڭ ىشىندە ءسىز دە، مەن دە، قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ ءوزى دە بولدى.

ادىلەتتىلىك ءۇشىن تاعى ءبىر مارتە قايتالاپ ايتا كەتەيىن، 2018 جىلى «زاڭنامالىق رەتتەۋدىڭ شەگى ناقتى ايقىندالعانىنا قاراماستان، جەكەلەگەن ماسەلەلەردىڭ ماڭىزىن جوعارى قويۋ ءۇشىن بەلگىلەنگەن شەكتەردى بۇزۋعا دەگەن ۇمتىلىستار ءالى دە ورىن الۋدا. سونىڭ سالدارىنان، زاڭ شىعارۋ قىزمەتى تاقىرىپتىق جاعىنان تارىلىپ، زاڭدار ارقىلى ۆەدومستۆولىق، سالالىق، وڭىرلىك جانە باسقا دا مەملەكەتتىك اۋقىمنان تىس مۇددەلەردى قاناعاتتاندىرۋ ءۇردىسى تۋىنداپ وتىر...» دەپ، رەسمي بيلىكتەن تەك ءبىر ادام عانا ءوز ويىن اشىق ايتتى.

ول – سول كەزدەگى سەنات توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بولاتىن. توقاەۆ سول جولى جوعارعى پالاتادا زاڭ شىعارۋ پروتسەسىن جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وتكەن ۇكىمەت ساعاتىندا ۇكىمەتتىڭ زاڭ جوبالارىن ازىرلەۋى مەن ونىڭ پارلامەنتتە قابىلدانىپ، جۇزەگە اسىرىلۋى اراسىنداعى ون كەمشىلىكتى جىپكە تىزە وتىرىپ، كورسەتىپ بەرگەن بولاتىن-دى.

وكىنىشكە قاراي، ول كەزدە «جالعىزدىڭ» ءۇنى شىققانىمەن، شاڭى شىققان جوق. شاڭدى «قاسىرەتتى قاڭتار» وقيعاسى اسپانعا بىراق شىعاردى. وسى كۇن كەلمەسكە كەتۋى كەرەك. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ بۇعان دەيىن اسقان سابىرلىقپەن بارىنە شىداپ كەلدى. ەندى ارى قاراي، مۇلدە بولەك، باتىل شەشىمدەر قابىلدايدى. ءتىپتى باستاپ تا كەتتى. ءوزى سەنگەن ادامداردى جاۋاپتى قىزمەتتەرگە قويىپ، كومانداسىن جاساقتادى. وتىز جىلدىق توڭدى ءبىر كۇندە توڭكەرىپ تاستاۋ قيىن. جانە ول توڭدى جىلى الاقانمەن جۋىر ماڭدا جىبىتە دە المايسىڭ. سول ءۇشىن مەملەكەت باسشىسى قاتاڭ مىنەز تانىتا باستادى ءارى وتە دۇرىس باعىت ۇستاندى.

ول باعىت – «قازاقستان حالقىنا» قورىن قۇرىپ، «162-گە» تابىسىن حالىقپەن ءبولىسىپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بەرۋ. حالىق تا سابىرعا كەلىپ، پرەزيدەنتتىڭ وسى شەشىمىنە توقتاپ وتىر. بۇدان بىلاي «162-ءىڭ» ىقپالىمەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگى كۇزەپ-تۇزەپ بەرگەن زاڭداردى پارلامەنت نوتاريۋس رەتىندە بەكىتىپ بەرەتىن زاماندى دوعارىپ، پارلامەنتتىڭ دەربەس زاڭ شىعارۋ قۇقىعىن قالپىنا كەلتىرەتىن ۋاقىت تۋدى. سەبەبى، قولدانىستاعى زاڭدارمەن جاڭا ۇكىمەت كوسىلىپ جۇمىس جاساي المايدى. ءوزىڭىز دە بايقاعان بولارسىز، جاڭا ۇكىمەت جاساقتالا سالىپ، پارلامەنت جەكە قوسالقى شارۋاشىلىق، تۇرعىن ءۇي ساياساتىن رەفورمالاۋ، ەكولوگيالىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋگە باعىتتالعان ونعا تاياۋ زاڭعا جەدەل وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزە باستادى. اللا قالاسا، الداعى ەكى جىلدا پرەزيدەنت مەملەكەتتىك قۇرىلىمعا تۇبەگەيلى وزگەرىس جاسايدى دەپ ويلايمىن.

– «قازاقستان حالقىنا» قورى دەپ قالدىڭىز، وسى قور جايلى ايتىڭىزشى، ول تاعى دا بيلىك باسىنداعىلاردىڭ ءاميانىنا اينالىپ كەتپەي مە؟

– جوق! وعان پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ەشقاشان جول بەرمەيدى. بۇل جاعىنان مەن سەنىمدىمىن. قازىر مەن سول قورعا قانشا اقشا تۇسەدى جانە ول قانداي باعىتتا جۇمىس ىستەيدى دەگەن ماسەلەنى ويلاي باستادىم. قور باسشىسى بولات جامىشەۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قورعا – 150 ميلليارد تەڭگە تۇسەدى دەگەن بولجام بار. قازاقستاننىڭ جارتى بايلىعىن باۋىرىنا باسىپ وتىرعان 162-بايدىڭ ىشىنەن ءالى كۇنگە دەيىن بىرەۋى سۋىرىلىپ شىعىپ، اتالعان قورعا 1,5 ميلليارد دوللار، ءتىپتى 1 ميلليارد دوللار اتاۋعا جاراعان جوق. ءبارى تىشقانشىلاپ وتىر. مۇمكىن، الداعى كۇندەردە قوماقتى-قوماقتى قاراجاتتار تۇسەتىن شىعار.

ال، قوردىڭ قانداي باعىتتا جۇمىس ىستەيتىنى ءالى بەلگىسىز. مەن ۇكىمەتكە، پرەزيدەنتكە اقىل ايتۋدان اۋلاقپىن. دەگەنمەن، ءوز ويىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. قازىرگى تاڭداعى ەڭ ءبىر باستى پروبلەما – جۇمىسسىزدىق.

قور قاراجاتى وسى ماسەلەنى شەشۋگە كومەكتەسسە ەكەن دەيمىن. بۇل جەردە، باياعىداي، قۇلىباەۆتاردىڭ قۇلقىنى ءۇشىن جاسالىپ كەلگەن «ۇلتتىق جوبالاردان» گورى، جۇمىستى قاراپايىم وتباسىلاردىڭ اۋلاسىنان باستاعان ءجون بولار ەدى. مەملەكەتتىڭ نارىقتىق جۇيەگە كوشكەنىنە وتىز جىل بولعانىمەن، ءبىزدىڭ حالىق وسى كۇنگە دەيىن «جۇمىس» دەگەننىڭ نە ەكەنىن ءالى تولىق ءتۇسىنىپ بولعان جوق. بىرەۋدىڭ باسقارۋىمەن جۇمىس ىستەيتىن كەڭەستىك كەزەڭنىڭ ۇجىمدىق شەڭبەرىن اڭسايتىنداردىڭ قاراسى وتە كوپ. تەك،  قىتاي مەن ماڭعوليادان ورالعان قانداستارىمىز عانا ءوز بەتىمەن ءومىر ءسۇرۋدىڭ جارقىن ۇلگىسىن كورسەتىپ كەلەدى.

قور قاراجاتىمەن اۋىلداعى تۇرعىنداردىڭ اۋلاسىنا شاعىن بولسا دا زاماناۋي جىلىجايلار مەن مال قورالارىن، قۇس وسىرەتىن ۇياشىقتار سالىپ بەرۋ قولعا الىنسا، تۇرىك پەن كارىستىڭ سەريالىن كورۋدەن كوزى، «ساياساتتان» اۋزى بوسامايتىن ازاماتتاردىڭ قولى قيمىلداپ، ەرىندەرى اققا تيەر ەدى.

ءسويتىپ، كۇندەلىكتى تۇرمىسقا قاجەتتى ازىق-تۇلىك پەن كوكونىس وزىمىزدەن وندىرىلە باستايدى. ەگەر، ۇكىمەت قور قارجىسىمەن وسى باعىتتا جۇمىس ىستەيمىن دەسە، ول جۇمىستى الدىمەن شەكارالىق ايماقتاردان باستاعانى دۇرىس. سوسىن بىرتە-بىرتە ورتالىققا قاراي ويىستىرۋعا بولدى. بۇل – ءبىر.

ەكىنشىدەن، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جەر تەلىمدەرىن الۋ، كاسىپكەرلىك ءۇشىن نىساندار اشۋ شارتىن بارىنشا، جەڭىلدەتەتىن كەز جەتتى.

سوندا بارىپ، پرەزيدەنت ايتقان ايلىق تابىسى 50 مىڭ تەڭگەدەن اسپايتىنىن حالىق قابىلەتىنە قاراي جۇمىس ىستەپ، ەڭبەگىنە قاراي تابىس تاباتىن جولعا تۇسەدى. ايتپەسە، حالىق بۇدان بەتەر ساياسيلانىپ كەتەدى دە، ۇكىمەتكە اۋىز اشا بەرەدى.

– حالىق بۇدان بەتەر ساياسيلانىپ كەتەدى دەيسىز، وندا ازاماتتىق قوعامنىڭ بەلسەندىلىگى السىرەپ كەتپەي مە؟

–  جوق، بۇل ەكەۋى ەكى باسقا ۇعىم. ءسىز مەنىڭ ەسىمە ازاماتتىق قوعامدى جاقسى سالدىڭىز. «قاسىرەتتى قاڭتار» وقيعاسى باستالعالى بەرى، كىم نە ايتپادى دەيسىز، جۇرت ويىنداعىسىنىڭ ءبارىن ورتاعا سالىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە، وسى ءسىز ايتىپ وتىرعان ازاماتتىق قوعام جانە ونىڭ جەتەكشى تۇلعالارى تۋرالى اڭگىمە مەنىڭ نازارىمدى قاتتى اۋداردى.

الماتىداعى توپالاڭ باستالعان ساتتە، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ  كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەتتىك قايراتكەرى ومۇربەك تەكەباەۆ قازاقستاندا تۋىنداعان ماسەلە تۋرالى ءوز ويىن ايتا كەلىپ،  «… ەلديك كوتورۇلۇشتۇ جەتەكتەگەن، الاردىن اراكەتين كوورديناتسيالاگان جووپكەرچيليكتي ءوزۇنو الگان، جالپى كازاك ەلينە تاانىلگان، يشەنيمينە ەە بولگون وپپوزيتسيالىك كۇچ، وپپوزيتسيالىك ليدەرلەر جوك بولۋپ چىكتى. كازاكتىن جەر الدىنداگى بايلىگى كانداي بولسو، وپپوزيتسيالىك-التەرناتيۆالىك كۇچ تاك وشوندوي ۋلۋتتۋك بايلىك»، دەدى.

ومۇربەك تەكەباەۆتىڭ وسى ءسوزىن ءبىراز كۇننەن كەيىن ءبىزدىڭ دەپۋتات بەرىك ابدىعاليۇلى دا قايتالادى. باسقا ساياساتشىلار دا ايتىپ جاتىر… ومۇربەك تەكەباەۆ وتە جۇرىس ايتىپ وتىر، ءبىز مەملەكەتتىڭ جەر استى-ۇستىندەگى بايلىعىنىڭ تەڭ جارىمىن 162 ادامعا توناتىپ قانا قويماي، تۇلعادان دا تۇرجاعۇم قالا جازداعان ەل ەكەنبىز.

قىرعىزستاندا ءۇش مارتە توڭكەرىس بولدى. ۇشەۋىندە دە مەملەكەت جوق  بولىپ كەتۋدىڭ از-اق الدىندا تۇردى. قىرعىز مەملەكەتىن سول قاتەردەن قۇتقارىپ قالعان – وپپوزيتسيالىق باعىتتاعى ساياسي كۇشتەر جانە ءو.تەكەباەۆ سەكىلدى ولاردىڭ جەتەكشى تۇلعالارى. ەل باسىنا كۇن تۋعاندا، ولار كوزقاراستارىنىڭ ۇقساماستىعىنا، ۇستانىمدارىنىڭ باسقا-باسقا بولعانىنا قاراماستان، ءبىر ۇستەل باسىنا جينالا كەتىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى بىرەۋى موينىنا الادى دا، بيلىكتىڭ لەگيتيمدىلىگىن قاماتاماسىز ەتىپ بەرىپ وتىردى. بۇل – ءبىر.

ەكىنشى، ومۇربەك تەكەباەۆ ءوزىن جالعان جالامەن تۇرمەگە قاماتىپ، سەگىز جىلعا سوتتاتقان المازبەك اتامباەۆتى مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعى مەن حالىقتىڭ بۇتىندىگى ءۇشىن كەشىرىپ، رەتى كەلگەندە، ونىڭ ەڭبەكتەرىن باعالاپ، ايتىپ كەلەدى. قازىرگى پرەزيدەنت سادىر جاپاروۆ شەتەلدىكتەرگە ساتىلىپ كەتكەن قۇمتور التىن كەنىشىن مەملەكەتكە قايتارىپ الامىن دەگەندە، ءبىرىنشى بولىپ قولداعان – ومۇربەك تەكەباەۆ.

قازاقستاندا وپپوزيتسيا بولمادى ەمەس بولدى. مىسالى، سەرىكبوسىن ءابدىلدين اقساقال دۇنيەدەن وزعاندا، ول كىسىنى «وپپوزيتسيانىڭ سەركەسى ەدى...» دەپ شىعارىپ سالعان جوق پا جۇرت. قازىر دە بار. وكىنىشكە قاراي، مەملەكەت «162-ءنى» قالاي اۋەكتەتسە، وپپوزيتسيانى سولاي جوق قىلۋمەن، اۋزىن بۋمەن كەلدى. ءتىپتى جاۋ ساناپ كەلدى. دەمەك، ەندىگى جەردە ءبىزدىڭ وپپوزيتسيا وكىلدەرىنە دە قىرعىزدار سەكىلدى  ىرىلىك پەن بىرلىك اۋاداي قاجەت. اسىرەسە، بۇگىنگى تاڭدا. كورىپ وتىرمىز، ۇقك-ءنىڭ بۇرىنعى توراعاسى كارىم ءماسىموۆ «مەملەكەتكە ساتقىندىق جاسادى» جانە «مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساماق بولدى» دەگەن كۇدىكپەن ۇستالدى. قۇداي ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن، «قاسىرەتتى قاڭتار» وقيعاسى مەملەكەتتىك توڭكەرىسپەن اياقتالسا، بيلىككە كىمدەر كەلەر ەدى؟!

ارينە سورىمىزدى قايناتىپ، «162-ءنى» قورعاشتاپ كەلگەن توپتىڭ وكىلى بيلىكتى قولىنا الاتىنى ءسوزسىز!

قۇداي ساقتاپ، ق.توقاەۆ ءوز بيلىگىن ساقتاپ قالدى. بىراق، بۇل – ماسىموۆتەر توبى وسىمەن كەلمەسكە كەتتى دەگەن ءسوز ەمەس. ءوزىن وپپوزيتسيا دەپ سانايتىن تۇلعالار، ەڭ الدىمەن، ماسەلەنىڭ بۇل جاعىن ەسىنەن شىعارماۋى كەرەك. اڭگىمەنىڭ ءبىر سالاسى قىرعىزدار تۋرالى بولىپ كەتتى عوي، تاعى ءبىر جاعدايدى ايتا سالايىن.

2010 جىلى وش قالاسىندا ۇلتارالىق قاقتىعىس تۋىنداپ، قىرعىن بولدى. سول كەزدەگى قىرعىز ۋاقىتتىق ۇكىمەتى وشقا ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ورىنباسارى، گەنارال قۇرسان اسانوۆتى جىبەردى. جاپ-جاس گەنەرال قۇرسان اسانوۆ اۆتوماتىن موينىنا اسىپ الىپ، قىرعىز بەن وزبەكتىڭ اراسىندا ءجۇردى. جۇرتتى ءوز پىكىرىنە يلاندىرىپ، سول وقيعانى تىنىشتاندىرىپ قايتتى.

ايتپاقشى، ەكس-پرەزيدەنت ا.اتامباەۆ قويتاستاعى حان سارايىندا قارۋلى بەكىنىس قۇرىپ الىپ، مەملەكەتكە قاتەر توندىرگەندە، وعان تىكە كىرىپ، الىپ شىققان گەنەرال تاعى قۇرسان اسانوۆ بولاتىن-دى.

جەردىڭ كەڭدىگىن ايتپاعاندا، ءبىز حالقىمىز جاعىنان قىرعىزدان ءۇش ەسە كوپ جۇرتپىز. كەشەگى «قاسىرەتتى قاڭتار» وقيعاسى كەزىندە ءبىزدىڭ ىشكى ىستەر ءمينيسترىمىز ەرلان تۇرعىمباەۆ نەمەسە ونىڭ ءبىر ورىنباسارى حالىقتىڭ اراسىنا بارىپ، ەكى اۋىز ءسوز ايتۋعا جارادى ما؟! جوق! ولار قىتايداعى تۋىستارىن بوساتۋدى تالاپ ەتكەن بەس كەمپىرگە مىقتى! سول بايقۇستاردى قولتىعىنان الىپ، دەدەكتەتىپ سۇيرەلەۋدەن باسقا ونەرىن كورگەن جوقپىز. ودان قالسا، وپپوزيتسيا وكىلدەرىن...

قىسقاسى، الاڭعا شىعىپ، ەكى اۋىز سوزبەن جۇرتتى يلاندىرا الاتىن تۇلعا وپپوزيتسيا تۇرماق، بيلىكتىڭ وزىندە دە جوق! بۇل دا مەملەكەتتىڭ وتىز جىلداعى ءبىر زور جوعالتۋى – ۇلكەن تراگەدياسى! سول ءۇشىن، مەملەكەت ەندىگى جەردە ءسوز بوستاندىعى مەن وي ەركىندىگىنە تۇساۋ سالماعانى ءجون. ەگەر، پارلامەنتتە تالاس-تارتىس كوپ بولسا، كوشەدە شۋ بولماس ەدى! پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ينستيتۋتى ەنگىزىلدى، ەندى پارلامەنتتە دە، حالىقتا دا ينتەللەكتۋالدى وپپوزيتسيا بولۋى كەرەك بىزگە!

– پرەزيدەنت قىركۇيەكتەگى كەزەكتى جولداۋىمدا ازاماتتىق قوعاممەن جانە ساراپشىلارمەن كەڭ اۋقىمدى جانە سىندارلى ديالوگ نەگىزىندە ازىرلەنەتىن ساياسي رەفورمالاردىڭ جاڭا پاكەتىن ۇسىنامىن دەدى. سول ساياسي رەفورمالار پارتيالاردى اينالىپ وتپەسى انىق. ءسىز ۇلتتىق كەڭەسكە مۇشە بولدىڭىز، بيلىك پارتياسىندا قىزمەت ىستەپ كەلەسىز. وسى تۇرعىدان پىكىرىڭىزدى بىلگىم كەلىپ وتىر.

–  28 قاڭتاردا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ كەزەكتەن تىس سەزى اشىلادى. ءبىراز ماسەلەنىڭ باسى سوندا اشىلادى دەپ ويلايمىن. ساياسي رەفورمانىڭ اۋقىمى كەڭ. ارينە قانداي ساياسي رەفورما جۇرگىزەتىنىن پرەزيدەنت ءوزى بىلەدى جانە قالاي رەفورما جۇرگىزەمىن دەسە، وعان قۋاتى دا، تاجىريبەسى دە جەتىپ تۇر.

مەنىڭ تەك پارتيالار مەن سايلاۋ جۇيەسى تۋرالى عانا ايتقىم كەلىپ تۇر. ءوز باسىم، ەندىگى جەردە «بيلىك پارتياسى» دەگەننىڭ بولماعانىن قالايمىن. بارلىق پارتيالارعا تەڭ مارتەبە بەرىلىپ، بيلىككە پارتيالار ءادىل باسەكەلەستىك ارقىلى جەتۋى كەرەك. ول باسەكەلەستىك بۇگىن-ەرتەڭ تۋا قالماسى مۇمكىن. بىراق، وسى باستان باستاي بەرگەن دۇرىس. سونداي-اق پارتيالاردىڭ ۇكىمەت ەسەبىنەن قارجىلانۋىن دا قۇپتامايمىن. بۇل – مەنىڭ ءوزىم مۇشە بولىپ وتىرعان پارتيانى ۇناتپاعاندىعىمنان ايتىلعان ءسوز ەمەس، ۋاقىتتىڭ تالابى.

ازاماتتىق قوعام مەن بيلىكتىڭ دانەكەرى جانە قوعامدى العا جىلجىتاتىن كۇش – شىن مانىندەگى باسەكەلەس پارتيالار. پارتيانىڭ كوپ بولعانى جانە ورلاردىڭ ۇستانىمدارىنىڭ ءار ءتۇرلى بولعانى جاقسى. دەپۋتات بەرىك ابدىعاليۇلىنىڭ ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ جارىمىن ءبىر مانداتتى جۇيە ارقىلى سايلاۋ كەرەك دەگەن پىكىرىن ەستىپ قالدىم. ال اكەجان قاجىگەلدين اعامىز تۇتاسىمەن ءبىر مانداتتى سايلاۋ جۇيەسىن قايتا ەنگىزۋدى ايتىپ جاتىر ەكەن. ول دا دۇرىس شىعار.

مەن پارلامەنت ءۇيىن كوپ جاعالاعان ازاماتپىن. الماتى وبلىسىنان سايلانعان ءبىر سەناتوردىڭ كابينەتىندە وتىرىپ الىپ، كامەرا ارقىلى اۋىلداعى شارۋاشىلىعىن باقىلاپ وتىراتىنىن جاقسى بىلەمىن. سونداي-اق «نۇر وتان» پارتياسى وتكىزگەن پرايمەريزدە اۋقاتتى ادامدار مەن قولىندا بيلىگى بار تۇلعالاردىڭ باسىم داۋىسقا كوبىرەك يە بولعانىن كوردىك.

ەگەر، ءبىر مانداتتى سايلاۋ جۇيەسى قولدانىسقا ەنسە، وندا ماجىلىسكە كىلەڭ ەسكى شەنەۋنىكتەر مەن اۋقاتتى ادامدار كەلەدى.

سول ءۇشىن، «سايلاۋ تۋرالى» زاڭعا سايلاۋ بيۋللەتەندەرىنە پارتيالار ۇسىنعان كانديداتتاردىڭ ىشىنەن سايلاۋشىلاردىڭ ءوزى قالاعان دەپۋتاتىن تاڭداپ الاتىن مۇمكىندىك تۋدىراتىن نورما ەنگىزىلسە، پارتيالار ۇسىناتىن كانديداتتار سانىن 51-دەن اسىرمايتىن شەكتەۋ قويىلسا، سايلاۋعا اتتانعان  پارتيالار اراسىندا ناعىز باسەكەلەستىك وزدىگىنەن تۋىندايدى.

مۇنداي رەفورما – ساپالى دەپۋتات تاڭداۋعا مۇمكىندىك تۋعىزىپ قانا قويماي، حالىقتىڭ وسىعان دەيىن تاپتالىپ كەلگەن كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن قالپىنا كەلتىرەر ەدى. سوسىن، ءماجىلىستىڭ توعىز دەپۋتاتىن اسسامبلەيا ارقىلى سايلايتىن نورمانى جوعالتۋ كەرەك.

– سوڭعى سۇراق. سىزدەن سۇحبات الىپ وتىرىپ، كوشى-قون تۋرالى سۇراماۋ جاراسپاس. جاڭا قازاقستاننىڭ كوشى-قون ساياساتى قالاي جالعاسادى دەپ ويلايسىز؟

– پرەزيدەنت «قاسىرەتتى قاڭتار» وقيعاسىنان كەيىنگى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ پلەنارلىق وتىرىسىندا سويلەگەن سوزىندە: «كوشى-قون، سونىڭ ىشىندە، ىشكى كوشى-قون سالاسىن تارتىپكە كەلتىرەتىن كەز كەلدى»، – دەدى. مەن قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ بۇل ءسوزىن ءاۋ باستا ايتقان «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى ەلگە قايتارۋ ءىسى ەشقاشان نازاردان تىس قالعان ەمەس، قالمايدى دا. دۇنيەجۇزىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز!» – دەگەن ءسوزىنىڭ زاڭدى جالعاسى جانە سول ماقساتىن ورىنداۋ ءۇشىن بەرىلگەن تاپسىرما دەپ قابىلدادىم.

كوشى-قون پروتسەستەرىن رەتتەۋگە ارنالعان زاڭ جوباسى قازىر ءماجىلىس تالقىسىنا ءتۇستى. تۇساۋى كەسىلىپ قويدى. ۇنەمى ايتىپ كەلەمىن، 2007 جىلى كارىم ءماسىموۆ پرەمەر-مينيستر بولىپ كەلگەن كۇننەن باستاپ، تيمۋر قۇلىباەۆتىڭ قانسورعىش توبى كۇشەيە باستادى. ولار ءبىرىنشى بولىپ شەتتەن كەلەتىن قانداستارىمىزدىڭ كوشىنە شۇيلىكتى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ارقىلى كوشى-قونعا قاتىستى زاڭداردى رەتتەۋگە كومەسكى جولمەن ارالاسىپ، كەدەرگىلەردى كوبەيتتى.

شىنىن ايتسام، كوشى-قونعا قاتىستى زاڭدار تيمۋر قۇلىباەۆ توبى ەنگىزىپ كەتكەن سول كەدەرگىلەردەن ءالى ايىعىپ بولعان جوق. ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. قانداستارىمىز تۇراقتى تىركەۋگە تۇراردا، كوشى-قون قىزمەتى پوليتسياسى ولاردان كەلگەن ەلىندە جاساعان قىلمىسى ءۇشىن الىنباعان نەمەسە جويىلماعان سوتتالعاندىعىنىڭ بار نەمەسە جوقتىعىن دالەلدەيتىن انىقتاما تالاپ ەتەدى. بۇل – قانداستارىمىزدى اۋرە-سارساڭعا سالۋ، كوشى-قون قارقىنىن باياۋلاتۋ ءۇشىن سول قۇلىباەۆتار توبىنىڭ ارنايى جاساعان كەدەرگىسىنىڭ بىرەۋى.

تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ پارمەنىمەن 2018 جىلدىڭ ءبىرىنشى قاڭتارىنان باستاپ وسى انىقتاما قىتايدان كەلەتىن قانداستارىمىزدان تالاپ ەتىلمەيتىن بولدى. مىنە، سودان بەرى ءتورت جىل ءوتتى، قىتايدان كەلگەن قازاقتاردان ىشكى ىستەر ورگاندارىنا ەشقانداي قاۋىپتى وقيعا تىركەلگەن جوق. ەسەسىنە، قانداستارىمىزدان كۇدىكتەنگەن ءماسىموۆتىڭ ءوزى كۇدىكتى بولىپ شىقتى.

سوندىقتان ءماجىلىس وسى جولى كوشى-قونعا قاتىستى زاڭدار مەن نورماتيۆتىك قۇجاتتارداعى وسىنداي قولدان جاسالعان كەدەرگىلەردى تۇگەل الىپ تاستاۋى كەرەك. تاجىريبەلى مامان رەتىندە، مەن جۇلدىز سۇلەيمەنوۆا مەن بەرىك ابدىعاليۇلىنا ەكى-ءۇش ۇسىنىس دايىنداپ بەردىم. ەندى ەدىل جاڭبىرشينمەن كەلىسىپ قويدىم، ول كىسىگە دە ءبىراز ۇسىنىس جونەلتپەكشىمىن.

بۇل – كوشى-قوننىڭ زاڭدىق جاعىنداعى ماسەلەلەر. ال اكىمشىلىك باسقارۋ جاعىنا كەلسەك، پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىمەن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ ىشىنەن ارنايى كوشى-قون كوميتەتى دەربەستەندىرىلىپ قۇرىلىپ جاتىر. ول كوميتەتكە ءبىراز قۇزىرەتتەر بەرىلمەك. بۇل دا جاقسىلىقتىڭ نىشانى. قىسقاسى، قازاق كوشى قارقىن الماسا، توقتامايدى!

– ۋاقىت ءبولىپ، سۇحبات بەرگەنىڭىز ءۇشىن راقمەت!

سۇحباتتاسقان: جاراس كەمەلجان

دەرەككوزى: جاس الاش گازەتى

Abai.kz