پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ تاياۋدا قازاقستاننىڭ بيزنەس وكىلدەرىمەن كەزدەسۋءى كەزىندە «بولاشاق» باعدارلاماسىنا وزگەرىس ەنگىزىلەتىنى تۋرالى ايتقان بولاتىن.

«ءبىز تىم كوپ ەكونوميست، زاڭگەر، مەنەدجەردى دايىندايمىز. قازىر ءبىز تەحنيكالىق باعىتتاعى ماماندىقتارعا كوبىرەك نازار اۋدارۋىمىز قاجەت. «بولاشاق» باعدارلاماسىن قايتا باعدارلايمىز. جاستارىمىزدى وقۋعا، مۇمكىن ءبىرىنشى كەزەكتە رەسەيدىڭ تانىمال تەحنيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارىنا جىبەرەرمىز»،- دەدى ول. بۇل – پرەزيدەنتتىڭ رەسەيلىك جوعارى وقۋ ورىندارى تۋرالى ءبىرىنشى مالىمدەمەسى ەمەس.

بۇعان دەيىن مەملەكەت باسشىسى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ وتىرىسىندا «2025 جىلعا قاراي تانىمال جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ەلىمىزدە كەمىندە 5 فيليالىن اشۋ كەرەك» دەپ تاپسىرما بەردى. ونىڭ ىشىندە، ەلىمىزدىڭ باتىسىندا تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ەكى فيليالى اشىلۋى ءتيىس ەكەنى دە ايتىلعان بولاتىن. بۇگىندە پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى ىسكە اسىرىلا باستادى. ەلىمىزدە دە مونفورت (De Montfort University) ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بولىمشەسى اشىلعان. بۇل تۋرالى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ ۇكىمەت وتىرىسىندا حابارلادى.

«سونىمەن قاتار، سولتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن اريزونا ۋنيۆەرسيتەتىنە سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرۋ بويىنشا ءتيىستى جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. وعان قوسا تەحنيكالىق باعىتتار بويىنشا رەسەيدىڭ ۇزدىك تەحنيكالىق جوو-لارىنىڭ بولىمشەسىن اشۋ بويىنشا كەلىسسوزدەردى باستاپ كەتتىك. ودان بولەك، تاعى ءبىر ۇلىبريتانيالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بولىمشەسىن اشۋ بويىنشا كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ جاتىر. باتىس وڭىرلەردە دە جەتەكشى تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ بولىمشەسىن اشۋ بويىنشا جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر»، - دەدى ايماعامبەتوۆ.

رەسەيدىڭ تەحنيكالىق باعىتتاعى جوعارى وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن ماماندار ەلىمىزگە وتە قاجەت ەكەنىن ەل باسشىسى كەشەگى قاڭتاردىڭ قانقۇيلى وقيعاسىنان كەيىن بەرگەن سۇحباتىندا تاعى دا ەسكە سالدى.

«رەسەيدىڭ ءبىلىمى وتە جاقسى، اسىرەسە تەحنيكالىق ءبىلىمى. بۇل كوپكە ءمالىم فاكت. مىسالى، ماسكەۋدەگى مفتي، باۋمان ۋچيليششەسى، سونىمەن بىرگە، ءنوۆوسىبىر ۋنيۆەرسيتەتى، تومسك ۋنيۆەرسيتەتى ت.ب، ارينە ەشقانداي مىندەت-تالاپتار جوق. بىراق، رەسەيگە وقۋعا جىبەرگەن دۇرىس دەگەن بولجامىمدى ايتتىم. سەبەبى، بۇل جەردە تىلدىك بارەر بولمايدى، سونى دا ەسكەرۋىمىز كەرەك. بۇل بىرىنشىدەن بولسا، ەكىنشىدەن، ءبىز ستراتەگيالىق ارىپتەس بولعاندىقتان بىزدە بىرلەسكەن كاسىپورىندار، سونىڭ ىشىندە ءىرى بيزنەسكە قاتىستى كاسىپورىندار بار، بىزگە رەسەيدەن وقىعان تەحنيكالىق كادرلار قاجەت بولادى»، - دەدى پرەزيدەنت ءوز سوزىندە.

كورىپ وتىرعانىمىزداي، الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە رەسەيدىڭ تەحنيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بولىمشەلەرى اشىلىپ، جاستار كورشى ەلگە كوپتەپ وقۋعا باراتىنى بەلگىلى بولىپ وتىر. ولاي بولسا، رەسەيدىڭ اتالعان وقۋ ورىندارىنا ساراپتاما جاساپ كورەيىك.

جالپى، «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – ەل ەكونوميكاسىنىڭ باسىم سەكتورلارى ءۇشىن باسەكەگە قابىلەتتى كادرلار دايىنداۋ. باعدارلاما ستۋدەنتتەردىڭ شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىنان عىلىمي دارەجە الىپ،  سونداي-اق، الەمنىڭ جەتەكشى كومپانيالارى مەن ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە عىلىمي ءارى وندىرىستىك تاعىلىمدامادان وتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ستيپەنديا 1993 جىلى 5 قاراشادا بۇرىنعى پرەزيدەنت ن. نازارباەۆتىڭ قاۋلىسىمەن ىسكە استى.

«بولاشاق» باعدارلاماسىنا الىس-جاقىن شەتەل وقۋ ورىندارىمەن قاتار رەسەيدىڭ ۇزدىك تانىلعان ۋنيۆەرسيتەتتەرى دە ەنگىزىلگەن.

ولار:

ن.ە.باۋمان اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى،

«Mيفي» ۇلتتىق زەرتتەۋ يادرولىق ۋنيۆەرسيتەتى،

م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى،

سانكت-پەتەربۋرگ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى،

ماسكەۋ فيزيكا-تەحنيكالىق ينستيتۋتى.

سونداي-اق، مينيسترلىك قازىرگى ۋاقىتتا «ميسيس» ۇلتتىق زەرتتەۋ تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىن جانە يتمو ۇلتتىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىن تىزىمگە ەنگىزۋ بويىنشا جۇمىس اتقارۋدا.

رەسيەلىك جوو-لار الەمدىك رەيتينگتە كوش سوڭىندا!

«CWUR» ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ الەمدىك رەيتينگ ورتالىعى 2021-2022 جىلدارعا ارنالعان مالىمەتىنە سۇيەنسەك، رەسەيدىڭ №1 ۋنيۆەرسيتەتى م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى الەم بويىنشا 194 ورىندا تۇر. ودان كەيىن پرەزيدەنت ءوز سوزىندە كەلتىرگەن ءنوۆوسىبىر مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى رەسەيدە 6 ورىنعا يە بولىپ، الەمدە 506 ورىنعا جايعاسىپتى. رەسەيدە 7-8 قاتاردا كورىنگەن سانكت-پەتەربۋرگ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى مەن ماسكەۋ فيزيكا-تەحنيكالىق ينستيتۋتى، ءوز كەزەگىندە الەم بويىنشا 538 جانە 542 ورىندا تۇر. 9 ورىنداعى  «Mيفي» ۇلتتىق زەرتتەۋ يادرولىق ۋنيۆەرسيتەتى الەمدە 613 قاتاردا  ورنالاسقان. تومسك مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جاھان رەيتىنگىندە 862 بولىپ، رەسەيدە 13 ورىنداعى وقۋ ورنى بولىپ تۇر. ودان كەيىنگى ورىنداردى  رەسەيدە 17 قاتارداعى، الەم بويىنشا 983 ورىندى العان يتمو ۇلتتىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى مەن الەمدە 1319 ورىنداعى، ال، ءوز جەرىندە 22 قاتارعا جايعاسقان «ميسيس" ۇلتتىق زەرتتەۋ تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى رەيتىنگتى جالعاستىرادى.

الەمنىڭ توپ-200 ۋنيۆەرسيتەتى قاتارىنان جالعىز ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى كورىنەدى، دەگەنمەن ونىڭ ءوزى ەڭ سوڭعى ورىندى الىپتى.

ال، ۇزدىك عىلىمي جۋرنالداردى انىقتايتىن «Scimago Journal & Country Rank» بازاسىندا بۇگىندە 32958 عىلىمي جۋرنال تىركەلگەن. مۇندا ساپاسى جوعارى، الەم مويىندايتىن عىلىمي جۋرنالدارى ەڭ كوپ ەلدەر اقش – 12410 جۋرنال، ۇلىبريتانيا – 6568 جۋرنال، نيدەرلاند – 2031 جۋرنالمەن الدىڭعى ۇشتىكتە، رەسەيدە 370 جۋرنال بار.  رەسەيدىڭ №1 عىلىمي جۋرنالى سانالاتىن «Eurasian Mining» جۋرنالدار بازاسىندا 3944-ءشى بولىپ تۇر. №2 «CIS Iron and Steel Review» جۋرنالى 4693-ءشى ورىندا.

عىلىمنىڭ ساپاسىن انىقتايتىن كورسەتكىشتىڭ ءبىرى – H-index بويىنشا دا رەسەي 22 ورىنمەن العاشقى وندىققا كىرمەيدى ەكەن.

رەيتينگتىڭ كوشىن اقش، ۇلىبريتانيا، كانادا، جاپونيا ەلدەرى جانە باسقا دا ەۋروپا ەلدەرى باستاپ تۇر. ارينە، بۇل مەملەكەتتەردە ءبىلىم مەن عىلىم ساپاسى،  ستۋدەنتتەر مەن زەرتتەۋشىلەردىڭ جاعدايى جوعارى دەڭگەيدە جاسالعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. قازاقستان عىلىم ساپاسىن ارتتىرىپ، باسەكەگە قابىلەتتى ماماندار دايارلاۋعا ارنالعان «بولاشاق» باعدارلاماسىنا جىل سايىن ميلليونداعان قارجى ءبولىپ كەلەدى.وقۋعا باراتىن ستۋدەنتكە بولىنەتىن قارجى وقۋ ورنى ورنالاسقان ەلگە بايلانىستى. مىسالى، اقش-تا ماگيستراتۋرا وقۋعا ءبىر ستۋدەنتكە ەكى جىلعا 47,7 ملن تەڭگە بولىنەدى. ال، ۇلىبريتانيا ۋنيۆەرسيتەتى ءۇشىن 18,9 ملن تەڭگە، شۆەتسيا مەن قىتايعا 24 ملن تەڭگە مەن 9,2 ملن تەڭگە ارالىعىندا قاراجات بەرىلەدى.

قاي جاعىنان الىپ قاراساق تا، رەسەيدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىن «عىلىمنىڭ تورەسى وسىندا» دەگەن الەمدىك رەيتينگتىڭ الدىڭعى قاتارىنان تابا المادىق. وسىدان كەيىن، قازاقستاننىڭ قىرۋار قارجى ءبولىپ، جىل سايىن جاستاردى وقۋعا جىبەرەتىن «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ رەسەيگە باسىمدىق بەرۋى قانشالىقتى ورىندى بولماق؟

رەسەيدەن عالىمدار ۇدەرە كوشۋدە!

قوسىمشا اقپارات:

رەسەي عالىمدارى سوڭعى كەزدە ەلدەگى زەرتتەۋشىلەردىڭ كەتىپ جاتقانىن العا تارتىپ، دابىل قاعۋدا. 2021 جىلى 13 مامىردا رەسەيدەگى پارلامەنت وتىرىسىندا رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى الەكساندر سەرگەەۆ ەلدەگى عىلىمنىڭ جاعدايى تۋرالى اقپارات بەرگەن. ونىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى 15 جىلدا باسقا ەلدەردە زەرتتەۋشىلەردىڭ سانى 30-130% وسسە، كەرىسىنشە رەسەي فەدەراتسياسىنداعى عالىمدار سانى 17,5%-عا كەمىگەن. ول ەلدىڭ عىلىمي-كادرلىق پوتەنتسيالى سوڭعى ۋاقىتتا الاڭداۋشىلىق تۋدىراتىنىن ايتقان.

رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ تاعى ءبىر وكىلى نيكولاي دولگۋشكين 2012 جىلدان باستاپ رەسەيدەن كەتكەن عالىمدار مەن جوعارى بىلىكتى ماماندار سانى بەس ەسە وسكەنءىن مالىمدەگەن. سوڭعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە رەسەيدىڭ زەرتتەۋشىلەر سانى 30 مىڭعا قىسقارىپ، عالىمدار سانىن ارتتىرۋدى ماقسات قىلعان «عىلىم» ۇلتتىق جوباسى قۇردىمعا كەتكەنىن ايتتى. ول عالىمداردىڭ كەتۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى «قارجى جەتىسپەۋشىلىگى» ەكەنىن اتاعان. نيكولاي دولگۋشكين رەسەي ونداعان جىلدار بويى عالىمدار سانى تەك ازايۋمەن كەلە جاتقان دامىعان مەملەكەتتەردىڭ ىشىندەگى جالعىز ەل بولىپ قالا بەرەتىنىن اتاپ ءوتتى. «1990 جىلى رەسەي عالىمدار سانى بويىنشا الەمدە ءبىرىنشى ورىنعا يە بولسا، قازىر ولاردىڭ سانى 992 مىڭنان 348 مىڭعا دەيىن، ياعني 65%-عا ازايعان»، - دەدى اكادەميك.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz