10 اقپان اقيقات الدىنداعى ارداقتى ازامات، ۇلتىن سۇيگەن ۇلى تۇلعا، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى سۇلتانبەك قوجانوۆتىڭ قاپيادا مەرت بولعان كۇنى. سوعان وراي 2018 جارىق كورگەن «قوجانوۆتانۋ» اتتى كىتابىمىزداعى «جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى» ايدارىمەن بەرىلگەن كەلەسى ءبىر دۇنيەلەردى ۇسىنىپ وتىرمىز.

جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى...

سماعۇل سادۋاقاس، قوجانۇلى سۇلتانبەك جانە مەڭدەشۇلى كەڭەس ءداۋىرى ورناعان كەزدە كەڭەس ۇكىمەتىن بىردەن جاقتاپ شىققان ادامدار بولاتىن. بىراق ولار، وتكەن تاجىربيەلەرى كورسەتىپ وتىرعانداي، كەڭەس ۇكىمەتىنە تەك قارا باسىنىڭ قامى ءۇشىن قىزمەت ەتپەگەنىن ءبىز جاقسى بىلەتىنبىز. سۇلتانبەك قوجانۇلى قارا باسىنىڭ قامىن ويلامايتىن، حالقى ءۇشىن قام جەپ، ەڭىرەپ تۋعان ازامات ەدى. ول بۇدان بىلاي دا وسى قاسيەتتەرىنەن ايرىلمايدى دەپ سەنەمىز.

مۇستافا شوقاي،
قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى،
تۇرىك حالقىنىڭ داڭقتى كۇرەسكەرى.

سادۋاقاسوۆتى بىلمەيمىن، قوجانوۆ ءستاليننىڭ وزىمەن دە جۇلقىسا كەتۋگە تايىنبايتىن ادام. ول سونداي باتىل سويلەيتىن ادام...

ءسابيت مۇقانوۆ،
حالىق جازۋشىسى، «ەسەيۋ جىلدارى» كىتابىنان.

سۇلتانبەكتىڭ قادىر-قاسيەتىن ارتتىرار ءىسى – اباي مەن احمەتتىڭ قازاق ادەبي ءتىلىن جەتىلدىرۋدەگى ەڭبەگىن، ماعجاننىڭ اقىندىق قۇدىرەتىن جۇرتتان بۇرىن تانىعانى، اسقاق باعالاعانى.

تەمىربەك قوجاكەەۆ،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

س.قوجانوۆ سەكىلدى العىر، جىگەرلى، حالىقتىڭ قامىن ويلايتىن، ءتىلى وتكىر، بەدەلدى باسشى قىزمەتكەرلەردى دوپتاي دومالاتىپ، اياق-قولىن جەرگە تيگىزبەي ايداتىپ، ءبىر ورىندا كوپ وتىرعىزبايتىن مىقتى ءبىر كۇشتىڭ بولعاندىعى اقيقات.

جايىق بەكتۇروۆ،
جازۋشى.

سوزگە تاپقىر، كەڭ تۇلعالى كىسى. قىزىل تىلگە كەلگەندە مەن ونداي شەشەن ادامدى كورگەن ەمەسپىن. اشۋى جوق، مىنەزى دارقان، سوزدەرىن تاستاي ەتىپ ايتاتىن ارىستان تۋعان كەمەڭگەر ادام ەدى.

اۋەلبەك قوڭىراتباەۆ،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

«حالىق جاۋى» بولعان جوق، قايتا  ءوز حالقىنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن كۇرەستى، سول ءۇشىن جازىقتى بولدى، سول ءۇشىن شىبىن جانىن قۇرباندىققا قيدى.

نۇرتاس وڭداسىنوۆ،
قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى.

سۇلتانبەك قوجانۇلى قازاقيانىڭ جەر-سۋى مەن ەل-جۇرتىن ءبىر شاڭىراق استىنا جيناۋشى قايراتكەرلەردىڭ كوشباسى بولدى. ول قازاقتىڭ جەر-سۋى مەن ەل-جۇرتىن ءبىر تۋ استىنا توپتاستىرۋ ارقىلى ۇلتتىق رەسپۋبليكا قۇرۋ جايىنداعى كوپ جىلعى ارماننىڭ ورىندالعانىن تۇڭعىش رەت سالتاناتپەن جاريا ەتكەن قايراتكەر… ول جاۋلاپ الۋشىلار مەن بيلەۋشىلەر ەركىمەن بۇرمالانعان قازاقتىڭ تاريحي اتىن وزىنە قايتارىپ بەرۋدى جۇزەگە اسىردى.

بەيبىت قويشىباەۆ،
جازۋشى. سۇلتانبەك قوجانوۆ. الماتى، «قازاقستان»، 2007.

قاراتاۋدىڭ تەرىسكەيىندەگى اقسۇمبەدەن ۇشىپ شىققان اقسۇڭقار تۇركىستاندا تۇلەپ، قازاقستاندا قاناتى قاتايىپ، ەلى ءۇشىن بيىكتەرگە سامعاپ، وسى جولدا جات جۇرتتا مەرت بولدى.

سۇلتانبەكتەي ءبىرتۋار، ۇلگى تۇتار ۇلدارى بولعانىنىڭ ءوزى قازاق ءۇشىن – باقىت. ويتكەنى، ءوزىم دەگەن ادامعا ادال، قاسىنا قاتال، بارلىق ۋاقىتتا دا ادامگەرشىلىكتىڭ اسىل قاسيەتتەرىن، ادىلدىكتى تۋ ەتىپ، جاقسىلاردى ماڭىنا جيناعان ەرەكشە حاريزمالىق قاسيەتكە يە  سايىپقىران سۇلتانبەك  قوجانوۆتىڭ جارىق جۇلدىزداي جارقىلداپ وتكەن ونەگەلى ءومىرى، حالقىنا ەتكەن ادال ەڭبەگى ۇلتقا قىزمەت ەتۋدىڭ جارقىن ۇلگىسى، ال ارتىنا قالدىرعان اسىل مۇراسى ەلىن ەلدىككە باستايتىن رۋحاني باعدار بولىپ قالا بەرمەك.

دانداي ىسقاقۇلى،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

تاريحي تۇلعانى «ءوز تۇعىرىنا قوندىرۋدىڭ» كەنجە قالۋىنىڭ سىرى سۇلتانبەك قوجانوۆتى ءوز قاتارلاستارىنان ەرەكشەلەندىرىپ تۇرعان، ونىڭ تاعدىرىنا تەرەڭ ءىز قالدىرعان باعى دا، قاسىرەتى دە ۇلتشىلدىعى ەدى. كوممۋنيستىك يدەيانىڭ وزەگىن قۇراعان تاپتىق مۇددەدەن ۇلت مۇددەسىن جوعارى قويعان ۇلتجاندىلىعى قايراتكەردى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن بارىسىندا كوزسىز كوبەلەكتەي وتقا جاقسا، ەندىگى كەزەكتە تاۋەلسىز تاريحي تانىمدا ۇلتىنىڭ ۇلىقتاۋىنا وزەك بولۋى ءتيىس.

حازرەتالى تۇرسىن،
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور، بەلگىلى قوجانوۆتانۋشى.

ول ۇلتى ءۇشىن لاۋلاپ جانىپ، سوسىن ۇلتى ءۇشىن ءسوندى. حالقى ءۇشىن ءوز ءومىرىن دە قيۋعا قايمىقپادى. ول – سۇلتانبەك قوجانوۆ! قازاق ۇلتىنىڭ قوجانوۆى...

جولتاي ءالماشۇلى،
بەلگىلى قوجانوۆتانۋشى.

سۇلتانبەك قوجانۇلى – ۇيرەنشىكتى قالىپقا سيا بەرمەيتىن، ءۇستىرت قاراۋعا قيا بەرمەيتىن تۇلعا. ول – شىرعالاڭ زاماننان شىعانداپوڭاشا وتاۋدىڭ تۇنىق اۋاسىنا تىعىلماعان، تىماق اۋانىنا جىعىلماعان، ءسويتىپ، جەلدىڭ وتىنە، جاردىڭ شەتىندە جۇرگەن الماس مىنەزدى ازامات...

امانتاي ءشارىپ،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور بەلگىلى قوجانوۆتانۋشى.

قوجانوۆ اقيقات الدىندا ارداقتالۋعا ابدەن لايىق تۇلعا. ونىڭ ءومىر جولى، كوزقاراسى، ۇستانىمى بۇگىنگى تاڭدا دا ەسكىرگەن جوق، ول  قازىر دە سان مىڭ وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن – تاۋەلسىزدىك مۇراتىنا قىزمەت ەتۋدىڭ تاماشا دا كورنەكتى ۇلگىسى بولا الادى. رۋحى كۇشتى، بيىك  ازامات. ونى تاريح تۇعىرىنا كوتەرىپ، ماقتانىش ەتۋ – تاۋەلسىزدىك كۇرەسكەرلەرىنىڭ قازىرگى بۋىنى ءۇشىن قارىز دا، پارىز دا.

بەيبىت قويشىباەۆ،
جازۋشى، عالىم، بەلگىلى قوجانوۆتانۋشى.

...قاتىگەز، قازاق حالقىنىڭ دارىندى تۇلعالارىن «حالىق جاۋى» دەگەن جالعان جالامەن مەرت ەتىپ وتىرعان كەڭەس قوعامى سۇلتانبەك قوجانوۆتىڭ الاشتىڭ اياۋلى تۇلعالارىنا جاساعان جاقسىلىعىن، قۇرمەتىن كەشىرمەدى، ارادا از-كەم جىلدار وتسە دە ۇمىتپاي، 1938 جىلدىڭ 10 اقپان كۇنى وققا بايلادى،  ولىمگە قيدى.

جۇرەگىم مەن زارلىمىن جارالىعا،
سۇم ءومىر اباقتى عوي سانالىعا، -  دەپ بۇكىل عۇمىرى زارمەن وتكەن ماعجاننىڭ:

ەرلەردى  ۇمىتسا دا ەل، سەل ۇمىتپاس،
ەرلەردى  ۇمىتسا دا ەل،  جەل ۇمىتپاس.
ەل ءۇشىن جانىن كەشىپ، جاۋدى قۋعان
ەرلەردى ۇمىتسا دا ەل، ءشول ۇمىتپاس...- دەپ  كەلەتىن جىرلارىنىڭ جاڭعىرىعى جازىقسىز جاپا شەككەن ۇلت ۇستازى احاڭا، احمەت بايتۇرسىنوۆقا، الاش ارداقتىلارىن ارداق تۇتقان سۇلتانبەك قوجانوۆ سىندى ۇلتىن سۇيگەن ۇلى تۇلعانىڭ بيىك رۋحىنا باعىشتالعانداي. ەلى ۇمىتپاعان ەسىل ەردى قالاي قۇرمەتتەپ، بيىككە كوتەرسەك تە جاراسىمدى.

اقيقات الدىندا ارداقتى تۇلعا بولىپ عۇمىر كەشكەن، سول جولدا ءجۇرىپ قاپيادا قازا تاپقان قايراتكەر رۋحىن جادىمىزدا جاڭعىرتىپ ۇستاۋ، تاعزىم ەتىپ وتىرۋ – تاۋەلسىزدىك داۋىرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءبىزدىڭ بابا الدىنداعى پەرزەنتتىك پارىزىمىز بەن قارىزىمىز.

ناريمان نۇرپەيىسوۆ،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
اقيقات الدىنداعى ارداقتى تۇلعا.
«شىمكەنت كەلبەتى» گازەتى، № 6. 26 قاڭتار، 2022 جىل.

Abai.kz