قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى، قازاقستاننىڭ حالىق  جازۋشىسى، قوعام قايراتكەرى  شەرحان مۇرتازا 80 جاسقا تولىپ وتىر.

«تالاپتىنىڭ» تىلەگى مەن تۇلەگى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى، قازاقستاننىڭ حالىق  جازۋشىسى، قوعام قايراتكەرى  شەرحان مۇرتازا 80 جاسقا تولىپ وتىر.

«تالاپتىنىڭ» تىلەگى مەن تۇلەگى.

ايدارى جەلكىلدەپ تۇرعان «لەنينشىل جاستىڭ» شارۋا جاستار بولىمىندە ءالى اتى تانىلماعان جاس ءتىلشى بولىپ وتىرىپ جامبىل وبلىسى، جۋالى اۋدانى، كارل ماركس كولحوزىنىڭ «تالاپتى» اتتى بولىمشەسىنەن كەلگەن ءبىر حاتتى قورىتىپ بەرگەنبىز.
اۋىلدىڭ سول زامانعى مادەني يگىلىك اتاۋلىدان جۇرداي ەكەنىن جەتكىزگەن جاستاردىڭ جانايقايى بولاتىن. حاتقا ءوز تاراپىمىزدان «تالاپتىدا» تالاپتى جاستار جوق پا؟» دەگەن تاقىرىپ قويدىق. گازەتكە شىققان كۇنى رەداكتورىمىز سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ شاقىرىپ الدى. «بۇل - وتە ماڭىزدى ماسەلە» دەپ ءسوز باستادى.
شاعىن دارىستەن ۇققانىمىز: قازاق سسر-ىندەگى مىڭ-مىڭداعان بولىمشەنىڭ بارىندە قازاق جاستارى تۇرادى. مىنا ءبىر بولىمشە ارقىلى رەسپۋبليكاداعى بارلىق بولىمشەنىڭ احۋالىن جەتكىزۋگە، جوعارى جاقتىڭ كوزىن اشىپ، موينىن بۇرعىزۋعا بولادى. دەمەك، ەندى «تالاپتى» اۋلىنىڭ جاعدايىن ءتىلشى رەتىندە ارنايى بارىپ، بۇكىل ەلگە جاريا ەتكەن ءلازىم. باستىقتان - بۇيرىق، بىزدەن - قۇلدىق. اتتاندىق تا كەتتىك.
كارل ماركس اتىنداعى كولحوزدىڭ بارلىق باستىعى سلاۆيان ۇلىستارىنىڭ وكىلدەرى ەكەن. ولار تۇراتىن ورتالىق مەكەندە ءمىن جوق. سونىڭ ءبىرى تىجىرىنا وتىرىپ ءبىز­دى ەرتىپ اپارعان «تالاپتى» مال ءوسىرىپ، جەر تىرمالايتىن قيىردا­عى بولىمشە بولىپ شىق­تى. كىلەڭ قازاق تۇرادى. جايراپ جاتىر. وسىنىڭ ءبارىن الماتىداعى كەڭسەسىنەن-اق كورىپ وتىرعان بەردىقۇلوۆ شىنىندا، اۋليە رەداكتور ەدى.
ەڭىرەتىپ تۇرىپ ەتەكتەي ماقالا جازدىق. «بولىمشە». تۇندىكتەي بولىپ گازەتتىڭ ءبىر بەتىن جاۋىپ تۇردى. بەردىقۇلوۆ ريزا. «ەكى تسك بىردەي وقيدى. بولىمشەلەردىڭ مادەني جانە الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ كەرەكتىگىن تۇيسىنەدى» دەدى لەزدەمەدە. ءبىز ءۇشىن كوپ تاپسىرمانىڭ ءبىرى ورىندالدى. كۇندەلىكتى ماقالانىڭ ءبىرى جازىلدى. جاۋ تۇسىرگەندەي جەلپىنەر جاعداي ەمەس، قالپىمىزدان اۋماي ءجۇرىپ جاتتىق.
بىرەر كۇننەن كەيىن بەردىقۇلوۆ دالىزدە تۇسكى ءۇزىلىس كەزىندە تەننيس ويناپ جاتقان جەرىمىزدەن كورىپ، «سەنى شەرحان مۇرتازاەۆ دۋەلگە شاقىرۋعا ىزدەپ ءجۇر» دەدى. جۇرەگىمىز تۋرا تابانعا ءتۇستى. ماڭايىنان جۇرمەگەن مۇرتازاەۆتىڭ نەسىن ءبۇلدىرىپ ەدىك؟ بايقايمىز، ءداۋ باستىعىمىزدىڭ جۇزىندە اشۋ دا، ابىرجۋ دا جوق. باياعى ماڭعاز كەيىپتە. ءبىزدى ءبىر قورقىتىپ تاستاعان سوڭ ءمان-جايدى ءتۇسىندىردى.
- الگى «تالاپتى» - شەرحاننىڭ تۋعان جەرى ەكەن. جازعان ماقالاڭدى وقىپ، قاتتى ريزا بولىپ جاتىر. قولىڭ تيسە، اتىڭدى ايتىپ، ءتۇرىڭدى كورسەتىپ سالەم بەرىپ شىعارسىڭ، - دەدى.
ارنايى بارمادىق. «بارساڭ، سەنى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە قىزمەتكە شاقىرادى» دەپ ءوز رەداكتسيامىزداعى جىگىتتەر قورقىتىپ قويعان. ءسويتىپ، «تالاپتىنىڭ» تاقىرىبى ءبىزدى شەر-اعاڭمەن سىرتتاي تانىستىرعان.

«مۇيىزتۇمسىقتىڭ» ءمۇسىنى مەن مىنەزى.

سالماعى مىڭ باتپان «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ ناسيحات بولىمىندە اعا ءتىلشىسى رەتىندە ءوزىمىز جاۋاپ­تى ءتورت-بەس رۋبريكانىڭ ءبىرى «ءمۇيىز­دى ءمۇيىس» اتتى ايداردىڭ كەزەكتى توپتاماسىن ازىرلەگەنبىز.
ءبولىم باستىعىنان، ول ءبولىمدى وقيتىن رەداكتوردىڭ ورىنباسارىنان كىدىرمەي ءوتىپ، سەكرەتارياتتاعى «قورعا» ءتۇستى. ءساتى كەلگەن كۇنى ماكەتكە سالىندى. ماكەت بەكىتىلۋگە رەداكتورعا كەتكەن. سالدەن سوڭ «مۇرتازاەۆ» شاقىرادى» دەگەن شۇعىل حابار جەتتى.
ءيا، شەرحان مۇرتازاەۆ بىرنەشە كۇن بۇرىن ءبىزدىڭ گازەتكە باس رەداكتور بولىپ ۇلكەن تسك-دان بەكىتىلىپ كەلگەن. مۇز داۋىرىندە سىرەسىپ تۇرعان گازەتتىڭ توڭىن ءجىبىتىپ، سەڭىن بۇزۋ تەك وسى كىسىنىڭ قولىنان كەلەر دەگەن سەنىم ءالى ەسەلەپ اقتالاتىن بولادى. گازەتتىڭ اتىنان باستاپ، حارپىنە دەيىن وزگەرەدى ءالى.
شاقىرعان سوڭ، كىردىك.
- «ءمۇيىزدى ءمۇيىس» دەگەن ءسوز بولا ما؟ - دەپ مۇرتىن قايشىلادى جاڭا باستىق.
شىنى كەرەك، بۇل تىركەس وزىمىزگە دە ۇنامايتىن. الدىمىزدا قىزمەت اتقارىپ، ءوسىپ كەتكەن اعا تىلشىدەن مۇراعا قالعان رۋبريكا ەدى. ءتۇسىندىرىپ جاتپاي، ءسوزدىڭ اياعىن توستىق.
- ساتيرالىق ايداردىڭ اتى بىلاي بولادى، - دەدى دە شەر-اعاڭ ماكەتتەگى «ءمۇيىزدى ءمۇيىستى» بەلىنەن ءبىر سىزىپ، ۇستىنە قارا سيا­مەن باتتيتىپ «مۇيىزتۇمسىق» دەپ جازدى.
باس رەداكتوردىڭ الدىنان شىعا سالا سۋرەتشىگە باردىق. ويتكەنى، دەرەۋ جاڭا رۋبريكانىڭ سۇلباسىن جاساپ، كليششەگە شىعارتۋ كەرەك. گازەت قورعاسىنمەن قۇيىلاتىن زامان.
رەداكتسيانىڭ سۋرەتشىسى جانە رەتۋشە­رى جانۇزاق ابدىقۇلوۆ اعامىز «جەر ورتە­نىپ جاتىر» دەپ اتتانداپ بارساڭ دا الدى­مەن راقاتتانا ءبىر كۇلىپ الاتىن جايساڭ كىسى ەدى. سول كۇلكىسىنە سالىپ العان سوڭ: «رۋبريكانى جاساۋ ءۇشىن مۇيىزتۇمسىقتىڭ فوتوسىن الىپ كەل» دەپ قاراپ وتىر. تۇيەنى سۇراسا، مىسىقتى سۇراسا فوتوسى تابىلار ەدى، مىنا پالەنى قايدان تاپپاقپىز؟ وندا ينتەرنەت جوق. ءتىپتى، كومپيۋتەردى ءالى كورمەگەن كەزىمىز. الماتىنىڭ حايۋاناتتار باعىنان ءتۇسىرىپ كەلمەك ەدىك، «ونداي جانۋار بىزدە جوق» دەپ الاقاندارىن جايدى. قاپەلىمدە ەسىمىزگە «قازاق-سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسى» ءتۇستى. قاجەتتى تومىن الىپ، «مۇيىزتۇمسىق» دەگەن ماقالانىڭ تۇسىن بەزەندىرىپ تۇرعان سۋرەتىن تاۋىپ، جاكەمىزدىڭ الدىنا ءشيىرىپ تاستادىق. ەندى شەگىنەر جەرى جوق جانۇزاق اعامىز جانە ءبىر كەڭكىلدەپ كۇلىپ الدى دا ىسكە كىرىستى.
ەرتەسىندە «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ سوڭعى بەتىندە تۋرا مۇيىزتۇمسىقتىڭ دەنە ءبىتىمىن قايتالاپ سالىنعان «مۇيىزتۇمسىق» اتتى جاڭا ايدار جارقىراپ تۇردى. بۇل ءوزى اينالاعا مويىن بۇرمايتىن، بۇرىلسا بۇكىل دەنەسىمەن ءبىر-اق بۇرىلاتىن جانۋار دەسەدى. شەرحان مۇرتازاەۆ باسشىلىققا كەلگەن سوڭ بۇرىنعى «سوتسياليستىك قازاقستان»، ودان اتى وزگەرگەن «ەگەمەن قازاقستان» ۇلتىمىزعا بۇكىل دەنەسىمەن بۇرىلىپ ەدى-اۋ. گازەتتىڭ عانا ەمەس ءوزىمىزدىڭ دە اتى-ءجونىمىز وزگەردى. ەندىگى جەردە: شەرحان مۇرتازا، قاينار ولجاي...

«قارا دالانىڭ» قاسىرەتى مەن قاسيەتى.

جۇمىسى مۇرىن سىڭبىرۋگە مۇرشا بەرمەيتىن اقپارات ءبولىمى مەڭگەرۋشىسى رەتىندە وبلىستارداعى مەنشىكتى تىلشىلەردىڭ بىرىنەن سوڭ بىرىمەن حابارلاسىپ، جەر-جەردە نە جاڭالىق بولعانىن جيناپ جانتالاسىپ جاتقانبىز.
حاتشى ايەل «شەرحان اعا» شاقىرادى دەدى. باسقا جۇمىستى كەيىنگە ىسىرىپ، الدىنا باردىق. باس رەداكتور ءبىر قۇشاق وبلىستىق گازەتتەردى وقىپ وتىر ەكەن.
ول زاماننىڭ ءبىر جاقسى جەرى - رەسپۋبليكالىق اعا گازەت رەتىندە «ەگەمەن قازاقستان» بارلىق وبلىستىق گازەتتەر­دى جازعىزىپ الاتىن. راس، شەرحان مۇرتازا­عا دەيىن ول گازەتتەردى وقيتىن باسشى سيرەك ەدى. باس ماقالاعا وبلىس ءومىرىن نەمەسە ءباسپاسوز بەن ناسيحاتتى وزەك ەتكەندە كەيبىر رەدكوللەگيا مۇشەلەرى كىتاپحانادان العىزىپ، ءبىر ءسۇزىپ شىعاتىن. ءوز باسىمىز ولاردى ستۋدەنت كەزىمىز بەن «لەنينشىل جاستا» جۇرگەن جىلدارى باس پوشتانىڭ جوعارى جاعىنداعى اللەيادا شىنى تاقتالاردان وقىپ شىعاتىنبىز. ەندى «ەگەمەن قازاقستاندا» رەداكتسيا كىتاپحاناسىنان وقىپ جۇرگەنبىز. شەرحان مۇرتازا باس رەداكتور بولىپ كەلگەن سوڭ وسى ورايدا ەكى وزگەرىس بولدى.
ءبىرىنشىسى: گازەت بەتىندە باس ماقالا دەگەن جاساندى جانر جويىلدى. ءوزى جاستار گازەتىنەن اۋىسىپ كەلگەن ءبىز باس ماقالانىڭ وتە قيسىنسىز، جاساندىلىعى بار ەكەنىن جاقسى بىلەتىنبىز. كەيبىر توقىراپ قالعان اعالارىمىزدىڭ باياعى باس ماقالالارىن ءبىر جىل، بىرەر توقساننان سوڭ ابزاتس-ابزاتسىمەن قايتالاپ جازعانىن سالىستىرا وقىپ، ىشتەي مازاقتاپ جۇرەتىنبىز. جاڭا باس رەداكتور «بۇگىننەن باستاپ باس ماقالا توقتايدى» دەگەندە تالايلار وكىنگەن شىعار، ال ءبىز - قۋانا قول سوققاننىڭ ءبىرىمىز.
ەكىنشىسى: بۇرىن بىردەن كىتاپحاناعا تۇسەتىن وبلىستىق گازەتتەر الدىمەن باس رەداكتوردىڭ الدىنا باراتىن بولىپتى. تەك شەر-اعاڭنان سوڭ كىتاپحاناعا كەتەدى. بىرەر كۇن كەشىگىپ وقيتىنىمىزعا ونشا قايعىرمادىق. باستىقتىڭ اتى - باستىق. ءبىز «ودان جامان كۇندە دە تويعا بارعانبىز».
حوش، شەرحان مۇرتازا وبلىستىق گازەتتەردىڭ پوشتامەن جاڭا كەلگەن نومىرلەرىن اسىقپاي وقىپ وتىر ەكەن. ءبىز كىرگەندە كەزەكتى گازەتتى بىلاي تاستادى دا، جەكە شىعارىپ قويعان بىرەۋىن قولىمىزعا ۇستاتتى.
- ءما، وقى.
بىرەر كۇن كۇتسە ءوزىمىز دە وقيتىن ەدىك-اۋ! باس رەداكتور جەكە شىعارىپ قويعان گازەت «سەمەي تاڭى» ەكەن. وندا وبلىستىق گازەت دارەجەسى بار، ءتاپ-ءتاۋىر باسىلىم. سول نومىرىنە اتى بەلگىسىز تيىشتىقبەك دەگەن جاس اقىننىڭ توپتاما ولەڭدەرى جاريالانعان ەكەن. باس رەداكتور سونىڭ ءبىرى: «قارا دالا» دەگەن ولەڭدى قىزىل قارىنداشپەن باتتيتىپ قورشاپ قويىپتى.
وقىدىق. پوليگوننىڭ قاسىرەتى تۋرالى سۇمدىق سۋرەت ەكەن. «قارا دالا» دەگەنى - سەمەي يادرولىق پوليگونى. ول كەزدە شەرحان مۇرتازا ءوزى باس بولىپ پوليگوندى جابۋ تۋرالى حالىق پىكىرىن كۇن سايىن جاريالاپ جاتقانبىز. ءارى ابىرالى اۋدانىن اشۋ تۋرالى تالاپتى قويىپ كەلەمىز. «ابىرالىنى قايتا اشۋ - پوليگوننىڭ تاماعىنا تاس تىعىلتۋ» دەگەندى باس رەداكتور ءبىر لەزدەمەدە ايتقان. وسى تەڭەۋ ەرەكشە اسەرىمەن ءالى سانامىزدا ساقتالىپ تۇر.
«قارا دالانىڭ» ءاربىر جولى بىردەن ميىمىزعا قۇيىلىپ، ءوز-وزىنەن جاتتالىپ قالدى.
كۇن كىرپىگىن اشقاندا قارا دالا
كورىنگەن،
قالاعا دا سول قارا قورقىنىشتى
ولىمنەن.
وسىلاي باستالعان شاعىن ولەڭدى ايا­عىنا دەيىن قۇمارتا وقىدىق. تامساندىق. تاڭىرقادىق. اتى بەلگىسىز جاس اقىننىڭ اياق سىلتەسى ەرەسەن.
...قارا حالىق تۇرادى... شەتتەرىنەن
اڭعال-اق.
مال باققان بوپ ءجۇر ءالى ماڭداي تەرى
سورعالاپ...
ىشتەي شابىتتانا وقىدىق تا، «نە بۇيىراسىز؟» دەگەن سىڭايمەن باستىققا قارادىق. شەر-اعاڭ بۇيرىق بەرەردەن بۇرىن ءبىزدىڭ پىكىرىمىزدى بىلمەك بولىپتى.
- قالاي؟
- كەرەمەت!
- كەرەمەت بولسا، وسىنى ەرتەڭگى نومىرگە كوشىرىپ باسۋدى تاپسىرامىن.
ءدال وسى بۇيرىعى - رەسپۋبليكالىق گا­زەتتىڭ وبلىستاعى باۋىرلارىنا قاتىستى ءۇشىنشى تىڭ قادامى. بۇعان دەيىن وبلىستا­عى گازەتتەر رەسپۋبليكالىق گازەتتەردى ارا-تۇرا كوشىرىپ باسۋدى وزدەرىنىڭ پارىزى سانايتىن. ءسويتىپ، كىشىلىكتەرىن مويىندايتىن. ال، رەسپۋبليكالىق گازەت وبلىستىق گازەتتەگى ماقالانى قايتا جاريالاپ كورمەگەن. كوشىرىپ باسسا ابىرويى كەمىپ، نامىسى قورلانىپ قالادى دەپ سانايتىن.
جوق، اسپان اينالىپ جەرگە قۇلاعان جوق. جوعارى جاقتا ەشكىم «رەسپۋبليكا­لىق اعا گازەت باستارىڭمەن قايداعى ءبىر «سەمەي تاڭىن» كوشىرىپ باساسىڭدار» دەپ جەر تەپسىنگەن جوق. ءبارى بۇعان دەيىن قولدان جاسالعان استامشىلىق، وگەيسىپ قاراعان وكتەمدىك ەكەن.
«قارا دالا» پوليگونعا قارسى جان الىپ-جان بەرىسكەن سوعىسىمىزدا كەزەكتى وق بولىپ اتىلدى. ونى «جاساعان شەبەر» ول تۇستا اتى تانىلماعان تيىشتىقبەك ابدىكاكىموۆ بولعانمەن، «قورامساقتان سۋىرىپ» كەزەپ اتقان - شەرحان مۇرتازا.

«جانباەۆتىڭ» جانايقايى مەن جان جىلۋى. اتى عانا ەمەس، زاتى بۇتىندەي وزگەرىپ كەتكەن «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» ءسۇت بەتىنە شىعارلارىنىڭ قاتارىندا رەدكوللەگيا مۇشەلىگىنە جەتىپ، باسىلىم ساياساتىن ايقىندايتىن القا جينالاسىندا وتىرعانبىز.
- بۇگىننەن باستاپ جانباەۆ جايىندا ەل ىشىندە قالعان اڭگىمەلەردى جيناپ، گازەتكە شىعارىپ وتىرۋدى تاپسىرامىن، - دەپ ساڭق ەتتى باس رەداكتور شەرحان مۇرتازا. - ءارى بۇل تاپسىرما بارشاڭا ورتاق. ءبىر ەمەس، بۇكىل بولىمدەر قاتىسسىن.
سوناۋ ەلۋىنشى جىلداردان باستاپ ەل ءىشىن كەزىپ جۇرگەن ساعالباي جانباەۆ جايىنداعى اڭگىمەلەردەن اركىم حاباردار. رەسمي ەمەس ورىنداردا قازاقى مىنەز رەتىندە، قالجىڭ تۇرىندە ايتىلىپ، ۇمىتىلماي كەلە جاتقان كەپ. بىراق، ءبارىنىڭ باسى قۇرالىپ، تاسقا باسىلعانىن كورمەپپىز. ءارى ونى تاسقا باسۋعا بولار دەپ ويلاماپپىز. ەندى رەسپۋبليكانىڭ بەتكە ۇستار باستى گازەتى جانباەۆتىڭ ءار جەردە ايتا سالعانىن الدەقانداي ەتىپ باسىپ وتىرماقشى. باستاپقىدا قيسىنسىز كورىنگەن. ءبىز عانا ەمەس بۇكىل رەدكوللەگيا مۇشەلەرى تاپسىرمانى تاپ سولاي قابىلداعانىن قاباقتارىنان ۇقتىق. از ۋاقىتتان سوڭ...
... «جارىقتىق جانباەۆ ايتىپتى» دەگەن ايدار پايدا بولدى. الگى كوپكە بەلگىلى «جانباەۆ زدەس جيۆەت»، «جانباەۆ نە نادو»، «رەسپۋبليكانىڭ بەتكە ۇستار تازدارى» سىندى اڭگىمەلەرى الدىمەن جاريا­عا شىقتى. سوسىن بىرتىندەپ بۇرىن بەلگىسىز لەپەستەرىن ەسكە العان حاتتار كەلە باستادى. قوستاناي، تورعاي، الماتىنى قويىپ، اتىراۋ، قىزىلوردا، قاراعاندى، سەمەيدەن دە قانشاما ەستەلىكتەر ءتۇستى. كەيبىرى - قايتالاۋ، كەيبىرى - تىڭ دەرەك. حالىق جادىسى جانباەۆتى ءالى ۇمىتپاعان ەكەن. ماسكەۋدە قاتار وقىعان، قوستانايدا بىرگە قىزمەت ەتكەن شالداردىڭ تالايى ءتىرى ەكەن. نەبىر قىزىقتارى الدان شىقتى. ءوزىمىز تالايىن ازىرلەپ، باس رەداكتوردىڭ الدىنا اپارىپ وتىردىق.
جالپى، توقسانىنشى جىلدار باسىندا «ەگەمەندە» كوپ وقىلعان ايدار «جارىقتىق جانباەۆ ايتىپتى» بولدى. «مەملەكەتتىك ۇلكەن گازەت ءۇشىن مۇنداي ۇساق-تۇيەك تاقىرىپتىڭ قاجەتى قانشا؟» دەۋشىلەردىڭ ءۇنى ءوشتى. باس رەداكتور شەرحان مۇرتازا ەڭ قاجەتتى تۇستى قاپىسىز تاپ باسىپتى.
جانباەۆ ءومىرىنىڭ ءار ساتىندەگى تاپقىر سوزدەردى جيناقتاۋ ارقىلى قازاقستاننىڭ تىڭ يگەرىلگەن، قازاق ءتىلى شەتتەتىلگەن، قازاق كادرلارى قۋدالاۋ كورگەن وتىز-قىرىق جىلىنىڭ كارتيناسى جاسالدى. سول اۋىر كەزەڭنىڭ وزىندە قازاقى رۋح ساقتالعانى، ءۇمىت ۇزىلمەگەنى، ەلدىڭ ەرتەڭگى كۇنگە سەنگەنى كورسەتىلدى. ساياسي ەليتانىڭ بيلىككە تالاستان، ءبىر-بىرىنە ور قازۋدان تۇراتىن سۇرەڭسىز ومىرىندە سول بيلىككە قىزىقپاعان، ەشكىمگە جامانشىلىق تىلەمەگەن ءبىر دون كيحوت بولعانى انىقتالدى.
ەرتەڭگى باعانىڭ قانداي بولارىن بىلمەي ساسقالاقتاعان قيىن زاماندا جانباەۆ جارىقتىق جانىمىزدان تابىلدى. زارلى حالىققا ەڭ كەرەگى كۇلكى ەكەنىن ءبىلىپ، سول كۇلكىنى التاي مەن اتىراۋ اراسىنا ارمانسىز جاۋعىزدى! وندا دا زوردىڭ كۇشىمەن قىتىقتاعان ەمەس، شىنايى اقتارىلعان كۇلكى. وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ بيۋروسىن وتكىزىپ وتىرعان ءبىرىنشى حاتشىنىڭ باتەڭكەسىن تەرىس كيىپ كەلگەنى، ەشكىمنىڭ ونى ايتۋعا باتپاعانى، اقىرى بولماعان سوڭ بيۋرونىڭ جاسى قاتار ءبىر مۇشەسىنىڭ بۇل تۋرالى قۇلاققاعىس ەتكەنى، سوندا ساعالباي جانباەۆتىڭ ەش ساسپاستان «مىنا وڭ اياقتاعىسىنىڭ وكشەسى قيسايىپ كەتىپتى، ەكەۋى تەڭەسسىن دەپ ادەيى تەرىس كيىپ كەلگەنمىن» دەي سالۋى - كۇلكى ەمەس پە.
حالىقتان شىققان قاھارمان قيىن شاقتا سول حالقىنا كەرەك ەكەن. ءوزى ولسە دە، ءسوزى ولمەيدى ەكەن.توقسانىنشى جىلداردىڭ تاماق تاپشى، كيىم توزعان، گاز بەن جارىق جوق، جانارماي مەن وتىن قىمبات كەزىندە اينالاعا جانباەۆتىڭ جان جىلۋى تارادى. شەرحان مۇرتازانىڭ ارقاسىندا.

«سالبارىقتىڭ» سورى مەن سىرى.

كەزەكتى رەپورتاجىمىزدى ماشبيۋرودا شولپان تەكەباەۆا دەگەن ماشينيستكا اپايعا «ديكتوۆكا» جاساپ، قاعازىمىزدى قوبىراتىپ دالىزدە كەلە جاتقانبىز.
«باس رەداكتور شاقىرادى». جاڭا عانا ماشينكاعا باسىلعان، ءالى ءۇتىر-نۇكتەسى تۇگەندەلىپ، ۇستىنەن قارالماعان رەپورتاجدى جولاي كابينەتىمىزگە تاستاپ قابىلداۋ بولمەسىنە كىردىك. باستىق نە تاپسىرما بەرەرىن قايدام، ءبىزدىڭ ويىمىز ءالى سياسى كەپپەگەن رەپورتاجدىڭ ۇستىندە.
كەڭەس زامانىندا قازاق حالقىنىڭ تاعى ءبىر سورلاعان تۇسى - ءوز استاناسى الماتى مەن وبلىس ورتالىقتارىندا ۇيگە جارىماعانى. قازاقتىڭ مەكەنى - باياعى «بولىمشە». ءبىزدىڭ جاستار گازەتىندەگى ماقالامىزدان بەرى ون جىلداي ۋاقىت وتكەنمەن، جاعداي وزگەرمەگەن. بىراق، ول تۇستا بارىنە كونگەن بۇيىعى حالىق ەندى مىنەز كورسەتە باستاعان. ونىڭ شارىقتاۋ شەگى - جەلتوقسان كوتەرىلىسى بولسا، بەرىدە تاعى باسقا ارەكەتتەر جاساعان. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا الماتىنىڭ باسپاناسىز جۇرگەن ادامدارى بوس تۇرعان ۇيلەر مەن پاتەرلەرگە باسا-كوكتەپ كىرىپ الاتىن ادەت تاپقان. ولار كىرىپ الادى، سودان سوڭ بىرەر كۇننەن كەيىن ميليتسيا، ونىڭ جاي ءوزى ەمەس ايرىقشا ماقساتتاعى وتريادى، قىسقارتىلعان تۇردە ومون كەلىپ، ءبارىن مۇكاممال-مۇلكىمەن بىرگە دالاعا سۇيرەپ شىعارادى. ەگەر، تويىنعان، كويلەگى كوك، ۋايىمى جوق قوعام بولسا، بۇل - تەگىن كونتسەرت. ال ءبىزدىڭ قوعام ءۇشىن تالاي ۋاقىت قاسىرەتتىڭ قاڭعىرلاعان قوڭىراۋى رەتىندە قاعىلىپ جاتتى.
جاڭا ۇيدەن سۇيرەلىپ، تەپكىلەنىپ شى­عارىلعاندار قالاي ەكەنى بەلگىسىز، كەلەسى ءبىر بوس ءۇيدى، بولماسا پودەزدى تاۋىپ الادى. ارادا اپتا وتپەي جاتىپ الماتىدا تاعى دا شۋ. بىردە «اقسايدان»، ەندى بىردە «جەتىسۋدان»، تاعى بىردە «سامالدان» وسىنداي باسىپ كىرۋ ارەكەتى كورىنىس بەرەدى. الماتىنىڭ جاندوسوۆ كوشەسىندە ءىرى پانەلدەن قيىستىرىپ سالعان، ەسكىلەۋ، سىرتى قىزعىلت-سارى ءتورت قاباتتى ءۇي بولدى. ول قالاداعى وسى تەكتەس ۇيلەردىڭ زىلزالاعا شىدامدىلىعىن انىقتاۋ ءۇشىن «سەيسميكالىق پوليگون» رەتىندە بوس تۇرادى. ماماندار كەلىپ اندا-ساندا تەربەلىس جاساپ، تەكسەرىپ كەتەدى. «باسىپ العىشتار» ءۇشىن باستى نىسانانىڭ ءبىرى - وسى. ەكى جاق ءۇشىن ستالينگرادتاعى «پاۆلوۆ ۇيىنەن» كەم بولماعان مايدان نۇكتەسى.
تەلەۆيزيا قانشالىق ءتۇسىردى، ونى بىلمەدىك، «ءۇي باسىپ الۋ مەن ونى ازات ەتۋ وپەراتسيالارىنان» باسپاسوزگە ەڭ كوپ رەپورتاج جازعان ءبىز پاقىرىڭىز شىعارمىز. كەزەكتى مايدان بارىسىندا نەبىر وقىس وقيعالار بولىپ جاتادى. بىردە «قورعانىستاعىلار» كەمپىردىڭ قولىنا سىرىڭكە بەرىپ، بەنزين تولى ىدىس­تى قاسىنا قويىپ بوساعاعا تۇرعىزىپ قويادى. ەندى بىردە ەكى بالا مەن اياعى اۋىر كەلىنشەكتى شىنجىرمەن ماتاپ، جىلۋ باتارەياسىنا بايلاپ تاستايدى. تاعىسىن-تاعى ارەكەتتەر. قورعانىستاعىلاردىڭ قارعاپ-سىلەگەن سوزدەرى. شابۋىل جاساپ جاتقانداردىڭ «بۇل - زاڭ بۇزۋشىلىق، سوتتالاسىڭدار، ايىپ تارتاسىڭدار» دەپ مەگافونمەن ايقايلاعان ۇندەرى.
وسىنى سيپاتتاپ جازعان، سوڭىنا اجەپتاۋىر ءتۇيىن تۇيگەن رەپورتاجدى كابينەتتە قالدىرىپ، باس رەداكتورعا كىردىك. و عاجاپ، ول كىسىنىڭ سۇراعى دا تۋرا وسى مايدان مالىمەتى بولدى دا شىقتى.
- باردىڭ با؟
- باردىم.
- بۇگىن قانداي كورىنىس بولدى؟
- سەيسميكالىق سىناق ءۇيىنىڭ توبەسىنە شىعىپ العان ءبىر جىگىت شاتىردىڭ ەرنەۋىندەگى كولدەنەڭ تەمىردەن ۇستاپ، تومەن قاراي سالبىراپ تۇردى. «بالالارىمدى بۇل ۇيدەن شىعارساڭدار، قۇلاپ ولەمىن» دەپ ايعايلادى.
شەر-اعاڭنىڭ قاباعىنا قار جاۋدى. قاھارلاندى. ءبىزدىڭ قولىمىزدان نە كەلسىن؟ قانداي كورىنىس بولدى، سونى سيپاتتاپ، كەزەكتى رەپورتاجدى گازەتكە شىعاردىق تا تىندىق.
ال شەرحان مۇرتازا سول قاھارمەن قالامىن قولعا الدى. قازاق قوعامىنىڭ سورماڭداي كۇيىنە كۇيىنگەن پەسا جازدى. «جالعىز ۇيلىك ءزىلزالا». باس كەيىپ­كەردىڭ ءبىرى - سالبىراق. بالالار مەن ءجاسوس­پىرىمدەر تەاترىندا ايلار بويى قويىل­عاندا ادام تولىپ وتىرعانىن كوردىك.
ءبىر كۇندىك قانا كۇشى بار رەپورتاجدى ونداعان جىلدار بويىنا جەتەر قۋاتى بار كوركەم تۋىندىعا اينالدىرۋ تەك شەرحان مۇرتازانىڭ قولىنان كەلدى.

«شايقاستىڭ» شەبى مەن شەگى.

ەندى بىرەر مينۋتتان كەيىن تۇسكى تاماق ۋاقىتىندا ءوزىمىز سياقتى ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، القا مۇشەسى، اتى جەر جاراتىن فەلەتونشى نۋري مۋفتاح اعامىزدىڭ كەشەگى شاحمات تاقتاسىندا قويعان ماتىنىڭ ەسەسىن قالاي قايتارۋدى قيالداپ وتىرعانبىز.
بۇرىن الدىنا شاقىراتىن باس رەداكتور كابينەتىمىزگە كىرىپ كەلگەنى. ساسقالاقتاپ اتىپ تۇردىق. شەرحان مۇرتازانىڭ قولىندا ءداۋ كونۆەرت بار.
- ءما، سەنىڭ ماقالاڭا مارشال يازوۆتىڭ جاۋابى.
ءماس-ساعان. ءوزى اكەلىپ بەرەتىندەي ءجونى بار ەكەن. «ەگەمەن قازاقستان» جەتپىس جىلدىق تاريحىندا جازىلعان قاي ماقالاعا سسسر قورعانىس مينيسترىنەن جاۋاپ الىپ كورىپ ەدى؟ «ايدى اسپانعا شىعاردى» دەگەن وسى.
- جاقسىلاپ اۋدارىپ، بۇگىن بەتتەلىپ جاتقان نومىرگە سالعىز، - دەپ بۇيىردى دا باس رەداكتور تۇسكى تاماعىنا كەتتى. ءبىز مارشال يازوۆتىڭ جاۋابىن ءبىر وقىپ شىق­تىق. مۋفتاحقا مات قويۋ جايىنا قالدى. سسسر قورعانىس ءمينيسترىنىڭ وزىنە شاح بەرىپ جاتقان جوقپىز با؟
سول زاماندا قازاق جاستارىنىڭ كەڭەس وداعى ارمياسىنان قاشۋى ەتەك الدى. بۇل بارلىق ۇلتتىق ايماقتاردان اسكەرگە بارعان بالالاردىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىر جاعداي. كەڭەس وداعىنىڭ كەنەۋى كەتكەندە اسكەرى قوجىرادى. الىمجەتتىك جاپپاي كورىنىس بەردى. بۇرىنعى جاي الىمجەتتىك ەمەس، شوۆينيستىك پيعىلداعى ارەكەتتەرگە اينالدى.
اننان-مۇننان قاشىپ كەلگەندەر جايىندا جەكەلەگەن ماقالالار جاريالاپ جۇردىك. ءبىر كۇنى «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭنىڭ» ءوزى بولدى. ماسكەۋ تۇبىنەن جيىرما شاقتى بالا بىردەن قاشىپ كەلىپتى. جانە باسقا ەشقايدا بارماي، ءبىزدىڭ رەداكتسيا عيماراتىنىڭ ءبىرىنشى قاباتىن پانالادى. دەرەۋ ماقالا جازدىق. تاماقتاندىردىق. جۋىندىردىق. اتا-انالارىن جينادىق. جوعارى جاقتان، اسكەري كوميسسارياتتان وكىلدەر كەلدى. بالالار اسكەري بولىمگە بارۋدان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى. ەندى جوعارى جاقتىڭ شەشىمىمەن ماسكەۋگە ارنايى كوميسسيا اتتاناتىن بولدى. پرەزيدەنت پەن مينيسترلەر كابينەتى اپپاراتى قورعانىس ءبولىمىنىڭ، رەسپۋبليكالىق اسكەري كوميسسارياتتىڭ، جاستار وداعىنىڭ، ارداگەرلەر ۇيىمىنىڭ وكىلدەرىنەن تۇرادى. اراسىنا شەرحان مۇرتازا اتتانداپ وتىرىپ ءبىزدى قوسقىزىپتى. كوميسسيانى سول تۇستاعى مەملەكەتتىك كەڭەسشى دەگەن لاۋازىمى بار يۋري حيترين باسقاردى.
تۋرا ماسكەۋ اۋە شابۋىلىنان قورعانۋ اسكەري وكرۋگى قولباسشىسىنىڭ كابينەتىنە كىردىك. حيترين قازاق بالالارىنىڭ مۇددەسىن ورشەلەنە قورعاپ، قولباسشىنىڭ تابانىنا تاپتاتپادى. ودان كۋرسكىدەگى اسكەري بولىمدە بولدىق. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە ءوزىمىزدىڭ اتامىز ولجايدىڭ نەمىس مارشالى گۋدەرياننىڭ تانكىلەرىن زەڭبىرەكپەن اتقان شەپتەرىن كورگەنىمىز جەكە جىر. ال مىنا شايقاستىڭ ءجونى بولەك.
سودان نە كەرەك، قايتىپ كەلە سالا ەتەكتەي ماقالا جازدىق. «كۋرسك يىنىندەگى بۇل قاي شايقاس؟». ءوزىمىزدىڭ گازەتكە شىققان بەتىن جانە سول تۇستا «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە قىزمەت ىستەيتىن دوسىمىز تاكۋرا جاقسىباي اۋدارىپ بەرگەن ورىسشا نۇسقاسىن باس رەداكتور شەرحان مۇرتازانىڭ اتىنان جازىلعان رەسمي حاتپەن بىرگە سسسر قورعانىس مينيسترلىگىنە سالىپ جىبەرگەنبىز. مىناۋ جاۋابى.
نە كەرەك، ءوز قولباسشىمىز شەر-اعاڭنىڭ قايراۋىنىڭ ارقاسىندا سسسر قورعانىس مينيسترىنە قايمىقپاي سەر­مەلگەن قىلىش بولدىق-اۋ. سونشا ەڭبەگىمىزگە قاراماي، ءبىزدى مۇسىركەمەي مات قويا بەرەتىن نۋري اعا مۋفتاحتى دا ساعىنامىز. تەك، كوڭىلگە مەدەۋ بولارى - ول جىلداردىڭ ارمانى جوق، ۇلت قامى ءۇشىن شايقاستىڭ شەبى مەن شەگىندە اتويلاپ ءوتىپپىز.

«كەربابايدىڭ» كەر مارالى مەن كەر مالايى.

تابيعاتى تۇيەقۇس سىندى ۇشا المايتىن گازەت رەتىندەگى بەينەسى قالىپتاسقان «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» ارنايى ءتىلشىسى رەتىندە رەسەيدىڭ ومبى وبلىسىنان ورالىپ، باس رەداكتوردىڭ الدىندا ەسەپ بەرىپ وتىرعانبىز.
«شەتتەگى قازاقتاردى تۇگەندەۋىمىز كەرەك» دەپ ارنايى تاپسىرما بەرگەن. ءبىزدىڭ ءبولىم «الىستا جۇرگەن اعايىن» دەگەن ايدار اشقان. العاش حاليفا التايدى جازدىق. «ەت-جۇرەك ەلجىرەيدى ەل دەگەندە». ودان ميۋنحەندە موتور جاساۋ زاۋىتىندا ىستەي­تىن حابي سۇمەردى جازدىق. «ادام كەۋدەسىن­دەگى الىپ قوزعاعىش». موڭعولياداعى قازاق تاريحشىسى يسلام قابىشۇلىن جازدىق. «بويىندا بالاۋسا ءيىسى بايولكەنىڭ». مۇستافا وزتۇرىكتىڭ تابانى بابالار جەرىنە تيگەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە ءبىزدىڭ ماقالا جالاۋلاپ تۇردى. «تاەكۆون-دو ءتاڭىرى». ءبىزدىڭ «ەگەمەن» جەكسەنبىدە شىعىپ كەتكەن، باسقا گازەتتەر كەلەر اپتانىڭ سارسەنبىسىندە ونى تانىستىرىپ، «سۇيىنشىلەپ» جاتتى. ءدىنتانۋشى مۇرتازا بۇلۇتايدى جازدىق. «مۇرتازا دەيتىن مۇسىلمان». تاقىرىبىمىزدى وقىعان ساتتە شەر-اعانىڭ قاباعىن ادەيى باققانبىز. قاستارى تارازىنىڭ تاباقتارىنداي تەڭسەلىپ بارىپ، تەڭەسكەن ساتتە تاقىرىپتى وزگەرتپەي قول قويىپ بەرگەن.
قايسى ءبىرىن ايتىپ تاۋىسقاندايسىڭ. ەگەمەندىك جىلدارى باستالعاندا ەل ءۇشىن ەتكەن قىزمەت ويدا قالعان با؟ مىنالار قاداۋ-قاداۋ تۇستارى. وندا دا كەيىپكەرلەردىڭ مىقتىلىعىنان ويدا قالعان-اۋ.
شەتەلدەگى قازاقتاردى ىزدەي باردىق. شەر-اعاڭ ءوزى باس بولىپ تۇركيانىڭ، يراننىڭ قازاقتارىن جازدى. ءبىز اقش ساپارىنان سوڭ «كەبەنەك كيگەن كۇنتۋعاندى» جارياعا شىعاردىق. «لوندوننىڭ قايماعى مەن قاسپاعى». «ءپارانجاسىز پاكستان». «قارابۇعاز قازاقتارى». «بارعان جەرىڭ - بالقانتاۋ». ماقالا تاقىرىپتارى ءبارىن ايعاقتاپ تۇر.
سونداي ساپاردىڭ ءبىرى رەسەيدىڭ ومبى وبلىسىنا ارنالعان. شەر-اعاڭ ارنايى جىبەرگەن. قوشكە كەمەڭگەروۆتىڭ ۇرپاعى نارتايدان باستاپ قانشاما تۇلعانى تاۋىپ ەدىك. سۋرەتشىسى بار، عالىمى بار، اقىنى بار - قازاق ءۇشىن شىرىلداعان قانداستارىمىزدى جولىقتىردىق. ءبىزدى الىپ جۇرگەن ءۇش اعايىندى جىگىت شە! اتتارىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى: جالەلەددين، جامالاددين، جاۋھاراددين! اينالا ون قاباتتى بيىك ۇيلەر ورتاسىندا قىستى كۇنى قىسىراق ۇستاپ قىمىز ءىشىپ وتىرۋدى ەرلىك دەمەي، نە دەر ەدىڭىز! توقسانىنشى جىلدار باسىندا ەلدەگى قازاقتار ورازا، اۋىزاشارعا ۇيرەنە الماي جاتقاندا اينا جەڭگەي بەرگەن اۋىزاشاردىڭ ءوزى ءبىر ماقالانىڭ جۇگى بولاتىن. سونشاما اسەر. ەندى مىنە، قايتا ورالىپ نە جازارىمىزدى بايانداپ جاتىرمىز.
ساباقتاپ جاتقان ءسوزىمىزدى ءبىر تۇستا باس رەداكتور ءۇزىپ جىبەرگەن. ءسىرا، اپتىعا ايتقانىمىزدان گورى كوسىلە جازعانىمىز اناعۇرلىم جاتىق شىعارىن ءبىلىپ العان.
- باياعىدا تۇركىمەننىڭ جازۋشىسى بەردى كەرباباەۆ قازان قالاسىنا بارىپتى، - دەگەن شەر-اعاڭ. - سودان ول اۋناپ-قۋناپ ەلىنە قايتقاندا تاتار اراسىندا مىناداي ولەڭ قالىپتى.
وسىنى ايتىپ ءسال كىدىرىس جاساپ كۇلىپ الدى دا تاماعىن كەنەگەن:
قازانعا كەلدى كەرباباي،
سرازۋ دەدى «قىز داۆاي».
قازاننان كەتتى كەرباباي،
ارتىندا قالدى ءبىر مالاي.
قالاي؟
ءبىز دە كۇلدىك. «مالاي» - تاتارشا «بالا» دەگەن ءسوز. سول كۇلگەن قالپىمىزدا ءۇش نومىرگە سوزىلعان وچەركتى ءبىر دەممەن جازىپ تاستادىق. سول كۇلگەن قالپىمىزدا تاعى قانشاما ماقالانىڭ باسىن قايىردىق. بىردەڭە جازاردا وسى شۋماق تۋرا شەر-اعاڭنىڭ داۋىسىمەن ميىمىزدا كۇيتاباق سياقتى اينالا قويادى. ءبىر كۇلىپ الامىز، بولدى، ماقالا جازۋدا ەش قينالمايمىز. توگىلەدى دە تۇرادى.
حوش، «شەتتەگى قازاقتاردى تۇگەندەپ بولعان سوڭ تۇركىمەن مەن تاتاردى ايتپاعاندا، التايدان ياكۋت-ساحاعا دەيىن جازىپ كەلەسىڭ» دەپ ەدى. باسىن باستادىق. «ەنەسايدى ەمگەن ەل» دەپ حاكاس ۇلتىنا ءبىر وچەرك، «ون سان نوعاي. ول قايدا؟» دەپ نوعاي ۇلتىنا ءبىر وچەرك ارنادىق. اتتەڭ، ودان كەيىن جوعارى جاق شەر-اعاڭنىڭ ءوزىن قايتا قۇرىلعان تەلەراديو كومپانياسىنا پرەزيدەنت ەتىپ جىبەرگەن. ءبىز بولساق «مۇز داۋىرىنەن» كەيىنگى كەڭشىلىككە شىققان قازاق باسپاسوزىندە قالا بەرگەنبىز.

قاينار ولجاي

...شەرحاننىڭ بۇل جولعى تابىسى تۇراردىڭ بەينەسىن سومداپ كورسەتە بىلۋىندە. ءبىزدىڭ وسى سوزدەردى جازىپ وتىرعانىمىز دا سوعان بايلانىستى. شىعارماعا ءنار بەرەتىن ءبىرىنشى شارت - كوركەمدىگى. ول جونىنەن، الگىندەي سەلكەۋلەر بولماسا، شەرحان ماقتانا الار ەڭبەكپەن شىعىپتى...

عابيت مۇسىرەپوۆ،
قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى

***
ءبىز شەرحانمەن ءبىر جەردە تۋىپ-وستىك، ءبىز ءوزىمىزدى ءبىر ىسكە - ادەبيەتكە ارنادىق. مەن ەش ۋاقىتتا جالعىزسىراعان ەمەسپىن، مەنىڭ باۋىرىم شەرحان ادەبيەتتە ارقاشان مەنىمەن بىرگە كەلەدى، ونى مەن ايرىقشا جوعارى باعالايمىن...

شىڭعىس ايتماتوۆ،
قىرعىزستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق جازۋشىسى

***
...ول كەزدە شەرحان ءالى كوركەم شىعارما جازباعان-دى، بىراق كەيىنىرەك ويلاپ قاراسام، بولار بالا باسىنان دەمەكشى، جاس جىگىت بولاشاق جازۋشىنىڭ مىنەزىن تانىتقان ەكەن.
...شەرحان پوۆەستەرىنىڭ ماعان ەرەكشە ەتكەن اسەرى - گەرويلارىنىڭ بويىنان ەسىپ تۇراتىن ۋاقىتتىڭ تىنىسى، مىنەزى، قۇلقى دەر ەدىم.

تاحاۋي احتانوۆ،
قازاقستاننىڭ
حالىق جازۋشىسى

***
...شەرحان مۇرتازا! ايدىندى دا ايبارلى ەسىم! ماسەلەن، جاسى ۇلكەندەرىمىز شەرحان، قۇرداستارى شاكە، ىنىلەرىمىز شەراعا دەيتىن كەسەك تۇلعانى، كەنەن دارىندى قازىر قالىڭ وقىرمان قاۋىمعا قايتا تانىستىرىپ جاتۋ باسى ارتىق شارۋا. اسىلىندا، ونىڭ بۇكىل ونەر ساپارىن، بارشا كوركەمدىك الەمىن جۇرتشىلىققا جىلىكتەپ جەتە تانىستىرۋ تەك شىنايى دا سەزىمتال سىنشىنىڭ تالانت پەن تارازىسى تەڭ، بايىپتى ادەبيەتتانۋشى ماماننىڭ مەن تالاسا المايتىن سىباعاسى.

قالتاي مۇحامەدجانوۆ،
قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى

***
...قازاقتىڭ الپىسىنشى جىلداردان باستاپ وزگەرە باستاعان قوعامدىق مىنەز-قۇلقىنىڭ جاقسىلىق پەن جاڭالىققا قاراي بەت بۇرۋىنا رەداكتور شەرحان مۇرتازانىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان زور. قازاقتىڭ اقىل-ويى مەن ارەكەت-امالىن جەلتوقسانعا قاراي جەتەلەۋدە ول باسقارعان ادەبي باسىلىمداردىڭ، تاۋەلسىزدىككە قاراي جەتەلەۋدە ول باسقارعان «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» ەلەۋلى قىزمەت ەتكەندىگىن ايتپاي كەتۋ اقيقاتتىڭ الا ءجىبىن اتتاعاندىق بولار ەدى.

ءابىش كەكىلبايۇلى

***
ەل سىنىنان مۇدىرمەي، سۇرىنبەي وتكەن ۇلكەن جۇرەكتى ازاماتتار عانا حالىقتىڭ شىن قۇرمەتى مەن ىقىلاسىنا كەنەلمەك. ال مۇنداي ىقىلاس پەن قۇرمەتكە جەتۋدەن ۇلكەن باقىت جۇمىر باستى پەندە ءۇشىن، ءسىرا دا، جوق شىعار؟!
ءوزىمىزدىڭ شەر-اعاڭ (شەرحان مۇرتازا) ماعان، يمانداي شىنىم، قازاق دەگەن حالىقتىڭ وسى ءبىر ولشەۋسىز سەنىمىنە يە بولىپ، كۇرسىنسە ەلىمەن بىرگە كۇرسىنىپ، قۋانسا ەلىمەن بىرگە قۋانىپ كەلە جاتقان ساناۋلى پەرزەنتتەرىنىڭ بىرىندەي، بىرەگەيىندەي بولىپ ەلەستەيدى...

نۇرلان ورازالين،
قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ توراعاسى،
قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى
***
جازۋشىلىق ەڭ باستى قاسيەت­تەر - دۇنيە قۇبىلىسىنان جازۋعا كەرەكتىسىن، ياعني تاقىرىبىن ساراپتاپ الۋ، ونىڭ تابيعاتىن، سيپاتىن بىلىمدىلىكپەن زەرتتەۋ، بۇل ەكەۋىنەن سوڭ، تابيعات بەرگەن تالانتپەن ول ماتەريالدى كوركەم دۇنيەگە اينالدىرۋ. ول ءۇشىن، ارينە، شەبەرلىك، ءتىل اسەمدىگى، قاپىسىز دالدىك، مەرگەندىك، ءسوز جىتىلىگى كەرەك.
شەرحان مۇرتازا شىعارما­شىلىعى وسى شارتتاردىڭ بارىنە تولىق سايكەس كەلەدى. وسىعان ونىڭ بيىك ازاماتتىعى، شىنايى ادالدىعى، سۋرەتكەرلىك قايسارلىعىن قوسۋ كەرەك.

عافۋ قايىربەكوۆ،
قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى

***
...ىلعي ءوسۋ، ءبىر كەزەڭنەن ەكىنشى كەزەگى بيىك تارتىپ، اسىپ ءتۇسىپ وتىراتىن جازۋشى سيرەك. سول سيرەكتەردىڭ ءبىرى - شەرحان مۇرتازا.

فاريزا وڭعارسىنوۆا،
اقىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى
مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ
لاۋرەاتى

***
...سوڭعى جيىرما جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ تاڭدانارلىق تاعدىرىن زەردەمەن زەرتتەي جۇرە، ونىڭ ونەگەلى ءومىرىن بەس كىتاپتان تۇراتىن شىعارماسىندا ورنەكتى تىلمەن كەس­تەلەي جۇرە شاكەڭنىڭ ءوزىنىڭ بويىنا دا تۇرار اعامىزدىڭ تالاي-تالاي تاماشا قاسيەتتەرى ءسىڭىستى بولىپ كەتكەندەي كورىنەدى ماعان.

مىرزاتاي جولداسبەكوۆ

***
مەن ءسىزدى ەشقاشاندا اتى-جونىڭىزبەن اتاعان ەمەسپىن. ەڭ العاش كورگەننەن باستاپ «اعا» دەپ امانداستىم جانە سول 1967 جىلدان بەرى تۋعان اعاداي شىنشىل كوڭىلمەن سىيلاپ، قۇرمەت تۇتىپ كەلەمىن. بالكىم وسىناۋ الدى مەن ارتى ايىرباستالا بەرەتىن الدامشى ومىردە، سىناپتاي تولقىعان ءارى اينىعىش زاماندا تۋعان اعايىنىمەن دە ات قۇيرىعىن كەسىسەردەي دۇردارازدىق بولار دا; بىراق ءسىز بەن ءبىزدىڭ ارامىزدا شيرەك عاسىردان بەرى اعالىق-ىنىلىك ادەمى جاراستىققا جارىقشاق تۇسكەن جوق ء(تىل-كوزدەن ساقتاسىن). مەن ءسىزدى، اعا، جاھانداعى جالعىز ۇستازىم دەپ، جار سالا ايتۋدان ۇيالماس ەدىم، ءارى وسىنىڭ ءوزىن ماقتان تۇتار ەدىم...

ورالحان بوكەي،
جازۋشى، قازاقستان
رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى

***
...جاس كەزىندە، ياعني العاشقىدا بۇرقىراتىپ جازۋ، بەلسەندىلىكپەن كورىنۋ، سودان اتاق-بەدەلدىڭ ءبىرازىن الىپ العان سوڭ بىرتە-بىرتە باياۋلاي بەرۋ - كوپشىلىك جازۋشىعا ءتان جاعداي. شاكەڭ - بۇل زاڭدىلىققا باعىنباعان جازۋشى. ونى جاراتقان تابيعات، ءسىرا، ايرىقشا تابيعات. وزگەلەر شارشاي باستاعاندا، شاكەڭ شيراي باستايدى. ونىڭ ءوسۋ جولىندا، ەڭبەك ەتۋ ادىسىندە ادام قىزىعارلىق ءبىر جۇيە بار: ول قاي ىستە بولماسىن ۇنەمى وڭايدان قيىنعا، قيىننان كۇردەلىگە، بيىكتەن شىڭعا قاراي ورلەيدى دە وتىرادى.

بەكسۇلتان نۇرجەكەۇلى،
جازۋشى

***
...شەرحان مۇرتازا باسقارعان جىلدارى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ داۋرەنى ءجۇردى. مايموڭكە تاقىرىپ، ەكىۇشتى ءسوز، كوڭىل جىقپاس پىكىر ارام شوپتەي جويىلدى. «وسى جازعانىڭا ەل تۇرماق، ءوزىڭ سەنىپ تۇرسىڭ با اۋەلى» دەپ وتىرىكتى ورگە باستىرتپايتىن.

جۇسىپبەك قورعاسبەك

قازاقتىڭ اينالعان عوي نامىسىنا!

سارتتا-سۇرت شايقاستاردا سان اتىلعان،
كوپ جۇرتتان كوش ىلگەرى دارا تۋعان -
مەن بىلسەم، ءيىر بۇتاق وسى كىسى
قازاقتىڭ نامىسىنان جاراتىلعان.

قوسىلماي توپ-توبىردىڭ اعىسىنا،
قول بەرگەن الىبىنا، ارىسىنا.
نامىستان جاراتىلىپ، سوسىن ءوزى
قازاقتىڭ اينالعان عوي نامىسىنا!

وتكەلىن ءوز حالقىنىڭ ويلاپ كورگەن،
ۇمىتپەن ەرتەڭىنە بويلاپ كورگەن.
مەن بىلسەم، ءيىر بۇتاق، وسى جانعا،
قاراتاۋ قايىسپا دەپ قايرات بەرگەن،

الاتاۋ مايىسپا دەپ ايبات بەرگەن.
قاشاندا تايعاق ەمەس، ءمارت شىدامى،
كۇيىنسە ويلارىنان ءورت شىعادى.
وسى جان يىلمەستەن، بۇگىلمەستەن،
سىنسا دا شامىرقانىپ شارت سىنادى!

قۇر ءتۇسىن، ءوزىڭ مەيلى قۇر تۇسىنبە،
قازاقتىڭ ايبار جاتىر ءتۇر-تۇسىندە.
وسى جان - جارقىلداعان نايزاعايىم
شاتىرلاپ جاعالاسقان بۇلت ىشىندە.

وتكەنىن ومىرىندەي كۇتە بىلگەن،
تۇبىتتەي تەمىرىڭدى تۇتە بىلگەن.
قازاقتا سيرەك، سيرەك وسى جاعداي،
تىك سويلەپ، تىكە كەتىپ، تىكە جۇرگەن!

تەمىرحان مەدەتبەك، اقىن

"انا ءتىلى" گازەتى