ءار مەملەكەت قولدان كەلگەنشە حالقىنىڭ جاعدايىن جاساۋعا تىرىسادى. اسiرەسە، جىراقتا جۇرگەن قازاقتاردى قايتارۋ ەلiمiزدە قارقىندى ءجۇرiپ كەلەدi. تەك ءۇش ەلدە عانا قانداس باۋىرلارىن ءوز وتانىنا قايتاراتىن باعدارلاما جۇزەگە اسۋدا ەكەن. ول ەلدەردiڭ قاتارىنا گەرمانيا، يزرايل جانە قازاقستان كiرەدi. وڭتۇستiكتە ورالمانداردىڭ قاتارى كوپ، ولاردىڭ دەنi شىمكەنت قالاسىنىڭ شەتiندەگi «اسار» شاعىناۋدانىندا قونىستانعان. 2006 جىلى «نۇرلى كوش» باعدارلاماسى اياسىندا 300 گەكتار جەر اۋماعىنا ورالمان باۋىرلار ءۇشiن بiر جانە ەكi قاباتتى ۇيلەردiڭ قازىعى قاعىلدى. ال 2008 جىلدىڭ جازىندا اسارلىقتاردى جاڭا قونىسىمەن قۇتتىقتاۋعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزi ارنايى كەلiپ، ورالمانداردىڭ تۇرمىس-تiرشiلiگiن ءوز كوزiمەن كوردi. ناتيجەسiنە وڭ باعا بەرiپ، قانداستارىمىزدى ەلiمiزگە كوپتەپ تارتاتىنىن ايتقانى بارلىعىمىزدىڭ ەسiمiزدە. «اساردىڭ» نەگiزi قالانعانىنا جەتi جىلدىڭ ءجۇزi بولىپتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا وندا نە وزگەردi? جاڭا شاعىناۋداننىڭ بۇگiنگi جاي-كۇيi قانداي؟

ءار مەملەكەت قولدان كەلگەنشە حالقىنىڭ جاعدايىن جاساۋعا تىرىسادى. اسiرەسە، جىراقتا جۇرگەن قازاقتاردى قايتارۋ ەلiمiزدە قارقىندى ءجۇرiپ كەلەدi. تەك ءۇش ەلدە عانا قانداس باۋىرلارىن ءوز وتانىنا قايتاراتىن باعدارلاما جۇزەگە اسۋدا ەكەن. ول ەلدەردiڭ قاتارىنا گەرمانيا، يزرايل جانە قازاقستان كiرەدi. وڭتۇستiكتە ورالمانداردىڭ قاتارى كوپ، ولاردىڭ دەنi شىمكەنت قالاسىنىڭ شەتiندەگi «اسار» شاعىناۋدانىندا قونىستانعان. 2006 جىلى «نۇرلى كوش» باعدارلاماسى اياسىندا 300 گەكتار جەر اۋماعىنا ورالمان باۋىرلار ءۇشiن بiر جانە ەكi قاباتتى ۇيلەردiڭ قازىعى قاعىلدى. ال 2008 جىلدىڭ جازىندا اسارلىقتاردى جاڭا قونىسىمەن قۇتتىقتاۋعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزi ارنايى كەلiپ، ورالمانداردىڭ تۇرمىس-تiرشiلiگiن ءوز كوزiمەن كوردi. ناتيجەسiنە وڭ باعا بەرiپ، قانداستارىمىزدى ەلiمiزگە كوپتەپ تارتاتىنىن ايتقانى بارلىعىمىزدىڭ ەسiمiزدە. «اساردىڭ» نەگiزi قالانعانىنا جەتi جىلدىڭ ءجۇزi بولىپتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا وندا نە وزگەردi? جاڭا شاعىناۋداننىڭ بۇگiنگi جاي-كۇيi قانداي؟

بۇل شاعىناۋدان ەلباسىنىڭ ءوزi ەرەكشە نازار اۋدارعان «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىنىڭ قاناتقاقتى جوباسى. وسى جوبا اياسىندا ءسانi مەن سالتاناتى كەلiسكەن «اسار» شاعىن اۋدانى شىمكەنت شاھارىنىڭ شىرايىن كەلتiرە تۇسكەن ادەمi قالاشىق بولىپ بوي كوتەردi. ەكi قاباتتان تۇراتىن بiركەلكi ءزاۋلiم ۇيلەردە بۇگiندە 15 مىڭنان استام ورالمان تۇرادى. تاريحي وتانىنا ورالعان قانداستارىمىز باسپانا جانە جۇمىسپەن قامتىلدى. ءۇيi جوقتىڭ كۇيi بولسىن با؟ ال ورالماندار ءۇشiن قولدان كەلگەن بارلىق جاعداي جاسالدى. ءوز ەلiندە بوتەنسiمەي، تiرشiلiگiن ءارi قاراي قيىندىقسىز جاساۋ ءۇشiن قاناتقاقتى جوبانىڭ بەرەرi كوپ بولدى. ورالماندار ەلiمiزدiڭ دەموگرافيالىق احۋالىن كوتەرۋiمەن قاتار، ەكونوميكامىزدىڭ دامۋىنا دا سۇبەلi ۇلەس قوسۋدا.

مۇندا مىڭ جارىم وتباسى وزبەكستاننان، دەنi سىرداريا وبلىسىنان كوشiپ كەلگەن. سولاردىڭ بiرi باقتىگۇل داۋرەنوۆا. ول اسارعا 2009 جىلى قونىس اۋدارىپ، وتاعاسى جانە قوس ۇلىمەن ءومiر ءسۇرiپ جاتىر. توعىز بولمەلi ەكi قاباتتى ادەمi ۇيدە تۇرادى. كiشi ۇلى وسىنداعى ىبىراي التىنسارين اتىنداعى مەكتەپتە بiلiم الادى.

«بiراز ۋاقىت قازاقستانعا كوشكiمiز كەلiپ، ويلانىپ جۇردiك. شۇكiرشiلiك ەتەمiن، مۇندا جاعدايىمىز جاقسى. بiردەن دايىن ۇيگە قونىستاندىق. اۋلانىڭ الدىنداعى جىلىجايعا قيار ەگەمiز. ەگiنشiلiك بiزگە تاڭسىق ەمەس قوي. وزبەك اعايىنداردىڭ ورتاسىندا وتىرعان كەزدە قاراپ قالعان جوقپىز. ول جاقتا كوكونiستiڭ ءتۇر-ءتۇرiن ەگiپ، بازاردا ءوزiمiز ساتتىق»، - دەيدi باقتىگۇل.

«اسارلىقتار» ەگiن ەگۋمەن قاتار، ساۋدانىڭ دا كوزiن تاپقان. شاعىناۋدانداعى دۇڭگiرشەكتەردiڭ بiرiنە ايسۇلۋ بەكمىرزاەۆا ازىق-تۇلiك تۇرلەرiن تiزiپ قويىپتى. اينالا- توڭiرەگiندەگiلەر وسى جەرگە كەلiپ قاجەتتi زاتىن الادى. ايسۇلۋدىڭ ءتورت بالاسى بار. تۇڭعىشى جەتiسايدا جوعارعى وقۋ ورنىندا وقيدى ەكەن. ءوزi باستاۋىش سىنىبىنىڭ مۇعالiمi. بiراق مۇندا كوشiپ كەلگەلi ۇستازدىقپەن قوشتاسۋعا ءماجبۇر بولعان. ويتكەنi ول كورشi ەلدە وزبەك تiلiندە ءدارiس بەرiپتi. ۇيiندە قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرعان ەشكiم جوق. جولداسى تاڭنىڭ اتىسى، كۇننiڭ باتىسى جۇمىستا. ءوزi ساۋدا جاسايدى. اراسىندا جىلىجايدىڭ دا جۇمىسىن iستەيدi. بۇل رەتتە بالالارىنىڭ كومەگi زور. قولقانات بولىپ قالعاندارىن ماقتان ەتiپ وتىر اناسى.

«اسارعا» كوشiپ كەلگەنiمiزگە 3 جىل بولدى. قاراپ وتىرمايىن دەپ، مىنا دۇكەندi اشىپ الدىم. كورشiلەرiم كۇندەلiكتi ازىق- تۇلiگiن ساتىپ الادى. كليەنتتەرiم دە كوبەيدi. قاجەت بولعان كەزدە جاعدايعا قاراپ، قارىزعا دا بەرەمiن. 0,3 گەكتار جىلىجايىمىز بار. وعان قىزاناق ەكتiم. جاقسى پايدا كوردiم. بiزدە بارلىعى دا دايىن. تەك ەرiنبەي ەڭبەك ەتسەڭ بولعانى. تiپتi مەن ەككەن قىزاناقتىڭ كوشەتiنە دەيiن دايىن كۇيiندە الامىن. ۇرىقتى قايدان تابامىن، قايتىپ اكەلەمiن دەمەيمiن. جالپى ايتار بولسام، وزبەكستاندا دا جاعدايىمىز جامان ەمەس ەدi. ەلiمiزگە ورالساق، بالالارىمىز قازاقستاندا ءومiر سۇرسە ەكەن دەگەن ارمانىمىز ورىندالدى. ەندi ولار وزدەرiنiڭ انا تiلiندە بiلiم الىپ، قازاق تiلiندە سويلەيتiن بولدى دەپ قۋانىپ ءجۇرمiز»، - دەيدi ايسۇلۋ.

«نۇرلى كوش» باعدارلاماسى بويىنشا «اسار» شاعىناۋدانىندا 1550 ءۇي سالىنعان. بiر قاباتتى تۇرعىن ۇيلەردiڭ اۋماعى - 101 شارشى مەتر، ەكi قاباتتى كوتتەدجدەر - 200 شارشى مەتر. قانداس باۋىرلارىمىز «قازاقستاننىڭ تۇرعىن-ءۇي قۇرىلىس-جيناق بانكi» ارقىلى جاڭا باسپاناسىنىڭ اقشاسىن تولەپ وتىرادى. ءار وتباسىنىڭ تۇراقتى تابىسى بولۋ ءۇشiن، ايتىپ وتكەنiمiزدەي، ءار اۋلاعا بiر جىلىجايدان سالىنعان. مۇنداعى حالىقتىڭ بارلىعى دا جەر ەمiپ وسكەندiكتەن، ەگiنشiلiك ولار ءۇشiن قيىندىق تۋعىزبايدى. ءار جىلىجايدان جىلىنا ەكi رەت ون تونناعا جۋىق ءونiم جينالادى. بiر ماۋسىمنىڭ وزiندە 5 مىڭ دوللار تابىس تابۋعا بولادى ەكەن. ال جىل سوڭىنا دەيiن 9-10 مىڭ دوللارعا جەتەدi. وسىلايشا اسارلىقتار باسپاناسىنىڭ قارىزىن وتەۋدi جوسپارلاپ وتىر. شاعىناۋداندا جوسپارلانعان 1550 باسپانا تولىعىمەن سالىنىپ بiتتi. الداعى ۋاقىتتا شاعىناۋدان تۇرعىندارىنىڭ قاتارى 20 مىڭعا جەتپەك.

«اسار» شاعىناۋدانىنىڭ تۇرعىندارى وسىنداعى مەكتەپتە، بالاباقشادا جانە فەلدشەرلiك بەكەتتە جۇمىس iستەيدi. جىلىجايعا قاجەتتi قۇرالداردى شىعاراتىن ەلiمiزدەگi العاشقى زاۋىت سالىندى. «اساردىڭ» iشiندەگi جىلىجايلاردىڭ قاجەتiن تولىقتىرىپ بولعان سوڭ، وزگە دە وبلىستاردان تاپسىرىس تۇسە باستادى. ماسەلەن، الماتى، قىزىلوردا جانە جامبىل وبلىستارىنا دا جىلىجاي جابدىقتارى جەتكiزiلۋدە. مونتاجداۋ بريگاداسىنىڭ ءوزi تيiستi جەرگە بارىپ، جىلىجايلاردى قۇراستىرىپ، ونى iسكە قوسادى. قازiر زاۋىتتا 25 ادام جۇمىس iستەيدi. دەنi جاستار.

قازiر شاعىناۋداندا كوكونiس ساقتايتىن قويما، پلاستيكالىق ءونiم شىعاراتىن جانە مودۋلدiك ۇيلەر ءوندiرiسi, بەتون بلوكتارىن شىعاراتىن زاۋىتتىڭ قۇرىلىسى ءجۇرiپ جاتىر. بۇل ءوندiرiس ورىندارى «اسار» ءۇشiن ولجالى بولماق. ويتكەنi, شاعىناۋداننىڭ حالقى جۇمىسپەن قامتىلاتىنى ءسوزسiز.

«اساردا» جاڭا ساياباقتىڭ قۇرىلىس اياقتالدى. دەمالىس ايماعىن «اق ورداسى» كورپوراتسياسى كوپشiلiكتiڭ پايدالانۋىنا تاپسىردى. 12 گەكتار اۋماقتى الىپ جاتقان ساياباق «اسار» دەگەن باعانادان باستاۋ الادى. مۇندا ارداگەرلەر الاڭى مەن 2 ورتالىق داڭعىل بويىنا ورنالاستىرىلعان ۇلتتىق ناقىشتاعى قىرىقتان استام ەلەمەنت الىستان كوز تارتادى. 4 سكۆەر جانە جاستار الاڭى تاعى بار، سونداي-اق ايماقتا كوپiر مەن جەراستى وتكەلi دە سالىنىپتى. جەرگiلiكتi بيۋدجەتتەن بولiنگەن 890 ملن. تەڭگە قارجى جۇمسالعان دەمالىس ايماعى ناعىز دەمالىس ورنى. ەرەكشە ءساندi ەكi سۋبۇرقاق سالقىن سايا بولىپ تۇر. بۇدان بولەك، شاعىناۋداندا 10 مىڭ ءتۇپ اعاش كوشەتi وتىرعىزىلعان.

ساياباق، اسiرەسە ويىن بالاسى ءۇشiن سۇيiكتi ورىنعا اينالدى. 4 سىنىپ وقۋشىسى اسىلحان ءجۇنiسوۆ مۇندا اتا-اناسىمەن بiرگە 2010 جىلى كوشiپ كەلiپتi. قازiر جازعى دەمالىس كەزiندە ساياباققا سۋبۇرقاق ءۇشiن كەلەدi. شاعىناۋدانداعى ويىن جانە فۋتبول الاڭشالارىندا دا وزگە بالالارمەن اسىر سالىپ وينايتىنىن قۋانا ايتىپ وتىر. دوستارىنىڭ كوپتiگiن ماقتانىش تۇتادى.

وتكەن جىلى «اسار» شاعىناۋدانىندا ەكi مەكتەپ پەن ەكi جاڭا بالاباقشا قۇرىلىسى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت ەسەبiنەن پايدالانۋعا بەرiلدi. تاياۋ ارادا «اسار» شاعىناۋدانىندا 280 ورىندىق بالاباقشا پايدالانۋعا بەرiلمەك. بiر جارىم گەكتار اۋماقتى الىپ جاتقان مەكتەپكە دەيiنگi مەكەمەنiڭ قۇرىلىسى ءۇشiن 351 مىڭ 460 مىڭ تەڭگە بولiنگەن.

«اسارلىقتاردىڭ» ارمانى جوق. ورالماندار ءوز وتانىنا ورالدى، جۇمىسپەن جانە باسپانامەن قامتىلدى. شاعىناۋداندا تاقتايداي ءتۇزۋ جول سالىندى، ەلەكتر جارىعى، كوگiلدiر وتىن كiرگiزiلدi. ءار اۋلادا اۋىز سۋ اعىپ تۇر. ال جاقىندا تەلەفون جەلiسi تارتىلاتىن بولدى دەپ قۋانىپ ءجۇر جەرگiلiكتi جۇرت. الەۋمەتتiك نىساندار دا جەتكiلiكتi. ادەمi ءومiر ءسۇرۋ ءۇشiن قاجەتتiنiڭ بارلىعى دا بار. تەك، ەرiنبەۋ كەرەك. شىمكەنتتiڭ شەت جاعىندا ورنالاسقان باسقا شاعىناۋدانداردان «اسارلىقتاردىڭ» جاعدايى الدەقايدا جاقسى. بۇل-كەزiندە ءتۇرلi سەبەپتەرمەن وتانىنان جىراققا كەتiپ، قايتىپ ورالعان باۋىرلار ءۇشiن جاسالىنىپ جاتقان زور يگi جۇمىستاردىڭ ايعاعى.