بانديتتىك توپتار، قىلمىس الەمى: قازاقستان قالاي كۇرەسۋدە؟
قازاقستاندا ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتار بار ما؟ ول قالاي وزگەرىسكە ۇشىرادى؟ بۇل تۋرالى وردا.كزكە سىلتەمە جاساپ، Abai.kz حابارلايدى.
90 جىلدارى «سارى الماس»، «اتابا»، «اداي»، «دەپۋتاتسكي كورپۋس»، «ءتورت اعايىندى» دەگەن ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردىڭ اتى ەستىلسە ساۋداگەرلەر مەن بيزنەسمەندەردىڭ جانى ءزار تۇبىنە كەتەتىن. ولار قان توگۋ، زورلىق-زومبىلىق، قاتىگەزدىكتىڭ كورىنىسىندەي بولدى. «كرىشا» بولۋعا كەلگەن ولارعا كەز-كەلگەن فيرمانىڭ باسشىسى ءۇن-ءتۇنسىز عانا اقشاسىن ۇستاتاتىن. باق ماتەريالدارىنان كورىپ-ءبىلىپ جۇرگەن قاراپايىم ەل ازاماتتارى ءىرى قىلمىستىق توپتاردىڭ جازالانبايتىنىنا قايران قالاتىن. نەلىكتەن پوليتسيا ولاردىڭ قىلمىسىنا شەك قويا المايدى، مۇنىڭ ارتىندا كىم تۇر؟ دەگەن سياقتى سان ءتۇرلى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەدى.
جىلدار وتە تۇرمىس ءوز قالپىنا كەلە باستادى. قىلمىستىق توپتار تۋرالى سوت زالىنان رەپورتاجدار ازايدى، باق بەتىندە ولار تۋرالى بۇرىنعىداي بۇرقىراعان ماتەريالدار كوپ جازىلمادى. ءىىم-نە ءبىرى كەلىپ ءبىرى كەتكەن باستىقتار ەلدەگى قىلمىستىق ىستەردىڭ تومەندەگەنى تۋرالى ەسەپتەر بەرىپ جاتتى. بۇل حالىقتىڭ ويىنا «ەلدە قىلمىستىق توپتار اقىرىنا جەتتى، ولار تەك وتكەننىڭ ەلەسى بولىپ قالدى» دەگەن ويدى ورنىقتىردى. تەك كەيبىر ادامدار عانا بۇل ويدىڭ سونشالىقتى وتىرىك، ءوزىن-ءوزى الداۋ ەكەنىن ۇقتى.
«ۇيىمداسقان قىلمىس ەشقايدا دا كەتكەن جوق. ول بولدى، قازىر دە بار، بولاشاقتا دا بولا بەرمەك. الەمنىڭ كەز-كەلگەن ەلىندە كەز-كەلگەن بيلىك رەجيمىندە بار نارسە. تەك قانا ءبىر جەرلەردە ونى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى باسقارا الادى، ال كەيبىر جەرلەردە باسقارا المايدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ۇيىمداسقان قىلمىس جوعارىعا شىعىپ كەتكەن. گۇلدەنىپ جاتىر. ول ەكونوميكانىڭ كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورىنا شىقتى جانە جايلاپ ۆيرتۋالدى الاڭدى جاۋلاۋعا كوشتى. شۇكىر، قازاقستاندا باتىستاعىداي نەمەسە رەسەيدەگىدەي ۇيىمداسقان كيبەرقىلمىس ازىرگە جوق ، بىراق باستالعان ءىستىڭ قيىندىعى جوق»-, دەيدى وتستاۆكاداعى پوليتسيا پولكوۆنيگى بالتابەك ماراتۇلى.
ونىڭ ايتۋىنشا، ۇيىمداسقان قىلمىس ءبىزدىڭ ەلىمىزدە شارتتى ءۇش دامۋ كەزەڭىنەن وتكەن: «90 جىلدارى باسبۇزارلار بايۋدىڭ ءادىسىن پايدالانباي تەك باستاپتى كاپيتالدى لاس جولمەن جينادى. ال، 2000 جىلداردىڭ باسىندا بيلىكتىڭ جەمقور شەنەۋنىكتەرىنىڭ كومەگىمەن وزدەرىنىڭ جەكە كاسىپتەرىنە سول اقشالارىن سالدى. سوڭعى جىلدارى ولار وزدەرىنىڭ ىقپالىن كەڭەيتىپ، مەملەكەتتىك مەنشىكتى ۇرلاپ، ەكونوميكانىڭ بارلىق سالالارىنا باقىلاۋ ورناتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك سەكتورعا كىرۋگە تىرىسىپ جاتىر».
25 جىل ىشىندە ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردىڭ قىلمىس جاساۋ تاسىلدەرى وزگەردى.
«90 جىلدارى ولار نەگىزىنەن پايدا تابۋ ءۇشىن قاتىگەز قىلمىستارعا باردى: بوپسالاۋ، كىسى ءولتىرۋ، قاراقشىلىق، اقشا بوپسالاۋ ءۇشىن ادام ۇرلاۋ. 2000 جىلدارى ەكونوميكالىق قىلمىستاردى ىستەدى: رەيدەرلىك، كونتراباندا، كەدەندىك باجدار مەن الىمداردى تولەمەۋ، قارجى پيراميدالارىن قۇرۋ. سوڭعى 10 جىلدىقتا ءتىپتى كونستيتۋتسيا نەگىزدەرىنە جانە مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قارسى قىلمىس جاساۋعا دەيىن باتىلى جەتتى. 2015 جىلى مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساماقشى بولعان سىرا پاتشاسى تولەشوۆتىڭ ۇيىمداسقان قىلمىستىق توبىنىڭ ۇستىنەن قوزعالعان اتىشۋلى سوت پروتسەسىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟» ،-دەپ جالعاستىردى ول.
كورونوۆيرۋس پاندەمياسىن قىلمىستىق توپتارعا باس پايداسىنا جاراتتى.
«زاڭعا باعىنعان جۇرت ءتورت قابىرعاعا قامالىپ كارانتيندە وتىرعان كەزدە، حاكەرلەر مەن الاياقتاردىڭ ءتۇر-ءتۇرى كوبەيدى. ولار قاشىقتان ىستەيدى ونىڭ ۇستىنە ۆيرتۋالدى الاڭدا ولاردى ۇستاۋ قيىنىراق. رەسەيدىڭ «ك» ءبولىمىنىڭ جەدەل قىزمەتكەرلەرى «رويلار»، «حابتار»، «گيبريدتەر» سياقتى جەلىدە كيبەر قىلمىس جاسايتىنداردى اشكەرەلەپ وتىرادى. بىراق بىزدە قالاي ەكەنىن بىلمەيمىن. مەن تەك الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىسى رەتىندە بىلەتىنىم حابتار فيشينگپەن، جىنىستىق قىلمىستارمەن، زياندى باعدارلامالاردى تاراتۋمەن اينالىسادى. بىزدە دە مۇنداي نارسەلەر بولۋى كەرەك. قالاي دەسەك تە بۇگىندە قازاقستاندىق پوليتسيانىڭ اينالىساتىن جۇمىسى جەتەرلىك»،-دەپ تۇيىندەدى بالتابەك ماراتۇلى.
«قر ءىىم-ءنىڭ قازىرگى باسشىلىعى دا ۇيىمداسقان قىلمىستىڭ ەشقايدا كەتپەگەنىن ءتۇسىندى. ول بۇرىنعىدان گورى كۇردەلى، اككى ءارى قانتوگىس از. ءتورت جىل بۇرىن ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرلان تۇرعىمباەۆ ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەسكە ماماندانعان بولىمشەلەردى تاراتقان بولاتىن. بۇل ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قىلمىستىق پوليتسيا كوميتەتىنە باعىناتىن ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس جونiندەگi ايماقارالىق باسقارماسى مەن ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس باسقارماسى ەدى. گەنەرال سول كەزدە ولاردىڭ كوپ شتاتىن ۇستاۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ەسەپتەدى، سەبەبى ەلدە قىلمىس ازايدى، سوندىقتان تاراتىلعان ۇلكەن باسقارمالاردىڭ ورنىنا قالالىق جانە وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتتەرىندەگى شاعىن بولىمدەردى عانا قالدىردى. مۇمكىن، ونىڭ ءوزىن سابىرعا شاقىرۋعا 2018 جىلى ۇستالعان جانە سوتتالعان ۇقت باسشىلارىنىڭ اۋىر قىلمىستىق ىستەرى سەبەپ بولعان شىعار. بىراق كوپ ۇزاماي ەلدەگى قىلمىستىق جاعداي ناشارلاپ، ول شەشىمىن قايتا قاراۋعا ءماجبۇر بولدى. 2020 جىلعى قاراشادا ەرلان تۇرعىمباەۆ بريفينگتە ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس دەپارتامەنتىن قۇرۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن، ونىڭ قۇرىلىمىندا ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەس بولىمشەسى قايتادان قۇرىلاتىنىن حابارلادى»، دەيدى ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ ارداگەرى، زاپاستاعى پوليتسيا پودپولكوۆنيگى رۋستام مىرزاباەۆ.
" مەن نۇر-سۇلتاندا سونشا ۋاقىت كەتىرىپ جاڭا دەپارتامەنت قۇرعانشا ەسكى اۋماقتىق بولىمشەلەردى قايتارۋ كەرەك دەپ سانايمىن ", – دەيدى رۋستام مىرزاباەۆ.
– ەكى جىل ءوتتى، ءالى جۇمىس ىستەگەن جوق. ءبىز بۇلاي بوسقا تۇرىپ التىن ۋاقىتىمىزدى، كادرلاردى جوعالتامىز. ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس جونiندەگi ايماقارالىق باسقارماسى مەن ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس باسقارماسى بانديتيزممەن كۇرەستە باعا جەتپەس تاجىريبە جيناقتالدى، ول جەردە جوعارى دەڭگەيلى ماماندار جۇمىس ىستەدى. ولادى تاراتىپ جىبەرگەننەن كەيىن اركىم ءار جاققا كەتتى، ەندى قازىر ۇقت قارسى كۇرەسەتىن كىشكەنتاي بولىمشەلەر ۇلكەن جۇمىستى اتقارۋعا ارەڭ ۇلگىرىپ جاتىر»
ول ۇقت قارسى بولىمدەردى تاراتۋدىڭ نەگىزگى سەبەبىن ايتىپ بەردى.
"جاسىراتىنى جوق ءتورت جىل بۇرىن مينيستر «پوگون تاققان قاسقىرلاردىڭ» ىستەرىنە بايلانىستى توتەنشە جاعدايلار قايتالانا بەرگەن سوڭ ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس جونiندەگi ايماقارالىق باسقارماسى مەن ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس باسقارماسىن تاراتتى. سول كەزدە بىرنەشە ەكس-قىزمەتكەر سىبايلاس جەمقورلىق جانە قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتارى ءۇشىن سوتتالدى، بىراق ولاردىڭ كەسىرىنەن تۇتاس بولىمدەردى تاراتۋدىڭ قاجەتى قانشا؟! كادرلىق تاڭداۋعا ەرەجەلەرىن قاتاڭ باقىلاۋعا السا جەتكىلىكتى، سونىمەن بولدى»،-دەدى ول.
قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا باتقانى ەلىمىزدەگى قىلمىستىق توپتاردىڭ "ۇزاق ءومىر سۇرۋىنە" سەبەپ بولىپ كەلەدى. پوگون تاققان جوعارى لاۋازىمدى پاراقورلاردىڭ قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا قىلمىستىق كوشباسشىلارعا فەميدانىڭ ءتىسى باتپادى. ءىىو ارداگەرلەرى دە بۇل پىكىرمەن كەلىسەدى.
«جەمقورلىق فاكتىلەرىنىڭ كەسىرىنەن ۇنەمى ۇق-پەن كۇرەسۋ ۇنەمى قيىن بولىپ كەلدى. ال، قازىر ولار سەگىزاياق سياقتى بيلىكتىڭ بارلىق سالاسىن شىرماپ الدى. تاڭعالاتىنى جوق، سكەپتيكتەر ونىمەن كۇرەستى جەل ديىرمەندەرىمەن نە كولەڭكەمەن كۇرەسكەن سياقتى دەپ ەسەپتەيدى. بۇل جاعدايدى ودان ءارى ناشارلاتاتىن بۇرىس ازاماتتىق ۇستانىم. قىلمىسپەن بارلىق كۇشپەن، قۇرالدارمەن، امالدارمەن كۇرەسۋ كەرەك! ءبىرىنشى كەزەكتە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن».
ءىىم جەدەل بولىمشەلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كوبى الماتى قىىبب ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس باسقارماسى بولىپ سانالعان.
"الماتى ۇققكب-نىڭ 80 قىزمەتكەرى بوپسالاۋ،جەڭگەتايلىق، ەكونوميكالىق قىلمىستارعا قارسى ، ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل بولىمدەرىندە جۇمىس ىستەدى. سونداي-اق اسا قاۋىپتى قىلمىستاردى، قىلمىستىق توپتاردى تەرگەۋ جانە قىلمىستىق جولمەن الىنعان اقشا قاراجاتىن زاڭداستىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل بويىنشا تەرگەۋ جۇمىستارىمەن اينالىستى. ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدىڭ شەگى بولمايتىن، ويتكەنى سول جىلدارى قىلمىستىق توپتاردىڭ كوپ بولىگى وڭتۇستىك استانادا جانە ونىڭ اينالاسىندا جۇمىس ىستەدى. مەن ۇققكب-دا 15 جىل جۇمىس ىستەدىم. رەكەتيرلەر مەن بانديتتەرمەن، ادام ۇرلاپ اقشا بوپسالايتىندارمەن كۇرەستىم. سودان كەيىن «قارا الماس»، «سارى الماس»، «اتابا»، «ءتورت اعايىندى» قىلمىستىق توپتاردى انىقتاۋ ىسىنە قاتىستىم. ءبىزدىڭ باسقارماداعى جەدەل-ىزدەستىرۋ قىزمەتىنىڭ تاجىريبەسى مول بولدى، سونىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن كريمينالدىق بيلىك قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى".
ايتا كەتەيىك، قر پرەزيدەنتىنىڭ 1997 جىلعى 5 قاراشاداعى №3731 جارلىعىمەن ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس وكىلەتتىگى ءىىم-گە جۇكتەلدى. الايدا، بۇل تەك پوليتسيا ءبولىمى ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن قۇقىقتىق تارتىپكە جاۋاپ بەرەدى دەگەندى بىلدىرمەيدى. قىلمىسقا قارسى كۇرەسكە ۇقك، قارجى مونيتورينگى اگەنتتىگى، ۇقك شەكارا قىزمەتى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى بىرىگە قاتىسادى.
قر ۇقك شەكارا قىزمەتىنىڭ ارداگەرى، زاپاستاعى گەنەرال-مايور شىنتاس ۋتياپوۆ ءوزىنىڭ قىزمەتى تۋرالى ايتىپ بەردى. 2008-2010 جىلدارى ول "شىعىس" وڭىرلىك باسقارماسىن باسقاردى جانە قىتايمەن جانە رەسەيمەن شەكارادا وتانىمىزدىڭ شىعىس شەپتەرىن قورعاۋعا جاۋاپتى بولدى. ال 2010-2013 جىلدارى "جاعالاۋ كۇزەتى" وڭىرلىك باسقارماسىنىڭ باستىعى بولدى جانە ەلدىڭ تەڭىز شەپتەرىن كۇزەتكەن.
"كەز-كەلگەن شەكارا بولىمشەسى ەكى مەملەكەتتىڭ شەكارا اۋماعىندا جۇمىس ىستەيتىن ترانسۇلتتىق ۇيىمداسقان قىلمىسپەن كۇرەسۋگە تۋرا كەلەدى. مەنىڭ جاعدايىمدا، بۇل قازاقستان-قىتاي مەملەكەتتىك شەكاراسىندا ورنالاسقان ۇقت بولدى. ءبىز قارۋ-جاراق پەن ەسىرتكى تاسىمالداۋ ارنالارىن جاپتىق، حالىق تۇتىناتىن تاۋارلار كونترابانداسىنىڭ، زاڭسىز كوشى-قوننىڭ، دەكلاراتسيالانباعان قولما-قول اقشا تاسىمالىنىڭ جولىن كەستىك. پاسپورتتىق باقىلاۋدان ءوتۋ كەزىندە ءارتۇرلى قىلمىس جاسادى دەگەن كۇدىكپەن رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق ىزدەۋدە جۇرگەن ادامداردى اۆتوكولىك جانە جاياۋ جۇرگىنشىلەردى وتكىزۋ پۋنكتتەرىندە ۇستادىق", – دەيدى شىنتاس وتەپوۆ.
سونداي-اق، "شىعىس" شەكارا باسقارماسىنىڭ جەكە قۇرامى ۇقكد-مەن قحر شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىنىڭ ورنىندا شىعىس تۇركىستان حاليفاتىن قۇرۋدى جاقتاعان ەكسترەميستىك توپتاردىڭ قىلمىستىق ارەكەتتەرىنىڭ جولىن كەسۋ بويىنشا بىرلەسكەن ارنايى ءىس-شارالار وتكىزگەن. شەتەلدىك ەميسسارلار وزدەرىنىڭ ءىزباسارلارىن جاركەنت پەن شونجىدا جىبەرۋگە تىرىستى، بىراق ولار ۋاقىتىندا ۇستالدى.
ءازىربايجان مەن يران شەكاراسىندا قازاقستاننىڭ كاسپي اكۆاتورياسىن كۇزەتكەن شەكاراشىلاردىڭ جۇمىسى دا جەمىستى بولدى.
ء"بىزدىڭ كۇزەت كەمەلەرى ەكيپاجدارى سول كەزدە "ۋىلدىرىق مافياسى" دەپ اتالاتىن. قازاقستان اۋماعىنىڭ كولدەرىندە بەكىرە مەن باسقا دا باعالى بالىقتارىن زاڭسىز اۋلاعان شەتەلدىك براكونەرلەرمەن كۇرەستى. جالپى العاندا، شەكاراشىلار وزىنە سەنىپ تاپسىرىلعان اۋماقتا زاڭدىلىق پەن قۇقىقتىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن پوليتسەيلەر مەن كەدەنشىلەرمەن جاقسى جۇمىس ىستەپ جاتقانىن اتاپ وتكىم كەلەدى", – دەدى گەنەرال.
ەلىمىزدە ءار جىلدارى جۇمىس ىستەگەن ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتار تۋرالى اقپاراتتى جەلىدەن تابۋ وڭاي. مىسالى، «سارى الماستىڭ» ۇقت-ى 90-شى جىلدارى ويىن-ساۋىق جانە شوۋ-بيزنەستى، اۆتوسالوندار جەلىسىن جانە الماتىداعى بىرنەشە كيىم-كەشەك بازارلارىن، سونداي-اق ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى بىرقاتار مۇناي ۇڭعىمالارىن باسقاردى. ء"تورت اعايىندى" ۇقت-ى 20 جىل بويى اقتوبە وبلىسىندا مۇناي ۇرلاۋمەن اينالىسقان. "اتابا" ۇقت-ى 2000 جىلدارى ليكەر-اراق بيزنەسىن، كەدەن بەكەتتەرىن، كازينو مەن كيىم-كەشەك نارىعىن باسقاردى. بىراق وسى جىلدار ىشىندە ءبارى وزگەرىپ، توپتار وزدەرىنىڭ ىقپال ەتۋ اياسىن كەڭەيتتى.
"2000-شى جىلداردىڭ باسىندا الماتى ۇققكب-نان جەدەل اقپارات تاراپ كەتتى", – دەيدى رۋستام مىرزاباەۆ. - ۇقت تۋرالى دەرەكتەر جەلىگە تارادى جانە ونى جۋرناليستەر بىردەن سەنساتسيا قىلىپ جاريالادى. بۇلار بەيرەسمي اقپاراتتار، ياعني ونى بۇكىل الەمگە جارنامالاۋدىڭ قاجەتى جوق ەدى. بىراق قالام مەن ميكروفوننىڭ «اكۋلالارى» دەرەكتەردىڭ سەنىمدىلىگىنە باس قاتىرمايبارلىق اقپاراتتى سول كۇيىندە بەردى. مەن ول كەزدە ءىىبب وزىندىك قاۋىپسىزدىك باسقارماسى اقپاراتتىڭ جاريا بولۋ فاكتىسى بويىنشا قىزمەتتىك تەرگەۋ جۇرگىزدى مە، بىلمەيمىن، بىراق ءبىزدىڭ جىگىتتەردەن ەشكىم جاۋاپ الماعانى ەسىمدە".
ءىىو ارداگەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا، وڭىرلەردە سوڭعى 10 جىلدا "كرىكباەۆسكيە", "كيروۆسكيە", "اليبوۆسكيە", "يبراگيموۆ", "كاريموۆ", "ماحمۋدوۆسكيە" جانە ت.ب. ۇقت-نى باسقارىپ كەلەدى. الماتىدا «ديكي ارمان» سياقتى جاڭا "بريگادالار" مەن جاڭا قىلمىستىق بيلىك جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ بارلىعى ۇزاق ۋاقىت بويى ىقپال ەتۋ سالالارىن ءوزارا ءبولدى جانە 30 جىل بۇرىنعىداي قاندى سوعىستاردى جۇرگىزبەدى.
"بانديتتىك سوعىستاردىڭ شىڭى 90-شى جىلداردىڭ ورتاسىندا، ولار ىقپال ەتۋ سالالارىن ءوزارا بولىسكەن كەزگە تۋرا كەلدى", – دەيدى رۋستام مىرزاباەۆ. – توبەلەس بارىسىندا بىرەۋ قازا تاپساع بىرەۋ تۇرمەگە قامالدى جانە جاڭا كەلىسپەۋشىلىكتەرگە الىپ كەلدى.رەكەتيرلەر وزدەرىن الەمنىڭ جاڭا ەليتاسى دەپ سانادى، ۇرىلاردىڭ تۇسىنىكتەرىن مويىندامادى جانە باسقالارعا وزدەرىنىڭ ويىن ەرەجەلەرىن مويىنداتۋعا تىرىستى. وسىعان بايلانىستى ولاردىڭ جانە تۇرمەنىڭ «ىقپالدىلارى» اراسىندا كوشباسشىلىق ءۇشىن ۇزاققا سوزىلعان شايقاستار بولدى.
«باۋىرلار» كولونيالاردا "وتباسىلارعا" دەپ بىرىكتى دە قىلمىستىق يەرارحيادا "زاڭداعى ۇرى" بولىپ تاعايىندالعان "پولوجەنتسى-عا" جانە بەلگىلى ءبىر اۋماقتا، مىسالى، تەرگەۋ يزولياتورلارىنىڭ كامەراسىندا نەمەسە كورپۋسىندا، لاگەردەگى باراكتا ءتارتىپ ءۇشىن جاۋاپ بەرگەن سوتتالعاندار «سموترياششي-گە» قارسى سوعىستى. سوعىس ءار ءتۇرلى وتەتىن. ءبىز، جەدەل قىزمەت ۋاكىلدەرى، «باۋىرلاردىڭ» قىلمىستىق توبىن "بريگادالار"دەپ اتايتىنبىز. تيىسىنشە، ولاردىڭ كوشباسشىلارى - "بريگاديرلەر", قاراپايىم مۇشەلەرى – "تورپەدالار", ال ولاردىڭ اراسىنداعىلاردى – "اكتيۆ", قىسقارتىلعان " ۇقت بەلسەندى مۇشەلەرى" دەپ اتالاتىن،-دەدى مىرزاباەۆ.
الايدا سوعىس بالتاسى كومىلگەلى كوپ بولدى. بۇگىنگى تاڭدا ۇقت ءوز قارجىسىنا، ءىرى مامىلەلەردەن اقشا تابۋ مۇمكىندىگىنە كوبىرەك الاڭدايدى. مىنە، ولار مۇناي-گاز سەكتورىنا، اۋىل شارۋاشىلىعىنا، تەمىر جول تاسىمالدارىنا، تەمەكى ونىمدەرىن، ءسپيرتتى، ليكەر-اراق جانە الكوگولسىز ونىمدەردى شىعاراتىن كاسىپورىندارعا، ءتۇستى جانە قارا مەتالداردىڭ قايتالاما نارىعىنا جوعارى قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. سونداي-اق بالىق، ورمان، كومىر جانە اعاش وڭدەۋ ونەركاسىبى كاسىپورىندارىنا، التىن ءوندىرۋشى كومپانيالارعا، كەدەن بەكەتتەرىنە جانە ۋاقىتشا ساقتاۋ قويمالارىنا كوز تىگىپ وتىر.
"قازاقستاندىق ۇقت-نىڭ رەسەيلىك ۇقت-دان باستى ايىرماشىلىق، ولار ءىس جۇزىندە انتيكۆاريات، مادەني قۇندىلىقتار، راديواكتيۆتى زاتتار، سيرەك جەر جانە يادرولىق ماتەريالدار كونترابانداسىمەن، ادام اعزالارىن ساتۋمەن اينالىسپايدى، بىراق سيرەك جاعدايلاردا وندايلار دا ۇستالۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ باسبۇزارلار ادەتتە قىلمىستىق كاسىپپەن اينالىسقاندى ءجون كورەدى: ەسىرتكى ترافيگى، جەڭگەتايلىق، بوپسالاۋ، وعان قوسا جەكە زاڭدى بيزنەستەن پايدا تابۋ سياقتى» ،– دەيدى رۋستام مىرزاباەۆ.
ەگەر ەسكى قازاقستاندىق ۇقت تاريحىنا قايتا ورالساق، وندا ولاردان ۇساق سىنىقتار سياقتى توپتار قالدى. بىردە-ءبىر ءىرى باسبۇزارلار بريگاداسى حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرىلە المادى جانە ءوزىن قۋاتتى ترانسۇلتتىق قىلمىستىق قاۋىمداستىق رەتىندە كورسەتە المادى. ادەتتە قىلمىستىق "ەسكى گۆارديا" جاۋىنگەرلەرىنىڭ تاعدىرى ستاندارتتى: ۇقت-نىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىلارى قازىر ۇزاق مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى نەمەسە بيزنەس جۇرگىزەدى. ال كەيبىر قاتارداعى قاتىسۋشىلار ەسىرتكىگە سالىلىپ كەتتى.
"90-شى جىلدار مەن 2000-شى جىلداردىڭ باسىندا ۇقت باسشىلارىنا، باسقالارمەن قاتار، 15 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋدى كوزدەيتىن "بانديتيزم" بابى تاعىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا ولاردىڭ كوبى بوساپ شىعىپ، كوممەرتسيامەن جانە زاڭدى بيزنەسپەن اينالىسادى، – دەيدى بالتابەك ماراتۇلى. – مەنىڭ بۇرىنعى تەرگەۋگە العاندارىم نەگىزىنەن اۆتوبيزنەسكە قاتىسى بارلار. ولاردىڭ ءوز اۆتوسالوندارى، تقس كەشەندەرى، اۆتوبولشەكتەردى ساتاتىن دۇكەندەرى بار. ولار مولشىلىقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر.ەشتەڭەگە شاعىمدانبايدى".
باسكەسەرلەردىڭ كەيبىرەۋى فەميدانىڭ قۋدالاۋىنان قاشىپ، شەتەلگە جاسىرىنىپ ۇلگەردى. ەندى ولاردى وتانىنا ەكستراديتسيالاي المايمىز، ويتكەنى قازاقستاندىق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا كوپتەگەن شەتەلدىك ارىپتەستەرمەن ۋاعدالاستىقتارى جوق. قىلمىستىق كوشباسشىلاردىڭ كەيبىرى و دۇنيەگە اتتاندى. مىسالى، 1993 جىلى قورداي اسۋىنداعى اۆتوكولىك اپاتىنان«قارا الماس» قايتىس بولدى. سول جىلى الماتىداعى مالايا ستانيتسا اۋدانىنداعى جەكە ۇيلەردىڭ بىرىندە «باحا-فەستيۆال» دەگەن لاقاپ اتپەن تاعى ءبىر قىلمىس سەركەسى التى سىبايلاسىمەن بىرگە اتىلدى. «اتابا» 2012 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا پوليتسيانىڭ قۋعىنىنا ۇشىراپ ءدال سول جەردە جۇرەكگى توقتاپ قايتىس بولدى. ايگىلى «سارى الماس» 1998 جىلى بارسەلونا ۆيللاسىنان ومىرتقاسى سىنعان كۇيى ءولى تابىلدى.
قىلمىستىق ەپوپەياسى باستالعاندا تۇرمەدەن قۇتىلىپ كەتكەن قىلمىس الەمىنىڭ كوشباسشىلارى اقىرى 2018 جىلى ءىىم مەن ۇقك جەدەل بولىمشەلەرىنىڭ ناقتى ۇيلەسىمدى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە تۇرمەگە قامالدى. مىسالى، بانكيردى ولتىرگەنى ءۇشىن 10 جارىم جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان «مۋركا» لاقاپ اتىمەن تانىمال ىقپالدى باسكەسەر نەمەسە اقتوبە وبلىسىنىڭ كەن ورىندارىنان شيكى مۇنايدى ۇرلاعانى ءۇشىن، رەيدەرلىك، بوپسالاۋ، قارۋدى زاڭسىز ساتىپ الۋ جانە ساقتاۋمەن اينالىسقان ء"تورت اعايىندى" ۇقت باسشىسى ەركىن 12 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. «ادىل-قىتاي» لاقاپ اتىمەن تانىلعان تاعى ءبىر ۇقت كوشباسشىسى قازاقستان-قىتاي شەكاراسى ارقىلى تاۋار كونترابانداسىمەن، بوپسالاۋ، ادام ۇرلاۋمەن اينالىسىپ، كىسى ولتىرگەنى ءۇشىن 20 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا ول جامبىل وبلىسىندا جازاسىن وتەپ جاتىر.ءبىر قىزىعى، بىردەي قىلمىستىق ءىس بويىنشا ونىڭ ەكى ۇلى بىرگە ۇستالدى . ءبىرىنشىسى ۇلى ءبىر جىل جانە ەكى اي بوستاندىعى شەكتەلىپ وڭاي قۇتىلدى. ەكىنشىسى التى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى، بىراق وتكەن جىلى شارتتى تۇردە بوساتىلدى.
كەز-كەلگەن جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەردىڭ قىلمىس الەمىنىڭ سەركەلەرىمەن بايلانىس جاساۋعا تالپىنىستارىنان ەشتەڭە شىقپادى. ولار وتكەن-كەتكەن ءومىرىنىڭ نە بولماسا قازىرگى ءومىرىنىڭ سىرىمەن ءبولىسىپ وتىرۋعا نيەتتەرى جوق. ولاردىڭ ادۆوكاتتارى دا باق-پەن ارالاسۋدان اۋلاق. ولار ۇكىم شىعارعاننان كەيىن ءبىز ءوز كليەنتتەرىمىزدىڭ تاعدىرىنا ارالاسپايمىز، ەشقانداي بوتەن نيەت جوق، تەك بيزنەس قانا دەيدى ولار.تەك تەرگەۋشىلەر عانا اسا ماڭىزدى ىستەر بويىنشا جاساعان تەرگەۋلەرى مەن تەرگەۋگە العانداردى جاقسى بىلەدى.
"مەنىڭ "كرەستنيكتەرىم" كوپ، – دەپ ەسكە الادى بالتابەك ماراتۇلى، – اسا اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن اسا اۋىر جازا – اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن تەرگەۋدەگىلەردى ءبىز بۇرىن وسىلاي اتاعانبىز. الماتى تەرگەۋ يزولياتورىنىڭ بۋنكەرىندە كىمدەر ءولىم جازاسىنا كەسىلگەنى ءالى ەسىمدە. ءولىم جازاسىنا موراتوري ەنگىزگەننەن كەيىن، اتۋ جازاسى ءومىر بويىنا باس بوستاندىعىنان ايىرۋمەن اۋىستىرىلىپ، باسكەسەرلەردى ارقالىق قالاسى ماڭىنداعى اتاقتى "قارا بۇركىت" كولونياسىنا جىبەرە باستادى. ولار قازىر دە سوندا. قاتاڭ رەجيمدەگى كولونيالاردا 10-15 جىلدان بەرى قىزمەت ەتكەن ەكس-تەرگەۋشىلەردى كەيىن الماتىنىڭ قوعامدىق ورىندارىندا كەزدەستىردىم".
ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ ايتۋىنشا، ولاردىڭ بۇرىنعى قورعالۋشىلارىنىڭ ەشقايسىسى تۇرمەدە اۋرۋدان، جازاتايىم وقيعالاردان نە قاستاندىقتان قايتىس بولماعان. قازىر ولار ارقايسىسى ءار ءتۇلى ءومىرى ءسۇرىپ جاتىر.بىراق مولشىلىقتا ءومىر سۇرەدى. بۇرىنعى سەرىكتەستەرىمەن كوپشىلىگى ارالاسپايدى.
اڭگىمە سوڭىندا سۇحبات بەرۋشى 90-شى جىلدارى 2000 جىلدارى ۇيىمداسقان قىلمىسپەن قالاي كۇرەسكەندەرىن ايتىپ، ەسكە ءتۇسىردى.
سول جىلدارى پولكوۆنيك بالتابەك ماراتۇلى بىلاي ەسكە الادى:
"ۇيىمداسقان قىلمىستىڭ شىڭى مەن اگرەسسيۆتى ءتۇرى 1995-2005 جىلدارى ارالىعىندا بولدى. مەن ول كەزدە مەملەكەتتىك تەرگەۋ كوميتەتىندە اسا ماڭىزدى ىستەر بويىنشا اعا تەرگەۋشى بولىپ جۇمىس ىستەدىم، سودان كەيىن ونى تاراتقان سوڭ الماتى قىىب تەرگەۋ باسقارماسىنا باردىم. بىرنەشە جىل بويىنا ارىپتەستەرىممەن بىرگە كۇن مەن ءتۇندى جۇمىس ورنىمدا وتكىزدىم. ويتكەنى جۇمىس كولەمى ۇلكەن بولدى. ارقايسىمىز باسقا ىستەرمەن قوسا، جىلىنا كەمىندە 10 كوپ تومدىق ۇقت-عا قاتىستى قىلمىستىق ىستەردى تەرگەدىك".
جابىرلەنۋشىلەر كوبىنەسە ۇقت ىستەرى بويىنشا تەرگەۋ نەگە ۇزاققا سوزىلاتىنىن تۇسىنبەيتىن. ولارعا قىلمىستىق ىستەردىڭ وسى ساناتىن تەرگەۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرىن شىدامدىلىقپەن تۇسىندىرۋگە تۋرا كەلدى.
"قىلمىستار ادامداردىڭ ءسوز بايلاسۋىمەن جاسالدى، سوندىقتان بارلىق قاتىسۋشىلاردى، ولاردىڭ ۇقت-داعى ءرولىن جانە قىلمىس جاساۋ ءمان-جايلارىن انىقتاۋ قاجەت بولدى، بۇل كوپ ۋاقىتتى قاجەت ەتتى. ءبىر قىلمىستىق ءىس كوبىنەسە 20 ەپيزودتى قامتىدى، ال قىلمىستار كوبىنەسە الماتىدا عانا ەمەس، باسقا ايماقتاردا دا جاسالدى. كەلەسى باسبۇزاردى ۇستاپ الىپ، ءىس بويىنشا ورتا ەسەپپەن 12 ادام قاتىسقان كەزدە، ءبارىن بىرىكتىرۋگە، جاڭادان اشىلعان ءمان-جايلار بويىنشا قوسىمشا تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە تۋرا كەلدى".
كوپتەگەن جابىرلەنۋشىلەر مەن كۋاگەرلەر كۋالىك بەرۋدەن قورىققاندىقتان، تەرگەۋ ايىپتاۋدىڭ دالەلدى بازاسىندا شىم-شىتىرىقتار بولاتىن.
"كوردىڭىز بە، تەك اقش-تا قۇندى كۋاگەرلەر بىرنەشە جىلدار بويى شتاتتان شتاتقا كوشكەندە فبر اگەنتتەرى وزدەرى قاداعالاپ جۇرەدى. ولار قۇجاتتاردى اۋىستىرادى، ءتىپتى پلاستيكالىق وپەراتسيالار جاسايدى جانە ت.ب. وندا كۋاگەرلەردى قورعاۋ باعدارلاماسى وتە جاقسى جاسالعان. بىزدە ءبارى وڭاي. ماڭىزدى كۋاگەرلەر قىلمىستىق ىستەر بويىنشا بۇركەنشىك اتتارمەن جۇرەتىن، ءبىز ولاردىڭ ناقتى مەكەن-جايى مەن جۇمىس ورنىن جاسىردىق".
ۇققكب جەدەل قىزمەتكەرلەرى كۋاگەرلەردى تەرگەۋ مەن سوت كەزىندە قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ولاردى ءارتۇرلى مەكەن-جايلارعا جاسىرعان.
"كۋاگەرلەر ايعاقتاردى الدىن الا جازباشا تۇردە بەرەتىن، ويتكەنى سوت پروتسەسىنە قاتىسۋشىلار ونلاين-رەجيمدە قاشىقتان سويلەسە الاتىن قازىرگى كەزدەگىدەي تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەر بولعان جوق. سوت ولاردىڭ ايعاقتارىن ەسكەرمەگەن كەزدە، تەرگەۋشىلەر كوبىنەسە ساراپتاما ناتيجەلەرى مەن زاتتارعا بارۋعا ءماجبۇر بولاتىن. ەگەر سوت ولاردى قابىلداسا، وندا ايىپتالۋشىلارعا اۋىر جازا ءتونىپ تۇردى، ەڭ اقىرى دەگەندە «از قانمەن» قۇتىلاتىن.
كوپتەگەن اڭگىمەلەر "كىندىك شەشەلەر", ياعني قىلمىستىق قاۋىمداردىڭ ايەل كوشباسشىلارى تاقىرىبىندا بولدى. ادۆوكاتتار قازاقستاندا «ايكا-بەگەموت» پەن «زاۋرەنى» مىسالعا كەلتىرە وتىرىپ، وسىنداي تۇلعالار بولعانىن ايتادى. ءبىرىنشىسى، «سارى الماس» قايتىس بولعاننان كەيىن ونىڭ ۇقت باسقاردى، ال ەكىنشىسى ء"تورت اعايىندى" ۇقت جەتەكشىسىنىڭ وڭ قولى بولدى دەپ ايتىلادى. ۇققكب جەدەل قىزمەتكەرلەرى مۇنىمەن كەلىمپەيدى.
"بىزدە ەشقانداي "كىندىك شەشەلەر " بولعان جوق، - دەيدى رۋستام مىرزاباەۆ. - قالاي بولعاندا دا، بۇل جوعارى قىلمىستىق مارتەبەگە جەدەل ۋاكىلدەر بەرەتىن جاۋاپ. شىنىندا دا، «سارى الماستىڭ» قىلمىستىق توبىنىڭ قاتىسۋشىلارىمەن بايلانىسقان كورپۋلەنتتى فورمالارى بار تۋىسى بولعان. سونىڭ سالدارىنان ول ءبىزدىڭ ۇقكب جەدەل قىزمەتكەرلەرىنىڭ قولىنا ءتۇستى. بىراق ايكا ەشقاشان ونىڭ وڭ قولى بولعان ەمەس تە ول قايتىس بولعاننان كەيىن ۇقت باسقارعان دا ەمەس.
«سارى الماستىڭ» توبى ىدىراپ، بىرنەشە توپتارعا ءبولىنىپ كەتتى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ مىقتىسى ء"تورت اعايىندى" بولدى. ونى قۇرمان، اسقار، سەرىك جانە ەركىن باسقاردى، ولاردىڭ ءبىر-بىرىمەن تۋىستىق بايلانىسى بولعان جوق. سودان كەيىن قۇرمان مەن سەرىك "اعايىندىلار" قۇرامىنان شىعىپ، ءوزىنىڭ "بريگاداسىن" قۇردى. ۋاقىت وتە كەلە ونى رۋسلان، ورالحان جانە اۋحات باسقاردى.
"وسى ۇقت-نىڭ بىردە-بىرەۋىنە ايكا-بەگەموت بۇيرىق بەرمەگەن، ءتىپتى قاسىنا دا جولاماعان. مەنىڭ بىلۋىمشە، ول ءباا-نە باياعىدا كەتىپ قالعان جانە تابىستى بيزنەس-لەديگە اينالدى دەسەدى. ول قازىر قايدا جىنە نەمەن اينالىساتىنىن بىلمەيمىن، مەنى قىزىقتىرمايدى", – دەدى مىرزاباەۆ.
ادۆوكاتتار «ايكا-بەگەموتپەن» «زاۋرە» باسەكەلەس بولۋى مۇمكىن دەيدى. ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى مەن توزىمدىلىگى مىقتى حانىم رەتىندە 2000 جىلدارى ء"تورت اعايىندى" ۇقت جەتەكشىلەرىنە كوممەرتسيالىق جاعىنان كومەكتەستى. ول سوتتى كۇتىپ تەرگەۋ يزولياتورىندا وتىرعان كەزدە ءوزىنىڭ قاتال مىنەزىمەن تانىمال بولدى. ءبىر كەزدەرى ول كامەرادا الماتى وبلىسىنداعى جەزوكشەلەردى اياۋسىز قىرىپ-جويۋمەن تانىمال بولعان «بورما»ن بانداسىنىڭ مۇشەلەرىن قۋدالاۋدى جاقسى كورگەن. زاۋرە بىرقاتار قىلمىستارى ءۇشىن ۇزاق ۋاقىت جازاسىن وتەدى، سودان كەيىن ول ءىز-ءتۇزسىز جوعالدى.
"زاۋرە ەسىمدە جاقسى ساقتالىپتى، ول «ءتورت اعايىندى» ۇقت-مەن بايلانىسى بولدى. بىراق ونى قىلمىس الەمىندە تانىمال دەپ اتاۋعا بولمايدى. جالپى، دە-يۋرە ايەلدەر ۇقت جەتەكشىلەرى بولدى،مىسالى، ايگىلى جەڭگەتاي «ماما روزا». ولارعا "ۇقت قۇرۋ جانە باسقارۋ" جانە "جەزوكشەلىكپەن اينالىسۋعا ارنالعان پريتوندى ۇيىمداستىرۋ نەمەسە ۇستاۋ" باپتارى بويىنشا جازا تاعايىندالدى. بىراق ءىس جۇزىندە ولار «ەرلەر الەمىندە» تەڭ بولىپ سانالمادى", - دەپ ءتۇسىندىردى اڭگىمەلەسۋشى.
ونىڭ ايتۋىنشا، جۋرناليستەر قىلمىستىق توپتاردىڭ كوشباسشىلارى مەن جەكە ۇقت تۋرالى قيال-عاجايىپ اڭگىمەلەردى وربىتەدى.
"كەيدە جۋرناليستەردىڭ ماقالالارىن وقيسىڭ، قازاقستاندا ءاربىر ەكىنشى ۇقت-نى زاڭداعى ۇرى باسقاراتىن سياقتى. شىندىعىندا، بىزدە «زاڭدا تەك ەكى ۇرى» بار – بۇل «سەرىك گولوۆا» جانە «لەحا مايمىش». ولار 1996 جانە 1997 جىلدارى رەسەيدەگى ءىرى ۇرىلاردىڭ جينالىستارىنا قاتىسىپ، قازىرگى ۋاقىتتا جازاسىن وتەپ جاتىر. ەكىنشى ميف ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەسىرتكى ترافيگىنە، الاياقتىققا، قارۋ-جاراق ساتۋعا، جالعان اقشا جاساۋعا جانە ت. ب. مامانداندىرىلعان كوپتەگەن ەتنيكالىق قىلمىستىق توپتار بار دەگەن بولجامعا بايلانىستى. مەن ءتىپتى باسبۇزارلاردىڭ ۇلتىن ساياسي دۇرىستىق ءپرينتسيپى ءۇشىن اتاعىم كەلمەيدى. ماسەلەن، قازاقستانداعى ەتنيكالىق قىلمىستىق توپتار ساۋساقپەن سانارلىقتاي جانە ولار قىلمىستىق الەمدە ماڭىزدى ءرول اتقارمايدى".
ۇققكب جەدەل قىزمەتكەرلەرى ەلگە شەتەلدىكتەر كەلگەن كەزدەگى قايعىلى ەستەلىكتەرىن ايتتى. ولارعا ناعىز «اۋلاۋ» سول كەزدە باستالعان.
"90-شى جىلدارى الماتىداعى شەتەلدىكتەر بارلىق كريمينالدى تۇلعالاردىڭ «اۋلاۋ» نىساندارىنا اينالدى. ءبىزدىڭ جىگىتتەر قىلمىستى ىزگە تۇسۋمەن اشىپ ءجۇردى، بىراق ەكى جاعدايدا قىلمىستى اشا المادى. بىردە باسكەسەرلەر ءۇندى كوممەرسانتىن، بىردە قىتاي كاسىپكەرىن ۇرلاپ كەتىپ، ۇلكەن سومادا اقشا تالاپ ەتكەن. ادەتتە ءىس بۇلاي ناسىرعا شاپپايتىن، بىراق سول كەزدە قيىن بولدى. باسكەسەرلەر ارنايى قۇتقارۋشى كۇش كەلگەنشە ەكى قۇرباننىڭ شارۋاسىن تىندىرىپ بولدى", - دەپ ءبولىستى رۋستام مىرزاباەۆ.
"اعايىندىلار" جەدەل قىزمەتكەرلەردىڭ ءومىرىن قيىنداتقاندى جاقسى كورگەن. «ولتىرەمىز» دەپ ايتۋعا قورقاتىن، سوندىقتان تىعىلىپ جاسايتىن.
" ولار جانە ولاردىڭ ادۆوكاتتارى بىزگە ءجيى شاعىم جازاتىن. ازاپتاۋ جانە ايعاقتاردى بۇرمالاۋ بولدى دەپ ايىپتايتىن، سوندىقتان قالالىق پروكۋراتۋرانىڭ، ۇقكد، ءىىم جانە ءىىبب وزىندىك قاۋىپسىزدىك باسقارماسىنىڭ كەڭسەلەرى ارقاشان شىتىرمان سوت ىستەرىنە تولدى. ماعان دا ءبىر ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ شاعىمىنىڭ نەگىزدىلىگىن تەكسەرۋ ءۇشىن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كەلدى، بىراق ولاردىڭ كەلۋىنەن دىم دا شىقپادى", – دەپ جالعاستىردى مىرزاباەۆ.
الماتى ۇققكب –داعى سىبايلاس جەمقورلىق تۋرالى قاۋەسەت وتە كوركەمدەلىپ بەرىلدى. ونىڭ 20 جىلدىق تاريحىندا تەك ەكى ورتا بۋىن وفيتسەرى ۇستالدى. ەكەۋى دە جەڭگەتايلاردى «قامقورلىققا» الدى دەپ ايىپتالدى (ماما روزا جانە ونىڭ مۇراگەرى لولا). ولار التى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.
قاڭتارداعى قايعىلى وقيعالار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ۇيىمداسقان قىلمىس ءالى دە بار ەكەنىن كورسەتتى. ايتپەسە، ساۋدا نىساندارى مەن قارجى ينستيتۋتتارىنا ۇلكەن شابۋىلدار (قاراقشىلىق شابۋىلدار مەن توناۋ), پوليتسيانىڭ اكىمشىلىك عيماراتتارىنا، مايىتحانالارعا جانە اۋرۋحانالارعا شابۋىلدار بولمايتىن ەدى. الماتىدا قىلمىس كوشباسشىسى «ديكي ارمان» تۇتقىندالىپ، مىڭداعان قىلمىستىق ءىس قوزعالماس ەدى. پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ءوزى شەتەلدىك جالدامالىلار مەن قازاقستاندىق قىلمىسكەرلەردەن تۇراتىن باندالىق قۇرىلىمداردىڭ جاپپاي تارتىپسىزدىكتەرگە قاتىسى بار ەكەنىن بىرنەشە رەت مالىمدەدى.
Abai.kz
